R O C Z N I K I G L E B O Z N A W C Z E T . X I I , W A R S Z A W A 1962
ARKADIUSZ MUSIEROWICZ, HALINA KRÓL
W SPÓ ŁZA LEŻN O ŚĆ M IĘDZY PO JE M N O ŚC IĄ WODNĄ PO LOW Ą I K A PILA R N Ą GLEB
P racow nia Chemii i Fizyki Gleb IUNG W arszawa
S tosunki w odne m ają d e cy d u jący w p ły w na kształto w an ie się gleb i ich w łaściwości. O grom nie w ażną w łasnością gleby je s t jej zdolność do m agazyn o w ania wody. O te j zdolności gleby m ożem y sądzić n a p odstaw ie oznaczeń pojem ności polow ej. O znaczenia t e są je d n a k p raco ch ło n n e i skom plikow ane. Znacznie łatw ie j i szybciej ozniacza się pojem ność w odną k a p ila rn ą w la b o ra to riu m w p ró b k ach gleb o n ien aru szo n ej s tr u k tu rze. S tąd też założeniem p rac y b y ło znalezienie w zajem n eg o sto su n k u obu pojem ności i ich zależności od. sk ła d u m echanicznego gleb. P ostanow iono na podstaw ie znalezionych stosunków w poszczególnych g ru p ach m echanicznych w yliczyć średn ie w artości, n a p od staw ie k tó ry c h m ożna by z kolei — p rz y n a jm n ie j o rie n ta c y jn ie — w yliczyć pojem ność połow ą z oznaczeń pojem ności k a p ila rn e j1.
N ajczęściej spo ty kane w lite ra tu rz e synonim y to: pojem ność w odna połow a [8, 15], n ajm n ie jsza albo m in im aln a pojem ność w odna [1, 2, 5, 16], n o rm a ln a pojem ność w odna [18], ogólna pojem ność w odna [3, 4].
D o n a jb a rd z ie j znanych m etod oznaczania pojem ności polow ej należą: 1. M etoda m ały ch zalew anych płaszczyzn stosow ana przez K a c z y ń s k i e g o i innych badaczy radzieckich. Z alaną pow ierzchnię 2X 2 m g leby p rzy k ry w a się nie dopuszczając do p aro w an ia i na 3— 4 dzień po zalaniu pobiera się próbki. M etodą tą posługiw ali się rów nież a u to rz y n in iejszej pub likacji.
2. M etoda oznaczania w ilgotności g leby po p rzem arzn ięciu jej w ie rz chniej w arstw y , w te d y bow iem u sta la się w p ro filu w ilgotność odpo w iad ająca pojem ności polow ej gleby. M etodą tą p osłu g u ją się badacze niem ieccy, a w Polsce K o w a l k o w s k i , oznaczając pojem ność poło wą gleb w ytw orzonych z piaisików.
i U żyw ane w niniejszej pracy nazwy „pojemność połow a” i „pojemność kapi larna” są skrótem nazw: „pojemność w odna połow a” i „pojemność w odna kapilarna”.
3. M etoda p ły tk i p o ro w atej zm odyfikow ana przez R i c h a r d a [15]. A p a ra te m ty m oznacza się siłę ssącą gleby. Pojem ność połow a odpow iada sile ssącej rów nej V3 a tn lub pF = 2,542. M etodę tę stosuje w Polsce Ś w i ę c i c k i .
S tosu nk iem pojem ności polo we j do k a p ila rn e j intereso w ało się n ie w ielu badaczy. W i t t i c h [18] oznacza „ n o rm aln ą pojem ność w o d n ą ” w glebach piaskow ych i stw ierdza, że w ynosi ona trzecią lub czw artą część pojem ności k a p ila rn e j. Z polskich badaczy B o r o w i e c [1] po rusza ten tem at, nie oznacza on jed n a k pojem ności polow ej, m ówi ty lk o o jej sto sun k u do pojem ności k a p ila rn e j (oznaczonej w glebach piasko w ych o p ierając się n a d an y ch W i 1 1 i с h a).
W ydaje się, że p raca n in iejsza jest pierw szą w Polsce p racą an a lizu jącą w zajem n y stosunek pojem ności polow ej do k a p ila rn e j. Z agadnienie je st p o tra k to w a n e szerzej niż w p ra c y W i t t i c h a.
P rzed m io tem naszych b ad ań je st 30 profilów gleb w ytw o rzo n y ch z piasków , glin zw ałow ych, u tw o ró w pyłow ych w odnolodow cow ych i a lu - w ialnych. Nie analizow ano gleb w y tw o rzo n y ch z lessów, rędzin i gleb bagiennych. P ró b k i pobierano z poziom ów g enetycznych gleb z tere n ó w środkow ej dzielnicy k lim aty czn ej Polski i k ilk a profili z graniczącej z n ią dzielnicy zachodniej 3.
T e re n y te o b e jm u je w schodnia część N iziny W ielkopolsk o-K ujaw - skiej i zachodnia M azow iecko-Podlaskiej [9].
P ró b k i pobrano z poziom ów g enetycznych b ad any ch gleb. W p róbkach oznaczono skład m echan iczn y (tabl. 1) m eto dą areo m etry czn ą (B ouyou- cosa w m odyfikacji Prószyńskiego), pH e lek tro d ą szklaną, zaw artość w ęgla w edług T iu rin a i C a C 0 3 a p a ra te m Scheiblera. Z w łasności fizycz nych badano ciężar w łaściw y p iknom etrycznie, objętościow y w c y lin d e r- kach o pojem ności 100 cm 3 i w yliczono porow atość ogólną. Polow ą po jem ność w odną oznaczono m eto d ą ,,m ałych zalew anych płaszczy zn”. P ró b k i pobierano po upły w ie 3 d ni [2, 5] do m etalow ych cy lin d erk ó w 0 pojem ności 100 cm 3 i w tych sam ych cy lin d erk ach oznaczono pojem ność w odną k a p ila rn ą (w 3 pow tórzeniach). S to su nek pojem ności polow ej do k a p ila rn e j w yliczano p rz y jm u ją c pojem ność k a p ila rn ą za 100.
2 Wartość pF oznacza logarytm podciśnienia, zwanego rów nież ciśnieniem ssą cym i w yrażonego w cm słupa w ody, utrzym ującego w odę w glebie (np. pF = 2 równa się sile ssącej 1 0 0 cm).
3 Wybrano do analizy profile charakterystyczne dla gleb uprawnych w Polsce. P rofile w ytypow ano z terenów opracow yw anych do map glebow ych w skalach 1 : 300 000 i 1 : 25 000 (pow. Łęczyca — do w ykonania m apy zanalizow ano około 300 profilów) lub 1 : 5000 (majątek Wierzbno, m ajątek Danków, Spółdzielnia Produk cyjna Duchnice. Mapy dwu ostatnich m iejscow ości w ykonane były przez Glebo znawczą Pracow nię W arszawską, Wierzbno przez Pracow nię Puławską. W W arsza w ie zanalizowano 18 profilów z poletek doświadczalnych w Wierzbnie).
Pojem ność w odna połowa a kapilarna gleb 163 T a b l i c S k ła d m e c h an ic z n y - M e c h a n ic a l c o m p o s itio n M iejscow ość L o c a l ity G łęb o k o ść D epth cm P r o c e n t c z ą s t e k o ś r e d n i c y - P e r c e n t u a l c o n te n '. o f f r a c t i o n s w ith d ia m , mm > 1 < 1 1 -0 ,5 0 , 5 -0 ,2 5 0 ,2 5 -0,1 00 ,0 5, 1 0 ,0 5 -0,020,0060,02-00,002,006-<0,002 ogółem - t o t a l 1 -0,1 00,02, 1 - < 0 ,0 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
G leby b ie lic o w e w ytw orzone z piesk ó w lu ź n y c h i s ł a b o g l i n i a e t y c h c a ł k o w i te C om plete p o d s o l i c s o i l s from lo o s e and s l i g h t l y loamy san d s G ra n ic a к /Kampin o eu Ja k to ró w k /£ y ra rd o w a 10-15 2 5 -3 0 4 0 -4 5 5 0 -5 5 70-7 5 5-Ю 3 0 -3 5 6 0 -6 5 110-120 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,8 0, 2 2,0 0,2 9 9 .9 100,0 100,0 9 9 .9 9 9 .9 9 9 ,2 9 9 .8 98,0 9 9 .8 3 2 3 4 4 9 8 16 11 27 33 31 35 37 35 56 48 43 63 55 57 57 53, 36 16 32 38 93 90 91 96 94 80 80 96 92 12 13 2 3
G leb a b ru n a tn a w ytw orzona z p i a s k u s ł a b o g l i n i a s t e g o c a łk o w ita C om plete brown s o i l from s l i g h t l y loam y s a n d s
Skępe p . Lipno 5 -1 0 30-40 6 0 -7 0 9 ,3 7 ,6 8, 0 9 0 ,7 9 2 ,4 92,0 ń a sk ó w lu ź n y c h n a u tw o ra c h p. ш lo o s e s a n a s on f l o v i o - g l a c 18 18 22 31 32 33 32 31 24 81 81 79 4 2 4 79 j
rłow ych wodno-lodowcowych . a l T in e san d ___________ 8 12 11 11 7 10
G leby > ie lic o w e w ytw orzone z P o d s o lic s o i l s f r Wierzbno 8 k/toiędzychodu fie r e b n o 5 k/U iędzychodu 1 0 -1 5 3 0 -4 0 6 0 -7 0 8 0 -8 5 5 -1 0 3 0 -4 0 2,0 0,2 4 .6 0,8 5 , 0 9 .6 98,0 9 9 ,8 9 5 .4 9 9 ,2 9 5 ,0 9 0 .4 1 0 11 1 8 8 16 13 15 1 19 23 71 67 58 33 48 53 9 18 5 37 20 13 2 1 4 16 2 1 0 0 0 3 0 0 0 0 4 5 0 0 1 1 3 3 3 2 88 80 84 35 75 84 11 19 9 53 22 14 1 1 7 12 3 2 G leby b ie lic o w e w;
