ADAM KRZYMOWSKI
FRANCJA I RFN NA BLISKIM WSCHODZIE I W AFRYCE PÓŁNOCNEJ –
WSPÓŁPRACA CZY RYWALIZACJA
dr Adam KRZYMOWSKI
ambasador RP w Zjednoczonych Emiratach Arabskich
Wstęp
Celem strategicznym UE jest m.in. dążenie do osiągnięcia spójności w obsza- rze jej działań zewnętrznych. Dlatego też współpraca Francji i RFN mogłaby po- nownie stać się jednym z elementów stymulujących rozwój procesów integracyj- nych dla całej UE dążącej do wypracowania wspólnej strategii obejmującej wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, wspólną politykę bezpieczeństwa i obrony oraz europejską politykę sąsiedztwa. Zasadnicze cele UE są adekwatne do polityk Francji i RFN. Celem strategicznym tych państw jest Unia Europejska jako dynamiczny podmiot i kluczowy gracz na arenie międzynarodowej, wykorzystują- cy swój potencjał do realizowania wspólnych interesów w świecie. Jednak z dru- giej strony, oba państwa coraz bardziej, w sposób otwarty dążą do realizacji intere- sów wyłącznie narodowych, co widać również w wydarzeniach, które rozgrywają się na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej. Jednym z przykładów jest Libia, gdzie koncerny gospodarcze Francji i RFN, głównie energetyczne w sposób nie- zwykle aktywny rywalizują ze sobą, determinując politykę swoich państw, a przez to wpływając na przyszły, nowy geopolityczny układ sił w regionie.
Istotnym elementem rozwijania ściślejszej współpracy w wymiarze politycz- nym, bezpieczeństwa, gospodarczym oraz kulturalnym pomiędzy UE a państwami Bliskiego Wschodu i basenu Morza Śródziemnego miał stać się tzw. proces barce- loński1. Jako jeden z priorytetów działań zewnętrznych UE, w której aktywne są Francja i RFN jest przyjęta w 2004 roku europejska polityka sąsiedztwa (european
1 Podczas konferencji, która miała miejsce w Barcelonie w dniach 27–28 listopada 1995 roku z udziałem ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich Unii Europejskiej oraz dwunastu państw basenu Morza Śródziemnego został podpisany dokument zwany Deklaracją Barcelońską, który zakładał przede wszystkim utworzenie do 2010 roku ekonomicznej i politycznej strefy euro – śródziemnomorskiej.
Zob. The Barcelona Declaration Adopted at the Euro-Mediterranean Conference 27 and 28 No- vember 1995 (www.euromedrights.net/english/barcelona-process/barcelona_declaration.html).
Zeszyty Naukowe AON nr 2(59) 2005 ISSN 0867–2245
Zeszyty Naukowe AON nr 4(85) 2011
ISSN 0867–2245
e
x
t
neighbourhood policy)2. W tym samym roku Rada do Spraw Ogólnych i Stosun- ków Zewnętrznych wraz z Komisją Europejską przyjęły dokument pn. Partnerstwo Strategiczne UE z regionem śródziemnomorskim i bliskowschodnim. Przewiduje on m.in. kontynuację zaangażowania UE w proces pokojowy na Bliskim Wscho- dzie oraz współpracę polityczną, gospodarczą, społeczną i kulturową. W celu osią- gnięcia aktywniejszej polityki UE wobec państw basenu Morza Śródziemnego 13 lipca 2008 r. w Paryżu została przyjęta deklaracja ustanawiająca nowe forum współpracy, tj. Proces Barceloński: Unię dla Śródziemnomorza3. Ponieważ Francja i RFN są kluczowymi członkami UE, którzy region Bliskiego Wschodu i Morza Śródziemnego w swoich politykach zagranicznych i bezpieczeństwa traktują prio- rytetowo, to też państwa te są niezwykle zainteresowane odgrywaniem kluczowej roli w Unii dla Śródziemnomorza oraz w ramach współpracy UE – Rada Współ- pracy Państw Zatoki. Jednak, ostatnie wydarzenia na Bliskim Wschodzie i Afryce Północnej zaskoczyły wszystkie znaczące podmioty sceny międzynarodowej.
Obecna sytuacja ma ogromny wpływ na Unię Europejską, która przechodzi wiele trudności wewnętrznych, przy jednoczesnym brakiem jeszcze skutecznych struktur i procedur działania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Stwarza ona wy- zwania, ale i największą od czasu przyjęcia Traktatu z Lizbony okazję do aktywno- ści, która wymusi dopracowanie mechanizmów w ramach wspólnej polityki zagra- nicznej i bezpieczeństwa. Jednak przede wszystkim będzie sprawdzianem na wolę polityczną państw budowy skutecznej, prawdziwie wspólnotowej polityki zagra- nicznej i bezpieczeństwa.
