PRACE GEOGRAFICZNE, zeszyt 123
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Kraków 2010, 83-98
Andrzej Kacprzak, Mariusz Klimek, Patrycja Wójcik-Tabol, Marcin Żyła
N IE C IĄ G Ł O Ś C I L IT O L O G IC Z N E W K A T E N IE G L E B G Ó R Y ZA M K O W EJ W L A N C K O R O N IE
(P O G Ó R Z E W IE L IC K IE )
Zarys treści: W artykule prezentow ane są wyniki pierwszego etapu badan nad zróżnicowaniem pokryw stokowych i ich rolą w kształtowaniu właściwości gleb we fliszowej katenie pogórskiej.
Zaobserwowano i opisano różnice uziarnienia, barwy oraz zawartości i litologii części szkieleto
wych, które nie mogą stanowić efektów działania procesów glebotwórczych, wynikają natomiast z działania procesów stokowych, głównie soliflukcji w warunkach peryglacjalnych oraz akumulacji materiału eolicznego krótkiego transportu lub spłukiwania. Stwierdzono, że pokrywy stokowe stanowią utwory macierzyste badanych gleb, a istniejące w ich profilach nieciągłości mają istotny wpływ na stosunki wodne, w konsekwencji zaś na rozwój zbiorowisk leśnych.
Stówa kluczowe: pokrywy stokowe, nieciągłości litologiczne, gleba, Pogórze Karpackie Key words: cover-beds, lithological discontinuities, soil, Carpathian Foothills
W prow adzenie
Istnienie nieciągłości związanych ze zróżnicowaniem utworów stokowych w obrębie profili glebowych dostrzegano od dawna (Arnold 1968), jednak dopiero stosunkowo niedawno zjawisko to stało się na świecie przedmiotem systematycznych badań. Wśród najważniejszych prac dotyczących wpływu pokryw stokowych na genezę i właściwości gleb należy wymienić publikacje A. Klebera (1992, 1997) oraz C. Lorza i J.D. Phillipsa (2006). W najnowszych światowych systemach klasyfikacji gleb niecią- głościom w obrębie materiału macierzystego gleb (tzw. nieciągłościom litologicznym, ang. lithological discontinuities) poświęca się coraz więcej uwagi (Soil Survey Staff 1999, IUSS Working Group WRB 2007).
Do polskiej literatury gleboznawczej i geograficznej pojęcie nieciągłości li- tologiczno-pedogenicznych wprowadził Kowalkowski. W licznych pracach (m.in.
Kowalkowski 1988, 1998) proponował, aby w terenach górskich i podgórskich wyróż
niać czterodzielne serie tzw. glebopokryw stokowych, oznaczanych literami alfabetu greckiego (ni, lambda, kappa, theta), o wieku młodoplejstoceńskim i holoceńskim.
System ten został zawarty w Systematyce gleb Polski (PTG 1989), nie znalazł jednak szerokiego zastosowania w praktyce badań terenowych. Badania nad pokrywami sto
kowymi jako utworami macierzystymi gleb prowadzono w Bieszczadach (Kacprzak 2003) i Pieninach (Kacprzak, Derkowski 2007).
W najnowszej propozycji Systematyki gleb Polski (Marcinek i in. 2008) pod
kreślono zróżnicowanie genetyczne i jakościowe utworów macierzystych gleb gór
skich; pokrywy stokowe i rumoszowe zostały wyraźnie skontrastowane z utworami wietrzeniowymi in situ. Odstąpiono jednak od systemu formalnego klasyfikowania glebopokryw, podkreślając równocześnie rolę różnorodnych pokryw stokowych w kształtowaniu właściwości gleb, często w istotny sposób odbiegających od właściwo
ści zwietrzelin skał podścielających ich profile. Prowadzenie systematycznych badań nad tym zagadnieniem wydaje się zasadne, może bowiem dostarczyć dodatkowych informacji w zakresie genezy i funkcjonowania gleb, a pośrednio - całego środowiska przyrodniczego obszarów górskich i podgórskich. Na obszarze Pogórza Karpackiego badania takie do tej pory nie były prowadzone, a ten artykuł ma na celu zaprezen
towanie wyników pierwszego etapu prac prowadzonych na Pogórzu Wielickim oraz wywołanie pewnej dyskusji na ten temat. Autorzy chcieliby również zwrócić uwagę na potrzebę zwiększenia interdyscyplinarności studiów tego typu.