Incomprtworzone z p ie sk ( .e te p o d s o lic s o i]
iw u y le e ty c h n ie c a łk o w it e Ls irom aande Wierzbno 16 5 -1 0 2,2 9 7 ,8 1 7 50 30 5 3 1 3 58 35 7 k ^ lięd zy ch o d u 5 0 -6 0 1,6 9 8 ,4 2 15 57 18 2 2 3 1 74 20 6 8 5 -9 0 10,2 8 9 ,8 4 13 40 23 6 2 4 8 57 29 14 9 0 -9 5 rudaw iec - o r t e t e in 9 5 -1 1 0 32,8 6 7 ,2 10 13 47 10 3 2 7 8 70 13 17 Sadków 1 k / B ł ę - 10-15 3 ,6 9 6 ,4 10 24 28 10 18 6 3 3 62 28 10 dowa (p ia s e k 3 5 -4 0 2,1 9 7 ,9 10 34 36 8 8 1 1 2 80 16 4 rze c z n y ) r i v e r sand 60-65 0 ,5 9 9 ,5 10 42 35 4 4 1 1 3 87 8 5 fy c z k i 1 0 -1 5 2 ,3 9 7 ,7 7 16 35 12 17 7 2 4 58 29 13 p . S k ie r n ie w ic e 3 5 -4 0 1,8 98,2 7 19 35 11 10 6 2 6 65 21 14 80-90 3 ,3 9 6 ,7 7 20 44 13 2 3 4 7 71 15 14 Dańków 92 10-1 5 2,1 9 7 ,9 7 21 25 16 9 5 1 6 53 25 12 k/Hłędowa 2 5 -3 0 0,8 9 9 ,2 5 8 38 12 23 5 4 5 51 35 14 4 0 -4 5 0 ,3 9 9 ,7 3 11 20 11 24 13 9 9 34 35 31 80-90 0,2 9 9 ,8 2 7 12 13 33 14 9 10 21 46 33
G leby b ie lic o w e wytworzone z: piasków g l i n i a s t y c h zwałowych na g l i n i e P o d s o lic s o i l s from loamy b o u ld er sands on lo a iDS
2aboetów Duży 5 -1 0 3 ,5 9 6 ,5 8 20 37 15 7 4 6 3 65 22 13
k/Ł ow icza 2 5 -3 0 7 ,0 9 3 ,0 9 19 36 14 6 5 6 5 64 20 16
4 5 -5 5 3 , 0 9 7 ,0 6 13 26 15 4 7 9 20 45 19 36
80-90 3 , 0 9 7 ,0 7 14 29 12 6 5 11 18 48 18 34
c .d . ta b l i c y 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Lubochnia k/Tomaszowa Uaz. 5-10 30-40 45-50 70-80 3 .5 3 .5 2 ,0 4 ,2 96.5 96.5 9 8,0 9 5,8 11 12 8 7 29 23 13 12 26 27 23 26 10 8 9 12 13 4 5 3 6 7 6 7 1 5 4 5 4 15 32 28 66 62 44 45 23 12 14 15 11 26 42 40 N a sie lsk 10-15 30-35 45-50 80-85 5 ,5 3 ,2 2 ,0 3 ,0 94,5 96,8 9 8,0 9 7 ,0 9 9 6 8 23 24 15 17 37 37 29 32 15 14 13 13 6 5 6 6 5 5 6 5 2 2 4 4 3 4 21 15 69 70 50 57 21 19 19 19 10 11 31 24 Gleby b ielico w e i peeudobielicow a (lessiv e") wytworzone z g lin y zwałowej
P o d so lic and l e s s i v e ' s o i l s from oo u ld er loams S kiern ie w ice 5-10 35-45 60-70 2 ,1 3 ,1 1 ,7 97.9 9 6 .9 9 8,3 10 10 5 23 20 12 33 32 29 13 9 11 7 9 7 4 3 5 5 7 10 5 10 21 66 62 46 20 18 18 14 20 36 Podgórzyce p.Ł ęczyca 5-10 30-40 60-65 90-95 1 ,8 4 ,2 2 ,4 3 ,6 9 8 ,2 9 5,8 97,6 96,4 8 8 7 6 22 21 13 13 35 34 19 28 13 13 17 11 4 6. 6 9 6 7 3 7 1 1 11 12 11 10 24 14 65 63 39 47 17 19 23 20 18 18 38 33 Gleba b ie lic o w a wytworzona z utworów pyłowych wodno-lodowcowych
P o d so lic s o i l from f i n e f l u v io g l a c ie l sand Wierzbno 15 5-10 50-60 90-100 2 ,2 1 ,6 1 ,8 9 7,8 9 8,4 98,2 1 1 1 7 7 5 44 37 37 34 35 37 7 11 12 3 4 4 3 3 1 1 2 3 52 45 43 41 46 49 7 9 8 Gleby pseudobielicow e ( l e s s i v e s ) «
L e ssiv e s s o i l s fytwora rom f.
one z utworów pyłowych wodno-lodowcowych .u v io g la c ia l f i n e sands O łtarzew * 5-10 60-65 95-100 4 ,0 0,5 0,1 9 6,0 99,5 99,9 6 2 2 12 10 10 23 30 33 20 28 36 15 15 4 11 7 2 6 3 3 6 5 10 42 42 45 35 43 40 23 15 15 Duchnice 2 p . Błonie 5-15 25-35 55-65 100-110 0 ,2 0,1 0 ,0 0 ,6 99.8 99.9 100,0 99,4 1 1 0 24 5 1 3 28 12 2 11 19 14 17 16 6 39 38 30 5 14 19 13 3 5 5 7 3 10 16 20 12 18 5 14 71 53 55 46 11 29 '40 40 18 Gleby brunatne wytworzone z utworów zwałowych
Brown s o i l e from bo u ld er loams Ł ubienica p.Łęczyca 10-15 40-50 80-85 1 ,8 4 ,5 1 ,9 9 8 ,2 95,5 9 8,1 7 8 9 19 21 33 41 35 25 12 11 12 5 5 6 6 2 5 6 5 6 4 13 14 67 64 67 17 16 18 16 20 35 Tymienica p.Ł ęczyca 5-10 50-55 80-90 1 ,9 4 .6 1 .6 9 8 ,1 95.4 98.4 9 8 9 18 16 21 37 41 20 13 3 15 4 2 6 6 3 5 9 15 9 4 12 15 64 65 50 16 5 21 20 30 29
* О-ЗО co poziom А^ 0ГПУ n a n ie sio n y p rzez w ia tr , 30-45 cm poziom A^ k o p aln y -p o leśn y , 45-70 cm A2 ; 0-30 cm w in d d rifte d a r a b le h o riz o n A p 30-45 cm f o e e i l e h o riz o n Ад^ ( a f t e r f o r e s t ) , 45-70 cm h o riz o n A2
** Warstwa akumulacyjna wytworzona z utworu p y la s te g o , n a n iesio n eg o na g le b ę pyłową, k tó r e j poziom A2 z a le g a obecnie p o n iż e j 30 cm; Accum ulation la y e r from f in e sand fo rm atio n (25-40% 0 0 ,1 -0 ,0 2 mm) d r i f t e d to f in e sand s o i l (07e r 40% 0 0 ,1 -0 ,0 2 am) whose h o rizo n i s a t p re s e n t ly in g below 30 cm
Pojem ność wodna połowa a kapilarna gleb 165 c ,d . ta b lic y 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Kamień * 10-15 2 ,0 9 8,0 7 18 32 9 11 6 7 10 57 20 23 p . Loviez 30-40 3 ,5 96,5 8 16 28 U 8 5 9 15 52 19 29 70-80 2 ,7 97,3 7 13 32 8 12 5 8 19 52 20 32 120-130 4 ,0 9 6 ,0 7 12 26 13 12 6 11 17 45 25 54
irle b r brunatne wytworzone z utworów t>yłowych r/odno-lodoTCco*vch Brov.û s o i l s irorn i lu v io g la c ic l fin o cend (отег 40% 0 0 ,1 -0 ,0 2 ozi)
Duchnice 3 5-15 0. 6 99И \ 3 8 16 3^ 22 2 12 12 52 56
p . S o n ie 45-50 0,3 9 9,7 0 2 4 21 35 14 8 16 6 56 58
100-110 0 ,2 99,8 1 15 63 7 1 1 2 5 54 8 3
Wierzbno 18 5-10 2 ,0 9 8 ,0 2 5 29 45 2 3 7 2 36 47 17
k/Międzychodu 40-50 1 .0 9 9 ,0 1 6 34 35 9 4 1 10 41 44 15
• Czarne z ie à io wytworzona z utworów zwałowych Bleck e a r th s irom b o u ld er loams
Czerń i k. i 10-15 7 ,5 92,5 7 20 34 11 6 4 2 16 61 17 22 p.Łęczyca 70-80 7 ,4 9 2,6 9 20 29 12 à 5 12 9 53 16 26 Oryszew 10-15 2 ,5 97,5 9 20 21 13 8 9 9 11 50 21 29 p .G ro d zisk Uaz. 80-90 1 .2 98,8 8 20 21 14 6 10 8 13 49 20 51 130-140 3 ,5 96,5 8 15 9 15 5 - 48 -■ 32 20 48 Tum 26 2-10 1 ,6 98,4 5 16 31 9 8 8 7 L6 52 17 31 p .Ł ęczyca 35-45 0 ,6 99,4 5 15 33 10 7 8 7 15 53 17 50 50-70 4 »5 95,5 8 17 33 11 5 8 4 14 58 16 26
Czarne zien lie wytworzone z utworów jtyłowych wo dno-lodowcowych BI.ack e a r th s from f lu v io g lc i c i a l f in e sands
Czarnów 10-15 0,3 99,7 1 4 21 17 30 13 5 9 26 47 27 p . Błonie 40-45 0 ,1 99,9 2 5 26 22 23 9 4 9 35 45 22 65-70 0 ,0 100,0 3 8 32 28 12 7 2 8 -43 40 17 90-100 0 ,0 100,0 2 10 58 22 1 2 1 A 70 23 7 Grodki 10-15 0 ,0 100,0 0 2 19 18 31 15 6 9 21 49 30 p . Błonie 65-70 0 ,0 100,0 0 2 18 20 35 14 4 7 20 55 25 70-75 0 ,0 100,0 0 2 16 21 27 13 6 15 18 48 54 100-105 0 ,3 99,7 1 3 20 23 27 13 4 9 24 50 26 Dachnice 1 10-20 0 ,6 99,4 1 2 18 10 30 16 11 12 21 40 59 p . S o n ie 70-80 0,5 99,5 4 4 7 11 32 20 11 И 15 43 42 120-130 0 ,2 99,8 1 5 8 23 31 11 9 12 14 54 32 Mad A lu v ie l "mada” s o i l s gampine 27 5-10 2 ,0 9 8 ,0 2 6 34 21 22 5 3 7 42 43 15 pow. Łowicz 25-35 2 ,5 97,5 5 7 35 24 12 14 3 2 45 36 19 (łą k a ) 60-70 0 ,0 100,0 1 12 80 5 1 0 1 0 93 6 1 Kampine 28 5-10 0 ,2 99,8 1 8 44 20 9 5 3 10 53 29 18' p.Łowicz 30-40 0 ,2 9 9 ,8 1 6 48 19 * 9 5 2 10 55 28 17 70-80 0 ,0 100,0 0 9 65 13 1 2 2 8 74 14 12 gazuń n /W isłą 10-15 0 ,0 100,0 0 1 24 18 27 13 7 10 25 45 ïû 50-55 0 ,0 100,0 0 1 17 19 33 13 6 11 19 52 50 90-95 0 ,0 100,0 0 1 36 21 21 10 3 8 37 42 21 120-130 0 ,0 100,0 0 7 53 14 8 8 3 7 6o 22 18
* Gleba bru n atn a p rz e jśc io w a do c z a rn e j ziem i Broun s o i l in t r a n s i t i o n to b la c k e a r th
B adane profile re p re z e n tu ją gleby typow e d la om aw ianych teren ó w [7, 8, 13]. A nalizow ano gleby w ytw orzo ne z piasków luźnych i słabo- gliniastych: bielicow e i b ru n a tn ą ; gleby bielicow e z piasków p y lasty ch , słabogliniastych i g lin iastych n iecałk o w ity ch . B adano gleby bielicow e, pseudobielicow e, b ru n a tn e i czarne ziem ie w ytw orzone z gliny zw ałow ej i utw o ró w pyłow ych w odno-lodow cow ych o raz m ady z d olin y B zury i W isły.
