A N N A L E S D E L A S O C I E T Y G £ O L O G I Q U E D E P O L O G N E
Tom (Volum e) X X X II — 1962 Z eszyt (Fascicule) 3 K raków 1962
H A N N A SENKÓWICZOWA, A ND R Z E J ŚLĄCZK A
PST R Y PIASKOW IEC N A PÓŁNOCNYM OBRZEŻENIU GÓR ŚW IĘTOKRZYSKICH
(Tabl. X X X —X X X III i 4 fig.)
The B u n ter on the N orthern Border of the H o ly Cross M ts
(PI. X X X —X X X III a n d 4 fig.)
T r e ś ć . A utorzy p rzed sta w ia ją w stęp n e w y n ik i badań nad pod ziałem i k o re
la cją osad ów pstrego p iask ow ca północnego obrzeżenia Gór Ś w iętok rzysk ich , g łó w nie w oparciu o rozwój litologiczn y. D la części zachodniej tego obrzeżenia p o d ję
ta została próba p odziału o m aw ian ych osad ów na 5 cyk li w n a w ią za n iu do prac H oppego. Podana została krótka ch arak terystyk a litologiczn a i skład p etrogra
ficz n y skał k lastyczn ych w y stęp u ją cy ch w pstrym p iaskow cu. Opisano ponadto stru ktu ry sed ym en tacyjn e oraz śla d y p ochodzenia organicznego. B ad an ia struktur k ieru n k ow ych w osadach k lastyczn ych , przeprow adzone na całym obrzeżen iu Gór Ś w iętok rzysk ich , w y k a za ły , że m ateriał do pstrego p iask ow ca pochodził g łów n ie 7. połu d n iow ego w schodu, n atom iast d la retu z północnego w sch od u . O m ów ione zostało krótko rów n ież środow isko sed ym en tacyjn e.
W STĘP
Pstry piaskowiec występujący na rozległych obszarach wokół pa- leozoicznego trzonu Gór Świętokrzyskich nie był dotychczas opracowy
w any z punktu widzenia stratygrafii. Przyczyną tego było monotonne wykształcenie litologiczne utrudniające wydzielenie charakterystycznych poziómów oraz brak skamieniałości. Na północnym obrzeżeniu Gór Św ię
tokrzyskich ogólne ramy podziału ustalili J. C z a r n o c k i (1931) — dla części zachodniej i J. S a m s o n o w i c z (1929) dla części wschodniej.
J. C z a r n o c k i na podstawie wykształcenia litologicznego osadu w y
odrębnił w pstrym piaskowcu jego dolne i środkowe ogniwo, a następnie w ydzielił w dolnym pstrym piaskowcu 3 poziomy różne pod względem litologicznym, w środkowym zaś 4 poziomy. Do tego profilu nawiązała J. D e m b o w s k a (1957) stratygrafię pstrego piaskowca odwierconego w otworze Radoszyce nr 3 (tabela 1). J. S a m s o n o w i c z (1929) opra
cował pstry piaskowiec występujący na terenie położonym między Par- szowem k. Skarżyska a Opatowem. Autor ten w ydzielił tu jedynie dolny i środkowy pstry piaskowiec nie wyróżniając poziomów podrzędnych (tabela 1).
Autorzy tej pracy po przeprowadzeniu obserwacji w terenie oraz po zapoznaniu się z profilami wierceń wykonanych na obszarze północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich uzyskali szereg danych, które jak się w ydaje pozwalają na ustalenie kolejności zalegania poszczególnych serii pstrego piaskowca. Dla obszaru Radoszyc wykorzystali autorzy opis pstre
go piaskowca z wiercenia Radoszyce 3„(J. D e m b o w s k a 1957)- Przy opracowywaniu okolic Łącznej, Cmińska i Suchedniowa posłużono się
Zestawieniedotychczasowychpoglądównastratygrafiępstregopiaskowca
— 3 14 —
<L>
cd
Eh
•H&
U l
f-łN
■gO*
• i-H
£
<71
'OU
O
• Hcu G<L)
OJ
XU
o
<D GO vO§
PU
CL)U i>>
NW 73O
CO 'V
1
T5G
43OŚJ CO
N
CL)1
NO
OJ NO Ctf
<n
a 0N
CJ
1
g<u W
ffi
c—lO Oi
CC
w
£O tr>
/■h
a<j O
co05
oo G»H 03N
U
T3G X5o u
&
NCJ
Środkow y cy klotem
V
<D
£o oo o
7 33
CD£
Oa
>>
£
cd
£
oo
^3o pGJ O.c/3
óó
7 3o 3OJ
Pc/lm
OiJ
cyklotem
IV cyklotem I
o
&
o
tuOO
»-»<D
s
1-ȣ
U l U cd
■ a?
cd >
^ §
G rS Cd >» O
.op o
arN
a
>-■9
d)1
NJh
■8 'O«•i/a©»
ON W
• Hcd
CJ
£ > -s
W GJ O
s ^ O fc1
s § a
■N £ N 8
cd
V-ł cd i—HW)
o5-.
