Ordowik platformy wschodnioeuropejskiej na obszarze Polski

Ewa TOMCZYKOWA

Ordowik platformy wschodnioeuropeiskiei na obszarze Polski

WSTĘP

Osady .ordowiku 'platfQrmowegQ na obszarre Po:u,ooi po raz pierwszy stwierdZlOine zostały w .1!957 r. na Podlasiu w otworz·e wiertniczym

Żebrak k. Si,edlre:c. W następny;ch latach utwory tego. wieku udokumen- towanO' w dalszych 9 .otworach, a mianQwicie: w Lęborku, Pasłęku, Bar- tOlgzycach, ^Gołdapi, Mielniku, ^Tłuszczu, Kaplonosach Otraz w rejonie

BiałOlWieży iW' Krzyża,ch i PodhDI'Owisku. Są to naj'częściej osady pły;tik.o­

neryty;czne, znacznie zretd'ukowane, Q baro:roznilk.omych miąższościach, r~preZJentują:ce nieraz fragmenty poszczegóIny;ch pięter. Malksytna1na

miążswść .ordowiku platfQrmowegQ wynosi .około 10'0 m (ip.asłęik), a m.inJi- maIna stwierdzona · w Tłu:szcz;u, dochodzi do. 27 m. W j.ednymtylkQ .otworze, ;tj. w Lęborku osady oro:owi'ku nie zostały prz.;ewieroone, osiąg­

nięto 'tu jedyni,e strop środ!kowydh warstw poniorslcich łącznie z odpo- wiednikami pięter karadok ii laszgil około 37 m miąższości.

Próbki rdzeni !PO,bra:ne z poszczególnych wierceń profilo.wałam !PI"zy wspóbpracy z H. Toanczy!kiem. Wyjątek Stanowią .otwory w KrzyZach i PodborQwisku, z których ,wszystikde dane otrzymałam od Doc. dr J. 'Zno- ski, za CD w tym miejscu składam Mu serdeczne ,poozięlkowania. Dziękuję też 'Serdecznie /Prof. dr W. Pożaryskiemu, dr B. Areniowi i mgr S. Ty- skiemu za :pnzekJazanie mi .do opracowania ordowiku platformOWiego. ^cało­

ści matexiałów. Ponadto serdeczne podziękOwania ,składam dr H. Tom- czyko.wi za wydajną współpracę o.raz za oznaczenia faunygrajptolitowej.

CHARAfKTERYSTYKA FAUNY

Osady ordowiku na obsZlarZJe platformy wschodnioeuropejskiej są

w :głóWlnej mierze reprerentowane iPI'~e'z fację wa!pioenną, a sporadycznie przez ff1asto- lub margListo-wapienną. Dominującą rolę ,w rozpolZiomowa- niutych osadó'w odgrywają care kompleksy tych oSaJdÓIW i zespoły fauny,

492 Ewa Tomazykowa

w .szczególnośCi trylobi'ty. Zebrana fauna z. próbek rdzeni omawianych

w~eroeń jest na ogół nilewystarczająca dla szczegółowej stratygrafii. Naj-

częściej występuje ona w osadach organodetrytycznych, o charakJte:rze

spływowym, z wyraźnymi śladami rozmycia,·w posta'ci licznego de:try- tusu. Tylko sporadycznie spotykane są całe tarc~e <głowowe i pygidia trylobitów lulb skorupki r,amienioIliOgówczy innej fauny. 'Znacznie gOTz,ej prZJedstawia się występowanie graptolitów, na iktórych podstawie sz:c7Jegó-

łoWO' l'02lpo,ziomolwano ox:dOJWirk. w'Wiellkiej Brytanii (G. L. EUes, E. M. R.

Wood, 1901-1910). lPod~iał :brytyjski, obejmujący poszcze;gólne piętTa

i poziamy ógraptolitoiWe, uw~ględniony: został na fig. 2, ,gdzte podano

również schemat stratygraficzny stosowany na obrzeżeniu tarczy ^bał­

tycldej I(P. Thorslund, 19,36, 1940; V. Jaanusson, 1953, 1957; G. R,egnell, 196'0) oraz na Ip1atform!i.e rosyjSldej (T. N. Ali'chow,a, 1'960) dla facji wybitnie lWęglanoiW/ej z trylobitami bądź ,inną fauną.

W oroowiiku platfonnowym graptolity występują dość rzadko. Z -ga- tunków przewodnich H. Tomozyk stwieroził w warstw:ach 'ł>iałowi:eskich, powyżej Obolus apollinis (na udoStępnionych mu okaza'ch przez J. 'Znosko z otworów Krzyże i Podborowisko) allabo zachOlWane ralbdozomy, kltóre

mogą odpowfiadać rodzajom Clonograptus lub Bryograptus (?) a,' być może, Didymograptus, charakteryzujące w ardowiku 'brytyjslkim hądź to

naJwyższy trrernadok, bądź też najniższyarenig. Ponadto H. Tomczyk

stwierdził graptolity w górnych :warstwac'h pomorskich w otworach Pa-

słęk i Lębol"k, IgjdzLe doorze jlest rozw.inięty po~om Dicranograptus clin- gani, a niżej poZiom DipŁograptus multidens.Poza tym 'W niektórych protfilaich występują sporadycmlie ,graptolity: Climacograptus, Diplograp- tus, Orthograptus, Dicellograptus i inne, Moce najczęściej są związane

z ipOgtr:aniczem ka,radJOku iaszgilu (H. Tomczyk, 1957). Dominujące są

jednak olSady wapienne, w którydh zespoły fauny są podobne do zespo-

łów z olbsza:ru plat:fol'llIlyrosyjskiej, szczególnie 'z kraj,ÓW nadbałtyddch.

PrzeprowaJdzenie . ^chociażby ogólnyc!h ^porów.nań z tymi obszarami ^stało

się koariecz:ne.Dla p!l":zykładu podam tu oharakterystyczną faunę z Echi-

nosphaeritessp.,którąstwie.niz1łam we wszystkich prawie protfUach przewiereo;nego ordowiku platfol'llIlowego. Jej wystę'powanie związane

jest z górną częścią środkowych warst,w pomorskidh (ta Ibl. 1) odpowiad:a-

jący~h piętru landeilo, tj. poziomowi Glyptograptus teretiusculus. Fauna ta z OIbszaruplatfOTIDY rosyjskiej (T. N. Alicho,wa, 19'60) znan.a jest 'z osa- dów odpowiadających rÓWI!lieżpiętrulandeilo, na'to'miast występowanie

jej w ordOIWiku Szwecji ('P. Thoil'slund, lⁱ936; P. Thoirslund, V~ J,aanusson, i 960) odIlJOSi się do poziomu 'Nemagraptus. graciUs, tj. do Illajni.ższ.ego

kalI'adolku.

W

iłOlWców ci.emnych, częściowo wapnistych z ramienionogamii PateruUL.

W otwmlach Lębo!I"k i Pasłęk rodzaj Paterula pojawia się nad dOIbrze udo!krumentowanym poziomemDicranograptuscli1lJgani. Dlatego iW in- nych protfiilac!h,gjdzie stwiedziłam obecność tych ramieniolIlogów hez a!socj.acji z graptolitami, mOigłam przyjąć 'ich po'ło;żenie stratygra,ficzne jalk w prZJ7lPadiku 'Profilu w Lęoorku .. Podobnie IPTzedstawia się występo­

WlaiIlietrylobitów z rodzaju Chasmops, Ik'tól'le. 'częścIOWo wią±ą Się z !pO-

ziomem Diplograptus multide:ns. Dla,~ęgonależy podkręśU6,że gÓTne warstwy pomorSkie, odpowLa:dające bry.tyjskiemu ^!piętru karadiOik, ^są naj-

OrdolW'ilk: plat.fortmy wscholdnioolllrOlPEijSlkied 493 lepiej udokumentowane, zarÓlWIlo z uwagi na stwierdZOIlJe 'w ndch ,grapto- lity Dicranograptus elingani i Diplograptus multidens, jak

r

z nimi ramienionogi Paterula i trylobity Chasmops. Ściślejsze rozpozilO:-, mowanie ipO'Wy2szych osadów wiąże się z faktem, iż 2fuiornik . miOO"ski w kaTadokIu. mliał n:ajwiększe I'OZJprzestrzenieni.e '(H. Tomczyk, 1!9:57., 195'9i) nie tyLko na obszarze Gór Świę~knżyskich; al,e również i na o:~rze

platformy wschodnioeuropejskiej i ^wykazywał ponadto ^większą staJbild-

zację 'w cy!klu sedymentacyjnym.