C h a ra k te ry z u ją c b ad an e g leby (tabl. 2) m ożem y stw ierdzić, że za w artość w ęgla w poziom ach próch niczn y ch w ah a się w szerokich g ra n i cach, w glebach bielioow ych piaskow ych od 0,38 do 1,25%, w b ru n a tn y c h w ynosi 1,42'%. W a rstw y o rn e gleb bielicow ych w ytw o rzo n y ch z glin z a w iera ją pow yżej 0,7% С, a pyłow a około 0,6% C. G leby b ru n a tn e i m ady są zasobniejsze w zw iązki próchniczne (0,9— 1,6% C), a w czar n ych ziem iach zaw artość w ęgla w ynosi 0,9— 2,7% C. O dczyn gleb bez- w ęglanow ych jest k w aśny lub słabo kw aśny, gleb w ęglanow ych — obo jętn y .
W (poziomach po dpróchniczny ch gleb piaskow ych ciężar objętościow y w ynosi 1,6— 1,7, a ogólna porow atość około 40%. W glebach w ytw o rzo nych z glin ciężar objętościow y w a rs tw niepróch niczn ych w ah a się około 1,7, a w głębszych w arstw ach , jeśli są zbite, m oże być w iększy od 1,8. Porow atość ogólna nie przek racza 38%, a n iek ied y jest m niejsza od 30%.
Znacznie lepsze w łaściw ości fizyczne m ają gleby pyłow e. C iężar objętościow y głębszych w a rstw gleb w ytw o rzonych z utw oró w pyłow ych flu w iog lacjaln ych w ynosi 1,5— 1,6, a porow atość jest n a ogół w yższa od 40°/oi.
C iężar objętościow y w a rstw ak u m u la cy jn y c h w szystkich om aw ianych gleb w ah a się w gran icach 1,2— 1,5 (w dw óch p rzy p a d k a c h 1,6). N a jn iż szą porow atość ogólną poziom ów próchnicznych m ają gleby bielicow e
30%i), a najw yższą m ad y i czarn e ziem ie pyłow e (około 50%).
Pojem ność w odna k a p ila rn a w om aw ianych glebach (tabl. 2) jest n a ogół w yższa w w arstw ach próchnicznych niż w głębszych. Różnice zazna
czają się n iekiedy silnie, w in ny ch p rzy p ad kach są bliskie gran icy błędu. N ajniższą pojem ność k a p ila rn ą m ają gleby bielicow e, nieco w yższą b r u natn e i jeszcze w yższą czarne ziemie. N ajw yższą pojem ność k ap ilarn ą, jak i w poprzednich badaniach*[7, 12], znaleziono w m adach. U tw o ry pyłow e m ają w yższą pojem ność k a p ila rn ą od zw ałow ych.
Z nacznie ciekaw sze w y nik i o trzy m an o an alizu jąc pojem ność w odną połow ą gleb (tabl. 2). Pojem ność ta jest zw iązana przed e w szy stkim ze składem m echanicznym gleb, ich s tru k tu rą w y n ik ającą ze sposobu uło żenia agregató w i rozm iaró w p o ró w glebow ych oraz zaw artością związ ków organicznych.
Pojem ność w odna połowa a kapilarna gleb 167
piyp
Ogólna c h a ra k te ry s ty k a g lo b . Pojemność wodna k a p ila rn a (PÏÏK) i połowa (PÏÏP) e ra s stosunek G eneral s o i l c h a r a c t e r i s t i c s . C a p illa ry (PÏÏK) and f i e l d (PWP) w ater c a p a c ity end r a t i o n Z5?
PÏÏX Miejscowość L o c a lity Głębo kość Depth cm С % PH C ięż ar G rh v ity Poro watość ogólna % T o ta l p o ro si ty Pojemność wodną Water c a p a c ity PÏÏP — .100 PWK % w in h2o w in EC1 w ła ś ciwy ' spe c i f . o b ję to ściowy v o l. k a p ila rn a c a p i l l a r y (РНК) połowa f i e l d (PSP) 1 2 3 4 5 6 7 0 9 10 11 11 12 13
Gleby b ie lic o w e wytworzone z piasków luźnych i s ła b o g lin ic s ty c h - cc ł k o r i t c P o d so lic s o i l s from lo o se and s l i g h t l y loaxy oands - complete
G ranica 10-15 0 ,5 0 5,20 5,15 2,67 1,47 44,9 3 3 ,2 22,6 18,5 12,6 56 k/Kampinosu 25-30 0,15 4 ,95 4 ,7 0 2,68 1,61 40,0 27,3 17,0 10,6 6,6 40 40-45 5 ,8 0 4 ,8 0 2,69 1,64 3 9,0 29,0 17,7 10,1 6,1 35 50-55 5 ,30 4 ,8 0 2 ,72 1,59 41,5 3 0,2 19,0 8,6 5 ,4 29 70-75 2,70 1,60 40 ,7 3 0,2 19,0 8,8 5 ,5 29 Jaktorów 5-10 1,25 5 ,4 0 4 ,3 0 2,58 1,46 43 ,4 2 8,9 19,0 15,0 10,3 52 k/Żyrardowa 30-35 0,49 4 ,9 0 4 ,4 0 2,61 1,48 43,1 29,0 20,0 1 4,0 9 ,5 50 6 0 - 6 5 4 ,8 0 4 ,4 0 2,63 1 ,58 4 0 ,0 29,6 20,8 10,1 6 ,4 34 110-120 4 ,8 0 4 ,3 0 2,63 1,63 38 ,0 26,5 16,3 10,8 6,6 41
Gleba b ru n atn a wytworzona z p ia sk u 8ł a b o g lin ia8tego - c a łk o w ita Brown s o i l fro n s l i g h t l y loamy sand - complote
Skępe p.L ipno 5-10 1,42 6,55 6,5 0 2,61 1,43 4 5 ,2 3 3 ,5 23,4 25,0 17,1 75 (s a d )-(o rc h a rd ) 30-40 0,31 6,50 6 ,40 2,63 1,59 39,5 2 9,1 18,3 12,7 8,0 46
60-70 6,60 6 ,50 2,67 1,50 4 3 ,8 32,4 21,6 11,3 7,5 35
Gleby b ielico w e wytworzone z piasków luźnych na utworach pyłowych wodno-lodowcowych P o d so lic s o i l from lo o se sands on f l u v io g l a c ia l f in e sands
Wierzbno 8 10-15 0,40 5 ,30 4 ,1 0 2,58 1,49 4 2 ,0 31 ,2 21,1 15,7 10,5 50 k/Międzychodu 30-40 0,10 5 ,9 0 4 ,9 0 2,62 1,60 39,6 30,8 1 9,1 13,7 9 ,0 44 60-70 5,6 0 4 ,5 0 2,61 80-85 5 ,9 0 4 ,9 0 2,63 1,62 38,5 34,5 Wierzbno 5 5-10 0,44 4 ,7 0 3 ,9 0 2,62 1,63 38,1 29,4 18,0 16,7 10,3 56 k/Międzychodu 30-40 5 ,3 0 4 ,3 5 2,65 1,73 3 5,1 26,2 15,0 9 ,0 5 ,0 34
Gleby bielico w e wytworzone z piasków p y la s ty c h n ie c a łk o w ite P o d so lic s o i l from f in e sands* - incom ploto
Wierzbno 16 5-10 0,38 4 ,7 0 3 ,7 0 2,62 1,58 4 0 ,0 3 1,6 20,0 17,1 10,4 54 k/iiiędzychodu 50-60 5,50 4 ,5 0 2,63 1,60 38,4 3 1 ,1 19,4 15,7 10,0 50 85-90 5,60 4,6 0 2,66 1,70 36,6 32,6 19,2 24,9 14,7 76 95-110 5 ,60 4 ,7 0 2,64 Danków 1 10-15 0,77 5 ,3 0 5,10 2,62 1,43 45,4 32,8 23,0 17,4 12,1 53 k/Błędowa 35-40 5,65 5 , 6 0 2,65 1 ,5 2 42 ,6 29,2 19,2 10,6 7,0 36 6О- 6 5 5 ,8 0 5,75 2,67 1 ,57 4 1 ,2 30,5 19,4 8 ,4 5,0 27 Ęjrczki 10-15 0,96 5,3 0 4 ,25 2,62 1,53 4 1 ,6 30,8 20,1 20,5 14,5 66 p .S k ie rn ie w ic e 35-40 4 ,9 0 3,9 0 2,67 1,63 39,0 2 8 ,0 1 7,1 14,5 8,8 50 80-90 5 ,8 0 4 ,3 0 2,65 1 ,70 36 ,0 2 7 ,1 15,9 13,3 7,8 50
* Możemy s tw ie rd z ić , że zaw a rto ść węgla w poziomach próchnicznych waha s i ę w sz e ro k ic h g r a n i cach: w g leb ach bielicow ych 0 ,3 3 -1 ,2 5 %,w brunatnych 1 ,4 2 %. Warstwy orne g le b bielicow ych wytworzonych z g l i n z a w ie ra ją powyżej 0,7 % С, a pyłowe 0 ,6 % C; g le b e bru n atn a 0 ,9 -1 * 6 % С a czarno 0 , 9 - 2 , 7 % C.