O
>>
-4-9£ onł-l
cd
£
cd
*0i)
i-H
’>
t-AOJ
o N CU
£o
•w• ł-Hc3 a
« H £ 'O § o
43 x •*
•rt CO
B,
s i>» x
c 73
G cd -rH rM
= tS
Oo
£o
U l
••—cd i a
cd
73 H O
■■ o {-it 3 B
>u
CU
O o0
1 - W Co/3
•2 S a <_>
<u
« 1* s
^ 3 o2
r -H |
OJ -Om o w
£ -3 Mo w
• Hcd
a.
a>
u o£ U)CO
a
CU
AM.02tp0.IS
<l>
s .a
^ g
r K3 U l$-1
cd
£ ss
cd
.s l/l <~i
£ H
?£ N
dolny cyk lo-
tem II cyk lo
tem III
<U C O
£U
CD
-N >,
» » s
>.
g uco
cO m b cc .S c
« S1
*. cd
co tS5
^ N
3 OJ Oj f l
O j-i G c
S
G *c U i
£2 o cd "TT*•H
O*N ♦rH e
t-1
• H
••wG
• rH
£> OJ §H
OJ s O
cd t U l w T3
ó M | ‘3 SI
’So 7 ?cd G u
cd kO a j
e o cd 3 Gcd
N
o %
rSH
O £ •*-»
|H G •N o
£-« r^H
O •N
'O
N T3 U B s
>-(
tuO
OJo -i-JOJ
Ul
S-Jo
G
>a OJ CJ
cd
T3cd OJ CJ
1 ’g •H o
rM
■g O
cd cd
i—<M > M
U l U l U l
2 N N • cdH N cdi-H
‘a a a
Jv? ° O? 'M ^
a
w cj •*-<Sa © u V. / *H
G
£ E £ O O o 8 N SO --H
U ĆX w cd1
OJo
£o
OJ6 cd
i
s
N (U
tu y V ^
x . Si xO CO a ’
■2 «; .h ^
A N P< > P<
<v a
£o
V I cda >,
S .2
*G N
S 73 mn rt » N CJ U
N!
op cd
ci ^
S ^3
OJ
GO
fco
0)
*oo 'W
<1>
. N
Fh
a
■+->*w
cdl-ł
*
£
1
>»
U
O
ćd rS*
oI Jh OJN O
Pa
r»H S ip
rH CJCJ
'G<D 0)
£o
>-t/2c
■/Cujop
profilami wierceń opisanych przez J. C z a r n o c k i e g o i K . P a w ł o w - s k ą, które znajdują się w Archiwum Instytutu Geologicznego. Wiele ma
teriałów, uzupełniających dane z wierceń, dostarczyły istniejące na tym obszarze liczne, duże kamieniołomy oraz przekopy kolejowe. W części wschodniej Gór Świętokrzyskich obok licznych drobnych odsłonięć pstre
go piaskowca, często odosobnionych i nie dających wyobrażenia o w y
kształceniu pstrego piaskowca na danym obszarze, autorzy prześledzili również pełne profile omawianych utworów, które dostarczyły podstaw do stratygrafii. Ciągłe profile osadów pstrego piaskowca znajdują się w dolinach rzek Pokrzywianki i Świśliny. Dolina Swiśliny dostarcza szczególnie pouczających odsłonięć, ponieważ rzeka przecina prostopa
dle nieckę waśniowską dając obraz wykształcenia pstrego piaskowca w obu jej skrzydłach. Kompletne profile dolnego i niższej części środ
kowego pstrego piaskowca widoczne są w dolinach potoków we wsi Stryczowice i Czerwona Góra k. Opatowa. Można tu prześledzić następ
stwo poszczególnych warstw, od stropu cechsztynu poczynając; w dobrze odsłoniętych zboczach głównej doliny potoku oraz w ścianach bocznych wąwozów.