T eren badan
Badaniami, których wyniki są prezentowane w tym artykule, objęto katenę pół
nocno-zachodniego stoku Góry Zamkowej, ograniczoną głębokimi wciosami dopływów potoku Skawinka (Cedron), między poziomicami 540 a 360 m n.p.m. Obszar ten znajduje się w południowo-zachodniej części Pogórza Wielickiego i stanowi część mikroregionu Wzgórz Lanckorońskich (rye. 1. A). Na obszarze tym, przylegającym bezpośrednio do progu Beskidów, z rozległych, spłaszczonych wierzchowin sterczą izolowane wzgórza 0 wierzchołkach przekraczających 500 m n.p.m. (Żar - 527 m, Góra Zamkowa (Lanc- korońska - 545 m). Grzbiety te charakteryzują się typem środowiska pogórzy wysokich (German 1992), zbliżonym już do typów środowiska występujących w Beskidach.
Beskidy wraz z przyległym Pogórzem stanowią jednostkę geologiczną zwaną Karpatami zewnętrznymi. Jest to szereg łusek i płaszczowin zbudowanych z górnoju- rajsko-dolnomioceńskich, głównie turbidytowych utworów, odkorzenionych od podłoża 1 nasuniętych ku północy na przedpole. Wyróżnia się następujące jednostki: od połu
dnia jednostkę magurską, następnie ku północy jednostkę dukielską, skolską, śląską i podśląską. Badany teren usytuowany jest w zachodniej części jednostki śląskiej, zbu
dowanej głównie z górnojurajskich - paleogeńskich utworów turbidytowych (warstw fliszowych) oraz hemipelagicznych. W obrębie badanej kateny warstwy znajdują się w pozycji odwróconej - starsze utwory zalegają nad młodszymi (rye. 1. B). Najwyższa część stoku Góry Zamkowej (ryc. 2) jest zbudowana ze środkowej części formacji z Lhoty (sensu Golonka i in. 2008) wieku wczesnokredowego, znanej wcześniej jako
N i e c i ą g ł o ś c i l i t o l o g i c z n e w k a t e n i e g l e b Gó r y Z a m k o w e j . 8 5
Rye. 1. A. Budowa geologiczna terenu badan i lokalizacja profili
B. S c h e m a ty c z n a m a p a g e o lo g ic z n a re jo n u G ó ry Z a m k o w e j (w g K sią żk ie w icz , 1977 u p ro sz c z o n a ).
Kist- p ia sk o w ce iste b n ia ń sk ie , K8 - p ia sk o w ce g o d u lsk ie , Kps - łu p k i p stre , B R S F - form acja z B arnasiów ki, K13 g órna form acja z L h o ty (rogow ce m ik u szo w ic k ie), K 12 środkow a form acja z L h o ty , K 11 d o ln a form acja z L h o ty , K Ww arstw y w ież o w sk ie , SS je d n o s tk a pod śląsk a, n u m e ry w sk az u ją lokalizację b a d a n y c h profili.
Fig. 1. A. Geology of the studied area and location of the investigated profiles
B. sc h e m a tic geological m a p o f th e G óra Z am k o w a area (a fter K siążkiew icz, 1977 sim p lified ) Kist Is te b n a B eds, Kg - G o d u la B eds, Kps - V arie g ate d S hales, B R S F - B arnasiów ka R adiolarian S hales F o rm a tio n , K13 U p p e r L h o ta F m (M ik u sz o w ice C h e rts), K 12 M id d le L h o ta F m , K 11 L o w e r L h o ta F m , K wV erovice B eds, SS S u sb sile sia n U n it, n u m b e rs show th e locatio n o f th e stu d ie d profiles
warstwy lgockie (Bieda i in. 1963), wykształconej jako cienko- i średnioławicowe, drobno
ziarniste piaskowce kwarcytowe i lityczne z wkładkami ciemnoszarych, słabowapnistych mułowców mikowych oraz zielonych, plamistych łupków. Poniżej znajdują się średnio- i gruboławicowe, „zlewne” piaskowce kwarcytowe z soczewkami niebieskawych rogow
ców przewarstwione szarozielonymi i czarnymi, bezwapnistymi mułowcami i łupkami.
Są to tzw. rogowce mikuszowickie wieku cenomańskiego. Utwory te stanowią najwyższy oddział formacji z Lhoty (warstwy lgockie górne sensu Bieda i in. 1963).