Dobr~e udoikum!entowane są rÓWiIli.eż · 'Warstwy mazurskie I(H~ TOm- czyk, 1962), głównie na podstawie fauny tryl()ibitów z rodzaju Tretaspis i Dalmanitina. Wy/kazują one jednak mniejszy zasięg regionalny w sto- sunku do :górnyCh warstw 'Pomorskich, ^gdyż stwieoowne ^wstały tylko w Oibn;i'żeniil kaszulbsiko-warmińsk.im (Lębork, Pasłęk) ora'z w zachodniej

części o!bniżenia podlaskiego (żebrak). W porównaniu :z .gó:rInym ordowi- kiem Szwecji i Gór ŚwiętokrzySkIich (Z. Kielan, 195·6, 1:960) Ibrak jest w warstwach mazurSkich odpbWi!edników poziomu Staurocephalus, od-

powi'adają'cego środkowemu aszgilowi, bądź górnej części serii z Tretaspis.

STRATY1GRAFIA

Rozpoziomowanie utworów ortiowi'k!u pla.tformowego na obszarze Polskii jest 'zagadnieniem zupełnie nowym i niedawno zapoezą1ik.owanym

przez H. Tomczyka 1(19'59, 1962), który wydzi,eHł waJ.1Stwy mazursk,ie

odpowiadające aszgilowi z fauną Dalmanitina I Tretaspis. Ma1ieriały luzy-

Fig. 1. .schemat korelacji ordowiku platfor:mowego Sche:me of (!orrelation of the platform Ordovieian

----

KAPLONOSY

1 - fłowce; 2 - mułowce; 3 - waplente; 4 - piaskowce; 5 - zlepieńce; 6 - wa.plenle ool1tow'e; 7 - wapienie orglllIlodebrytyczne; 8 - wapienie margliste; 9 - dolomity

1; - clays1lones; 2 - sl1tstones; 3 - ltmesrones; 4 - 88/Ildstones; 5 - cOD€lomerates;

6 - ooUtlc lImestones; 7 - organodetrttaJ. lImestones; 8 - marly l1mestones; 9 - dolomltes

Sikane w ootatnich latach są zna'c:zJn:ie. bogatsze pod względem faunjstycz- nym i stratygrafic·znym. W niniejszym opraCiOlW'anUu mogą one być tyl1ro 'ogólnie przedstawione.

494 Ewa Tomc.zylkowa

z

częste redukcje osadów, w ordowiku platformowym wprowadziłam nowe

określenda regiOllla'lne dla poszczególnych k!omipl,eksó;w skatywaficZlI1ytch ..

Najniższy ordowik charailrteryzują warstwy 1) i a ł o w i e s k i e' za- liczone do tremadoku i arenigu, wyżej ,występują warstwy p o ID o r- s ik ,i e OIbe1jmujące ptę1xr:a lantvii):"n, lapdeilo i ikaradOik, oraz zamykające sedymentację oroo'w,iku - w.arstwy ma z>u r s ^ik i e, które stanowią

odq:lowiednik aszgilu.

OmóWienie powyższych warstw ,przedstawię tu kolejno od najstar- szych do n,ajmłodszych z podlaniem przewodniej fauny, zmian litologicz- nych, z porlkreślendem redukcji i przerw sedymentacyjnych.

:w

Osady najniższego ordowiku platformow.ego, odpowiadające brytyj- skiemu piętru rtremadOlk d arenig, są określone jako warstwy biało­

wieskiie. Ich 'występowanie ogranicza się do xejonu Białowieży, tj. do

pó1nocno-wschodn~ejczęśd obniżenia' podlaskiego.

D o l n e . w la r s t w y ,b i a ł o w i e s k i e (tremadok). Osady te o niieinacz,n,ej miąższości (15+20 m) reprerentują !piaskowce· ze spora-

dyczną fauną ramienionogów Obolus apollinis, nieco wyżej leżą mu-

łowce i :piaskowceglaUlkonitowe (zn.iilrome miąższości) bez fauny, dOjpiero nad nimi ^występuje prawie dwumetrowej miążsZlości par'tlia ^iłowców i ^mułowców laminolW'anych, z licznymi ·blaszkami muskowitu, lbarwy ciemnobrullIatnej, z fauną wyłącznie graptolitów ź1e zachOlWanych. Mogą

to być rodzaJe· Clonograptus lub Bryograptus, a niektóre szczątki xalbdo- zomów .odnosić się mogą do rodzaju Didymograptus. Be2lpiO'Śr,ednib nad

iłowcami występują potIlow'nie osady piaszC'Zyste z glaukonitem, prZle-

chodzące stopniowo w wapienie piaszC'zysfu-glaukbnito\\ne.

Powyższy cykl sedymentacji pod ^względem stratygraficznym wy- kiazuje duże redukcje, za cz;ym główni'e przemawiają osady piaszczysto- -glaJUikonitowe. R'abeniol1ogi Obolus apollinis nalJeży traktować jako starsze od ;gat'uniku Dictyorvema flabelliforme, a zatem ,będą 0IIle StalIl.owić dolną część pozi.omu z Dietyonema. Dlatego między Obolus apollinis a rewentwalnymi graptolitami pOlZiomu Bryograptus przY'Padać będzie

znaczna luka stratygraficzna. .

Górne warstwy białowiesk~e (arenig). Osady tego wie- ku zna:n.e są z rejonu Białow:ieiŻy (Krzyże, PodborOlWj8k.o). Bezpo\Ś~ed~io

nad osadami ,glau~(}nito.wymi występują tu wapi.eniezroslikowle i gruzeł­

kowa;te o wybitnych cechach z1epileńcoWia tych , które ku górze iPr~ech.odzą

w w8lpienie ogranodetrytyczne Z'e :skupieniami oolit6w, z fauną "Ort ho- ceras", oraz bliżej n1eok~eślonych trylolbitów, ramienionogów i licZJl1ych Bryozoa. Nie jest wykluczone, że międ:zy eweritua'lnym poziomem Bryo- graptus a wapieniami detrytycZJl1ymi .z ,charakterystyczną f.auną "Ortho-

ceras"Wyst~piOw:ać może pOiJ1own:ie lulkla srtratygrafkzna, pO!l1iewa.ż gło­

WIOIlogi "Orthoceras" na oibS'za~ze Szwecji (G. Regnell, 1960) charaktery-

zują najwyższy arenig.

OrdOlWilk !platformy wsc'hodnioe1l["opejsikiej 49:5 .

Górne warstwy hiałiowieskie znane są także z otworu 'Pasłęk, ,gdzie

wykształcone są w posta'Ci wapieni detrytyczny!Ch i ozęścioWo. zros1llro- wrych z M egistaspis ci. limbata ^{(B Q} e ck). Try lo'bit ten ~ny jest z górnegio areni:gu Skanii, w którym stanowi poziom stratygraficzny (G. Re,gnell, 196,0; ,P. Thorslund, V. J,aantlJSson, 1960~.

N~~ej l,ezy już 'Piaskowiec glaukonitowy z cienką warsteWlką zlepieńca.

W ARJSTWYPOl.VLORSiKIE

Utwory środ1rowego i częściowo górnego. ordowiku, odpolWiadające'

brytyjskim piętroIhlanvirn, landeilo i ikal'ladolk, zostały na obszarze plat- formy wschodnioeuropejslkiej określone ipI"zez'e mnie jako warstiwy po- morski,e. Po.nieważ obejmują .one duży odcinek czasu i reprezentowane

są przez odmienne zeSpoły fa:uny,podzielon.o je na dolne, środkowe

i górne, co' ntnLej więcej odlpow'iada wyżej wymienionym piętrom

w Wie~ilej Brytanii.