Cele i interesy Francji i RFN wobec Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej
Francja i Republika Federalna Niemiec prowadzą politykę zagraniczną i bez- pieczeństwa w regionie, mając odmienne percepcje. Obecność Francji w regionie Morza Śródziemnego ma długą historię. Bliskość geograficzna, interesy strategicz- ne, polityczne, wojskowe i gospodarcze oraz bliskie kontakty osobiste pomiędzy
2 Zasadniczym elementem współpracy stały się „Plany działania” przyjęte pomiędzy UE a po- szczególnymi państwami partnerskimi. Objęły one kwestie polityczne i bezpieczeństwa, ekonomiczne i handlowe, ochrony środowiska, integracji transportu i sieci energetycznych, współpracy naukowej i kulturalnej. Plany działania przyjęte: w 2005 z Izraelem, Jordanią, Mołdowią, Marokiem, Autono- mią Palestyńska, Tunezją i Ukrainą, w 2006 z Armenią, Azerbejdżanem i Gruzją, a w 2007 z Egiptem i Libanem.
3 Objęło 43 członków: 27 państw członkowskich UE oraz Albanie, Algierie, Bośnie i Hercego- winę, Chorwacje, Czarnogórę, Egipt, Izrael, Jordanie, Liban, Maroko, Mauretanie, Monako, Autono- mie Palestyńską, Syrie, Tunezje, Turcje. Jako jedyne państwo śródziemnomorskie nie przystąpiła Libia.
Zob. Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean, Paris, 13 July 2008
(http://www.ue2008.fr/webdav/site/PFUE/shared/import/07/0713_declaration_de_paris/Joint_declarat ion_of_the_Paris_summit_for_the_Mediterranean-EN.pdf).
klasą polityczną oraz kołami gospodarczymi i finansowymi Francji z liderami tego regionu przyczyniły się do „Politique Arabe de la France”4, która stanowi jeden z filarów strategii polityki zagranicznej i bezpieczeństwa tego kraju. Francja zali- cza go jako obszar strategicznych interesów narodowych. Jednak w celu ich reali- zacji Francja potrzebuje Europy silnej politycznie i gospodarczo, jako instrument dla osiągnięcia globalnej roli i pozycji Francji w systemie międzynarodowym, która zapewni jej znaczny wpływ na świecie, wykraczający poza jej narodowy potencjał5. Natomiast w ostatnich latach wpływ Francji na sytuację międzynaro- dową w wymiarze globalnym znacznie zmalał. Także w Afryce Północnej Francja nie odgrywa już kluczowej roli. Dlatego też, kraj ten zamierza zwiększyć swoje wpływy. Francja dąży również do strategicznego partnerstwa w sferze politycznej, gospodarczej i militarnej z państwami Rady Współpracy Państw Zatoki. W 2009 r.
prezydent Francji N. Sarkozy otworzył w Abu Dhabi francuską bazę wojskową.
Pierwszą poza tzw. francuskim historycznym obszarem odpowiedzialności.
Znaczenie zaś Bliskiego Wschodu i regionu basenu Morza Śródziemnego dla polityki zagranicznej i bezpieczeństwa RFN w ostatnich latach znacznie wzrosła.
Jest ona przede wszystkim związana z czterema obszarami interesów. Po pierwsze, zapewnienie bezpieczeństwa Izraelowi i zagwarantowanie prawa do jego istnienia.
Po drugie, zapobieganie zagrożeniom bezpieczeństwa pochodzącym z regionu, m.in. terroryzmowi, nielegalnej imigracji i zorganizowanej przestępczości. Następ- nie, dążenie do zapewnienia dywersyfikacji dostaw źródeł energii. Po czwarte, poszerzenie rynków zbytu dla niemieckich produktów. Dlatego też RFN zamierza wspierać reformy gospodarcze i polityczne oraz współpracować z państwami re- gionu.
* * *
Sprawą kluczową dla stosunków międzynarodowych na Bliskim Wschodzie i w basenie Morza Śródziemnego pozostaje kwestia rozwiązania konfliktu izrael- sko-palestyńskiego. Francja i RFN intensywnie wspierają „rozwiązanie dwupań- stwowe”. Jednak obaj partnerzy realizując własne interesy narodowe nie powinny zapominać, że mają wspólne interesy w regionie, które powinny podlegać ścisłej koordynacji.
Rola Francji w przeprowadzeniu mediacji konfliktu izraelsko-palestyńskiego, czy w rozmowach izraelsko-syryjskich została ograniczona, m.in. z uwagi na wstrzymanie się jej od głosu w Zgromadzeniu Ogólnym NZ w sprawie raportu Richarda Goldstone’a6 sporządzonego na polecenie ONZ w sprawie izraelskich
4 Zob.: J. Vernochet, La politique arabe de la Franceen en question, 31 juillet 2009 (http://www.geopolintel.fr/article112.html).