c.d. tablicy 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Dańków 92 10-15 0,62 4,65 4,60 2,61 1,60 38,7 32,0 20,0 19,7 12,3 61 k/B łędow a 25-30 5,65 5,50 2,63 1,64 37,6 30,3 18,5 16,4 10,0 54 40-45 5,45 4,95 2,66 1,60 39,8 33,3 20,8 21,3 13,0 64 80-90 5,50 5,10 2,64 1,44 45,5 32,0 22,2 23,5 16,4 74
G leby b ie lic o w e w ytw orzone z p ia sk ó w zw ałow ych n a g l i n i e P o d s o lic s o i l s from loam y b o u ld e r s an d s on loam s
Żabostów Duży 5-10 0,70 5,30 4,90 2,60 1,38 46,9 35,4 25,7 22,5 16,3 63 k /Ł o w icza 25-30 5,80 5,70 2,67 1,80 32,4 28,1 15,6 20,3 11,3 72 45-55 5,90 4,90 2,62 1,76 32,8 29,8 16,9 25,9 14,7 87 80-90 5,90 5,20 2,63 1,83 30,5 29,6 16,2 25,7 14,0 87 L u bochnia 5-10 0,70 5,20 4,90 2 , 6 0 1,30 50,1 33,2 25,5 19,6 15,1 6 0 k/Tomaszowa 30-40 5,40 4,70 2,63 1,64 34,1 29,0 17,7 20,0 12,2 69 Maz. 45-50 5,10 4,50 2 , 6 0 1,70 34,6 31,3 18,4 25,7 15,1 82 70-80 5,40 4,70 2,63 1,83 34,2 31,8 17,3 25,0 13,7 79 N a s ie ls k 10-15 0,70 5,70 5 , 6 0 2,60 1,45 44,2 30,5 21,0 20,5 14,1 67 30-35 6,20 5,95 2,63 1,69 35,7 27,3 16,2 16,2 9,6 6 0 45-50 6,05 5,20 2,62 1,69 35,5 29,0 17,2 19,8 11,6 67 80-85 6,50 6,00 2,67 1,87 30,0 26,2 14,0 19,0 10,2 72
G leby b ie lic o w a i p s e u d o b ie lic o w a ( l e s s i v e ) w ytw orzone z g l i n y zw ałow ej P o d s o lic and " l e s s i v e " s o i l s from b o u ld e r loam s
S k ie r n ie w ic e 5-10 0,70 5,30 5,20 2,59 1,53 40,9 31,6 20,7 23,9 15,6 75 (s a d ) 35-45 5,70 5,10 2 , 6 0 1,70 34,6 31,3 18,4 23,7 14,0 75 60-70 5,50 5,10 2,61 1,75 32,8 32,1 18,3 25,1 14,3 79 p o d g ó rzy ce 5-10 0,72 5,05 5,00 2,61 1,35 4в,3 31,0 23,0 20,4 15,2 66 p .Ł ę c z y c e 30-40 5,50 5,00 2,63 1,64 37,6 29,5 18,0 18,0 11,0 62 60-65 5,90 4,95 2 , 6 0 1,75 32,7 29,9 17,1 24,6 14,1 82 90-95 7,10 6,70 2,65 1,80 32,1 30,0 16,7 25,6 14,2 85
G leba b ie lic o w a w ytw orzona z utworów pyłow ych w odno-lodowcowych P o d s o lic s o i l from f l u v i o g l a c i a l f i n e san d
W ierzbno 15 5-10 0,59 4,90 3,80 2,62 1,50 42,8 33,2 20,8 26,0 17,3 78
k /llię d z y c h o d u 50-60 5,50 4,90 2 , 6 2 1,56 40,5 32,3 20,0 24,6 15,7 70
90-100 5,80 5,30 2,65 1,68 36,9 33,0 19,0 25,8 15,4 78
G leb y p e e u d o b ie lic o w e ( l e s s i v e s ) w ytw orzone z utworów pyłow ych wodno-lodowcowych " L e s s iv e " s o i l s from f l u v i o g l a c i a l f i n e san d s O łta re e w 5-Ю 1,00 6,90 6,70 2,44 1,31 46,2 37,5 28,7 27,0 20,8 72 p . K o n i e 6 0 - 6 5 7,40 6,90 2,61 1,56 40,3 34,6 21,8 23,1 14,5 67 95-100 7,15 6,20 2,63 1,61 38,7 33,0 20,5 22,9 14,4 70 D uchnice 2 5-15 0,94 6,10 5,10 2,58 1,32 48,8 39,1 30,0 28,8 21,8 74 p . K o n i e 25-35 6,20 5,90 2 , 6 0 1,43 46,5 38,6 27,0 25,0 17,5 65 55-65 6,45 5,20 2,64 1,54 41,3 36,7 23,5 23,0 15,1 63 100-110 5,40 4,40 2,70 1,77 34,1 30,9 17,3 18,6 10,5 6 0
Pojem ność wodna połowa a kapilarna gleb 169
T a b l i c a 2a
Ogólna c h a ra k te ry s ty k a g le b . Fojemność wodna k a p ila rn a (PWK) i połowa (PRP) oraz sto su n ek G eneral s o i l c h a r a c t e r i s t i c s . C a p illa ry (PWK) and f i e l d (PWP) w ater c a p a c ity and r a t i o n ?0Ł
PWK
M iejscowość L o c a lity
Głębo
PH C ięż arG rav ity
Poro
w a to ść
ogólna
Pojem ność wodna W ater ^ c a p a c i t y FWP : . 100 PWK % kość Depth cm С % CaCoj w in EgO w in KCl w ła ś ciwy spe c i f . ° ä l-с io wу v o l. % T o ta l poro s i t y k a p ila rn a c a p i l l a r y (PWK) połowa f i e l d (FWP) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Gleby brunatne wytworzone e utworów zwałowych Brown 60i l e from b o u ld er loame
łu b ie n ic a 10-15 1,56 5 ,3 0 5 ,1 0 2 ,58 1,35 4 7 ,7 3 4 ,5 25,6 24,5 1 8,1 71 p . Łęczyce 40-50 5 ,5 0 4 ,8 0 2 ,6 0 1,68 3 5 ,4 3 0 ,8 18,3 23,0 13,7 72 80-85 5,75 5 ,5 0 2 ,68 1,81 3 2,5 28,3 15,0 21,0 11,6 74 Tymienica 5-10 1,29 6 ,8 0 6 ,8 0 2,63 1,68 3 6 ,1 2 9 ,0 17,2 23,4 13,9 79 p.Ł ęczyca 50-55 6,35 5 ,80 2,63 1,63 3 7 ,8 32,5 19,9 2 5 ,0 15,3 76 80-90 6 ,5 0 5,85 2,67 1 ,8 0 3 2 ,6 30,7 17,0 2 6 ,0 14,4 84 Kamień 10-15 1,64 5 ,7 0 4,9 0 2,48 1 ,2 2 5 0 ,8 4 0 ,3 33 ,0 31,6 25 ,9 78 p.Łowicz 30-40 6 ,10 5 ,5 0 2,57 1,58 38,5 33 ,8 21,4 2 8 ,2 17,8 83 70-80 0 ,0 0 6 ,7 0 5 ,9 0 2,63 1,78 3 2,4 3 0 ,6 17,2 28,2 15,9 92 120-130 8 ,1 6 7,35 6 ,8 0 2 ,6 1
Gleby bru n atn e wytworzone z utworów pyłowych wodno-lodowcowych Brown s o i l s from f l u v io g l a c ia l f in e sands
Duchnice 3 5-15 1,24 0,13 6 ,9 0 6,5 0 2 ,5 2 1,3 0 4 8 ,9 3 7,3 28,6 29,5 2 1,2 79 p . K o n ie 45-50 0,05 7 ,20 6 ,3 0 2 ,61 1,53 4 1,3 3 6 ,0 2 4 ,0 28,6 18,9 79 100-110 0 ,0 0 6 ,9 0 5 ,9 0 2 ,59 1,59 3 9 ,0 3 4 ,0 21,4 1 2 ,6 ' 7 ,7 38 Wierzbno 18 k/M iędzy chodu 5-10 40-50 0,93 0 ,8 8 0 ,05 7,00 6,90 6,85 6,60 2 ,5 8 2,64 1,53 1,62 4 0 ,7 38,6 3 2 ,3 3 2 ,1 2 0 ,8 20,3 2 8,4 2 8 ,1 18,3 17,1 88 88
C zarne z ie m ie w ytw orzone z utworów zwałowych B lack e a r t h s from b o u ld e r loam s
C z e rn ik i 10-15 0,92 0,59 6 ,5 0 6,25 2,58 1,46 4 3 ,4 3 8 ,0 2 6 ,0 2 6 ,6 18 ,2 70 p.Ł ęczyca 70-80 0,00f 6 ,3 0 5 ,90 2,63 1,79 3 1,9 28,9 16,2 24,4 13,6 84 Oryszew 10-15 1 ,2 0 0,46 7 ,0 0 6 ,7 0 2,59 1,47 4 3,3 3 4 ,4 24,6 2 9 ,0 19,7 80 p .G ro d zisk Maz. 8 0 -9 0 0 ,8 4 0,13 7 ,15 6 ,50 2 ,6 2 1,65 3 7 ,0 3 4 ,1 19,1 2 5 ,2 15,3 75 130-140 7,46 7,25 6 ,80 2,7 0 1 ,7 8 3 4 ,1 3 0 ,8 16,7 22,5 12,4 76 Tum 26 2 -1 0 1 ,1 2 1,35 7 ,1 0 6,80 2,46 1 ,5 0 4 0 ,0 3 6 ,1 2 3 ,0 3 0,5 20,3 88 p.Ł ęczyce 35-45 1 ,1 1 1,81 7 ,20 6 ,80 2,43 1,48 3 9 ,0 3 1,5 2 2 ,6 28,0 19,0 82 50-70 0 , 0 0 7,10 6 ,3 0 2,60. 1,74 3 3 ,1 2 9 ,8 17,6 2 9 ,8 17,1 98
c .d . ta b lic y 2a