Osady wa'r,stw pomors1kich są r:eprezentowarre prawLe we wszystkich opr:aoowywany.ch profilach. ,Wykazują .one jednak nlepełne twy'kształce­

nie, zaledlwie fragmenty illie}{;tórych p.ię'ter, ^Q czym świadczy :ich charak- ter ,Htologiczny i znikome wprost miąższośoi.

D o. ił n e war s t w Y po m o r \S k i ,e (lianvirn). Osady !bego wieku stwierdzono jedynie w profilach lPasłęlk:, Bartoszy;oe, Gołdap oraz 1VJJiel- nik. TwoI1zą j'e głównie wapienie zrostkowe, gruzełkowatei:zl€!pieńco­

wate z ,bardzo ubogą fauną,naj.częściej rOZlpoczynająoe cykl sedy- me'ntacyjlllY ordow:iiku. Wyż,ej występują wBlpiJeni,e or,ganodetrytycZJne z nter:egularnymi wtrąceniami marglistymi, ze skupieniami oolitów i szczątkami fauny. Wapienie te wY'kazują zazwyczaj ha,rwę 'brunatno-

czerwoną, która wraz z oolitami świadczy ^Q ba'!'ldZiO płytkim .zbiorniku i !bliskości lądu, ,gdzie zachodziły jesZlcze procesy f:alowani.a (E. Cie'Śla,

H. Tomczyk, 1962). .

Interesująco 'Przedstawiają się osady dolnych !Warstw pomorskich w profi1u Pasłęka, gd2'Ji.e stwierdziłam dbecność takich trylobitów jak:

N eoasaphus sp., Pseudomegalaspis sp., Pseudomegalaspis ci. formosa (T 6 r n q u i s t), Illaenus sp., PseudQasaphus sp., oraJZ Ampyx ci. obtu- sus M o ,b e r ,g et S e g e T' b e rg, Ptychopyge i inne. rPonad·to wystę­

pują ramienionogi z rodzaju "Orthis" i "Sowerbyella" or8!Z -ąpDTadyczne szc'ząrf:ki grapt.olitów i, być mOlŻe, człony Hliowców. W obniżeniu litewskim w prO':filu Gołdap i Bartoszyce pod wapieniami !brunatnoczerwonymi z przemazami !hematytu występuje cienka warstwa piaskowcaglaulkoni- t.owego z rwarstewlką zlelPieńca w spągu, ro~zYlIlająca tutaj cy\kl sedy- mentacji dopiell"o osadami środkowego. OO"dio,wiku.

Z .ogólnej korelacji wynika, ż,e osady wyŻlej omówione od;polWiaJdają zlłJpewne piętru lanvirn w Wielkiej Brytanii, a w Szwecji mogą być

porówtnywane ,z górną częścią serii z Asaphus.

Ś'fodkowe warstwy pomorskie ,~landeUo). Środkowe par- tie waI1S1Jw 'pomorskich, odpowiadają.ce rpiętru l:a:ndeilo, stwierd.zono. pra':' wie we wszystkich profiilach ot'Wlorów wiertniczy,ch, któr,e osiągnęły osady ord.owiku. J,egt to nieznacznej . grubości Ikompleks osadów wapienno- -mar:glistych z wtrą,cend,ami wapieni organodet-rytycznych, często :zje sku ..

496 IDwa To.mazylkowa

pieniami' oolitów, :naj:prawdo.podobniej smmozytu (M. 'Durnau-Morawska,

1961). . ,

W tprOfi1uPasłęk stwierdziłam występowanie liczny-ch szczą.tków

trylobitów, odnoszący-ch się do Asaphus (Neoasaphus) sp. i Nileus ex gr.

armadillo D a l m. oraz ramienionogi "Orthis" BP i Sowerbyelle Bp.

H; Tomczyk oikr,eśilil tu ponadto gra.ptolity: Glyptograptus sp. i Climaco- graptus sp. W stroipOwych partiach tych utworów ponownie występuje

liczny 1Zes,pół trylobitów z !rodzaju Panderia, Opsimasaphus, Lonchodomas i Illaenus, którym towamzyszy "Ort his", S,owerbyella i Lingula wraz z ,grtaptolitami Climacograptus Bp.

W stropie środlkowych wa·rstw .pomorskich ipojawi,ają się IW8Ipieni,e organodetryityczne z ooli tarni szamozytu oraz z charaikterystyczną fauną

Echinosphaerites. Fauna ta wykazuje ~nacZ:Ille !rozpr.oostr~entenie regio- nalne, ·gdyż stwierdzona została w obniżeniu litewSkim w BartoszyJCach i Gołdarpi, w obniżeniu podlaskim - w Tłuszczu, Zebraiku oraz w j·ego wschordn1ej' ,części - w Mielniku, ta także :brardzobogato była reprezento- wana w depresjiichełmskiej - w Kaplonosach. .' . . . Fauna Echinospha'erites 'Z1:1aIla Jest lj;akże z obszaru Gór ŚWiętokrzy­

s~ich (J. Cmrollocki, 1948), z obszaru platformy rosyjskiej {T. N. Alicho- wa 1960), gdzie chaTakteryzuje utwary piętra landeHo, ()["az z górnego lanJdeilo Szwecji (P. Th()ll'slunrd, 1936; P. ThOQ"slwnd., V. Jaanusson, 1960).

Górn,e warstwy pomorskie (Ikaradok). Osady warstw po- morskich gbrnych, odpowiatd'ających karadokowi, są na obszarze platfoc- my' wschodnioeurorpejsldej najlpeŁniej Tozwinięte i najlepiej udolrumen- oowane fawristyczne. Są to głównie osady węglanowe, podrzędnie mu-

łowcowo-margliste i ilaJSte, jak: np. w Lęborku i CZęŚciOIWO w PaJS!łę'ku,

z har.dzoliczną f,auną trylobitów, ramienionogów i ~zadzLej graptol:itów.

Na o!bszarze obniżenia ka:szubsko-warmińsk1ego - w otwprach Lę­

bOll'k i Pasłęk - występują wapienie oirganodetrytyczne z tryloibitami Lonchodomas rostratus S a ^{T S.,} Asaphus (N eoasaphus) glabratus (A n g 'e- l i n), Panderia megalophtalma L i n n a IX S., IHaenus sp., Ceraurinella sp., Hibertia sp., o~az !r.amienionogi Sowerbyella, "Orthis", Lingula, Orbi- culoidea d nieliczne graptolity Diplograptus multidens. WY'ŻBze partie osadów· są ilaste, zawierają masowo r:aroienionoogi Paterula cf. bohemica B a Tł". i P. portlocki (H.i s.) oraz liczne formy lpl"21ewoldnie graptolitów:

Dicranog1'faptus clingani dla środkowego karadoku. W osadach lWapienr- nych natomiast w d'al'SlZym ciągu dominują trylobity jak: Opsimasaphus Sp., Opsimasaphus cf. latus (A n g e l .j n), Panderia megalophtalma L i n n a T S., Dindymene cf. longicaudata K i e l a n, Hibertia sp., Mi- croparia sp., Ceraurinella cf. intermedia K i te l a n, Tretaspis sp., Stygina sp. i inne, a ponadto 'liJCzne fragmenty rabdozomówgraptoHtów Climacograptus Sp., Orthogra;ptus sp. W stropie górnych warstw pomor- skich w prpfilu Pasłęka i Lęborka wy'stępują wapienie marglisto.-.detry- tyczne IZ Charakterystyczną f.auną Tretaspis seticornis H i ·s. i szczątkami

ramienionogów.

W obniżeniiu litewskim - w wieroenia·ch Bartoszyee i Gołd.ap ----:- po-

wyżej wapieni z Echinosphaerites występują wapienie organodetTytycz- ne z licznymi szczątkami Tamieniongów i spor.adycznie ze szczątkami

graptolitów Diplograptus ci. multidens oraz Climwcograptus sp. Wyżej JWy'stępują baTaw oibfite szczątki try'lobitów Chasmops sp., Illaenus sp.,

OrdolW'ik 1P1a Mormy wsC'hodnioouTopej skiej 497 -oraz Pa'Tl!deria !Sp. Nad nimi podobnie jak w Lęborku i !Pasłęku pojlawia

.się nieznaczna seria iło,wcÓlW' ciemn~h .z licznymi ramienionogami Paterula Sp., a wyżej w wa'Pieniach' marglistych . sporadyczne Tre-

-ta spis sp. . . .