5 Prezydent J. Chirac w styczniu 2003 r. podkreślił, że „interesy Francji są tożsame z interesami Europy”.
6 Raport międzynarodowego sędziego Richarda Goldstone’a (pochodzącego z żydowskiej rodzi- ny z RPA) wskazuje na szereg nadużyć, których miał dopuścić się Izrael podczas jej ofensywnej operacji „Płynny ołów”, przeprowadzonej na przełomie 2008 i 2009 roku w Strefie Gazy. Dokument
i palestyńskich zbrodni wojennych. Natomiast raport został odrzucony przez RFN.
Strona francuska stoi na stanowisku, że pogłębienie stosunków UE z Izraelem po- winno być uzależnione od pozytywnego postępu w procesie pokojowym. RFN natomiast, ma tradycyjnie dobre stosunki z Izraelem, ale także i z Iranem oraz Au- tonomią Palestyńską. RFN od samego początku jest zaangażowana na płaszczyźnie dwustronnej oraz w ramach UE we wsparciu procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie, co ukazały również ostatnie, przeprowadzone w Berlinie niemiecko- -izraelskie konsultacje międzyrządowe7 oraz wizyta prezydenta Autonomii Pale- styńskiej Mahmuda Abbasa w Berlinie 1 lutego 2010 r. Dążenie przez RFN do poszerzania obszarów interesów handlowych z Iranem – jednym z głównych gra- czy w regionie – budzi zaniepokojenie Izraela, co pokazała m.in. wizyta wicekanc- lerza i ministra spraw zagranicznych RFN G. Westrewelle z listopada 2009 r.
w Izraelu.
* * *
Kolejną istotną kwestią, mającą znaczenie dla współpracy francusko-niemieckiej w regionie jest konflikt syryjsko-izraelski, czy też sprawa realizacji programu nu- klearnego Iranu. W interesie RFN jest prowadzenie przez Turcję mediacji8 w obu kwestiach, czemu sprzeciwia się Francja. Jednak bez aktywności Turcji skoordy- nowanej z UE, działania w obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej będą napotykać wiele trudności i mogą nie przynieść pożądanego rezultatu. Dlatego też,
wymienia przypadki zamierzonych ataków na ludność cywilną oraz pracowników misji humanitar- nych; ataki na meczety, szkoły, czy szpitale. Wg Raportu w trakcie operacji dochodziło do bezpod- stawnych aresztowań, torturowania i znęcania się nad więźniami. Raport wskazuje na użycie przez Izrael bomb fosforowych w gęsto zaludnionych obszarach, co stanowi złamanie prawa międzynaro- dowego. Ponadto, za bezprawne przyjęto zamknięcie Strefy Gazy dla pomocy humanitarnej. Wg Goldstone’a działania te należałoby zakwalifikować jako zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciwko ludzkości i poddać jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego.
7 W Berlinie 18 stycznia 2010 r. miały miejsce niemiecko-izraelskie konsultacje międzyrządowe.
Były one drugie w historii, po tych, które odbyły się 17 marca 2008 r. w Jerozolimie i pierwszymi w stolicy RFN. Poza szefami obu rządów, kanclerz Angeli Merkel i premiera Benjamina Netanjahu, brali udział ministrowie odpowiedzialni za politykę zagraniczną, obronną, gospodarczą, ochrony środowiska, edukacyjną i badań naukowych. Przedmiotem rozmów były przede wszystkim kwestie procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie, zagrożenia ze strony Iranu, współpraca gospodarcza, technologiczna, w sprawach energetycznych i infrastrukturalnych, ochrony środowiska, współpracy kulturalnej a także w obszarze wymiany naukowców i dyplomatów. Szefowie rządów obu państw zapowiedzieli także współpracę na rzecz wspólnych projektów w obszarze ochrony środowiska, w tym gospodarki wodnej i energii odnawialnej, z udziałem również Autonomii Palestyńskiej i kra- jów trzecich z Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu.
8 Wicekanclerz RFN G. Westerwelle podczas wizyty w Turcji w styczniu 2010 r. zaznaczył, że w kwestii wielu międzynarodowych konfliktów Turcja odgrywa kluczową rolę jako „konstruktywny mediator”, zwłaszcza w kwestii irańskiej, irackiej, rozmów pomiędzy Syrią a Izraelem i Pakistanem a Afganistanem. Zapowiedział również – w ramach niemieckiej polityki zagranicznej – rozpoczęcie dialogu strategicznego z Turcją.
Turcja powinna być ważnym podmiotem w kształtowaniu europejskiej polityki sąsiedztwa, zarówno w wymiarze południowym, jak i wschodnim oraz ponownie uczestniczyć również w strategicznych szczytach UE9.
* * *
Ewolucyjny charakter geopolityki i jej percepcji, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej wymusza konieczność zwiększenia aktywności UE w tym regionie. Z tego też powodu, w świetle omawianych wyzwań i zagrożeń należałoby wypracować spójną i kompleksową politykę zagraniczną i bezpieczeń- stwa UE w stosunku do regionu. Ponieważ sytuacja na Bliskim Wschodzie jest zdeterminowana przede wszystkim rywalizacją pomiędzy Iranem a Arabią Saudyj- ską o geopolityczne ukształtowanie sił w regionie – zwłaszcza przy okazji tzw.