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Czarne ziem ie wytworzone z utworów pyłowych wodno-lodowcowych Biec e a r th s from f l u v io g l a c ie l f in e sands
Czarnów 10-15 0,88 0,42 7 ,1 0 6 ,9 0 2 ,5 9 1,57 3 9,0 3 6 ,8 23 |4 3 1 ,4 20,0 85 p .B ło n ie 40-45 0,15 0,00 6,20 5 ,95 2,63 1,64 3 7,6 33 ,0 20,1 27 ,0 1 7,2 82 65-70 0 ,0 0 6 ,1 0 6 ,0 0 2 ,6 7 1,65 3 8 ,2 3 2 ,2 19,5 20,5 12,4 63 90-100 0 ,00 6 ,7 0 6 ,4 0 2 ,7 0 1 ,62 4 0 ,0 3 4 ,2 2 1,1 26,8 16,5 79 G rądki 10-15 2,67 0 ,4 0 7,00 6 ,7 0 2 ,5 7 1 ,28 5 0 ,2 3 9,5 3 0 ,8 27,2 2 1 ,2 70 p . Błonie 65-70 2 ,09 0,00 7,10 6 ,8 0 2,63 1,57 4 0 ,3 33 ,5 21,4 23,7 15,1 71 70-75 1,17 0,00 6?70 6 ,20 2,65 1,59 4 0 ,0 3 0 ,0 18,8 23,5 14,8 78 100-105 0 ,0 0 6,45 6 ,3 0 2 ,67 1,64 38 ,6 32,3 19,7 29,3 17,8 90 Duchnice 1 10-20 2,06 3,7 9 7 ,20 6 ,7 0 2 ,50 1,24 5 0,4 3 9 ,2 31,6 3 1 ,2 2 5,2 80 p . Błonie 70-80 25,49 7 ,6 0 7 ,0 0 2 ,57 1,43 44 ,4 3 8 ,0 26,6 28,3 19,9 74 120-130 9 ,6 0 7 ,4 0 7 ,0 0 2 ,59 1,58 3 9 ,0 35,3 22,4 25,5 16,2 72 Mady A llu v ia l "made" s o i l s Kanipina 27 5-10 1,32 0,08 6 ,0 0 2,55 1,21 5 1 ,0 4 8 ,6 40,5 4 6 ,6 3 9 ,0 96 p.Łowicz 1 Iro \ 25.35 0,50 0,05 6,2 0 2 ,63 1,45 43,4 39,7 27,0 36,3 25,0 91 60-70 0,00 6 ,0 0 2,67 1,63 3 9 ,0 33,4 20,5 31,8 19,6 96 Kempina 28 5-10 0,9 0 0,17 6,80 6 ,3 0 2 ,57 1,36 4 7 ,1 4 3 ,0 30,1 3 3,0 23,6 77 p.Łowicz 30-40 0 ,7 0 2,21 6,85 6 ,7 0 2,58 1,43 42 ,8 3 7,1 22,3 2 5,0 14,9 67 70-80 0,04 7 ,20 6,45 2 ,6 0 ..1,54 39 ,1 35,5 23,1 31,3 20,2 68 Kozuil 10-15 0,91 6,15 5,50 2 ,6 0 1,35 4 8 ,1 4 1 ,2 20,5 3 2,1 23,8 78 n /f f is łą 50-55 0,41 6 ,5 0 6 ,0 0 2 ,6 0 1,49 4 2 ,6 3 8,6 25,9 28,4 19,1 73 90-95 7,0 0 6,6c 2,66 1,52 42,9 37 ,2 24,5 31,4 20,7 8/ 125-130 6 ,3 0 6 ,10 2 ,67 1,63 3 9 ,0 31,8 19,5 22,7 13,9 71
W naszych b adan iach analizow ano zależność pojem ności w odnej po łowę j od zaw artości części o śred n icy m niejszej od 0,02 m m oraz od fra k c ji p y łu ( 0 = 0,01— 0,02 m m ) i szkieletu ( 0 > 1 mm). Ten o sta tn i w p ły w a oczyw iście n a zm niejszenie ich pojem ności w odnej. W glebach bielicow ych w y tw o rzo n y ch z piasków znaleziono m ałą pojem ność w odną połową, w k ilk u profilach m niejszą od 10%, czyli m niejszą od w arto ści g ran iczn ej, o k reślającej w ed łu g K a c z y ń s k i e g o [3] p rzyd atno ść piasków do u p raw y rolniczej. W glebach lekkich zw ięźlejsze podłoże lub słabiej przepuszczalne w a rs tw y gleby (np. ru d aw iec w W ierzbnie 16) podnoszą ilość w ody p ro d u k ty w n ej w profilu. Nie badano d y n am ik i
wiil-Pojem ność w odna połowa a kapilarna gleb # 171
gotności ty ch gleb, ale na p o d staw ie lite r a tu r y [2, 7] i o b serw acji polo w ych należy przypuszczać, że stan ich n asy cenia u stalo n y n a 3— 4 dzień po zalan iu w odą u trz y m u je się dość długo, o ile nie w y stę p u je zbyt silne p arow anie. R ośliny m ają w ięc w iększą ilość w ody łatw o dostępnej, niż by to w y n ik a ło z oznaczenia siły ssącej gleb lekkich. W w a rstw ac h p ró ch nicznych zbadanych gleb piaskow ych pojem ność połow a Waha się w g ra nicach 15— 22%. W glebach bielicow ych i pseudobielicow ych w y tw o rzo ny ch z glin zw ałow ych w ynosi ona około 20°/o, a jeśli w y stę p u je rów nież częściowo w oda k a p ila rn a w łaściw a, to pojem ność połow a oznaczona m e todą zalew anych płaszczyzn dochodzi do 25%; w poziom ach A 2 pojem ność ta je st nieco niższa niż w poziom ie B. W glebach b ru n a tn y c h pojem ność połow a w aha się około 25°/оц poziom y b ru n a tn e (В ) na ogół z a trzy m u ją zbliżone ilości w ody jak poziom y ilu w ialn e В o tak im sam ym składzie m echan iczn y m 4.
Obecność w ody k a p ila rn e j w łaściw ej w okresie p rzep row adzanych b adań podnosiła pojem ność połow ą oznaczoną w polu w glebach b r u n a t n ych do 28%. W czarnych ziem iach znaleziono w iększą pojem ność połową, ale w w iększości profilów w y stę p u ją znaczne ilości w ody k a p ila rn e j w ła ściw ej (w zasięgu ,,w znosu” kapilarnego). Dużą pojem nością połow ą cha ra k te ry z u ją się m ady. K azuń i K am p in a 28 nie za w iera ją w ody k a p ila rn e j w łaściw ej, a w K am pinie 27 (łąka) p rofil jest w zasięgu kap ilarn o ści i obecność tej w ody podnosi pojem ność połow ą praw ie do pojem ności k a p ila rn e j. G leby w y tw orzone z u tw o ró w pyłow ych w odno-lodow cow ych m ają znacznie lepsze w łaściw ości fizyczne od ró żnoziarnisty ch. S tosunki w od no -po w ietrzne u k ła d a ją się w nich k o rzy stn ie dla roślin. Z aw artość części pyłow ych w iększa od 40 % podnosi pojem ność połow ą gleb, nie p rzek raczając op tim um u k ład u w oda— pow ietrze, p rzy czym trzeb a stw ierdzić, że n ie ty lk o fra k c ja p y łu drobnego, ale i p y ł g ru b y w ró w n ej m ierze pop raw ia stosunki w odne gleby.
P o ró w n u jąc p ro file W ierzbna i D uchnic w idzim y, że w glebach b ieli cow ych pojem ność połow a w ynosi około 25%, a w b ru n a tn y c h 28%, m im o że D uchnice m ają znaczną p rzew agę p y łu drobnego, a W ierzbno grubego. G leba bielicow a pyłow a z W ierzbna m a podobną zaw artość czę ści sp ław ialny ch ja k w ierzch n ie w a rstw y gleby bielicow ej z Ja k to ro w a , ale pojem ność połow a tej o sta tn ie j w ynosi zaledw ie 14— 15%. Z aw arto ść fra k c ji p y łu podniosła w ięc w o m aw ian y m p rzy p a d k u pojem ność w odną połow ą p raw ie dw a razy. W yniki nasze są zgodne z b adaniam i in n y ch a u to ró w [13].
Obecność zw iązków próch niczn y ch podnosi pojem ność połow ą w szy st kich gleb o kilka, a n a w e t o kilk an aście p ro ce n t [10].