W niniejszym artykule autorzy nie podają szczegółowych opisów od
słonięć pstrego piaskowca, ograniczając się jedynie do ogólnej charakte
rystyki poszczególnych wydzielonych serii. Wyniki przedstawione poni
żej są bowiem jedynie wstępną wiadomością o stratygrafii i wykształce
niu litologicznym pstrego piaskowca na północnym obrzeżeniu Gór Św ię
tokrzyskich. Szczegółowe opracowanie tego zagadnienia zostanie opubli
kowane przez autorów po zakończeniu prac nad sedymentacją i petro
grafią omawianych osadów.
PODSTAW Y PODZIAŁU
Osady pstrego piaskowca w Górach Świętokrzyskich ograniczone są w dole osadami cechsztynu (w miejscach, gdzie dolny trias leży na cechsztynie przekraczająco) lub starszego paleozoiku. Ku górze piasko
wiec pstry przechodzi w sposób ciągły, w ret, który autorzy zaliczają już do środkowego ogniwa triasu. Wobec tego piętro środkowe należy nazwać górnym.
Granica między cechsztynem a pstrym piaskowcem, w każdym razie na omawianym obszarze, jest granicą umowną. Stopniowe przejście cech
sztynu w pstry piaskowiec bez zaznaczenia większych zmian w rozwo
ju litologicznym skały uniemożliwia dokładne przeprowadzenie podziału.
J. C z a r n o c k i (1923) i J. S a m s o n o w i c z (1929) przyjmują, iż na granicy cechsztynu i pstrego piaskowca następuje zasadnicza zmia
na w rozwoju sedymentacji, bowiem osady cechsztynu powstały z prze
robienia przez morze materiału lokalnego, natomiast osady pstrego pia
skowca pochodzą z materiału przyniesionego przez rzeki z terenów odle
głych od Gór Świętokrzyskich. Elementem wskazującym według tych autorów na początek sedymentacji kontynentalnej — triasowej jest kwarc, który w postaci otoczaków pojawia się w osadzie.
Tak przyjęta granica między cechsztynem a pstrym piaskowcem jest w zasadzie słuszna z tym jednak, że będzie stosowana na terenie wschod
niej i centralnej części północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich, gdzie dolny trias i cechsztyn wykształcone są w postaci zlepieńców, oraz że nie będzie traktowana w sposób ścisły. Jak wykazały bowiem badania auto
rów, kwarc pojawia się jeszcze w obrębie zlepieńców uważanych przez J.. S a m s o n o w i c z a (1929) za cechsztyńskie (Czerwona Góra, Stry- czowice). Zlepieńce te mają spoiwo węglanowe i są złożone z otocziaków wapieni i dolomitów pochodzących ze zniszczenia tych osadów w bezpo
średnim sąsiedztwie ich dzisiejszego występowania. Kwarc pojawia się początkowo rzadko, jednak ku górze ilość jego wzrasta, równocześnie maleje ilość otoczaków skał węglanowych, zaś spoiwo wapienne ustę
puje na rzecz ilastego, co w rezultacie doprowadza do powstania kwar- cowo-kwarcytowych zlepieńców o spoiwie ilastym, charakterystycznych dla dolnego pstrego piaskowca.
Z powyższego wynika, iż w przypadku postawienia granicy między cechsztynem a pstrym piaskowcem w momencie pojawienia się pier
wszych kwarców, jak chciał to widzieć J, S a m s o n o w i c z , do triasu zaliczone zostałyby osady typowe dla cechsztynu. Natomiast w przypad
ku przesunięcia granicy ku górze i stawiania jej tam, gdzie osad pozba
wiony jest już zupełnie cech cechsztyńskich, należałoby się liczyć z tym, iż. najniższa część triasu została zaliczona do cechsztynu. Wydaje się więc nam, iż najwłaściwiej jest wydzielić warstwy przejściowe, do których zaliczone zostaną osady zawierające cechy zarówno cechsztynu, jak i pstrego piaskowca. Z uwagi na stopniowy wzrost materiału egzotyczne
go właściwego dla dolnego triasu mogą być one zaliczone do pstrego pia
skowca, . stanowiąc warstwę graniczną między cechsztynem a triasem.
W najbardziej zachodniej części Gór Świętokrzyskich w wierceniu Radoszyce 3 przejście do pstrego piaskowca zawarte jest w obrębie ciągłej serii lagunowo morskich osadów wyrażonych mułowcami, pias
kowcami, marglami i rzadziej dolomitami. W osadach tych występuje gips, anhydryt i glaukonit. Zgodnie z poglądami K. P a w ł o w s k i e j (1957) do triasu zaliczamy osady, które rozpoczyna seria 1,5 m zlepień
ców złożonych z otoczaków dolomitów. Ponieważ osady występujące po
wyżej tej serii mają jeszcze cechy zbliżone do niżej leżącego cechsztynu (glaukonit, gips, anhydryt, Wkładki dolomitów) zlepieńce i wspomniane osady zaliczono do warstw przejściowych.
