Możliwości uzyskiwania pomocy, wsparcia dla osób z depresją,
w tym seniorów i ich rodzin.
Zasady świadczenia opieki przez pielęgniarkę wobec pacjentów z depresją i ich rodzin
Damian Czarnecki
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Wsparcie i pomoc:
– Strukturalna
• Profesjonalna/instytucjonalna
• Najbliższe otoczenie (rodzina, znajomi, pomoc społeczna, policja, inni pacjenci)
– Funkcjonalna
• Interwencja w kryzysie, rozmowa, terapia, pomoc
materialna, praca na zasobach
Sieć wtórna
Opieka zdrowotna, policja, członkowie lokalnej społ., kościoły,
osoby o podobnym pochodzeniu kulturowym
Sieć pierwotna
Współpracownicy, sąsiedzi, przyjaciele, współmałżonek, rodzina,
dzieci
Osoba przeżywająca
kryzys
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Wsparcie profesjonalne:
– Lekarz prowadzący (psychiatra, internista, geriatra, pielęgniarka psychiatryczna, pielęgniarka rodzinna, pielęgniarki innych oddziałów np. geriatrycznych) – Poradnia Zdrowia Psychicznego/Centrum Zdrowia
Psychicznego (ambulatorium)
– Izba przyjęć psychiatryczna (szpital psychiatryczny)
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Zmiany w psychiatrii – zmiany w pomocy i wsparciu: PILOTAŻ CENTRUM ZDROWIA PSYCHICZNEGO W KAZDYM POWIECIE (Pomoc ochrony zdrowia)
Punkt Zgłoszeniowo- Koordynacyjny
(psycholog, terapeuta, pielęgniarka)
Oddział dzienny psychiatryczny
Leczenie szpitalne na oddziale psychiatrycznym
Zespół Leczenia Środowiskowego /domowego w składzie lekarz psychiatra, pielęgniarka psychiatryczna Wsparcie ambulatoryjne
w poradni zdrowia psychicznego
Wspieranie/rozmowa terapeutyczna,
Psychofarmakoterapia , Psychoedukacja
Psychoterapia (terapia poznawczo- behawioralna),
Terapia zajęciowa, Kluby pacjenta,
Aktywizacja zawodowa ,
Aktywizacja społeczna (udział w życiu społeczności pacjentów) Wsparcie asystenta zdrowienia
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Z ochroną zdrowia współpracują:
Fundacje/
stowarzyszenia/
kościoły
Środowiskowe Domy Samopomocy
Mieszkania chronione
Wsparcie materialne
Kluby pacjenta i jego rodziny Hostele
Pomoc społeczna
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Pamiętajmy!
– Istnieje możliwość uzyskania pomocy psychiatrycznej wbrew woli osoby chorej na depresję, zgodnie z
określonymi prawnie zasadami.
• Art. 29.1. Do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba chora psychicznie:
– 1) której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź
– 2) która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb
życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
• Art. 38. 1.22) Osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia
umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej (Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego).
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• W nagłej, kryzysowej sytuacji (myśli i
zachowania samobójcze) oraz zaniedbywanie siebie, należy:
– wezwać pogotowie ratunkowe lub udać się do najbliższej psychiatrycznej izby przyjęć lub
psychiatry.
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• W relacji z osobą chorą na depresję należy:
– Unikać zwrotów: „Weź się w garść”, „Jak jesteś
zmęczony weź urlop”, „Chyba nie jest aż tak źle”, „Inni to mają źle” ponieważ pomniejszają one
doświadczenia pacjenta i mogą wprowadzać poczucie winy.
– Podczas leczenia unikać zwrotów typu: „po co Ci te leki” są to wypowiedzi minimalizujące motywację do leczenia,
– Nie traktować depresji jako lenistwa, choroby woli.
Rekomendacje Instytutu Psychiatrii i Neurologii (2018)
– Rekomendacje dotyczą profilaktyki depresji u starszych pacjentów dla lekarzy rodzinnych, internistów, geriatrów, pielęgniarek
środowiskowych, pielęgniarek oddziałów geriatrycznych
(źródło: http://www.depresja.ipin.edu.pl/wp-content/uploads/2018/09/Rekomendacje-Osoby-Starsze-PZD.pdf)
Rekomendacje Instytutu Psychiatrii i Neurologii (2018)
• Edukacja pacjentów w wieku podeszłym i ich rodzin w zakresie zdrowego stylu życia, zasad radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami, wczesnych objawów depresji, czynników ryzyka i możliwości uzyskania
wsparcia.
• U pacjentów narażonych na czynniki ryzyka (np. u pacjentów z przewlekłą chorobą somatyczną,
chronicznym bólem, z depresją w wywiadzie) i ich rodzin, zaleca się systematyczne oddziaływania
psychoedukacyjne w zakresie wiedzy o prozdrowotnym
stylu życia i możliwych pierwszych objawów depresji.