4 B o r o w i e c znalazł zróżnicowanie pojem ności wodnej (kapilarnej i n iek a- pilarnej) w zależności od typu gleby i jej poziom ów genetycznych [1].
W tab lic y 3 zestaw iono w arto ści stosunków pojem ności w odnych po low ych do k a p ila rn y c h (PW K • 100) w zależności od skład u m echanicz nego, a ściślej m ów iąc od zaw artości p y łu ^ 40% i części sp ław ialn ych o raz od w y stęp ow ania zw iązków organicznych, og lejen ia odgórnego i w łaściw ego profilu. W yliczono 'również śred n ie z otrzy m an y ch wartośc-i dla poszczególnych g ru p m echanicznych. Na po'dstaw ie o trz y m an y c h w y ników m ożna przy jąć, że stosunek pojem ności podowej w odnej do k a p ila r nej w poziom ach ak u m u la cy jn y c h gleb o składzie m echanicznym piasków lu źn ych i słabogliniastych ró w n a się 54 : 100, w p rzejściow ych 46 : 100, a w głębszych 33 : 100. Jeśli pro fil jest p rze w arstw io n y u tw o ram i zw ięź- lejszym i lub gleba m a zw ięźlejsze podłoże, stosunek ten w ynosi śred n io 47 : 100. W profilach, w k tó ry c h w y stę p u je w oda g ru n to w a w poziom ach oglejonych, stosunek te n w ah a się około 87 : 100 niezależnie od składu m echanicznego. W poziom ach próchnicznych piasków g lin iasty ch m ożna p rzy ją ć jak o śre d n ią sto su n ek ró w n y 70 :100, w głębszych 5 7 :1 0 0 , w og lejonych odgórnie 75 : 100. W w a rstw ac h ak u m u la cy jn y c h glin lek kich stosun ek pojem ności polow ej do k a p ila rn e j w ah a się około 75 : 100, w głębszych około 70 : 100. W odgórnie oglejonych je s t on tak i jak w p ia skach gliniastych. W om aw ian y ch p ro filach n ie było gleb różno ziarn istych o w a rstw a c h próchnicznych, zaw ierający ch pow yżej 35% części sp ław ial nych. W głębszych w a rstw ac h gliny śre d n ie w y k azy w ały P W P około 80 : 100. N ie zauw ażono w p ły w u o g lejen ia odgórnego. W glebach w y tw o rzo n ych z utw o ró w py łow ych w odnego pochodzenia zaciera się w p ły w zaw artości części spław ialnych. S to su nek pojem ności polow ej do k a p ila r n ej w ynosi w poziom ach próch n iczny ch śred n io 78 : 100, w głębszych 70 : 100, a w oglejonych rów nież 87 : 100.
K ró tk a analiza o trz y m an y c h w y n ik ó w pozw ala określić w spółzależ ność obu pojem ności w ty ch ty p ac h glebow ych (tabl. 2). P W P w w a r stw ach ak u m u la cy jn y c h gleb bielico w y ch i pseudobielicow ych (z w y ją t kiem gleb w ytw o rzony ch z piasków luźnych) w ynosi (60— 65) : 100, d la b ru n a tn y c h (75— 79) : 100, d la czarny ch ziem około 80 : 100. W poziom ach ak u m u la cy jn y c h gleb w y tw o rzo n ych z u tw o rów pyłow ych w odnego po chodzenia bielicow ych i pseudobielicow ych stosunek te n ró w n a się
± 74 : 100, w b ru n a tn y c h 79 : 100, w czarn y ch ziem iach 80 : 100, z w y ją tk ie m czarnej ziem i w G rądkach, gdzie w ynosi 70 : 100, w m adach n a to m iast ró w n a się on (77— 78) : 100.
W ta b lic y 4 porów nano w y n iki o trz y m an e z oznaczeń pojem ności w od nej polow ej m etodą zalew anych płaszczyzn i w yliczane n a podstaw ie zn a lezionych w spółczynników ró w n y ch śred n im stosu nk om pojem ności po low ej d o k a p ila rn e j (taibl. 3). O trzym an e różnice w większości p rz y p adków n ie p rze k ra cz a ją różnic m ięd zy p ow tórzeniam i w poszczegól n ych oznaczeniach. W y stępu jące odch y lenia w yw ołane są p raw
dopodob-Pojem ność wodna połowa a kapilarna gleb 173
S to su n e k p o je m n o ści wodnej p o lo w e j do k a p i l a r n e j w z a l e ż n o ś c i od s k ła d u m e c h an ic z n eg o , g e n e ty c z n e g o , z a w a r to ś c i p ró c h n ic y i o g l e j e n i e F i e l d to c a p i l l a r y w a te r r a t i o in r e l a t i o n to m e c h a n ic a l s o i l c o m p o s itio n , g e n e t i c h o r iz o n , humus c o n te n t and g le y in g c z ę ś c i о 0 < 0,02mm % p a r t i c l e s (/< 0 ,0 2 mm Poziomy - H orizons p ró ch n iczn e humus A A p r z e j ściowe* A t r a n s i tio n a l* podpróchniczne under - humus
woda kap. p . o d p a rta 0
paeudo- e b j I c z ę ś c i ( p a r t i d e s ) 0 - 0 ,1 - 0 ,0 2 mm 40 % 0-10% 56, 5 2 , 5 0 , 5 6 , 5 3 , 54 4 0, 50, 46 3 5 , 29» 2 9 , 3 4, 41, 35, 34, 36, 27, 38 44,50 96,79 ś re d n io mean 54 46 33 47 83 10-20% 7 5 , 6 3 , 60, 6 7 , 75, 66, 66, 71, 77, 61 5 4 , 50, 50, 60, 62, 67, 60 76,72 88 śre d n io mean 69 57 74 88 20-35% 78, 70, 80, 75, 72, 79 64, 69, 67, 72, 72, 74, 73 75 87, 85, 84, 83, 92, 84, 98, 81 śre d n io mean 75 70 75 88 > 3 5 % 79, 82, 76 82,79 87 śre d n io mean 79 81 87 I I c z ę ś c i ( p a r t i c l e s ) 0 - 0 ,1 - 0 ,02 mm r > 4 0 % 0-10% 78 70 - 78 ś re d n io mean 78 74 10-20% 96* 67, 70, 63 88, 85, 92 ś re d n io mean 67 88 20-35%. 74, 71, 85, 70, 80, 78, 78, 82 72, 73 90, 84 śre d n io mean 77 - 78 73 87 ^>35 % 79, 80 65, 63, 60, 76, 79 śre d n io mean 79 68
* Woda k a p i l a r n a w ła śc iw a w całym p r o f i l u
T a b l i c a 4 Pojemność połowa wodna w p iesk ach i w utworach r ó ż n o z ia rn is ty c h oznaczone w p olu i w yliczona
na podstaw ie ś re d n ic h z ta b lic y 3
F ie ld w ater c a p a c ity in sand and s o i l s w ith d i f f e r e n t p a r t i c l e s iz e s determ ined in th e f i e l d and computed from the mean v a lu e s o f ta b . 3
Miejscowość L o c a lity Głębokość Depth cm Poz iom H ori zon Pojemność wodna połowa F ie ld w ater c a p a c ity % M iejscowość L o c a lity Głębokość Depth cm Poziom H ori zon Pojemność wodna połowa F ie ld w ater c a p a c ity • % ozna
czona z w y lic zen ia oznaczona z w y lic zen ia
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 G ranica кД етр1п оза 10-15 25-30 40-45 50-55 70-75 A1 V A2 B/C Q. 18.5 10.6 10,1 8 ,6 8 ,8 17,9 12,5 9 ,6 9 .9 9 .9 Dalików 92 k/Błędowa 10-15 25-30 40-45 80-90 A1 h B/D D 1 9 ,7 . 16.4 21,3 23.5 22,1 17.3 23.3 22.4 Zabostów Duży 5-10 25-30 45-55 80-90 A1 A2g С 22,5 20,3 25,9 25,7 24,4 20,8 2 4,1 26,0 Jaktorów k/2yrardow a 5-10 30-35 60-65 110-120 A1 V A2 В С 15.0 1 4.0 1 0.1 10,8 15,6 13,3 9 ,a 8 ,1 Lubochnia k/Tomaszowa liaz. 5-10 30-40 45-50 70-80 A1 A3g A3/D6 B/Dg 19,6 2 0,0 25,7 2 5,0 22,9 20,3 24,7 2 5,0 Skępe p . Lipno 5-10 30-40 60-70 A1 А (В) С 2 5,0 12,7 11.3 2 3 ,1 12.7 10.7 Wierzbno 8 k/foiędzychodu 10-15 30-40 A1 а2 15.7 13.7 1 6 ,8 14,5 N a s ie lsk 10-15 30-35 45-50 80-85 A1 A2 B/D D 20,5 16,2 19,8 1 9,0 21,0 15,6 20.3 18.3 Wierzbno k/liiędzychodu 5-10 30-40 Â а2/в 16,7 9 ,0 15,9 8 ,6 S k iern ie w ice 5-10 35-45 60-70
A1
a2 В 23,9 23,7 25,1 21,8 23,5 26,0 Wierzbno 16 k/Międzychodu 5-10 > 50-60 85-90A1
A2g‘ eg 17,1 15,7 2 4,9 1 7 .1 14,6 23 .1 Podgórze p . Łęczyca 5-10 30-40 60-65 90-95A1
A3 В1/В/ Cg 2 0,4 * 18,0 24.6 25.6 21.4 16,8 23,6 26.4 Danków 1 k/Błędowa 10-15 35-40 6О-65 A % С 17,4 10,6 8 ,4 17,7 9 ,6 10,6 ty c z k i p .S k ie rn ie w ic e 10-15 35-40 80-90A1
a2/b С 20.5 14.5 13,3 21,2 16,0 15,4 Ł ubienica p . Łęczyca 10-15 40-50 80-85 A/в/