N i e c i ą g ł o ś c i l i t o l o g i c z n e w k a t e n i e g l e b Gó r y Z a m k o w e j . 8 7
Najniższą część wzgórza i dno doliny budują łupkowe utwory cenomańsko- -turońskiej formacji z Barnasiówki (BRSF) oraz młodsze, późnokredowe łupki pstre.
W potoku odsłania się silnie zaburzony tektonicznie i niepełny profil. Kompleks czarnych i zielonych łupków krzemionkowych i radiolarytów reprezentujący formację z Barnasiów
ki (Bąk i in. 2001) przechodzi w łupki pstre - czerwone i zielono-szare łupki krzemion
kowe, rzadko przeławicone piaskowcami glaukonitowymi i zielonymi rogowcami.
Badany stok charakteryzuje się złożonym, schodowym profilem (rye. 1). Z bu
dowany jest z kilku odcinków o różnym nachyleniu, od bardzo stromych po łagodne, co wynika ze zróżnicowanej odporności budujących go serii fliszowych. Średnie nachy
lenie części górnej (540-450 m n.p.m.) wynosi 14,5°, przy czym na większości odcinków ma charakter stromy lub bardzo stromy i przekracza 15°. Część ta zbudowana jest z warstw lgockich środkowych i górnych, w jej obrębie zaznacza się wyraźne spłasz
czenie (6-10°), uwarunkowane przewagą warstw ilastych. Na odcinku zbudowanych z silnie krzemionkowego ogniwa warstw lgockich górnych, tzw. rogowców mikuszo- wickich, stok osiąga nachylenie 25°.
Część dolna kateny, w której podłożu przeważają łupki pstre (440-360 m n.p.m.) ma średnie nachylenie 10,5°, przy czym nachylenia nieco większe 14° (średnio strome) występują w jej najwyższej części, przy kontakcie z warstwami lgockimi. Środkowy i dolny odcinek tej części to stok łagodny, o nachyleniu nieprzekraczającym 10°.
Obszar badań jest w całości porośnięty dolnoreglowym borem jodłowo-świer- kowym, należącym do zbiorowiska Abieti-Piceetum lub, w pewnych płatach, dol
noreglowym lasem jodłowym Galio-Abietetum. Drzewostan nosi znamiona dużego przekształcenia przez gospodarczą działalność człowieka, co jest charakterystyczne dla tych zbiorowisk, których geneza jest być może związana z wieloletnim preferowaniem drzew iglastych kosztem buka (Matuszkiewicz 2008, Żuk-Witkowska 2008).
Z astosow an e m etody
W czasie badań terenowych przeprowadzono rozpoznanie budowy geologicz
nej, wyznaczając za pomocą odbiornika GPS zasięg poszczególnych serii fliszowych w korytach potoków przecinających badany teren. Wykonano 5 odkrywek glebowych, przy czym w dolnej części badanego stoku wykorzystano istniejące krawędzie podcięć i zerw. Profile glebowe opisano zgodnie z metodyką międzynarodową (FAO 2006), klasyfikację przeprowadzono zgodnie z aktualną modyfikacją systemu WRB (IUSS Working Group WRB 2007) oraz najnowszą propozycją Systematyki gleb Polski (Marcinek i in. 2008).
Barwę gleby określono w stanie wilgotnym zgodnie ze skalą barw Munsella, pH gleby oznaczono metodą potencjometryczną w H 20 i IM KC1 w proporcji 1:2,5, zawar
tość węgla organicznego za pomocą metody oksydometrycznej Tiurina w modyfikacji Oleksynowej. Uziarnienie analizowano za pomocą metody areometrycznej Casagrande w modyfikacji Prószyńskiego w przypadku frakcji 1-2 mm metodą sitową. Zastosowano najnowszą klasyfikację uziarnienia przyjętą w gleboznawstwie polskim (PTG 2008).
Wskaźniki zróżnicowania uziarnienia obliczono po wyłączeniu udziału iłu koloidalnego (tzw. clay-free basis), zgodnie z metodyką podawaną przez IUSS/ISRIC/FAO (1998) i IUSS Working Group WRB (2007).
W łaściw ości badanych profili i dyskusja
Na stoku Góry Zamkowej zlokalizowano 5 profili (rye. 1, tab. 1) mających w zało
żeniu reprezentować jego różne odcinki o zmieniającym się podłożu i różnym nachyle
niu. Pominięto jedynie najwyższą część wzgórza, ze względu na silne przekształcenie przez wielowiekową działalność człowieka, m.in. przez budowę fortyfikacji zamkowych.