„arabskiej wiosny” – to realizując współpracę w ramach Unii dla Śródziemnomo- rza należy uwzględnić politykę zagraniczną i bezpieczeństwa Rady Współpracy Państw Zatoki10, które mają coraz większe znaczenie oraz wpływy w państwach regionu Morza Śródziemnego11 oraz w polityce globalnej. Jednocześnie, Europa traci swoją pozycję w regionie na korzyść krajów azjatyckich, zwłaszcza Chin i Indii, choć obecność chińska w trakcie ostatnich wydarzeń w regionie zmalała.
Powstaje swego rodzaju nowa oś geostrategiczna o wymiarze politycznym i go- spodarczym. Dlatego też w globalnej rywalizacji istotne, o znaczeniu strategicz- nym jest zawarcie Porozumienia o Wolnym Handlu między UE a Radą Współpra- cy Państw Zatoki oraz większe zaangażowanie UE w regionie, z nową bardziej dynamiczną europejską polityką sąsiedztwa, w tym spójne, skoordynowane działań Francji i Niemiec.
* * *
Francja i Republika Federalna Niemiec mają interes w dostawach energii z Bli- skiego Wschodu i Afryki Północnej obejmujący zarówno energię z paliw kopal- nych, jak i ze źródeł odnawialnych. W sytuacji kiedy kwestie energetyczne stają się kluczowe w geopolityce, a projekty w tej dziedzinie mają duży potencjał dla wy- miernych korzyści, może to być jeden z obszarów, w których współpraca mogłaby szybko przybrać konkretny kształt. Ich ogromne rezerwy węglowodorów (ropy i gazu) stawia kraje regionu oczywistymi partnerami, przede wszystkim dla RFN,
9 Od 2005 roku Turcja nie uczestniczy (będąc nie zapraszanym) w strategicznych szczytach UE.
10 Rada Współpracy Państw Arabskich Zatoki została założona 25 maja 1981 r. przez Arabię Saudyjską, Bahrajn, Katar, Kuwejt, Oman i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Zasadniczym jej zada- niem jest koordynacja i integracja państw członkowskich w obszarach takich jak: gospodarka, finan- se, handel, taryfy celne, turystyka, ustawodawstwo, administracja, nauka i rozwój przemysłu, rolnic- two. Głównym organem jest Rada Najwyższa, składająca się z szefów państw członkowskich.
Kolejnym organem jest Rada Ministrów, w skład której wchodzą ministrowie spraw zagranicznych.
Ciałem wykonawczym jest Sekretarz Generalny, wybierany na okres 3 lat.
11 10 maja 2011 r. Maroko (z Jordanią) zostało zaproszone do negocjacji w sprawie członkostwa w Radzie Współpracy Państw Zatoki.
ale także choć w znacznie mniejszym stopniu i Francji12. Import ropy naftowej może wzrosnąć dzięki wykorzystaniu istniejącej infrastruktury terminali, tankow- ców i rurociągów ale będzie wymagać także zupełnie nowej infrastruktury.
„Czwarty korytarz” dla dostaw gazu przez Turcje, Bułgarię i Rumunię do Europy Środkowej daje możliwości wykorzystania złóż gazu w Iranie13, Iraku14 i Azji Środkowej. Iran i Irak, jak i Azerbejdżan i Turkmenistan, które również posiadają duże pola gazu, znajdują się w obszarze zlewiska Gazociągu Nabucco, w którym istotna jest Turcja – państwo Unii dla Śródziemnomorza i przyjaciel Partnerstwa Wschodniego. W tym zakresie RFN również ma interes w otrzymywaniu dostaw gazu z Iranu i Iraku15. Oprócz planowanego Gazociągu Nabucco, istnieją również możliwości w Afryce Północnej, gdzie można działać na rzecz pozyskiwania do- datkowych dostaw gazu z Algierii. Wartym zauważenia jest również zaangażowa- nie obu partnerów w powołanie Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej.
* * *
Interesy Francji i RFN na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej nie kończą się tylko na rezerwach węglowodorów. W technologicznym rozwoju energii odnawialnej, coraz większą uwagę zwraca się w regionie na ogromny potencjał energii słonecznej i wiatrowej. Na ceremonii inauguracyjnej Unii dla Śródziemnomorza, zapowiedziano Śródziemnomorski Plan Słoneczny (The Mediterranean Solar Plan) firmowany przez Francję. Proponuje on import energii słonecznej z Afryki Północnej do Europy. Fran- cja i RFN mają długoterminowy interes w państwach Afryki Północnej w kontekście zrównoważonego zaopatrzenia w energię. Jednak należy zauważyć rozbieżne interesy.