Cg 24,5 23.0 21.0 23,8 21,6 21,2Pojem ność wodna połow a a kapilarna gleb 175 c . d . t a b l i c y 4 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 -Tymienica p . Łęczyca 5-10 50-55 80-90 A /В / CG 2 3,4 2 5,0 2 6 ,0 21,3 22,8 26,7 Wierzbno 15 k /iiię d sy chodu 5-10 50-60 90-100 h h В 26,0 24,6 25,8 26,0 24,6 23,1 Kemień p . Łowicz 10-15 30-40 70-80 h /В/С-CG 3 1 ,6 28 ,2 28,2 3 0 ,2 29,7 26,9 Duchnice 3 p .B ło n ie 5-15 45-50 100-110 A /В / D zw ał. 29.5 28.6 12,6 2 9.1 2 5.2 11,2 C z ern ik i p . Łęczyca 10-15 70-80 A1 Cg 26,6 24,4 26,2 25,4 Wierzbno 18 k/liiędzychodu 5-10 40-50 A /В / 28,4 28,1 28,1 27,9 Oryszew p . G rodzisk ' 10-15 80-90 130-140 A A С 2 9 ,0 2 5 ,2 22,5 25,8 2 3,9 24,3 Czarnów p . S o n i e 10-15 40-50 65-70 90-100 A A/C С Eg zw ał. 3 1.4 2 7,0 20.5 26,8 28.7 2 5.7 22,5 28,4 Turn 26* p . Łęczyca 2-10 35-45 50-70 A A Cg 3 0,5 2 8,0 29,8 26,1 22,1 26,2 Grądki p .B ło n ie 10-15 65-70 70-75 100-105 A A A Cg 27,2 23,7 23,5 29,3 3 0 ,8 26,1 23,5 28,1 Kempina 28 p . Łowicz 5-10 30-40 70-80 A С Cg 3 3 ,0 25,4 31,3 29,7 2 1 ,1 31,3 Duchnice 1 p . B łonie 10-20 70-80 120-130 A С С 3 1 ,2 28,3 25,5 30.6 2 6 .6 24,7 O łta r z ew p . Błonie 5-10 60-65 95-100 h a2/d B/D 2 7,0 2 3,1 22,9 29,3 24,2 22,9 Kampina 27** p.Łowicz 5-10 25-35 60-70 А С Cg 4 6 ,6 36,3 3 1,8 4 4 .3 34,5 2 3 .4 Duchnice 2 p . B łonie 5-15 25-35 55-65 100-110 A1 a2 В D zwał. 2 8 ,8 2 5 .0 2 3 .0 1 8,6 3 0.5 2 7 ,0 25,7 17.6 Kazuń n /W isłą 10-15 50-55 90-95 125-130 А С С С 3 2 ,1 28.4 3 1 .4 22,7 3 2 ,1 27 .0 26.0 22,3 * W p r o f i l u woda k a p ila r n a w łaściw a, s tą d
w niosek, ża oznaczona pojemność połowa j e s t wyż. sz a n iż s i ł a ssą c a g le b y równa 1/3 a tn
T rue c a p i l l a r y w a te r in th e p r o f i l e hence
t h e c o n c l u s io n t h a t th e d e te rm in e d f i e l d c a p a c i t y ♦♦ f o d a k a p i l a r n a n łe< S ciie « całjm p r o i e h i g h e r th a n a a u c t i o n s f o r s a e q u a l l i n g 1 /3 a t n f i l u . The p r o f i l e i s u n d e r t h e i n f l u e n c e o f th e
nie różn ym stopniem k u ltu r y gleb o raz ró żn ą u p ra w ą i nie m a ją w ię k szego znaczenia niż n a p rzy k ład nieścisłości o trz y m an e p rz y w yliczen iu p u n k tu w iędnięcia n a po d staw ie m ak sy m aln ej higroskopow ości.
PODSUMOWANIE WYNIKÓW
1. A n alizu jąc zależność pojem ności polow ej w odnej od składu m e chanicznego gleb stw ierdzono, że zaw artość części szkieletow ych gleb w p ły w a n a zm niejszenie pojem ności polow ej. D ecydującą rolę odg ry w a zaw artość części spław ialnych. G leb y w y tw o rzon e z piasków m a ją m ałą pojem ność w odną połow ą (w k ilk u p rofilach znaleziono m niejszą od 1 0% , w glebach w ytw o rzo n y ch z glin w ynosi ona: 20— 30%). W glebach lekkich zw ięźlej szych podłoże lub słabiej p rzepuszczalne w a rs tw y gleby podno szą ilość w o dy p ro d u k ty w n e j w p ro filu . Z aw arto ść części pyłow ych pod nosi pojem ność w odną połow ą, nie p rzek raczając o p tim u m u k ład u w oda— pow ietrze. F ra k c ja p y łu gru beg o w tak ie j sam ej m ierze w p ływ a d o datnio n a pojem ność w odną ja k i fra k c ja p y łu drobnego. Z aw artość próchnicy^ podnosi pojem ność połow ą o kilk a lu b n a w e t k ilkan aście procent.
2. T yp g leby w p ły w a rów nież n a pojem ność połow ą gleb; najn iższą znaleziono w glebach bielicow ych, w yższą w b ru n a tn y c h , n ajw y ższą w czarnych ziem iach i m adach. P oziom y w ym ycia z a trz y m u ją m n iejsze ilości w ody od poziom ów ilu w ialn y ch B, te o sta tn ie zaś m a ją pojem ność połow ą zbliżoną do poziom ów b ru n a tn ie n ia (B).
3. S to sun ek pojem ności w odnej polow ej do k a p ila rn e j zależy od sk ła d u m echanicznego gleb, zaw artości p ró ch n icy i o g lejen ia odgórnego i w łaściw ego. W glebach ró żn o ziarn istych stosunek ten je st uzależniony od części spław ialnych. Z aw artość p y łu ^ 40% zaciera w p ływ części o 0 < 0,02 mm, zaciera rów nież i w p ły w oglejenia odgórnego. Różnice w yw o łane ty p em gleby zaznaczają się dość w y ra ź n ie w poziom ach p ró ch nicznych, w iążą się ze spłaszczeniem w a rstw w ierzchnich gleb bielico w ych i z różnicą zaw artości zw iązków organ iczn ych w poszczególnych ty p ac h gleb. W szystkie poziom y oglejon e m a ją zbliżony stosunek P W P niezaJleżnie od ich sk ła d u m echanicznego (około 87:100).
4. P o ró w n u ją c w yniki o trz y m an e z oznaczenia pojem ności w odnej po low ej m etod ą zalew anych płaszczyzn i w y liczan e n a podstaw ie znalezio n y ch w spółczynników (rów nych śred nim sto sunków pojem ności w odnej polow ej do kap ilarn ej), stw ierdzono, że o trz y m an e różnice w w iększości p rzy p ad k ó w nie p rze k ra cz a ją różnic m iędzy pow tórzeniam i w poszcze gólnych oznaczeniach. Z nalezione d a n e liczbow e m ogą w ięc służyć do o k reślenia pojem ności polow ej n a podstaw ie oznaczonej w lab o ra to riu m pojem ności k a p ila rn e j, jeśli u w zględnim y skład m echaniczny gleby, za w arto ść próch nicy i zjaw isko oglejenia.
Pojem ność wodna połowa a kapilarna gleb 177
LITERATURA
[1] B o r o w i e c S.: N iektóre w łaściw ości fizyczne gleb leśnych ze szczególnym uw zględnieniem pojem ności w odnej. Sylw an, nr 3, 1960.
[2] F i r s o w a E. S.: O najm niejszej w łagojom kosti poczw. Poczw owiednien., nr 2, 1958.
[3] K a c z y ń s k i N. A.: Ocenka osnownych fiziczesk ich sw oistw poczw w agro- nom iczeskich celach i prirodnogo płodorodia ich po m echaniczeskom u sostawu. Poczw ow iedien., nr 5, 1958.
[4] K a c z y ń s k i N. A., W a d i u n i n a A. F., K o r c z a g i n a Z. A.: Opyt agrofiziczeskoj charakteristiki poczw na prim iere centralnogo Urała. M oskw a- Leningrad 1950.
[5] K o t y s z e w а M. M.: U stanow lenje srokow w zjacja prob poczw y na w łaż- nost pri op riedielenii polewoj włagojom kosti. Poczw ow iedien., nr 8, 1961. [6] K o w a l k o w s k i A.: W arunki w odne i niektóre chem iczne w łaściw ości
gleb w lasach dębowych Węgr owca. Prace K om isji Nauk R olniczych i K om isji N auk Leśnych (Poznańskie Tow arzystw o Przyjaciół Nauk), t. X, z. 1/2, 1961. [7] K r ó l H.: M ateriały do poznania w łaściw ości fizycznych gleb w yżyn y łódz
kiej. Roczn. Glebozn., t. 10, z. 2, 1961.
[8] K r ó l H.: G leby m ajątku W ierzbno i charakterystyka ich w łaściw ości f i zycznych. Roczn. Nauk Roln., t. 8 5 -A -l, 1962.
[9] L e n c e w i c z S.: G eografia fizyczna Polski, W arszawa, PWN, 1955.
[10] M o r e l R., M a s s o n P.: R elation entre l'humidité des sols en place et le teau x de m atière organique dans les parcelles du champ d’expériances de la station agronom ique de Grignon Comptes rendus, de Seances de l’Acad. d.’Agric. de France, nr 2, 1959.
[11] M u s i e r o w i c z A.: G leboznaw stw o ogólne. Warszawa, PWRiL, 1956. [12] M u s i e r o w i c z A., Ś w i ę c i c k i C., H a m n y J.: N iektóre w łaściw ości
fizyczne w ażniejszych gleb terenów nizinnych i w yżynnych Polski. Roczn. Glebozn., t. 4, 1955.
[13] M u s i e r o w i c z A. i in.: Gleby w ojew ództw a łódzkiego. Roczn. Nauk Roln., t. 86-D, 1960.
[14] O r e s z k i n a N. S.: Opyty po izuczenju w odoudierżiw ajuszczej sposobno- sti frakcji m iełkogo pieska i krupnoj pyli. Poczw ow iedien., nr 1, 1959.