W części zachodniej obniżenia 'podlaskiego - 'W Zebraku .i Tłuszczu­

.górne warstwy pomorskie są również ddbr,ze IOIZWinięte. Stwi,erdzono

tam -ił.owce z Paterula sp. i Lingula sp., .oraz z. rzadkimi gratptoJrl:uami Diplograptus, Climacograptus i Orthograptus. Wyżej leżą wa;pLenie de'trytY'czne z rzadką fauną trylobitów Panderia sp., nlaenus sp. i Opsi- masaphus sp. OI'IaZ graptolitów Dicellograptus sp. i Orthogrctptus trun- -catus.

W wierceniach Miielnik i Kaplonosy górn.e warstwy pomorskie . są

wylksztaroone ~bardJzopod.obnie. W części dolnej mamy wlatpienie organo- detrytyczne z liczną fauną trylobitów z rodzaju Chasmops, nlaenus, Pan-deria, Opsimasaphus i innych. Wyżej .w Iprofilu MielnikJa występuj,e

jeszcze charekterystyczna forma Tretaspis seticornis H i s., oraz 1iczne Bryozoa i szczą'tki ramienionogów. W Kaplonosac.h natomiast :W . strOipo- wych partiach _górnych warstw pomorskich poj,awiają się wapienie :bru- na-tnOCZ€l"W:one, miejscami nieroegularne, o charakterze spływowym

i 'żrostkowym, które kończą tu cyklsetdymentacji ordowilku.

Górne warsbwy ,pomorski-e, j,aik 'W1SpOt1lllIliano wy:żej, charaktery1Zują piętro ikaradok. P.oziom Dicranograptus clingani występujący w \profilu

Lęborfk -WY'kiazuj,e częścio,wą analogię do utworów ilastych karadoku

świętokrzY'skiego (H. TO'll1czyk, 1957), natomiaSt starsze wapienie detry- tyczne oZIe _skupieniami ooJitów mogą być poró:wnywane z wapieniami

występującymi w Mójczy w synk>li:nie kieleckiej. .

Ogólnie warstwy pomocSkie osiągają stosunkowo ni,eduże mią':ż,szości, średnio500+60m. Na utwory kar:adoku, a więc górne waTstwypomor-

me

W ARJSTWY MAZURJSKIE

(ASZGIL)

OkreśLenie - warstwy mazurskie zostało wpriOW8Jdzone przez H. Tom-

<CZY'ka 1(019612) dla najwyższych osadów ordow.iku platfonmowego na ohsza- :rw północno-wschoooiej !Po::Jski. 'Stratygraficznie odpowiadają one -bry- tyjski,emu piętru a-szgil, a w Szwecji górnej części serii z Tretaspis oraz

.serii z Dalmanitina. Nie stwierdzono dotychczas odpowi,edników poziomu

.Staurocephalus, który znany jest z obszaru Gór Świętokrzyskich (Z. Kie- Ian, 19-56, 1960) oraz z obszaru Skanii.

W Iprof.ilach Lębork i Pasłęk warstwy mazurskie wykształcone są

w postaci wa,pteni ilastych 'Z podrzędnymi 'wtrąceniami iłowców, z dość bogatą fauną trylobitów a rzadzi,ej grBiptoUtÓ'w. Dome warstwy mazur-

.skie stanowią wapieni,e organodetrytyczme z wtrąceniami Hasto-margU-

stymi, VI których występują trylobity Tretaspis sp. I(}razgraptoLity Clima- cograptus sp. i Dicellograptus sp., -rzadziej Ortograptus truncatus. Gór- ne warstwy mazrurSkie reprezento!wlane są ,przez znacznie hogatszą faunę.

'Kwartalnik Geologic~ny - 3

496 Ewa TomozylkCJWa

szczególnie w prof-ilu otworu lPasłęk. W partiach iłowcowo-wapnistych.

licznie występują Dalmanitina mucronata (B r o n g.), oraz rzadziej Ogmo- cnemis irregularis K i ·e l a n. Bardzo liczne są iI'aroienilOIlJOgi, szczególnie Rafinesquina expansa (S o w.) i R. ci. compressa (D a V.l), :ponadto Pla- tystrophia ci. biforata (S c h 1 o. t h.), Leptaena acute.plicata (S c h nI i d t), Lingula sp., Dolerorthis sp., Chonetes sp., Fardenia sp., Orbiculoidea sp~

i inne. Ponadto :stwierdzono tu Bryozoa, człony lilio.wcó.w, fragmenty

ślimaków oraz Iklil.!ma okazów graptolitów z Todzaju Azygograptus.

W obniżeniu litewskim w profilu Baa:toszyoe i Goł~p warstwy ma- zurskie wykształcone są w facji węglanowej, z mniej liczmą fauną,

w Izwiąz1ru z czym są znac·znie sła'biej udOkumentowane. Stwierdwno tu jedynie sporadyczne 1lryl:obity jak: Dindymene i Tretaspis, a. z gra.pto..- litów fragmenty 'rabclozomów Climacograptus sp. i Orthograptus ~ .•

a 'w stropowych partiach W Bartoszycach kilka form Dalmanitina sp.

W profilu żeJbrak Wail"stwy mazurskie są ipOiClohnte wykształco.ne jak w profilu Pasłęlka. W dlolnej części w waipieniach ar.ganodetrytycznych i maTg~isto-n.astych zoolitami występuje Tretaspis sp. i Dindymene sp.

WyŻS'ZJe osady są raczej i1:aSto ... margliste z licznymi ramienionogami: Rafi- nesquina compressa I(D a V.I), R. ci. corrugatella (D a v.), Lingula sp., Platystrophia sp., Parmorthis ci. elegantula {D a l m.), rzadziej z trylo- bitami Da'lmanitina mucronata B T o n g.

,W otworze Tłusroz warsbwy mazurskiie są bardzo sła'bo reprezento'"

wane, o znikomej WipT'ost miąższ.ości. Zawierają jedynie bliże.j nieozna- czalne szczątki :ramienionogów i trylobitów.

Wre wschOld!n;irej i północno-wschodniej części obniżenia podlask!iego wa,rStwy mazursikie nie są praktycznie reprezenrowane. Wpro.filu otworu Mielnik w 'bezpośrednim sąsiedztwie z :pQZiomem Tretaspis seticornis

występuJe parometrowa partia wapieni detrytycznych i marglistych z licznym detrytusem ramieniO!llogów i graptolitów Azygograptus, które

mogą śwti.adczyć o pograniczu osadów aszgilu i rkaTaooku. W rejonie Bia-

łowieży natomiast sl:wierdZlOno tylko utwory najniższego ordowiku, odno>-

szącego się do pięter tremadoik i alreni,g. W depresji chełms1dej wOltworze Kaplonosy osady ,warstw mazurskich nie rostały stwierdzone.

W zakończeniu należy powiedzieć, że warStwy mazurskie wykazują

znaczne lZIIlliany miąższości w granicach 5+35.m. Różnice te !Są wywołane

zm.i:anami 'litIOfacjalnymi, bądź wyraźnymi redukcjami charakteru iprzerw sedymentacyjnych.