Zgodnie z systemem WRB wszystkie badane profile glebowe zaliczają się do grupy Cambisols (tab. 1). Według proponowanej nowej Systematyki gleb Polski (Marcinek i in. 2008) należą do typu gleb brunatnych kwaśnych dystroficznych, odpowiadającego typowi gleb brunatnych kwaśnych w stosowanej do tej pory systematyce.
Profil 1. jest położony na wysokości około 500 m n.p.m., na spłaszczeniu sto
ku w jego górnej części, zbudowanej z warstw lgockich środkowych. Jest to profil, w którym zaznacza się pewna dwudzielność, wyrażona głównie cechami strukturalnymi.
W warstwie pokrywowej do głębokości 55 cm kilku-kilkunastocentymetrowe płaskie klasty są ułożone skośnie, wynurzająco, niektóre nawet prostopadle do powierzchni stoku. Poniżej materiał zachowuje układ rozlasowanych ławic drobnoziarnistego fliszu leżących prawie horyzontalnie. T a część profilu wykazuje wyraźne oglejenie.
Profil 2. znajduje się na wysokości 470 m n.p.m., na bardzo stromym odcinku stoku, na którego powierzchni licznie występuje gruz rogowców mikuszowickich.
Rogowce wydają się stanowić główną część bardzo silnie szkieletowej pokrywy do głębokości około 70 cm - w jej górnej części klasty są większe, o dłuższych osiach przekraczających 20 cm i ułożeniu ogólnie nawiązującym do powierzchni stoku, w dolnej zaś mniejsze i ułożone chaotycznie. W spągu profilu zalegają lasujące się ławice drobnorytmicznego fliszu zapadające prostopadle do powierzchni stoku.
Profil 3. jest położony na wysokości 395 m n.p.m., u podnóża stromego stoku, nieco poniżej kontaktu warstw lgockich z łupkami pstrymi. Profil jest wyraźnie dwu
dzielny - w stropie znajduje się brunatna, pyłowa, silnie szkieletowa pokrywa z ostro- krawędzistym gruzem piaskowcowo-rogowcowym, natomiast w spągu czerwonawa, gliniasta zwietrzelina łupków pstrych z pojedynczymi klastami czarnych rogowców.
Profil 4. został odsłonięty w zerwie w stromej ścianie głębokiego wciosu.
T a część kateny jest zbudowana z pstrych łupków, których wychodnie znajdują się w dnie wciosu. Profil ten ma złożoną budowę - w stropie znajduje się warstwa py
łowa, w najwyższej części zawierająca niewiele części szkieletowych, przechodząca w pyłowy utwór silnie szkieletowy. Na głębokości 25-30 cm znajduje się wyraźny horyzont dużych, kilkunastocentymetrowych, płaskich odłamków jasnego piaskowca ułożonych zgodnie z nachyleniem stoku. Pokrywa ta przewarstwia się z zalegającymi niżej szkieletowymi glinami ilastymi o zmiennym zabarwieniu i ostrych granicach między warstwami. Większe okruchy skalne w tej części przypominają wyglądem rogowce, są izometryczne i ułożone bezkierunkowo. Powyżej górnej granicy warstw gliniastych materiał jest plamisty (tzw. stagnic colour pattern), co wskazuje na okresowe zatrzymywanie się wody opadowej, być może spływającej śródpokrywowo.