[15] R i c h a r d F.: Uber Fragen des W asserhaushaltes in Böden. S ch w eizeri sches Zeitschrift für F orstw esen, nr 4, 1955.
[16] R y ż ó w S. N.: R aspriedelenje legkopodwiżnoj w łagi pri rozlicznom strojenu poczw ienno-gruntow oj tołszczi. Poczw owiedien., nr 11, 1960.
[17] T r u s z y n W. F.: Sposoby uw ieliczenija w łagojom kosti poczw. P oczw ow ie dien., nr 11, 1960.
[18] W i t t i c h W.: W asserfaktor und K iefern w irtschaft aus diluvialen Sand boden. D ie Bedeutung der Bodendecke. Z eitschrift für Forst- und Jagdwesen, nr 7, 1938.
A . М У С Е Р О В И Ч , E . К Р У Л Ь КОРРЕЛЯЦИЯ МЕЖДУ ПОЛЕВОЙ ВЛАГОЁМКОСТЬЮ И КАПИЛЛЯРНОЙ Л а б о р а т о р и я Х и м и и и Ф и з и к и П о ч в И н с т и т у т а А г р о х и м и и , У д о б р е н и я и П о ч в о в е д е н и я , В а р ш а в а Р е з ю м е Приступая к настоящей работе, авторы поставили перед собой задачу — найти взаимоотношения м еж ду полевой влагоёмкостью и капиллярной, а такж е зависимость этого отношения от механического состава почв. Проведен анализ 30 профилей почв, образовавш ихся из песков, валунных глин, пылеватых водно-ледниковых и аллювиальных отложений. Не анализи ровались почвы образовавшиеся из лесов, рендзины и почвы болотного проис хож дения. Образцы взяты были из генетических горизонтов почв из районов централь ной климатической части Польши, охватывающей восточную часть Великополь ско — Куявской низменности и западную М азовецко-подляской. Исследованные профили типичны для почв этой части Польши; эти почвы относятся к подзо листым, псевдопозолистым (дерново-палево-подзолистым), буроземным, черным почвам и так называемым „мадам” — аллювиальным слоистым почвам. В образ цах определялись: механический состав, рЯ, процент С, процент СаСо*, объём ный и удельный вес почв и общая порозность. Капиллярная влагоёмкость опре делялась в образцах с ненарушенной структурой. Взятые образцы заключались в небольшие металлические цилиндры объёмом в 100 см3. Установлено, что в гумусных горизонтах анализированных почв капиллярная ёмкость в общем выше чем в горизонтах располож енны х ниже. Самой низкой оказалась влаго ёмкость подзолистых почв; в буроземных и черных почвах она выше, а самой высокой отличаются (как и в предыдущ их исследованиях) — аллювиальные почвы („мады”). Пылеватым отложениям свойственна более высокая капилляр ная влагоёмкость против разнозернисты х отложений. При анализе зависимости полевой влагоёмкости от содержания частей с диаметром R 0,02 мм, пылевой фракции (0,1—0,02 мм) и скелета ( 0 > 1 мм) установлено было, что содерж ание скелета влияет на уменьшение влагоём кости почв. Малая полевая влагоёмкость свойственна почвам образовав шимся из песка; в нескольких проф илях она меньше 10% (по Качинскому это предельная величина, определяющая пригодность этих почв для сельско хозяйственны х культур). В легких почвах более связное основание или слои почвы с меньшей пропускной способностью повышают содерж ание в профиле продуктивной воды. При насыщении водою подзолистых почв до уровня поле вой влагоёмкости, количество воды равняется 20—25%, а в буроземных соответ ственно — 25—28%. Черные почвы характеризируются высшей полевой влагоёмкостью, но в боль шинстве профилей имеется и удельная капиллярная вода. В однородных легких и средних почвах полевая влагоёмкость, определенная методом заливаемых площадей (образцы взяты на 3—4 день после их залива) равняется влагоёмкости определенной в лаборатории методом порозной пластинки. В почвах, в проф иле
Pojem ność w odna połow a a kapilarna gleb 179 которых находится удельная капиллярная вода, в течение некоторого периода она будет выше вдагоёмкости определенной при сосущей силе равной 1/3 атмо сферы. Содержание пылеватых частей > 40°/о в почвах повышает их полевую влагоёмкость, не выходя за пределы водновоздушной системы. В подзолистых пылеватых почвах из Вержбина и в почвах из Якторова, образовавшихся из песчаных и супесчаных отложений, содерж атся примерно такие ж е количества фракций с диаметром < 0,02 мм, но Верж бно отличается полевой влагоёмкостью, почти вдвое превышающей Якторовскую, вследствие обилия пыли, несмотря на перевес крупной пыли (0,1—0,05 мм). Фракция мелкой пыли (0,05—0,02 мм) в такой ж е степени влияет на положительную водопоглощаемость, как и фракция гру бой пыли, что может подтвердить пример почв из Верж бна (перевес крупной пыли) и почв из Духниц (перевес мелкой пыли), отличающихся сходными вод ными свойствами. В таблице 3 представлены отношения полевой влагоёмкости к капиллярной (принимая капиллярную за 100), в зависимости от механического состава, нали чия органических соединений и явлений оглеения. Вычислены такж е средние полученных величин. Анализируя результаты полученные для отдельных типов почв (табл. 2). мы устанавливаем, что аккумуляционные горизонты подзолистых и псевдоподзо- листых (дерново-палево-подзолистых) почв (за исключением сыпучих песков) характеризируются соотношением полевой влагоёмкости к капиллярной, рав няющимися (60—65) : 100; в буроземных почвах это соединение имеет вид (75—79) : 100; в черных землях — около 80— 100. В почвах образовавш ихся из подзолистых и псевдоподзолисты х (дерново-палево-подзолистых) пылеватых от ложений, корреляция обеих влагоёмкостей в аккумуляционных горизонтах равна ź: 74 :100, в буроземных 79 :100, в черных почвах 80 :100 (черная почва в Грондках — 70 :100) а в „мадах” — (70—78) : 100. В описываемых в работе буроземных и подзолистых почвах со сходным механическим составом в горизонтах побурения (В) в горизонтах оподзолива- ния В отмечается сходная величина полевой влагоёмкости. Соотношение полевой влагоёмкости к капиллярной такж е сходно. В таблице 4 сравниваются результаты полученные путем определения поле вой влагоёмкости по методу заливаемых площадей и вычислены, на основании полученных коэффициентов, равных средним соотношений полевой к капилляр ной, влагоёмкости полученные результаты в большинство случаев не выходят за пределы различий, обнаруж енны х м еж ду повторениями в отдельных опреде лениях. Найденные числовые данные можно, ввиду этого, использовать для определения полевой влагоёмкости на основании определенной лабораторным путем капиллярной влагоёмкости и морфологии профиля, при учете механи ческого состава почв, содержания перегноя и явления оглеения.
A . M U S IE R O W IC Z , H . K R Ó L
CORRELATION BETWEEN FIELD WATER CAPACITY AND CAPILLARY CAPACITY
L a b o r a t o r y o f S o il C h e m i s t r y a n d P h y s i c s ,
I n s t i t u t e o f S o il C u l t i v a t i o n , F e r t i l i z a t i o n a n d S o il S c ie n c e , W a r s a w
S u m m a r y
The aim of this study w as to find the ratio of field w ater capacity to capillary capacity and the relationship of that ratio w ith m echanical soil composition.
30 soil profiles form ed from sands, boulder loam s, fluvioglacial silt and alluvial sedim ents w ere analysed. S oil form ed from loesses, rendzinas and bog soils w ere not taken in consideration.
Sam ples w ere taken from the gen etic soil horizons of terrains of the m iddle clim atic zone of Poland, w hich covers the eastern part of the W ielkopolska—K uja w y lowland and the w estern part o f the M azovia—Podlaski lowland. The investigated profiles, representing soils characteristic for this region of Poland, belong to the follow ing types: podsolized, „lessivé”, brown soils, black earths, alluvial soils („mada”). M echanical composition, pH, С percent, СаСОз percent, sp ecific volum e and w eigh t and total p o r o s i t y w ere determ ined in the samples. Capillary w ater capacity w as determ ined in sam ples w ith undisturbed structure. The sam ples w ere taken in sm all m etal cylinders of 100 cm3 capacity. It w as observed that the humus horizons of the tested soils had in general higher capillary capacity than the low er ones. Low est w ater capacity w as found in podsolic soils, higher in brown soils and the highest one in the alluvial soil of „mady” (sim ilarity as in prior tests). Fine sand form ations show higher capillary capacity than those composed of various-size particles.
In analysis of the correlation betw een field w ater capacity and the content of particles ф < 0.02 mm, fin e sand fractions (0.1—0.002 mm) and skeletal parts ( 0 > 1 mm), it w as found that the sk eletal content causes a decrease in soil w ater capacity. Low field capacity is shown by soils formed from sand, being in some profiles below 10% (according to K aczyński this figure is a threshold value of soil suitability for agricultural cultivation). In light soils a more compact substratum or less perm eable soil layers increase the amount of productive w ater in the profiles. In podsolic soils w ith w ater saturation up to field capacity the amount of w ater is 20—25°/o, in brown soils 25—28%, respectively. In black earths higher field capacity w as observed, but m ost of these profiles are under the influence of the ground water. In light and medium, w hole soils the field w ater capacity, determ ined by the method of w etted planes (sampling 3—4 days after wetting), equals to the capacity determ ined in the laboratory by the porous plate method. In soils w hich are under influence of ground w ater during certain periods of time, the capacity determ ined in the field w ill be greater than the suction pressure equal 1/3 atn. A 40°/o soil content of fine sand particles raises the field w ater capacity, w ithout exceeding the w ater air system . The fine sandy podsolic of Wierzbno and soil from w eakly loam y sand of Jaktorów contain approxim ately sim ilar amounts of silt particles ( 0 < 0.02 mm), but the Wierzbno soil shows nearly tw ice the Jaktorów field capacity due to the high content of fine sand, in spite of the predom inance of fraction 0.1—0.05 mm. The fraction 0.05—0.02 mm a positive influence on w ater capacity in the some m easure as the coarse fraction 0.1—0.05 mm.