Rok po ogłoszeniu The Mediterranean Solar Plan, pojawił się konkurencyjny projekt Desertec16 wspierany przez rząd RFN. W dodatku, silne lobby we Francji związane ze sprzedażą technologii nuklearnych będzie z pewnością nadal uczestniczyć „w grze”
o pozyskiwanie klientów w regionie. Konkurencja interesów jest również zauważalna w samym koncernie atomowym Areva, w którym głównym udziałowcem jest francu- ski Komisariat ds. Energii, ale ma w nim udział również niemiecki Siemens, który nie jest wymarzonym przez rząd francuski podmiotem. Oba projekty mają znaczenie geo- polityczne, mając wpływ na sytuację międzynarodową i rywalizację państw w Afryce Północnej, zwłaszcza pomiędzy Marokiem a Algierią. Ale również na wspólną polity- kę zagraniczną i bezpieczeństwa UE, europejską politykę sąsiedztwa z jej wszystkimi wymiarami.
12 Elektrownie atomowe Francji dostarczają 80% jej zapotrzebowania na prąd.
13 Iran posiada drugie na świecie pod względem wielkości złoża gazu po Rosji.
14 Złoża gazu Iraku są mniejsze, ale nawet one wystarczą do zaopatrzenia tego kraju, i pozwala na liczący się eksport do Europy przez kilkadziesiąt lat. Są one większe na przykład niż w Norwegii.
15 17 stycznia 2010 r. UE podpisała list intencyjny w sprawie partnerstwa strategicznego z Ira- kiem w celu zagwarantowania dostaw gazu z tego kraju do rurociągu Nabucco. Jednocześnie UE zadeklarowała finansowanie projektów związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii.
16 13 lipca 2009 r. podpisano Memorandum of Understanding w celu powołania Desertec Indu- strial Initiative przez dwanaście dużych przedsiębiorstw przemysłowych, m.in. Muenchner Rueck.
Siemens, RWE i E.ON, Schott Solar, Deutsche Bank i HSH Nordbank. Stanowi ona największe na świecie przedsięwzięcie w dziedzinie energii odnawialnej. Elektrownie słoneczne mają powstać w ciągu 11 lat, co jednak budzi wątpliwości. Koszt tego projektu wynosi 400 miliardów euro.
* * *
Republice Federalnej Niemiec zależy na dywersyfikacji dostaw źródeł energii.
Unia dla Śródziemnomorza może jej się przyczynić. Także poprzez państwa Part- nerstwa Wschodniego tj. Armenię i Azerbejdżan oraz państwa partnerskie wymiaru wschodniego europejskiej polityki sąsiedzkiej m.in. Izrael i Turcję można skutecz- niej oddziaływać na sytuację w regionie. Dlatego też państwa UE powinny regu- larnie wspólnie konsultować się we wszystkich poruszonych kwestiach w celu koordynacji wspólnych i unijnych przedsięwzięć w regionie. Chodzi nie tylko o interesy gospodarcze, mające pozytywne, wymierne skutki często krótkookreso- we, ale przede wszystkim o wymiar strategiczny. O to czym ma być UE, czy jedynie organizacją zrzeszającą państwa, które traktują UE jako jedynie „zasłonę” interesów narodowych, czy wspólnotą interesów mającą wspólną wizję strategiczną. Jest to warunek fundamentalny dla przetrwania UE. W dobie rywalizacji w regionie, zwłaszcza ze strony Chin i Indii, ale również Rosji i Brazylii, tylko UE spójna, uwzględniająca interesy poszczególnych jej państw członkowskich ma szanse ode- grania znaczącej roli w obszarze bliskowschodnim i śródziemnomorskich.
* * *
Jeżeli w zglobalizowanym systemie stosunków międzynarodowych UE ma być żywym i znaczącym na arenie międzynarodowej organizmem, to potrzebuje nie tylko reform traktatowych i zmian instytucjonalnych, ale przede wszystkim no- wych źródeł inicjatyw politycznych i strategicznych. Siła europejskiej polityki sąsiedztwa leży w „globalnym podejściu”, w wymiarze geograficznym, jak i obsza- rów współpracy. Jeżeli UE chce odgrywać istotną rolę w systemie stosunków mię- dzynarodowych, to musi być spójna i aktywna.
W nadchodzącym czasie ilość konfliktów, w tym zbrojnych będzie narastała, przy jednoczesnym postępującym rozpadem całego obecnego systemu bezpieczeń- stwa międzynarodowego. Tak więc, jedyną skuteczną odpowiedzią na przyszłe wyzwania nie będzie ani zreformowane NATO, ani wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa. Nie będzie również OBWE, czy Plan Miedwiediewa ani nie- miecka koncepcja „bezpieczeństwa sieciowego”17, ale jedynie skuteczna ONZ.