Profil 5. znajduje się u podnóża stoku na wysokości około 360 m n.p.m. W jego stropie zalega około metrowa warstwa jasnobrunatnego pyłu ilastego, w którym tkwią jedynie pojedyncze większe okruchy piaskowców. W tej strefie znajdują się dwie
Tab. 1.Morfologiai podstawowe właściwości badanychprofiliglebowych Table1.Morphologyand basic properties ofthe studiedsoilprofiles
N i e c i ą g ł o ś c i l i t o l o g i c z n e w k a t e n i e g l e b G ó r y Za m k o w e j . 8 9
COLO CO
"d- CO
CO 03
O CO
co
Cor( (%; LO o o 03
‘ł— o
03LO CM
LO o cS co
CM h - O
co -M"
co LO h -
CO LO
"d- n i o
c j-Sć CM CO '*3- CO co co co CO CO co
m °
q.h= 03
co CO
03 CD
CO co
LO CM
CO oo
03 co
CM co
LO CM
O co
CM ■'d-
03
co LO LO LO co LO LO CO
i w S £ -32 E
ooo oCM
.2 o) -łć ca rsi a—
co — _03
o co -co a> ^ ro
n o
o o 2 —
40 40 70 70 09 ,g
03c:
£
70 70 70 09 50 LO
CO
ooC3 COCM
.5
03r-
Przejście Boundary wyraźne elear stopniowe elear stopniowe elear stopiiowe gradual
i0
5r
O )
1 wyraźne elear wyraźne elear stopniowe gradual wyraźne elear wyraźne elear
Korzenie Roots +++ +
+ + + +
Üc
5O ) cw
8
+++ +++ +++ ++ +
Ł2 i .TO
§
Struktura Structure subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular masywna massive masywna massive
te
£
I<*3 c :
a subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular masywna massive masywna massive
*C:
jg
STO
£TOc=
a
Barwa wgskali Munsella Munsell colour 10YR3/2 2.5Y6/4 2.5Y6-5/4+2.5Y7/4 10YR6/6-8+2.5Y6/3-2 2.5Y5/4+10YR6/8
■OCd -SJCa
RO 0 CM CQ
1
O
s
Sc co o
10YR2/1 10YR5/3 2.5Y6/4 2.5Y6/4 2.5Y6/6 2.5Y5/4-6
-o -OCXJ 03 c a R O0 CM CQ
1
.o■S -25
■S co
Poziom Horizon
< Bw BC
O CI2 E S
§
< CM< Bw1 Bw2 BC CR
E
s f i
Głębokość Depth(cm) 0,5-12 12-55 55-75 Oo
LO1 r^-
O CM Oi
O
■25-5
E
<3
o
1-6 ^ ri
c o O
i
■M"
40-67 67-90 90-125
o
■£S E
.o
■S
Profil Profile
-
C3)O TD
f i
CM
■25 o
■C3 lS
Corg. (%) 10,40 0,73 0,36
i i i
co0 CSCM . 5 .cos
£
TO
s
sTOc:
TOc -Cł5
-Cł«S a>
C31 RCł Cł
CNIOQ
1
O os Scco o
s
■ 1o
8,12 0,32
i i i i i 1
3,13 3,53 3,74 3,80 3,37 3,28 3,03 3,61 3,65 3,54 CO
co 3,54 3,44 CO
LOco”
n = °
Q . I C 3,74 4,40 CO
°>
5,13 4,86 CO CO
coco” 4,49 CM 4,98 co
o
LO 5,02 5,20 5,26
Części szkieletowe Coarse fragments (%) O
C \J 50 50 m O
CM 40 o O
50 60 70 70 70 70 roficzna opadowo-glejowa (Marcinek i in. 200Ł
Przejście Boundary wyraźne elear stopniowe gradual stopniowe gradual wyraźne elear stopniowe gradual ostre abrupt wyraźne elear stopniowe gradual wyraźne elear ostre abrupt ostre abrupt wyraźne elear
Korzenie Roots +
+ +
+ +
+ + + + +
++ +
+ + +
Struktura Structure subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular masywna subangular masywna massive subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular subangularna subangular masywna massive masywna massive masywna massive masywna massive EndostagnicCambisol Orthodystric,Skeletic(WRB 2007) gleba brunatnadysi
Barwa wgskali Munsella Munsell colour
CE
t o 10YR4/4 10YR5/4 7.5YR5/4 5YR5/4+10Y7-6/2 5YR5/4+10Y7-6/2 10YR2/1 10YR6/4 10YR6/4 10YR6/6+2.5YR7/3+10YR6/8 5YR4/3+10YR7/4+7.5Y6/2 10YR6/6+7.5YR6/8+2.5Y6/3 5YR4/4 7.5Y5/4
Poziom Horizon
< AB Bw1 Bw2 O
CO
CM 2C < Bw1 CM
co Bwg 2C1 CM
O
CO 4C3 4C4
Głębokość Depth(cm) 1-5 5-27 27-45 45-65 65-80 LO
O1
co
£ O
" o ,ęo - 5
S
0-5 5-25 26-60 60-85 85-120
LO CO
o1 CM
O CO LO1
co 160-200
Profil Profile
CO
0
1
'M -N i e c i ą g ł o ś c i l i t o l o g i c z n e w k a t e n i e g l e b G ó r y Za m k o w e j . 91
12,93 1,68 5
CO 1 i
0,44
i 1 1 1 i
2,94
COO co
COCO
co" 3,78 3,47 3,39 CT>
CO
co" 3,31 3,43 3,83 4,07
3,66 co
co 4,54 4,59 4,77 4,81 4,90 4,99 4,14 5,82 CM CO
Pojedyncze few Pojedyncze few Pojedyncze few O
5-40 40-50 50-70 40 O
co
i
Og .ci -5o .£
ostre abrupt wyraźne elear stopniowe gradual stopniowe gradual ostre abrupt ostre abrupt ostre abrupt ostre abrupt wyraźne elear wyraźne elear
fc!