PODSUMOWANIE

Za.gadnienie rozwoju basenu sedymentacyjnego ordowiku w Polsce po raz pieTWSzy proodstawił H. Tomczyk w 1959 il'. Na podstawie wyni- ków. badań :tego autora można powiedzieć, że na ObszaTze platfornnOtWym transgresja oToowiku na ;utwory kambru rOZlPOczęła tu TóW1Ilież nowy cykl sedymentacji. Tworzenie się omawianyoh osadów ma obszarze 'Pla,t- formy odbywało się IW zbioTn~u nie tylko płytkim, ale i ni,espoJrojnym, gdzie utwory Ibezpośrednio osadzone mogły 'być ll'ównocz€Śnie .rozmywane i ma nowo sedymentowane, co potwierdzają badania petrograficzne A. Kuźniarowej (1959-19621). Barsen ten jednalk był płytki, otwarty i umożliwiający dogodną migrację ZaIrówno fauny planktonicznej, jak

Ord<XW'iIk platformy wschodniooUTQpejskiej 499

i lbentonicznej. Osady tego wielru poznane dotychczas n:a obszaI'1Ze Gór

Świętokrzyskich, Sudet'ów oraz w podłożu za:padHska przedkaxpackiego (H. Tomczyk, 196'2) wskazują, że najgłębsze strefy zhiornilka istnieć musiały IW' obszarze łysogórskim, oraz częściowo na północ od rejonu Luooczowa li Cieszanowa {\wiercenie Doli~y).

Występowaru!e głębszych stref z:bilornika w z,a,chOldniej ,części o,bniże­

nia ::kJaszUJbsko-warmińskiego, srezegó1nie rw rejO!Ilie Lęborka, upodabnia

cZę'Ścio,wo ten oIbs2'Jar do ohszaru łysogórskiego w, Górach Św:iętolkrzyskich,

gdzie utwory karadolku, tzw. warstwy jeleniiowskie, od poziom.ru Dicrano- graptus clinganiaż do poZiomu Nemagraptus gracilis, wyrażone są rów-

nież w postaci iłowców dolomityczno-wapiennych, czarnych IZ liczną fauną graptolitów i Paterula sp. Zachodzą tu jedynie 'różnice w miąż­

szości osadów, gdyż, IW' obszarze łytso'gó,rslkim osady te są gru!bsze (H. Tom- cZ:y'k, 1'957). Na obszarze platformowym natom.iaSt poszczególne strefy

płytkie.go i ,głębszego nerytyku rozciągały się szero1cim pasem woikół

wyni,esienia 'białoruskiego, zajmując dość roz,1egłe przestrzenie. W stI"e- fa'ch płytszych, które ,szczególnie' się zamaczaJą w dbni2leniu 'litewskff.m i we wsdlodni:ej części obniżenia podlaskiego, mamy sedymen.tację pia-

szczysto..,glaukonitową oraz ,podrzędnie wapienno-z,lepieńcową, świad­

czącą o charakterzle transgresylwnym osadów. W stropie oroOlWliku nato- miast !(np. Go}daJp) wapienie gruze~kowe, zros1lkowe izlepieńcolW'ate prze-

maw'iają za wyraźną regresją zbilO!I'ruka morskiego.

Następnie szerokim pasem rozpr~estr,zenia się lito.f,a,cja wapienno-mar- glista Z wyraźnymi ool!itami i materiałem o.rganodettrytycznym. Z poblts.- kiego lądu mógł 'być do.noszony materiał laterytowy, Ol czym świadczy często występującle brunatnoczerwone zabarwienie o.sadów ^IZ ci:eoikimi przemazami hematytu, oraz wtrącenia oolitów, związanYlCh z podstawą

falowan'ia. Osady tego. typu świadczyć mogą o ipOWolnym spłycaniu ba- senu morSkJiego, jak również o wyraźnej redukcji osadów.

Charakter litologiczny osadów oraz występująca w nich faUJIla wyka-

zują duże podobieństwo. do utworów OIrdowiku ,platformy rosyjskiej (T. N. .Ali'chowa, 1960), a szczególnie do krajów nadJbałtyclkich

(I. Pasklevicius, 19'57; A. Ro6musoiks, 1960). Niektóre prome jak w ^Lę­

borku i Pasłęku 2lalW'ierają wyraźne ana'logie do oroowillru z wyspy BOil'n- ho·Lm i z obszaru Szwecji

W.

Świętoikrzyskich. AIIlalQgie te wyrażają się głóWtIlie w wykształceniu osa- dów wapienno-piaszczystych, w zespoła'ch 'trylobitów i mm'ienionogów, oraz w przerwach i lukach stratygraficznych, !ldóre omawiam niżej.

W nieHcmlych profilach ordowiku zwraca Uiwagę fakt, że c)ńkl sedy- mentacyjny wyka21uJe 'Często wyraźne przerwy i luki stratygrafilCzne.

Zazna,czają się one głóWlI1i,e w dolnym ordowiku na kontakcie z utworami kambru oraz na pograniczu ^!Z syluIlem. J,aIk już poprzednio 'WS:pOIl1ln!iałam, najniższy OIrdowik występuje jedynie w rejonie Białowieży, gdzie sreząt­

kowe ,partie osadów 'traktowane są jako. tremadoik i arenig, natomiast utwory alI'enigu poziomu Megistaspis limbata stwierdziłam tyIJ.ilro w Pa-

słęku. Lulki !Stratygraficzne występujące w t)ńch osadach między pozio- mem Obolus apollinis a ewentualnym (pOziomem BryogTaptus i ^wyżej

leżącymi wapieniami z "Orthoceras" omówi'łam wyżej. W więlkszości

500

pozostałych profilów c)11kl sedymentacji ordowiku rozpoczyna się cienką warstewlką zlepieńca i wyżej leżącymi piaskowcami ,glaukJonitowymii ,i ,wa- pieniami zrostkowymi, których wiek przy1pada na 'piętro l,anvirn, bądź

landeilo, a więc na poziom Didymograptus bifidus i Didymograptus mur- chisoni, ^'bądź na Glyptograptus teretiusculus. Ponadto na szcZlególną uwa-

gę zasługuje fakt, że w środkQ'wym karadoku (górne warstwy pomorskie)

występują również w niektórych profilach przerwy stratygraficzne, przy-

,padające poniżej poziomu Dicranograptus clingani (tab. 1).

W górnym ordowiku natomiast w wie.lu pro.fi'lach ^{zaznaCZla się} ,wy-

raźna przerwa sedymentacyjna, przy1paJdająca naj(:zęściej na pograniczu Qrdowiku i syluru. Pl"ak"tycznie ciągłość sedylmentacji między tymii okre- sami 2Jachow,ana jest ty'lko w otWorze Lębork, gdzie poniżej występowa­

nia pierwszych ,graptoli'tów sylurskich łącznie z Glyptograptus persculp- tus pojawia się parometrQW18. partia iłowców wapnistych i częściowo

marglistyCh z fauną Dalmanitina mucronata B r o n g.. Tak więc poło­

żenie strntygraficzne trylO'bitów Dalmanitina mucronata w stosunku do.

graptolitów Jest :całkowicie jasne i bezsprzecznie waruoouj1e ~ch przyna-

leżność do naJwyższego oroowiku. W pozostałych !profilach na graIj.icy

między ordowikiem ,a sylurem zaznacza się wyraźna zmiana sedymentu.

Iłowce margliste bądź wapniste zQstajązastąpiQne przez czarne łupki

z gr8lptolitamⁱi. W obrębie tej zmiany występują różnej miążswści wtrą­

cenia wapieni zrQlS'tkowych, często charakteru zlepieńcowategO' 'lub wa- pi€ni piaszczystych, prz,ekątnie laminowanych, świadczących o spłyoeniu

ibiornika lub nawet o przerwie sedymenta:cyj:nej. Wie'llkQŚĆ przerw sedy- mentacyjnych jest w poszczególnych profilach 'różna i zawsze 2JWiięiksz,a

. się wsmefa.ch płytJk:onerytycznych, położonych dalej od stref zbiornika

głębsrego. W otwora,cIh Pasłęk i Zebrak osady warstw m:a~.urskich gór- nego aszgilu z Dalmanitina mucronata Ikontaktują bezpośrednio z pozio- mem Pristiograptus gregarius, na lukę stratygrruficzną ,przypadać więc będą jedynie dolne waorstwy pasłęc1cie najniższego syluru (H. Tomczyk, 1962;). Znacznie większą lukę stratygraficzną obserwujemy w !profilu Qtworu Mielnik n. Bugiem, gdzie na granicy między ordowikiem a sylu- rem !brak jest gbrnych warstw mazurskich, Q-cLpo,wi~aaających górnemu aszgi:JOIWi Oiraz dolnych i śrQdkowych warstw pasłędlcich, odpowiadających całemu piętru ;landoWlery.