Górna granica pstrego piaskowca wiąże się z zanikiem osadów pseu- dooolitowych typowych dla najwyższej części pstrego piaskowca górne
go (środkowego) na obszarze całych Gór Świętokrzyskich. Na osadach tych spoczywają na południowym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich mar- gle udokumentowane obecnością Myophoria costata Z e n k : (forma prze
wodnia dla retu), zaś na północnym iły i piaskowce, które od osadów pstrego piaskowca różnią się tym, iż materiał do ich sedymentacji przy
noszony był z obszarów położonych na północny wschód od Gór Święto- kizyskich, a nie, jak to miało, miejsce w pstrym piaskowcu, z południa i południowego wschodu. (H. S e n . k o w i c . z o w a , A. Ś 1 ą c z k a, 1962).
Podział pstrego piaskowca z północnego obrzeżenia Gór Świętokrzy
skich na poszczególne poziomy oparliśmy na zmianach litologicznych osadu i tylko w jednym przypadku na faunie. Różnice w wykształce
niu omawianej serii, jakie istnieją między zachodnią (obszar Radoszyce
— Suchedniów) a wschodnią (obszar Suchedniów-Opatów) częścią pół
nocnego obrzeżenia powodują konieczność wprowadzenia dwóch podzia
łów stratygraficznych (tabela 2 a, b).
Piaskowiec pstry północnego obrzeżenia dzielimy na dwa piętra, dol
ne i górne (to ostatnie zaliczane dawniej do środkowego). W osadach pstrego piaskowca na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich ob
serwuje się przejście horyzontalne od osadów lagunowo-morskich w czę-
— 31 6 —
оO
£o
fe 6 о ф I I 42 ś _ .5О Д Ф >^Д T3 к> ^ ОU as £ & 52 O ) fi
ОннД! Qj-i^
i? cc* a <2 n . „ w O X _ и 5
о т 73 I
<D д T3
rM ОЛ ш ę/j Ш
fi M 5)73 ф 3573 4S
p w N Д fi ЩИ scd
X
73ca rM .M
£
Й ^.н5 rt.Q
а ф fi
a
«ł_i .|H
СЛ
>> ’ Д
£ • §
N
i °
ем3
•И £ M
^ -a
Q , . » n p
з ё Й
" ® N
I £S 0
I T3 с св o
—1 rM 'TT
r.-S 2
- U ? T3 Ф U
0> й
^ o
. • § ■ 8LJ W VJ w
й л ? °
co W Г7-?
<D 4? iL и W Й
» П S3
O jL 4W
v w U r d Й O + i
M M d tl
“ с я О
1« 5 CJ гл
S fi-S § fii> «j
•fH •pH v j
<4 О*N
■ • H ^ Я b»
Sm,gN.bj« _
fi^ I ев й Я
Я о
От ЬС JSi—h
fi Ь 0
О е й O
' N S-l Й й ' " ^ a
•p *"! > -fi СЙ <U S |_] >> ■—I С 5 'Д ^ iS ^
, а д - Я ’£
►>
OJ д
te <N u
O
-_ i—i i Ы)
«j «hH I g£ 2
£ ° - “ > . й > - 2 И - й
S.SS'ST.K^-SS'SS
I1 л +3 ,52 0 h 2-Q - | ^ ,S ' g |
" нм З-йо
- „ - -5X 1 S
С а д са ф -Y
> к-1 • - от "О 'f'.
г i ” 5 ф.й й I > -о I ■? 5
• 2 £ §...
О -т~2 >Н
43 от ЙЮ
Д «к "5
N О L, Д 3 >—.
£ Ы)«н и я£тЗ
оо о
ТЗ
С <D I
5 v
«
u3 NчО С
*о Т) а :
i l i i О
"Я о f 3 8 3 w ,■
- й i s 0 - 2
о а ."
д N О > Р.