Rekomendacje Instytutu Psychiatrii i Neurologii (2018)
• Promowanie wśród starszych pacjentów codziennej aktywności fizycznej w zakresie czynności dnia
codziennego, jak i zajęć zorganizowanych,
• Edukowanie pacjentów odnośnie ich dobroczynnego wpływu na stan zdrowia i ogólne samopoczucie,
• Zachęcanie starszych pacjentów do podtrzymywania
aktywności społecznej, podejmowanie działań, aby
czuć się potrzebnym i ważnym.
Rekomendacje Instytutu Psychiatrii i Neurologii (2018)
• Zachęcanie opiekunów do motywowania pacjentów do uczestnictwa w grupach wsparcia, korzystania z usług Ośrodków Pomocy Społecznej oraz utrzymywania więzi rodzinnych i kontaktów społecznych,
• Kierowanie starszych pacjentów do instytucji, które
mogą oferować wsparcie w czasie kryzysu.
Rekomendacje Instytutu Psychiatrii i Neurologii (2018)
• Zachęcanie starszych pacjentów do podtrzymywania aktywności intelektualnej (uczestnictwo w zajęciach organizowanych przez kluby seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku)
• Edukowanie opiekunów osób przewlekle chorych
odnośnie ryzyka wystąpienia u nich depresji.
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Zadaniem rodziny osoby chorej na depresję jest:
– Wspieranie
– Motywowanie – Obserwowanie
– Współuczestniczenie i współtowarzyszenie – Dokształcanie
– Realizowanie własnych i wspólnych ról i celów
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
– Udział rodziny w procesie leczenia i opieki nad chorym z depresją między innymi obejmuje:
• wczesną interwencję, gdy stan zdrowia pogarsza się,
• wspólne planowanie opieki z zespołem
terapeutycznym, z jednoczesnym oddziaływaniem
specjalistów na rodzinę chorego aby wyposażyć ich w
zasoby zaradcze i zapobiec negatywnemu wpływowi
choroby na poszczególnych członków rodziny (Ballarat
Health Service, 2010-2018).
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Do roli rodziny należy:
– Podejmowanie niezwłocznie działań w obliczu objawów, – Informowanie lekarza (nr telefonu w gotowości),
– Nie dokonywanie modyfikacji leczenia bez lekarza, – Identyfikowanie sytuacji stresowych,
– Nie podejmowanie ważnych decyzji życiowych, aż do poprawy stanu zdrowia, – Ustalenie z wyprzedzeniem planu działania np. gdzie się znajduje szpital
psychiatryczny,
– Przypominanie o wizytach u psychiatry,
– Pamiętanie o systematycznym przyjmowaniu leków,
– Nie narzucanie planów, organizacji dnia – po prostu bycie przy chorym po zaoferowaniu pomocy,
– Okazywanie wyrozumiałości i cierpliwości,
– Zbieranie informacji tylko ze sprawdzonych źródeł,
– Bycie czujnym w obserwacjach przejawów samobójczych,
– W chwilach trudnych, i w braku informacji radzenie się specjalistów,
– Bycie świadomym trudnych emocji (złość, frustracja, bezsilność) wobec osoby chorej i sytuacji związanej z chorobą.
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• W przygotowaniu do opieki nad osobą z depresją należy zachować zasady, których członkowie rodziny powinni przestrzegać:
– przyjmowanie postawy wobec reakcji społecznej jak najmniej
wyrażającej bycie ofiarą choroby i życie w izolacji oraz stygmatyzacji, – nie rezygnowanie z obecnie realizowanych aktywności społecznych,
zawodowych, czy samorealizacji w innych formach,
– zachowanie stałego planu zadań i włączanie w nie samą osobę chorą dla uniknięcia wspierania choroby,
– chronienie siebie przed przekonaniem o winie w odniesieniu do wystąpienia choroby,
– przyjęcie i akceptacja chorego i jego odmienności, – wystrzeganie się nadopiekuńczości i wyręczania,
– unikanie nadmiernego krytykowania, nadmiernej ekspresji emocji
(wysokiego napięcia emocjonalnego) celem zmniejszenia ryzyka
zaostrzenia objawów czy nawrotu choroby.
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• promowanie życia społecznego wszystkich członków rodziny, w tym udział w spotkaniach grup wsparcia,
• uczenie się konstruktywnego wyrażania emocji, i radzenia sobie ze stresem,
• traktowanie chorego jak przed zachorowaniem, wyznaczenie mu nowych ról, zadań i obowiązków, zadbanie o właściwy poziom
stymulacji (K. Mueser, S. Gingerich S, 2001; Przyjazny Świat, 2013).
• W komunikacji należy unikać takich zwrotów i zachowań jak:
– wyrażanie przymusu „powinieneś”, „musisz”, mieszanie stwierdzeń negatywnych z pozytywnymi, mówienie za innych – „my”, czytanie w myślach, niezgodne przekazy werbalne i niewerbalne (K. Mueser, S.