Jednak, aby tak się stało organizacja ta będzie musiała przejść wiele radykalnych i koniecznych zmian. Istotną w tym kontekście oraz szerzej, generalnie w zacho- dzących procesach globalizacji w różnych wymiarach staje się religia i dialog między- religijny, jako nienaruszalny fundament ludzkości, a jednocześnie przenikająca i łączą- ca tkanka porozumienia wszystkich dążących do pokoju, stabilizacji i dobrobytu18.
17 RFN w koncepcji „bezpieczeństwa sieciowego” postrzega NATO nie jako „globalnego żandarma”, który ma możliwość interwencji na całym świecie, ale jako element światowej sieci organizacji bezpieczeń- stwa i forum dialogu politycznego pomiędzy USA, UE i Rosją. Sojusz miałby wspierać regionalne organi- zacje w stabilizacji konfliktów, współpracując w ramach strategicznego partnerstwa z UE oraz ONZ.
18 Należałoby nadać nową dynamikę inicjatywie ONZ ogłoszonej w lipcu 2005 r. przez Sekreta- rza Generalnego ONZ, tj. Sojuszu Cywilizacji (Alliance of Civilisations), który za cel ma umacnianie zrozumienia i współpracy między narodami i ludźmi różnych kultur i religii.
Rola Polski
Polska jest państwem odgrywającym coraz większą rolę i osiągającym rosnącą pozycję w stosunkach międzynarodowych, w tym w regionie Bliskiego Wschodu i Morza Śródziemnego. Polska ma duże doświadczenie zaangażowania w tym ob- szarze, m.in. biorąc wieloletni udział w misjach ONZ oraz mając bliskie od lat kontakty polityczne i gospodarcze z państwami regionu. Jednym z priorytetów polskiej prezydencji w UE (druga połowa 2011 r.), sprawowanej w ramach trio wraz z państwem basenu Morza Śródziemnego – Cyprem19 będzie europejska poli- tyka sąsiedztwa, w tym kwestie bliskowschodnie, wspólna europejska polityka bezpieczeństwa i obrony, a także bezpieczeństwo energetyczne, które jest kluczo- wym potencjalnym obszarem współpracy Unii dla Śródziemnomorza oraz z pań- stwami Rady Współpracy Państw Zatoki. Podczas polskiej prezydencji sprawy Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej będą z pewnością istotnym elementem wy- miaru zewnętrznego UE. Cel polskiej prezydencji jest wspierany zarówno przez Paryż, jak i Berlin. Ważnym elementem mogłaby być promocja idei stworzenia strefy wolnej od broni masowego rażenia na Bliskim Wschodzie, która wpisuje się w realizację Inicjatywy Krakowskiej20.
Kwestie bliskowschodnie w trakcie polskiego przewodnictwa w UE dotyczące bezpieczeństwa i zagadnień politycznych z pewnością będą wymagały szczególnej uwagi i skutecznego wspólnego zaangażowania państw Trójkąta Weimarskiego.
Przy czym pokojowe rozwiązanie konfliktu bliskowschodniego, sytuacja w Afryce Północnej i generalnie w obszarze Szerszego Bliskiego Wschodu będzie miało zasadnicze znaczenie. Tu Polska może być przykładem udanej transformacji.
Również nasz kraj bardzo dobrze wpisuje się w strategiczny dialog z Islamem, mając bogatą, wieloletnią tradycję współżycia z mniejszością muzułmańską. Wreszcie to społeczeństwo polskie rozumie i dostrzega miejsce religii i jej symboli w prze- strzeni publicznej.
* * *
Polska może – w ograniczonym wymiarze – odegrać rolę mediatora w harmo- nizacji interesów Trójkąta Weimarskiego na Bliskim Wschodzie. Z uwagi na bar- dzo dobre stosunki z Izraelem, dla którego Polska jest strategicznym partnerem w UE i z Autonomią Palestyńską, Polska dla obu partnerów Trójkąta Weimarskie- go jest cennym sojusznikiem. Potwierdziło to spotkanie Premiera RP Donalda Tu-
19 Cypr jest państwem, które blokuje przyznanie Turcji stanowiska zastępcy Sekretarza General- nego Unii dla Śródziemnomorza.
20 Inicjatywa Krakowska przeciwko rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (Proliferation Security Initiative PSI) została ogłoszona 31 maja 2003 roku w Krakowie, pod którą podpisało się początkowo 11 państw (Australia, Francja, Hiszpania, Japonia, Królestwo Niderlandów, Niemcy, Portugalia, Włochy, Wielka Brytania, USA i Polska) by następnie objąć ponad 90 państw wspierają- cych ideę na całym świecie. Celem jest uniemożliwianie przemytu broni masowego rażenia oraz komponentów do jej wytwarzania.
ska w Warszawie z Premierem Izraela Benjaminem Netanyahu 26 stycznia 2010 r., gdzie postanowiono podwyższyć stosunki do poziomu konsultacji międzyrządo- wych z udziałem premierów, nie rzadziej niż raz do roku. W rezultacie czego 24 lutego 2011 r. w Jerozolimie doszło do I międzyrządowych konsultacji polsko- -izraelskich pod przewodnictwem obu premierów, gdzie szefowie rządów rozma- wiali m.in. o aktualnej sytuacji międzynarodowej, w tym o sytuacji w regionie bliskowschodnim21. Także i wizyty ministra spraw zagranicznych RP Radosława Sikorskiego na Bliskim Wschodzie, m.in. w ramach Grupy Kontaktowej ds. Libii i 11 maja 2011 r. w Benghazi.