Podobną przerwę sedymentacyjną Qhserwujemy również w otworze Kaplonosy Qraz w otworach GoMap'i Bartoszyce (talb. 1).

Warto tu jeszcze nadmienić, że podobne ^TóŻIlice mlian sedymenta- cyjnych i luk ,stratygraficznych Qbserwować można na o'bszar~e syne- kJ.izy ipe'rybałtyokiej, ale ^już poza grankam:i Polski. W Wlierceniu Sto- niszki, bezpoślr,ednio nad osadami wapiennymi Otrdolwiku występują iłow­

c-e ipdziomu Pristiograptus gregarius, odpowiadające 'środkowej części pię­

tra landowery.

Według H. Tomczyka (1957, 19'59, 1962) :mni:any litotfacjalne oraz lulki stratygraf.iozne występujące na granicy Qroowiku ,z sylurem ^Wyw10łane

są ruchami synQl"Qgenicznymi f.azy takońskiej, która wyraźnie się 2'!8.zn'a-

czyła na obszarze GM SwiętQkrzyskich, Sudetó'w, !podłQża zapadlIiska

przedkaTpack1~go, a Jej ^oddźwięik zaznacza się również na obszaI'ze plat- formy wschodnioeurQpejskiej ..

Ordowik rpłatformy wschodlIlioeuropejskiej 501

Jeśli chodzi o. interpretację zmian facjalnych i wy,stępujący~h luk stratygraiiczn1Ch w do'mym i środkowym ordowiku platfo'l"IIlowym, to te równileż naieży nawiązać do obszaru anty!klinol'lium świętokrzyskiego.

Ostatnie wynilkibada:ń stratygraficzno-facjalnyoh uzyskane ;przez H. Tom- czyka (1962) z obszaru łysogÓI"s1kiego i obszaru południowego Gór Święto­

krzy;skich wykazują również podobne przerwy sedymentacyjne i luki stra ty,gratfiiCzne.

Naj'bard:mej interesujących faktów dostarczył profil wiertniczy Jele- niów 2 i pośredn10 Jeleni6w 3 w obszarze łysogórskim (H. Tomczyk, 1963), gdzie stwierdzono występowanie trylobitów najwyższego kambru, k'tÓl'€

wedrug mcich oznaczeń odpowiadać mogą 5 i 6 zonie Wemergarda. Na poziomach kambru górnego leżą prawie zgodnie IwaJpieni,e ooli'towe z 'licz- nymi pizolitami ok. 2--8 !In miąższ<>ści, z cienką warstewką zlepieńca,

w spągu, na którymi. roZlWija się interesująco wykształcona gl'U'ba seria .

iłowcówczarnJch, dolomit1Czno-wapni·stych z gratptollitaimi poziomów od N emagraptus graciUs do CUmacograptus styloideus. Osady te już od d:a'Wna oIk:reślan;e przez H. Tomczyka jako warstwy Jelenio:w.skie będą głównie odpowi.adać karadok:awi, a być może, że początek sedY'mentacji ordowiku w Łysogórach wiązać można z poziomem Glyptograptus tere- tiusculus. Występująca tu przerwa sedymentacyjna dbejmująca piętra

wemadolk, arend g, lanvirn i częściowO' landeiIO' jest bardzo d'Wża i wyjąt­

kowo charakterystyczna dla olbszaru łysogórskiego. Fakty te wstały

ostatnio równteż potwierdzone nowszymi wie.!'lcen.i.ami, :przerr>rowadzonymi przez :Zakład Złóż Rud Zelaza Instytutu GeologicznegO' w rejonie Opa- towa (wiercenie Buko:wiany) 'i. w Dolinile W1lkO'Wskiej (wiercenie Wilków).

W obszarze kieleckim (południowym) natomiast na szczegÓllną uwagę zasługuje stwierdzenie pr~ez H. TomczY'ka (1962;) osadów JJanvirnu ^'W wy-

kształceniu dO'lomityczno-piaszczystym i szamo:zytowo-glaukonitOlw'ym, które przypadają na po,ziomy zawarte między Didymograptus bifidus a Glyptograptus teretiusculus. J·est to bardzo wyraźne spłycenie Zlbior- nitka, którego maksimum wynuTzenia przypadła na charakterystyczny poziom Dvdymograptus murchisoni, szczególnie w rejonie !Brz,ezin koło

Morawicy. W synklinie Brzemn zarówno powyżej, jak i 'poni:żej .poziomu Didymograptus murchisoni wy'l'ifllżonego tam osadami piaszczysto-glauko- nito,wyroi występują iłowce z graptolit.ami odpowiadającymi IW dole are- ntgowi (warstwy ,brze21ifulkie), a w górze piętrom landeilo ikaradok

(łupki mOTawic'kie).

Powyższe !fakty z ohszaru Gór Świętokrzyskich są bardzo istotne

i

żne, ponirewa'Ź w zupełno'ści dowod;l:ą, że nie ty'lJko na obsza'nze śwdęto­

krzyskim, ale rownie'ż i platformowym (tab. 1) zachodziły rw lanvirnie

poważne 'zm'iany rw ukształJtowaniu się basenu sedymentacyjn:ego, co z ikolei związane :być musiało z ruchami orogenicznym1 jednej z faz

kaledońskich.

Swlętoknyska Stacja Terenowa ID.

Nad:eslano d~la 25 lutego 1963 r.

5102 ^{Ewa Tom~ykowa} PISMIENNICTWO

AJU1XOBA T. H. (1960) - OrpaTHl'paq,HH 0P,!I;OBHKCKHX OTJtolKeHml: pycCKoił TIJIaT- q,oPMhL rocreo.n:bTeXw.3}1;aT, CTP. 1-75. MOCKBa.

CIEśLA E., 'TOMiCZYK H. (1962) - PoszukiWlania rud żelaza w oroow.ik:u Gór

Świętokrzyskich w nawiązaniu do złóż w ś:rodk,owych Czechach. Prz.

gedl.., 10, p. 17-21, nr l. WaTszawa.

azARNOCKI J. (1948) - Przewodnik XX Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geolo- gicznego w Górach ŚwiętokrzyskIch w 1947 r. Odbito z XVII Rocz. PoL Tow. Geol. (1947), p. 237-299.

ELLES G. L., WOOD E. M. R. (1901--1910) - A Monograph of Br,itish Graptolites.

~alaeontogr. Soc. London.

JAANUtSSON V. (1953) - UntellsuchU!rl'gen tiber 'bal'toscandis'che Asaiphiden. 1. Re- 'Vlwon der mittelordovitiS'che Asaphiden des Silian Gebietes in Dalama.

Arikiv. Miner. Geol., l, nr 14, p. 377-464. Stockho]m.

JAAN1USSON V. '(1957) - Unterordovizilsche Illaeniden aUB Skandinav.ien. BulI.

Geol. !lnsIt. UppiSala, 37, p. 79-1065. Uippsala.

KIiELA'NZ. (11956) - StTatygrafia górnego ordowiku w Górach Św.iętokrzyskich.

Actagedl.. pol., 6, 'z. 3, p. 253-271. Warszawa.

KffiIDLAJN Z. 0(1960) - Uppe'r Oro.ovician Trilo'bttes fl'om Poloa.nd and same Related Forms from Bohemia and Scandinavia. PalaeOlIlt. pol., nr 11. Warszawa.

KUŹNIAROWA A. (195'9-1¹9'62) - Petrog,ra:liia OBadów syluru w wierceniu Żebrak,

;Pasłęk .i Lębol'k. Arch. l'.InSt. Geol.(maszynqpis). Warszawa.

P ASKiEVaCI'UiS l. (1960) - Oroovician on the Lrthuoa.nia. VVU Moksolo darbai.

'Vilnius.

REGNm:L G., HEDE J. E. (1960) - , The Lo,wer Pale,OI:~oic of Scania; the Silurian of oGotland. Guide l'excurs1on. Inter. Geol. Oongr. XXI Ses,sion - Nor- den. Copenhagen.