Л ®°
S й<Д си
м Р , -р о i3 ~ ^
^ О Д -N
^ а д - д о
с й с ъ
H « . S °
3 ;N ф a
л о«-§ S a
' *** С £Cu О *»—1 , 11 j , - . w
•S ^ X OT N
2 от a g о л In о
.2 £ Ś . > тз ce04-д i0 wis I н-ł CD ьн Л
ft.Bf M I ..„ .Q ^ ^ 1 g £ 5 - 0 . 3 I M
^ й н ! й; ий 1 дОТ ^ On ^
. O M Д o o n fl
- 7=! S iT’f i r ^' S ш > - ° ° •-
£ ° 2 £ J M u£ o; f i S f i
al 2a?f • ^ ^h i dй п 0 Sn i 5 ю °я a -м
ь^ч) . S Л я w м
Г * м I 5 , 1 р “ 1 О т з
^ a l я м cSiictiS'Sfi
«.^.со fife 0&чс/3>т3 сб от
„ ^ Й&> - й я
а ^ я i i . . Й S N g , J2
: ° - Й |
“ О
Ы) СО .«-н
•^Н »-( 03 ^ Ец W) о и
‘ о сг*
i : 4
FЛ 1 -
I- 1
1- 's ■
ł- 10 T"
У IB 7
сб • ^ f-t ^тГ Л Н ^
& i i
|> PU м м ? ?
Ł
— 318 —
T a b e l a 2 a
WYKSZTAŁCENIE LITOLOGICZNE
PSTREGO PIASKOWCA NA.N "OBRZEŻENI U G0R ŚWIĘTOKRZYSKICHn i
ZACHODNIA CZEŚĆ PÓŁNOCNEGO OBRZEŻENIA
RADOS ZYCE 3 OBSZAR ŁĄCZNA - SUCHEDNIÓW
Litologia Flora
I fauna Struktury sadyment.
Gt. kier przeką
warstw. Litologia Flora i fauna
Struktury sedyment.
W. kier przaka!
warst>
ŚRODKOWY/=GC5RNY/ worstwy pseudooolitowe
.0
>
Hi/ławce pstre, czerwone wiśniowe, piaskowce cfrob noziarn. często przekątnie warstwowane, pseudo - O o/ify,gips (320,65m)
±H C t
Characeae sp.
cquisetales rih - cs/es G/ossopte ridae Hapio — phnsgmardes sp:
A mmobacuiires sp-Saceaminasp
Ostracoda
- -
Piaskowce i łu p k i ż/ash iły , w k ła ot k i okruchów cow wapienno m argtis- tych.pseudooołitdn
*H C !
'ttioom
>s U0
Mutowce i piaskowce gruboziarniste z obto
czonymi żw irkam i - kwarcu ( ais m ) 321,4-m
1 tsther/a. T
\moix. /ió i- yynfod. /
Iworstwyhieroglifowe
,0
>
Mutowce, i towce wiśniowe z wkładkami piaskowców drobnoziarn. Wkładka piaskowca z otoczakami kwarcytu dó3cm średni
cy (so, 75 m) t HCt
Characeae sp.
łłaptophrag- moides Ostra- codah Esthe- ria t kości kręgowców, szczątki Flory
h ie ro g lify
Iły czerwone z w kładka m i piaskow ców
?SOm Votłzia Pieuromeya sternbergi Irenicobides luniformis Spirorbis zimmerm anni Esłheria atberł:
Gyrolepis sp.
Siady pełzania i żerow ania
ś la d y fa l.
opływa- -nia, wysycha
-nia NW ?
u
0
Zlepieńce kwarcowo kw aro jto w e, rzadkie w apienie, spoiwo piaskowcowe (8,85 m)
99,6/n
warstwy gerwillej.
.0
Piaskowce czasem s M e m ikow e z fragmentami iłów . W kład ki iłd w i m u łowców czasem warstwowanieprzekątne
(99.3m ) *H X!
Haplophrag- m oides sp- G eruit/eia m urchissoni
Piaskowce płytkow e wiś
niowe i różowe drobnoz.
w kładki drobnych żw ir
ków w arstw ow ane prze kąfni%HC, ? 80m
Esłheria c fm i
nut ufa, Gervilleia murchisoni szcz ryb (łuski, kości) Kanaliki po
robakach
ślady fabw.
wysycha nia hieroglify prądowe
sw
5 S £
>. O
* c +*
£ e
O £ S ł~N
>s
0 0
Piaskowce gruboziarrr.
/ żw irza s te z wkładka
m i drobnoziarn. i m u łó w co w , czasem w a r
stw ow anie p rze k ą tn e (34 6, 8m ) 40U, f
Haptophrag- m oides sp.
S z c z ą tk i ftory, szczotki kręgowców
Piaskowce iasnegruboz.
w kładki zlepieńców i pias
kowce drobnoziarniste warstwowanie p rzek ąt
ne
t?30m
Sitady p o c h o d z e n ia organicznego
h iero g lify prądowe,śla
dy wy sych. i rozm ywania ripte m a rk i fe/owe i prąd.