1 io ja?
Oii ++
+ ++
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ + + O
*C3 CX3 O.O
ziarnista spheroidal subangularna subangular subangularna subangular subangualarna subangular subangularna subangular angularna angular subang./angul. angularna angular masywna massive masywna massive masywna massive
ca 1hC
£ i
ca
£
10YR1.7/1 10YR5/3 10YR6/4 10YR6/4+10YR5/4 10YR6/4+7.5YR5/6 7.5YR5/4+2.5Y7/2 10YR6/6+7.5Y5/6+2.5Y7/2 5YR4/3i5/4+10YR7/2 2.Y6/4 5YR4/4+2.5Y6/3 5YR4/3i4/4
c:
■5O
•oca O) O) Ro 0CM CD 1
CJ
£
< CM
< AB B(t)wg1 CM O) -ł—'
2Bwg3 2Bwg4
OCO
co 4C1 4C2 4C3
■OC31
o .coo -5 E c2.Ci EO) -SC/i
toO f i
0-3,5 CO1
LO co
O■«3-1 CO
OCO1 o^r
oco■
L OCO 80-85 OCO L O1 co
o o1 o
O C O
11
o 160-195 195-225
L O
cienkie, różowawe warstwy (80-85 cm i 100-110 cm) o mniejszej zawartości pyłu, a większym udziale części szkieletowych, przy czym górna zawiera prawie 0,5% węgla organicznego. Warstewki te łączą się ze sobą w bocznej części profilu, a następnie wyklinowują. Do głębokości 2 m zalegają ostro odznaczające się, różnobarwne (tab.
1) warstwy o uziarnieniu glin ilastych i zmiennej zawartości części szkieletowych bez wyraźnego ułożenia. Miąższość całej złożonej serii glin stokowych podścielających profil przekracza 5 m. Seria ta jest częściowo odsłonięta w ścianie zerwy na zboczu doliny potoku i u podstawy zbocza kontaktuje z wychodniami czerwono-zielonawych łupków pstrych, przy czym sama strefa kontaktu nie jest widoczna.
W najnowszych wydaniach WRB - World Reference Base for Soil Resources (IUSS Working Group WRB 2007) oraz amerykańskiej Soil Taxonomy (Soil Survey Staff 1999) wyróżniono szereg kryteriów diagnostycznych pozwalających na wyróż
nianie nieciągłości. Obejmują one między innymi:
1) nagłą zmianę uziarnienia niezwiązaną wyłącznie z przemieszczaniem frakcji ko
loidalnej w procesie pedogenezy,
2) przekraczającą 20% względną zmianę zawartości frakcji piasku i pyłu analizowa
nych z wyłączeniem iłu koloidalnego (tzw. clay-free basis) oraz proporcji między podfrakcjami,
3) różnice litologii części szkieletowych w profilu i skał w podłożu, 4) gwałtowne zmiany barwy niewynikające z pedogenezy,
5) występowanie horyzontów większych klastów szkieletowych, 6) zmniejszanie się zawartości części szkieletowych w głąb profilu.
W obrębie badanych profilów obserwuje się istotne zmiany uziarnienia (tab. 2).
Stropowe części charakteryzują się generalnie lżejszym uziarnieniem i większym udziałem frakcji pyłu. Części spągowe wykazują z reguły większy udział frakcji piasku oraz iłu - są to przeważnie gliny ilaste. Zjawisko to jest najsłabiej wyrażone w najwyżej położonym profilu 1. W profilu 4. można zaobserwować przewarstwianie się materiału pyłowego z gliniastym. Interesujące jest, że udział frakcji pyłu w uziarnieniu poziomów stropowych wzrasta w dół stoku, maleje również ich szkieletowość. Różnic tych nie można interpretować jako efektów procesów pedogenezy i przemieszczania substancji koloidalnych.