Gingerich S, 2001; Przyjazny Świat, 2013)
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
– Doświadczenie kliniczne pokazuje, że:
• zaangażowanie rodziny w procesie leczenia osoby z
zaburzeniami psychicznymi ogranicza ryzyko nawrotów problemów psychicznych oraz sprzyja uzyskaniu
pożądanego efektu terapeutycznego (Ballarat Health
Service, 2010-2018).
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Do roli pielęgniarki/ pielęgniarki psychiatrycznej należy:
– Wspieranie,
– Motywowanie do udziału w terapii i zmian w życiu, – Inicjowanie i prowadzenie grup wsparcia,
– Opracowanie z pacjentem i rodziną planu zapobiegania nawrotowi choroby.
– Psychoedukowanie w zakresie m.in:
• udziału we własnej farmakoterapii,
• zdrowego stylu życia, w tym dieta, relaksacja, aktywność fizyczna,
• jak radzić sobie ze stresem,
• oceny stanu psychicznego – rozpoznanie nawrotu, różnicowanie objawów nawrotu depresji od objawów ubocznych leczenia
farmakologicznego (Górna, Płotka, Jaracz, Kiejda, 2012).
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Głównymi celami opieki pielęgniarskiej nad pacjentem z depresją są:
– Ocena ryzyka popełnienia samobójstwa i zapobieganie tym tendencją, – Edukowanie w zakresie uzyskania pomocy po zakończeniu terapii,
– Wzmocnienie relacji z zespołem terapeutycznym,
– Motywowanie pacjenta do udziału w zajęciach terapeutycznych, – Wsparcie pacjenta w przejściu przez proces żałoby,
– Wspólne omawianie z pacjentem przeżyć, myśli i uczuć oraz podniesienie samooceny,
– Wspieranie w podejmowaniu decyzji i poczuciu kontroli w różnych sytuacjach życiowych,
– Minimalizowanie lęku i realistyczne spostrzeganie rzeczywistości, – Wzmacnianie realizowania umiejętności dnia codziennego,
– Wzmacnianie higieny snu,
– Promowanie zdrowego odżywiania się i utrzymania prawidłowego odżywienia (Górna, Płotka, Jaracz, Kiejda, 2012).
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
• Zasady pracy pielęgniarki z rodziną, w której jest osoba z zaburzeniami psychicznymi (M. Leggatt, 2002; I. Falloon, 2003):
– analiza wszystkich obszarów funkcjonowania chorego, społecznego,
klinicznego, zawodowego, mieszkalno-materialnego, a nie tylko skupienie się na farmakoterapii czy jednym z obszarów,
– wspólna z rodziną ocena farmakoterapii i edukacja w tym zakresie
(systematyczność przyjmowania leków, objawy uboczne, motywacja do leczenia, odżywianie się),
– słuchanie rodzin i uczenie się od nich, traktowanie ich jak partnerów w procesie terapeutycznym,
– poznanie i regularne ocenianie oczekiwań rodziny co do efektów
terapeutycznych opieki nad chorym (poszczególni członkowie rodziny mogą mieć różne oczekiwania, co należy weryfikować),
– identyfikowanie mocnych stron rodziny, nie tylko skupianie się na ich
problemach, siłę w walce z przeciwnościami stanowi angażowanie dobrych stron,
– pomaganie w rozwiązywaniu konfliktów (słuchanie stron, uzyskanie kompromisu), wspieranie przez unaocznienie przyczyn konfliktów, które wynikają z niepokoju, gniewu, poczucia winy i stresu.
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
– promowanie łagodnego wyrażania emocji, redukcji stresu przez sport, rekreację oraz wskazanie innych technik jak relaksacja (uczenie technik relaksacyjnych)
– wyjaśnianie, że rodzina może mieć poczucie straty z powodu odbierania osoby chorej jako zmienionej przez chorobę i która nie będzie realizowała założonych planów życiowych sprzed choroby,
– opracowanie działań interwencyjnych (planu) w obliczu sytuacji kryzysowych (algorytm postępowania w obliczu nawrotu – telefonowanie, kontaktowanie z pielęgniarką, lekarzem, terapeutą),
– angażowanie rodziny w spotkania grup wsparcia,
– omawianie technik jasnego i skutecznego komunikowania się w zespole i z osobą chorą, tak aby był przepływ informacji, i nikt nie miał wątpliwość co do przekazu,
– zachęcanie rodziny do budowania sieci wsparcia społecznego, tak aby rola opiekuńcza nie absorbowała w pełni całego życia członków rodziny
(prowadzenie treningów umiejętności społecznych (M. Leggatt, 2002; I.
Falloon, 2003).
Uzyskiwanie pomocy, wsparcia
Personel pielęgniarski
Identyfikuje potrzeby i wybiera rodzaj pomocy
Pomoc strukturalna - Angażuje rodzinę - Grupę wsparcia
- Wskazuje źródła wsparcia i inne możliwości pomocy (informacja, edukacja)
Pomoc funkcjonalną - Wspiera emocjonalnie - Rozmawia i słucha (katarsis)
- Uczy radzenia sobie z problemami i ze stresem