ROOM1UISOKS A. (1960) - Stratigraphy and Paleogeog,r'lliPhy 'of the Ordovioian in Estonia. Rep . .of the XXI Bes. NOl'den.

THORSLUND lP. (19'36) - SiljansO/Illl"adets briinnkalkstenar och !kJalkindu'Sltri. S.G.U.

Ser. C, nr 9. Uppsala.

THOBJSLUNID P. (194'0) - On the ChasID'OipS series of Jamtland and Sodermanland ,C!Varen). S.O.U., ser. C, nr 43'6. Sto,ckholm.

THiORSLUND ;P., JAANUSSON V. (1960) - The Cambrian, Ordovidan and Silurian in Va.stergotland, Nakre, Dalarma aond Jamt1and, Central S'Veden. Inter.

iGeol 1C0ngr., XXI Sessi.on - Norden . .copenhagen.

TOMCZYiK H. (1957) - O facji graptolitowej karadoku Gór Świętokrzyskich. Kwart.

'

geol., l, p. 4100-481, nr 3-4. Warszawa.

TOMiCZYK H. ;(1:959) - Atlas Geolo~iczn.y PoLski. Zagadnienia stratygraficzno-fa- cja'lne. Z. 3 - Ordowik. Inst. GaoI. Wal"lBZawa.

TOMCZYK H. (1'962) - Problem :str,atygrafii ordowiku i syluru w Polsce w świetle

ostatnich badań. Pr. InBt. Geol., 35. Warszaw,a.

TURNAU-'M'ORAWISKA M. (1961) - Charakterystyka petrograficzna ordowJ.ku z Mój.czy koło Kielc i porównanie z r6wnowiekowymiosadamiirulych .obszarów PoLski. Kwart. geoI., 5, p. 775-787, nr 4. Warszawa.

Streszc'zenie 503

.!3Ba TOM~MKOBA

OP.n;OBHKCKI:IE OTJIOlKEHH.H BOCT01UIO-EBPOOEOCKOO OJIATcI»OPMLI HA TEPPHTOPHH OOJILIDH

Pe310Me

B nocJIe,rum:e rO~bI (1957-1962) Op~OBHKCKHe OTJIO:m:eHHH B CeBepo-Boc'l'O'łHOtt TIOJIbWe 6bIJIH BCTPeą:eHbI ,ll;eBHTblO rJIy60KJfMH 6ypOBbIMH CKBIUKHHaMH: JIeM60PK, TIaCJISHK, Bap'l'OWHD;e, rOJI~an, )Ke6paK, MeJIbHHK, T~, KanJIeHOCbI, a TaK:m:e K:m:H:Hte H IIO,ll;60poBHCKO B pattoHe BeJIOBe1KCKO·tt ny~. B STJDt 6ypoBbIX nPOcPHJIHX Op~oBHKCKHe OTJI01KeHHH SHa"IHTeJIbHO COKpaw;eHbI, HHor~a HOOHa'lHTeJ:tbHo:lł MO~­

HOC'l'H. MaKCHMaJIbHo:lł MOIIĘHOCTH STH nopoAbI ,ll;OC'l'm'aIOT B IIaCJISHKe - OKOJIO.

100.At, B TJI~e 6JIH3 BapwaBbI JIHWb TOJIbKO 27.At, H MlmHMaJIbHo:lłB pa:lłOHe Be- .lIOBe:m:CKo:lł ny~H - 15 + 20.At. OP,ll;OBHKCKHe OTJIo:m:eHHH He npo6ypeHbI TOJIbKO .lIHIUb B JIeM60pKe, r~e 6bIJIa BCTpeqeHa BepXHHH "IaCTb noMQPCKHX CJIOeB, OTBe-

"Iaw~HX Kapa~OKCKOMy H awrIDIbCKOMy RpycaM.

Jb BblweyKa3aHHbIX npocPHJIe:lł BbITeKaeT, "I'l'O Ha TeppHTopHH BOCTO"IHO-EBpo- ne:lłcKo:lł nJIaTcPopMbI 06paSOBaJIKCb B TO BpeMR MeJIKOHepHTOBbIe, H3secTKOBble

li.[ H3BeCTCKOBo-nec"IaHHCTble ocaAKH c rJIaYKOłlMTOM B nO~OWBe, KOTOPblie K sana~y

norpy:m:awTcR, o "IeM CBK~ereJIbCTBYIOT BKJIIO"IeHMR aprIDIJIH'l'OB c rpanTOJIHTaMH

li.[ yseJIK"IeHHe 06~e:lł MOIIĘHOCTH(IIaCJISHK H JIeM6opK).. KpOMe TOro, ce~KMeHT~

npoHCXOAKJIa He TOJIbKO B MeJIKOM,HO 'IJalaKe M 6YPHOM 6acoettHe, B KOTOpOM Ma- 'TepMaJI Henocpe,ll;CTBeHHO nOCJIe OTJIo:m:eHHR pasMbIBaJICR K nepeocalKAaJ1cR. Kpo- Me TorO, J13 6JIH3JIe:m:a~ero MarepMKa MOrJIK npKBHOCHTCH JIarepHTOBble oca~, }l;OKaSareJIbCTBOM "Iero RBJIReTCR KpaCHOBa'l'aR OKPaCKa Ho HHor~a, BKJIlO"IeHKR OOJIH- TOB, CBH3aHHbIX c OCHOBaHHeM BOJIHeHKR.

OCa,ll;O"IHbI:lł ~HKJI op~OBHKa Ha<iKHaeTCR "Iaw;e Bcero TQHKJ!IM npoCJIO:lłKOM KOH- rJIOMepaTOB, Ha~ KO'l'OPbIMM SaJIeraIOT MaJIOMOIIĘHbIeI nec"IaHKCTo-rJ1aYKOHHTOBble OCaJAKH c OTHOCHTeJIbHO pasHoo6pasHbIM cTPaTKl'pacPK"IeCKHM SaJIeraHHeM (Ta6JIMqa I),

BbIwe paCIIpOCTPaHeHbI H3Bec'l'KOBo-MepreJIKCTbIe oc~, "IaCTO COJIHcPJIIO~MOH­

HorO XapCliKTepa, c BKJIlO"IeHKRMM cpocTKOBbIX K KOHrJIOMepaToB~bIx KJIM Op!l'aHO- l:'eaHO)l;eTPHTOBJ;.IX H3BeCTHRKOB co OKOIIJIeHHHMH waM03HTOBbIX OOJIHTOB. B no~ow­

Be K KpDBJIe OCa)l;KOB "Ia~e Bcero nOJr.BJIRlO'l'CR cpOCTKOBbIe M KOHrJIOMepaTOBM~Hble BKJIlO"IeHKR, KO'l'OPb1e CBRsaHbI HeCOMHeHHO c KaJ1e~OHCIrnIMH CKHOpoTeHHbIMH ~BH- 1KeHMRMH.

M3 06W;ero aHaJIH3a pacnOJIOJKeHMR cPaQH:lł BbITeKaeT, "ITO Ha TeppI-J:TOpHH nO"ITH Bce:lł IIOJIbWM ~KMeHTaQMOHHbI:lł 6acce:lłH B op)l;OBHKe RBJIRJICH MeJIKli.tM: SnHKOH- TKHeHTaJIbHbIM, HO OTKpbITbIM BO~oeMOM, cnoc06CTBYIOID;HM MKrpaQHH KaK nJIaHK- 'l'01lH0:lł, TaK M 6eH'l'OHHo:lł cPaym.i. JIHTOJIOrK"Iec'lOdł JKe 06JIHK H3yqaeMbIX oca~KOB M paCIIpOCTpaHeHHR B HKX cPaYHa, ocOOeHHO H3 reppMTopKH BOCTO'łHo-EBpone:lł­

OKo:lł nJIaT<l>opMbI, YKa3bIBalO'l' Ha 60JIbIIIOe CXO~CTBO c Op)l;OBHKCKHMM OTJIo:m:eHH- RMH STO:lł nJIaTci>OPMbI B npe,IleJIax CCCP (T. H. AJI'HxOBa, 1960) Ho npe:m:~e Bcero, TIpK6aJITH:lłCKKX COlOSHbIX Pecny6JIHK (A. POOMyCOKC, 1960; M. IIaIlIKeBKQIOC, 1960).