We wszystkich bez wyjątku profilach obserwuje się znaczące zróżnicowanie (tab. 3) wskaźników uznawanych za kluczowe przy identyfikacji nieciągłości litologicz
nych, a mianowicie względnego udziału głównych frakcji (piasku i pyłu) obliczanego z pominięciem zawartości iłu koloidalnego (IUSS/ISRIC/FAO 1998) oraz proporcji między zawartością poszczególnych podfrakcji piasku (IUSS Working Group WRB 2007). Można także zauważyć zmiany proporcji udziału frakcji piasku w stosunku do pyłu. Wskaźniki te podkreślają generalną dwudzielność badanych profili w wyższej części kateny oraz ich złożoną budowę w części dolnej. W profilu 4. nieciągłości i wyraźnie warstwowa budowa profilu są najlepiej widoczne (tab. 3).
W profilach położonych w środkowej i dolnej części badanej kateny (3., 4., 5.) wyraźnie zaznaczają się niezwiązane z procesami glebotwórczymi zmiany barwy materiału glebowego (tab. 1), od odcieni brunatnych 10YR, charakterystycznych dla
N i e c i ą g ł o ś c i l i t o l o g i c z n e w k a t e n i e g l e b Gó r y Z a m k o w e j . 9 3
Tab. 2. Uziarnienie badanych profili glebowych
T able 2. Particle size distribution in the investigated profiles
Profil Profile
Głębokość Depth (cm)
Poziom Horizon
Części ziemis te w mm (%)/Fine earth fracltions in mm (%) 2,0-1,0 1,0-0,1 0,1-0,05 0,05-0,02 0,02-0,06 0,06-0,002 <0,002
1 0,5-12 A - - - - - - -
12-55 Bw 5 12 5 12 16 21 29
55-75 BC 5 16 9 12 13 17 28
75-100 CI1 4 12 5 9 16 17 37
100-120 CI2 6 14 12 12 12 13 31
2 1-6 A1 - - - - - - -
6-14 A2 3 20 8 15 17 15 22
14-40 Bw1 5 18 10 15 18 14 20
40-67 Bw2 4 19 8 12 18 14 25
67-90 BC 6 30 3 8 10 13 30
90-125 CR 3 18 4 7 13 17 38
3 1-5 A - - - - - - -
5-27 AB 1 8 4 23 24 19 21
27-45 Bw1 2 7 5 21 23 17 25
45-65 Bw2 2 8 5 19 21 17 28
65-80 2BC 3 12 4 8 13 22 38
80-115 2C 2 14 2 5 16 23 38
4 0-5 A - - - - - - -
5-25 Bw1 1 5 6 23 25 17 23
26-60 Bw2 4 9 7 21 21 16 22
60-85 Bwg 1 8 7 21 23 14 26
85-120 2C1 4 23 5 7 12 16 33
120-135 3C2 2 10 7 30 21 11 19
135-160 4C3 4 16 5 9 14 16 36
160-200 4C4 6 22 7 9 14 14 28
5 0-3,5 A1 - - - - - - -
3,5-8 A2 1 5 10 32 26 12 14
8-40 AB 1 5 8 34 26 14 12
40-60 B(t)wg1 1 8 8 33 24 11 15
65-80 B(t)wg2 0 5 8 34 24 11 18
80-85 2Bwg3 2 14 8 26 19 12 19
85-100 2Bwg4 2 9 8 33 22 9 17
100-110 3BC 4 29 4 11 10 15 27
110-160 4C1 5 25 5 7 10 15 33
160-195 4C2 8 21 5 6 10 16 34
195-225 4C3 5 25 4 7 10 16 33
utworów pokrywowych bogatych w pył i okruchy piaskowców, przez brunatnoszare 2.5Y, rdzawe 7.5YR po czerwonawe 5YR, zbliżone barwą do wychodni łupków pstrych - ilość przewarstwień zwiększa się w dół kateny.
W badanych profilach, poza profilem 5., na głębokości nie większej niż 50 cm występują horyzonty płasko ułożonych okruchów skalnych (piaskowców i rogowców).
Okruchy w nich występujące mają zwykle większy rozmiar niż pozostałe, a ich naj
dłuższe osie są dłuższe niż 20 cm.