S S W s e
N N W
DOLNY warstwyz Zagnańska A
>s u
0
tlarg te wiśmo we, piaskom, ce czasem wapniste,toczen ce i/asterpodrzędne wkład kimułowcow, w kładka p-cdw ze żwirkam i /cm 4
(/0,4-m ) +HCt
ttaptophrag- moictes sp
Piaskowce drobnoziarn.
ii/a s łe gruboławicowe, różowe i wiśniowe, mika kaolin. Czasem p rzek ąt
nie w arstw ow ane.
+HC/ > som Piaskowce wiśniowe, czaser,
z drobnym żwirkiem kwar
cu, toczeńce ilaste, m ika, kryształy dolomitu i gipsu.
Czasem warstowanieprze kątne ( 4-łrm) 62Z*rn
1 Haptophrag- moides sp szczątki n o ry rzadkie fragm, kości kręgow
ców.
Piaskowce gruboziarn.
wiśniowe, żw irki kwarco
we, w k ła d k i p-cdw drob
noziarn. mułowców / iłow cdw, m ika, kaolin
130m .O*
w'
NŁ,
a.
>»
*■» Ml
t_O 9
JO
Piaskowce szare, czasem dob m i tyczne wiśniowe, w kładki iłowców i mułów co‘w ,w górze anhydrytyt w kład ki dotomirow (21,1 m)g/aukonit +HCt
Haptophrag- m o/des sp.
Piaskowce drobno i średn.
ziarniste /łowca, mutowce liczna m ika
t HCI 20-30 m 2k •
O O
Piaskowce z otoczaka
m i d o /o m ifu , ś re d n io z ia rn . w p ry s k i gipsu
( l.Sm )
22,6m
Piaskowce i iły w ym ie
s za n e ze żwirem kw ar
cowym i kwarcytowym czasem w dote łu p ek
!,s-Utm
Podłoże c e c h s z t y n d e w0 n ^~-^^cechsztyn
WSCHODNIA CZĘŚĆ PÓŁNOCNEGO OBRZEŻENIA
OBSZAR SWIETOMAR -SW ISLIN A OBSZAR SKALA - POKRZYWNICA -WICfRY DOŁY OPACIE BUKOWE KALKC5W STRYCZOWICE CZERWONA GORA
L l t o ł o g i a F lo r a i f a u n a
Struktur y sedymen.
kierun., przakąt
warstw L i t o l o g i a F 1 o r a i f o u n a
Struktury sedyment.
k;erun.
przekąt
warstw L i t o l o g i a F lora i fa u na
S t ruk tury sedyment.
kierun.
prze kąt.
warstw. L i t o l o g i a Flora i fauna
Struktury sedyment.
kierun.
)rzekąt.
warstw. L i t o l o g i a F lo r a i fau na
Struktury sedyment.
kierun )rŁ£kąt warstw.
ŚRODKOWYGÓRNY
Zл — t Ł» O a o U o t? Э w1Й
o.
>
•fe*
u
Iły wiśniowe z wkładkami piaskowców pyłkowych, drobnoziarnistych, czasem o spoiwie wapni stym , liczna mika, w k ła d k i pseudoooli- tow.
+ H C I
zwęglona flora Spirorbis zim - m e rm an i
kośct kręgow
ców, łu s k i ryb Rhizocoraifum /enense
piasków ce SWibi pseudo- ooiify
S E
/łowcę zie/onawo-wiś
niowe iłu p ki, w k ła d k i ja s n y c h wapm stych p ia s k o w c o w
tH C i
hieroglify Id
Iły wiśniowe ze smuga
m i zielonaw ym i nieco m a rg lis te , piaskowce ceg/aste, pseudooohty
m c / t !00
Iły z w k ła d k a m i pseu doooliłów
i wo Cs*
O5 a>
o
>4 Ч-»3 uO
$
>
M>4 o
fły z w kładkam i piaskowców
P/askowce źwirzaste z kw arcam i i A w a r - c y t a m i
NW
s s w
Iły czekoladowe, p ia sk o w c e ila s te
z m iką.
śZady pełza - nia i żerowa
n ia
robaków
h ie ro g lify i nieorganicz
ne n p le -m a r k i prądow e
Ы
Iły wiśniowe z w kładka m i piaskow ców w iś n io w ych i ż ó łty c h drobno i g ru b o z ia rn i
stych.
i too
E I ły i łu p k i z w kładka
m i piasko w ców
I ły wiśniowa łupkowe z w kładkam i piaskow
ców.
i w o
śla d y pełzania i żerowania
3 2«О С l- >4 D b 5 A 0
Piaskowce wiśniowe z białym i g/inkami, próżnię p o łupkach w kładki żwirowców, iły wiśniowe..