* * *
Różne wymiary europejskiej polityki sąsiedztwa należy traktować komplemen- tarnie. Bez wsparcia RFN i Francji Partnerstwo Wschodnie nie będzie możliwe do zrealizowania. Ponadto, Polska jest również żywo zainteresowana współpracą z państwami Bliskiego Wschodu i regionu Morza Śródziemnego z uwagi na ich znaczenie dla stosunków międzynarodowych, wymiaru zewnętrznego UE, czy wreszcie coraz bliższych relacji z poszczególnych państwami regionu22. Również z uwagi na pełne i horyzontalne podejście do europejskiej polityki sąsiedztwa.
I tak, np. Turcja jest też zainteresowana wsparciem Partnerstwa Wschodniego i udziałem w jej programach oraz współpracy wielostronnej. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Turcji, dla której Polska jest istotnym jej partnerem w UE, popie- rającym jej akcesję23, ma istotne znaczenie także dla państw Trójkąta Weimarskie- go. Także Izrael wykazuje gotowość do uczestnictwa w różnych formach współ- pracy w ramach Partnerstwa Wschodniego. Polska dostrzega geopolityczne znaczenie tego kraju dla Bliskiego Wschodu i dla wymiaru zarówno wschodniego, jak i południowego europejskiej polityki sąsiedztwa. Polska jest coraz bardziej aktywna i dostrzegana w regionie Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Jednym z jej efektów jest skuteczne uczestnictwo w Grupie Kontaktowej ds. Libii24, jako jedyne państwo z Europy Środkowo-Wschodniej. Polska jest też przez wiele istot- nych podmiotów areny międzynarodowej postrzegana i pożądana jako państwo, które posiada doświadczenie i predyspozycje do bycia jednym z liderów w budo-
21 W konsultacjach międzyrządowych ze strony polskiej udział wzięli przedstawiciele mini- sterstw spraw zagranicznych, obrony narodowej, zdrowia, edukacji narodowej, kultury i dziedzictwa narodowego oraz środowiska. W rozmowach udział wziął także Pełnomocnik Prezesa Rady Mini- strów do Spraw Dialogu Międzynarodowego Pan Minister Władysław Bartoszewski.
22 18 maja br. odbyła się w Warszawie pierwsza – od momentu nawiązania stosunków dyploma- tycznych w 1989 roku – wizyta Ministra Spraw Zagranicznych Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Jego Wysokości Szejka Abdullaha bin Zayeda Al-Nahyana. Wizyta stanowiła potwierdzenie zaintere- sowania Zjednoczonych Emiratów Arabskich umacnianiem dialogu politycznego i kontaktów wyso- kiego szczebla z Polską. Była też wyrazem uznania dla rosnącego zaangażowania Polski w problema- tykę Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, w tym udziału w Grupie Kontaktowej ds. Libii.
23 Zarówno Francja, jak i RFN wyraża sceptycyzm dot. akcesji Turcji do UE.
24 29 marca 2011 r. w Londynie odbyła się konferencja międzynarodowa, podczas której podjęto decyzję o powołaniu Grupy Kontaktowej ds. Libii (Libya Contact Group).
waniu także nowego południowego partnerstwa UE, w którym powinna dzielić się swoimi osiągnięciami transformacji politycznej, gospodarczej, społecznej25. Dlate- go też, w trakcie Przewodnictwa Polski w Radzie UE należałoby przemodelować obecną europejską politykę sąsiedztwa, m.in. Europejskiego Instrumentu Sąsiedz- twa i Partnerstwa (ENPI), Instrumentu Inwestycyjnego na rzecz Sąsiedztwa (NIF), czy Instrumentu Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji. Również istotne będzie nadanie odpowiedniej dynamiki negocjacji umów w obszarach go- spodarczych i handlowych pomiędzy UE a Rady Współpracy Państw Zatoki oraz państwami basenu Morza Śródziemnego.
* * *
Region Bliskiego Wschodu i Morza Śródziemnego jest istotny dla państw Trójkąta Weimarskiego26 z uwagi na jego potencjał gospodarczy i handlowy oraz z uwagi na wpływ sytuacji politycznej w regionie na arenę międzynarodową Dlatego też poza wielostronną aktywnością w ramach Unii dla Śródziemnomorza, która napo- tyka na wiele trudności natury politycznej, państwa Trójkąta Weimarskiego po- winny nadać nowy charakter tej formule współpracy, ubogacając jej nowymi in- strumentami na rzecz wspólnego zaangażowania w regionie. Polska z uwagi na jej dążenia do dywersyfikacji dostaw źródeł energii, która stanowi zasadniczy element jej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa może stać się ważnym partnerem dla sojuszników z Trójkąta Weimarskiego m.in. w kontekście realizacji projektów dotyczących energii odnawialnej. Polska podczas pierwszego posiedzenia Zgromadze- nia Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej, które odbyło się 4–5 kwietnia br.
w Abu Dhabi, została wybrana razem z RFN i Francją do Rady tej nowej organizacji.