KpoMe TOTO, HeKO'l'Opble npcxpHJIH (JIeM60PK H IIaCJISHK) OT"IeTJIKBO CXO~HbI C op~O­

BJlKOKKMH OTJIO:HteHJ1RMH o. BOpHXOJIbMa M IllBeQHH (II. TopCJIYH~, <P. HayCCOH, 1960).

KpoMe TOro, CJIe~YeT S)l;eCb nO,ll;"IepKHYTb, "ITO 06pasoBaHHR STorO BoopaCTa MS QeH- 'l'paJIbHO:lł M lO:m:HO:lł "IaCTeii! CBeHTOKmHCKKX rop TaK:m:e npDHBJIRIOT 3Ha"IHTeJIbHOe CXO)l;CTBO, B OCHOBHOM, no neC"IaHJ1CTo-HSBeCTKoBoMy pa3BMTHlO M pacnpOCTPaHeHKIQ lj;JayaKCTH"IeOKHX KOMnJIeKCOB TpMJI06HTOB M nJIe"IeHomx (H. ~aPHOQKM, 1948; X. TOM- i<lKK, 1962).

504 Ewa Tomczykowa

IIJIaTq,opMeHHble OPAOBMKCKl.!e OTJtO:lKeHKIi B IIoJIbwe aBTOp BnepBble paC'lJIe- HHJI B perHOHaJIbHO-CTPaTHl'paq,K'IeCKOM OTHoweHHH, fJLaBHbIM 06pa:30M, Ha OCHO- BaHHH q,aYHHCTH'ieCKHX KOMnJIeKCOB, BbIAeJIJIS AJIa STHX nopoA ·onpeAeJIeHHbIe CBH- Tbl CJIOeB. KpoMe TOfO, aBTop BBOAHT AJIS STHX corpaTHl'paq,H'iecKHX eAHHHIl; HOBYIO HOMeHKJIaTYPY.

B HacTo~~ pa60Te COfJIaCHO npHHHTOMY HOBOMY nOAPa3AeJIeHmo aBTop Ao-·

Ka:3bIBaeT, 'iTO B HH3ax :3aJIeraIOT 6 e JI 0 B e :lK·c K H·e C JI 0 H, XapaKTePH3yIO~J-le TI)eMaAOKCKl.!e H apeHHl'CKHe OTJIO:lKeHHH. BbIWeJIe:lKaIqHe, TaK Ha:3bI'BaeMble HH:lKHMer

cpeAHHe H Bepxime n (, MOp C K H e C JI 0 H OXBaTbIBa'lOT JIaHBHpHCIOrlf, JIaH71:eHCKHK H KapaAOKCKHH spyc. BepXH OPAOBHKCKHX OTJIO:lKeHHH CJIafaIOTCS M a :3 Y P C K H M K

C JI 0 S ^M H (X. TOM'lHK, 1962), OTBe'iaIO~H aWl'HJIbCKOMy spycy.

,lJ;JIS BblweynoMHHYTbIX CJIOOB H CTpaTHrpaq,H'leCKHX KOMnJIeKCOB 60JIee TO'lH09 o6cY:lKAeHHe C YKaaaHHeM onpe,I(eJIeHHblX q,aYHHCTH'ieCKHX KOMIIJIeKCOB H JIHTocj;la-

~HSJIbHOfO XapaKTepa OTJIO:lKeHHH npHBO,I(HTCS B IIOJIbCKOM TeKCTe.

EwaTOMCZYKOW A

ORDOVlCIAN OF THE EAST-EUROPEAN PLATFORM IN THE AREA OF POLAND

Summary

'In the last year,s (1957'-1962) the o.rdovician· deposits ·of Northeastern Poland\

were encountered in 9 deep bore holes, as follows: L~bork, Pasl~k, Barroszyce, Goldap, Zebrak, MieLnik, Tlusrez, Kaplonosy, and within the a.-egion of BialowieZa,.

at Krzyze and Podbotowisko. As may be seen of the J?rofiles of these bore holes,.

the Ordovician deposits are strongly redu'ced ·revealing.only small thickness, at:

places. The grea,test tf:hickness amountin.g about 1100 m may be observed at 1Pasl~k,.

whereas it attf:ains merely 27m 'at Truszcz, near Warsaw, and only 15+20 m in the region of BialowieZa. In the 'bore hole L~bork, the Ordovidan de.posits haiVe not been pierced. Here, a part of the PomeDanian beds ha's been encounter,ad, corres- ponding to Ithe Ca,radocian and the ABhgilian stages.

It results of the profiles mentioned above that within the area of the East- -European J?la.tform, the shallow-<lleritk, 'calcareous and calcareo'\lS1-arenaceous deposits witf:h ,glauconite were ·formedat the 'bottom in this ,period. As 'J?roved by the intercalations of siltstones with graJ?tolites, and by the general increase in thickness~Pasl~kand 'L~bork), these deposits tend to deepen towards the west.

, Moreover, it may ,be assumed that the sedilIIlentaition took pla'ce in a 'shallow and unquiet basin, where a 'new laid down material was immediately washed off and deJ?Ositedagain. In addition, the latedte ,sedj,ment may have. been brought into the ba,sin from the adojacentcontinent, as proved by Ithe red colour and inte'rcal,a- tions of ooliltes eonnected with the /base level of wave activity.

Frequently, the Ordovician sedimentary cycle begin.s wilth a .tWn bed of conglo- merate, overlain hy not too thick arenaeeous-glaU'conite deJ?OSlts ,characteristic of relatively various stratiga.-aJ?hical position (Table 1).

Streszczenie 505

Higher up, there rest limestone-marly deposits of flowagecharacter, with intercalations of agglomeratic, oonglomecratic ,or Qrgauodetritallimestone:s, containing.

aC'ClUmulaltions o.f chamosite Qolites. At the Ibottom and top parts of the deposits, there appear agglomeratic and conglomeratic intercalations, certainly connected with the synorogenJ.c Caledonian movements.

It results of the ,general analysis of fa'cial distrLbution that the Ordorvician sedimentary basin was' a shallow 'One over the whole area of Poland. Being of' epicontinental ,character, the basin was, hQwerver, open for migration of ,pl'anktonic and benthQnic fauna. The lithological charaC'ter of the deposits dIscussed a'nd their fauna, particularly that of the East-European platform area, show a great resem- blance to the Ord,<;)vician deposits of the Rus'sian platform (T. N. Alichova, 1960), above. all, however, to those of the Baltic countries (A. Roomusoks, 1960; I. Paske- vicius, 1960). Moreover, several profiles, f.e. from Bornliolm and from the area of analogous with those .of the, Ordov:i.cian from Bomholm and from the areao!

Sweden (P. Thorslund, V. Jaanussori, 1960). It should be stressed here that depositc;

of this age, .occurring in the eentral and southem parts of the $wi~ty KrzyZ lVIts., also are distinctly ,silmilar., mainly due to thearena'QeoU's-calcareorus development and the assemblages of trilobites and brachiopods (J. Czarnocki, 1948; H. Tomczyk, 1962).

The iSiLurian platform deposits have for the first time been su'bdivided tby the present author from the regional point af view, mainly .on faunal assemblages.

The author detaches several distinc complexes of strata and introduces a new nomenclatUJI'e f.or the units under study.

Basing on the introduced subdivision, the author. SlUbstantiates here that the Bialowieza 'beds characteristic of the Tremadocian and Arenig formations occur lowermos't in the profile. The overlying Pomeranian beds, lower, middle and upper ones, embrace the Llanvirnian, Llandeilan and CaradQcian stages. The u:ppe,rmost Ordovician stage ends with the Mazury beds (H. Tomczyk, 1962), corresponding to the Ashgilian stage.

A more d~aned description of the beds 3!nd of the ,stra'tigraphical comrpl,exe,s di.g'cus's'edarbove, alsQ a list of faunal a'ssembla,ges studied, ,a,s well as rdis'crUssion on lithofacial character of the deposits ar,e given in the Polish text.