Jabirynłodonły
SE S
Piaskowce z drobnym^
p rze jścia m i do z/epień cow, przaw arstw ienia iłó w i łupków.
tH C !
labirynlodęn- ś la d y y p e łz a n ia i żerowania
robaków
nple-m arki
falowe SE
Piaskowce w iśniow e ró żn o z/o rn iste /.d ro b n o z ia rn is te , czasem
Z dro b n ym żw irkiem fra g m fupkdwtH a łJ0
labirynfodort fy
h ie ro g lify prądow e, w/eczeniowe e ro zyjn e
N Id S E S
P iaskow ce róznoziar m ste z w k ła d k a m i z lepie ńcow ałym i, w k ła d k i iłd w .
tHC!
lebirynto- d o n ły
N S S E
Piaskowce mułowcowe z w kładkam i łupków i iłów, Czasem wkładki drobnych żwirków.
tHC!
h ie ro a /ify prą d o w e i w/eczeniowe
N E s w
W S E
6* u i * Ł N
% w u 2 ^ 5 if)
oЭч O
P iaskow ce jasne, ż ó ł
taw o -białe , z p rz e jś - c/am i d o drobnego żw irow ca, w k ła d k i w/śniowych iłów i p ia s kowców mułowcowych
NW Zle pieńce /piaskowce zdużym i przewarstwie n io m i iłdw.
siady p e łz a n ia / żerowania
robaków
h ie ro g lify prądow e i wleczeniowe
A/hłIV
S W S
SE
Piaskowce wiśniowe drobno ziarniste 2 w k ła d k a m i zw /row- cow
ts o
Piaskowce z przejścia
m i do zlepieńców.
t 70 m ś la d y p e łz a n ia i żerow ania
h ie ro g lify prądow e, wlęczznlowe
N SE S SW
Piaskowce ja s n e ,ż ó łta - we, różowa we, z p o zio - m a m i ż w iro w y m i i w k ła d k a m i iłó w .
s z c z ą tk i flo ry , s ia d y p e łza n ia k a n a lik ip o ro b a k a c h
h ie r o g lify p rą c fo w e , o p ływ o w e , w/eczeniowe
S S E E
DOLNY
>.
e> O
». _
^ w
•S c
* § 05
& <- wN U
>4 V,’
P/askowce / piaskowce zlepieńcowałe zprze/ś- c/srm do ziep/eńców, z w kładkam i łupków Miejscami dom, hują piaskowce / mułowce, natom iast piaskowce żw/rzaste występują podrząc/nte
h ie ro g lify SE
W S W
Ztepieńce / piaskowce ka n a liki po robakach
nple- m a rk i prądow e, s ia d y roz - m y ć / w ysy
ch a n ia S
SE
E
2/epiehce z d o ż ą i/o ścia kwarcytów.
Ś red nica otoczaków d o 2 c m 0. h /k ła d k i iłó w .
Piaskow ce m u ło w c o - we wiśniowe w doie z fra g rn e n fa m / dewo- n u ( f io ły O pacie)
h ie ro g iify organiczne
r/p le -m a rk i s'i9 c/y ro z - rr?yc'szcze lin y z w ysy c h a n ia
S S E
Z le pieńce k w s rc y to - w o- kw arcow e zprzęjs c ia m i d o /w o rz ą c y c h cie n kie w k ła d k i piasko w ców .
i вот
S SE
N W
Zlepieńce kw arcow o- k w a rc u ło w e z cie n kim i w k ła d k a m i p ia s k o w ców rd ż n o z /a rn is tijc h w g ó rz e w k ła d k i iłów ,
t& O m
r/p le -m a rk i h ie r o g lify w ieczenio - w e
E
S E S
© Oo to t.NJ o.
>4
•**£c_m O5
>S o
2/epteńce /p/askowce (gdu w p o d ło żu cech - szryn jiu b w iśniow e
■łupki w w yższej częś
ci ze zlepieńcam i (w m iejscach g d z ie tria s sedym entow ał r?a dewoniej.
P ia sko w c e d ro b n o i ś re c łn io z /a rn is te
Z w k ła d k a m i ziep/en- ców, n/e kiedu ostro - k ra w ę d ź is ry c h jC ie n kie w k ła d k i /ło 'w łu p k o w y c h
+ 25m
h ie ro g lify organiczne SE
P /askow ce d ro b n o /u b Ś re d n /o -z ia rn is te z
w k ła d k a m i /ło w / łu p ków, oraz zlepieńców
+ HC!