* * *
Sprawdzianem na wolę polityczną rewitalizacji, pogłębienia i podjęcia nowych obszarów współpracy przez państwa Trójkąta Weimarskiego byłoby ich wspólne zaangażowanie w konkretne projekty w regionie Bliskiego Wschodu i basenu Mo- rza Śródziemnego. Trójkąt Weimarski może stać się forum współpracy, który bę- dzie nadawać impulsy polityczne dla całej poszerzonej UE w warunkach konku-
25 Ostatnie (27.05.2011) spotkanie G 8 w Deauville, czy wizyta prezydenta USA Baracka Obamy w Warszawie (27–28.05.201) i spotkanie z przywódcami krajów wschodnioeuropejskich podkreślają rolę Polski także na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej. Jednak przy okazji różnych deklaracji należałoby kontynuować swoją aktywność w tym obszarze i zatroszczyć się o to, aby wszelkie inicja- tywy, również ta ogłoszona na szczycie G8 tj. „Deauville Partnership” była koordynowana i realizo- wana w duchu interesów wszystkich członków UE.
26 Widoczne zainteresowanie udziałem Polski w realizacji konkretnych przedsięwzięć w regionie śródziemnomorskim było widoczne podczas pierwszej wizyty premiera Królestwa Maroka Abbasa El Fassi w Polsce 28 stycznia 2010 r. Maroko jest też priorytetowym państwem regionu dla Ministerstwa Współ- pracy Gospodarczej i Rozwoju RFN oraz tradycyjnie ma istotną rolę w polityce zagranicznej i bezpieczeń- stwa Francji. Maroko również też ważnym państwem regionu dla partnerów Trójkąta Weimarskiego z uwagi na rywalizację tego państwa z Algierią o prymat w Afryce Północnej.
rencji globalnej. Współpraca w ramach Trójkąta Weimarskiego może nadać wła- ściwy sens i znaczenie europejskiej polityce sąsiedztwa, rozumiejąc właściwie jej wymiar Wschodni i Południowy, zachowując jednocześnie całą UE od jałowej wewnętrznej konkurencji. Pod warunkiem, że wszyscy partnerzy trójkąta będą obecnie tą formułę współpracy postrzegać zupełnie w innym wymiarze i charakte- rze, niż przed 20 laty. W 2011 r. obchodzimy również 20. rocznicę powołania Trójkąta Weimarskiego. Przynosi ona możliwość dokonania wspólnego bilansu oraz podjęcia pewnych zobowiązań wobec dalszych perspektyw współpracy27.
S U M M A R Y
FRANCE AND THE FEDERAL REPUBLIC OF GERMANY IN THE MIDDLE EAST AND NORTH AFRICA –
COOPERATION OR RIVALRY?
The European Union’s strategic objective is the tendency to achieve cohesion in its external operations area. Therefore, the cooperation of France and the Fed- eral Republic of |Germany (FRG) could again become an element stimulating the development of integration processes for the whole EU that aims at working out a common strategy including the common foreign and security policy (CFSP), common security and defence policy (CSDP) and European neighbourhood policy (ENP). The fundamental European Union’s aims are adequate to France’s and FRG’s policies. These countries’ strategic objective is the European Union as a dynamic object and a key player on the international arena that uses its potential to pursue common interests in the world. On the other side, however, both coun- tries openly tend to pursue their own exclusively national interests, which is mani- fested in events taking place in the Middle East and North Africa. Libya serves a good example where French and German economic concerns extremely actively compete with each other, thus determining their own countries’ politicies and con- sequently affect the future new geo-political distribution of forces in the region.
27 13 września 2011 roku na Zamku Królewskim w Warszawie z inicjatywy Pełnomocnika Pre- zesa RM ds Dialogu Międzynarodowego Pana Ministra Władysława Bartoszewskiego odbędzie się międzynarodowa konferencja z okazji 20-lecia powstania Trójkąta Weimarskiego pt. Trójkąt We- imarski wobec wyzwań przyszłości: Europejska Polityka Sąsiedztwa oraz Wspólna Polityka Bezpie- czeństwa i Obrony UE. Ma ona stanowić istotny wkład do pogłębionego dyskursu na temat przyszło- ści tej platformy współpracy oraz przedstawienie strategii jej rozwoju w zakresie kształtowania europejskiej polityki sąsiedztwa oraz wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, które mają znaczenie priorytetowe także dla całej Unii Europejskiej.