+25
ś la d y . p e łz a n ia żerow ania k a n a lik i po ro b a k a c h
np /e-m ark/
szc ze lin y w ysychania
s SE
Poc 1
ło żt de won " c e c h s z t y n dewon -— ^ c e c h s z t y n c e c h s z t y n
ści zachodniej do lądowych w części wschodniej. W związku z tym przyj
mujemy, że w części zachodniej do dolnego pstrego piaskowca należą osady wykazujące jeszcze cechy morskie zbliżone wskutek tego swoim wykształceniem do cechsztynu. Natomiast w części wschodniej, gdzie na
stąpiło wcześniejsze spłycenie zbiornika cechsztyńskiego, dolnemu pstre
mu piaskowcowi odpowiadają osady lądowe. Do górnego (środkowego) pstrego piaskowca zaliczamy na całym obszarze północnego obrzeżenia zarówno osady kontynetalne, jak i płytkich lagun i delt, a nawet może częściowo utwory wydm nadbrzeżnych, rozdzielone poziomem zawiera
jącym morską faunę, reprezentowaną przez małża Gervilleia murchisoni G e i n i t z. We wschodniej części północnego obrzeżenia, gdzie małż ten nie dotarł, poziom z morską fauną przypuszczalnie zastąpiony został przez węglanowe piaskowce z licznymi szczątkami labiryntodontów.
Podział pstrego piaskowca na poszczególne warstwy przeprowadzo
no na podstawie makroskopowych cech litologicznych skały, jej che- mizmu, struktury i zawartych w niej szczątków organicznych. Wykształ
cenie litologiczne tych warstw oraz ich cechy faunistyczne, florystyczne, struktury sedymentacyjne i kierunki przekątnych warstwowań oraz w ę- glanowość ilustruje tabela 2 a, b.
Obok podziału pstrego piaskowca przeprowadzonego na podstawie różnych cech makroskopowych skały, zastosowano również podział uza
leżniony od naprzemianległego zalegania osadów grubo- i drobnokla- stycznych. Podział ten przeprowadzono dla pstrego piaskowca zachodniej części północnego obrzeżenia, gdzie dysponowano ciągłymi profilami omawianych osadów otrzymanymi w wierceniach.
Na podstawie wiercenia w Radoszycach stwierdziliśmy, iż każdą serię 0 drobnej frakcji poprzedzają osady o ziarnie grubszym, niekiedy nawet zlepieńcowate. Na tabeli 2 a ilustrującej wykształcenie litologiczne pstre
go piaskowca widać, iż w obrębie każdej wydzielonej warstwy dolna jej część jest złożona ze zlepieńców lub piaskowców gruboziarnistych, cza
sem mogą być to nawet wkładki piaskowców ze żwirkiem w obrębie piaskowców o drobniejszym ziarnie. Na podstawie zmian w grubości ziarna wydzieliliśm y w osadach pstrego piaskowca zachodniej części pół
nocnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich 5 cyklów, z których każdy obej
muje zespół osadów grubo- i drobnoziarnistych. W ten sposób każdy cykl jest dwudzielny i dzieli się na część dolną — gruboziarnistą (a) 1 część górną — drobnoziarnistą (b). Podobny podział zastosował dla osadów pstrego piaskowca W. H o p p e (1959), który opracował cykli
czne zmiany tych osadów na obszarze Turyngii.
W Górach Świętokrzyskich cykliczność oparta na zmianach w struk
turze skały jest dobrze widoczna w części zachodniej północnego obrzeże
nia, dalej ku wschodowi jednak, gdzie jest przewaga skał gruboklasty- cznych, zwłaszcza w dolnej części profilu trudno jest dziś jeszcze prze
prowadzić taki podział.
Podział na cykle jest próbą ujednolicenia stratygrafii pstrego pia
skowca dla całego północnego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. W przy
szłości może on ułatwić paralelizację tych utworów z analogicznymi, znanymi z Niemiec.
W nawiązaniu do badań węglanowości osadów pstrego piaskowca należy zaznaczyć, iż we wszystkich cyklach obserwuje się, iż dolna część ,,a” jest bezwapienna, natomiast część ,,b” jest węglanowa- Wyjątek stanowi tu cykl IV odpowiadający warstwom hieroglifowym, gdzie nie stwierdzono obecności CaC03. W części wschodniej północnego obrzeże-
* - 319 —
