Claude Backvis

(1)

Andrzej Biernacki

Claude Backvis

Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 2, 97-101

(2)

(3)

III. NASI CZŁONKOWIE HONOROWI

A n d rzej B ie r n a c k i

CLAUDE BAC KV IS

W "Revue d e s Deux Mondes" z g r u d n ia 1852 P r o s p e r M erimee d ruko w ał b y ł fra g m e n t d ram a tu "Le Faux D e m e triu s " . O s t a t n i a s c e n a rozgry w a s i ę n a zamku k s i ę c i a Adama W iśn io w ie c k ie g o , N ie j e s t t o w d a n e j c h w i li m ie js c e z b y t b e z p ie c z n e , d l a t e g o Mni s z e k z a p r a s z a Samozwańca co p r ę d z e j do Sam bora, W szystkim d o ść s p ie s z n o . M aryna p r z y n a g la do w y jazd u , n a oo Samozwaniec po w ia d a : "S ąd zę, że n i e p rz e d obiadem . Bo i cz eg ó ż m iałbym s i ę o b a w ia ć, gdy je s te m pod p i e c z ą s z l a c h t y p o l s k i e j " . - Tu a u t o r p rz e ry w a , ż a r t u j ą c , że n i e ch ce przypom inać n i e j a k i e g o m a r k iz a de M a s c a r i l l e , k t ó r y c a ł ą h i s t o r i ę Rzymu z a m ie r z y ł p r z e d s ta w ić w m a d ry g a le .

P rz y p ad e k s p r a w i ł , że od t e j w ła ś n ie - i n t r y g u j ą c e j , ja k w id ać - l e k t u r y r o z p o o z ą ł sw oje s t u d i a s la w is ty c z n e fla m a n d z k i pew ien m a tu r z y s ta , u ro d zo n y w ro k u 1910. W o s t a t n i e j k l a s i e gim nazjum w szyscy s i ę n a o g ó ł t r o c h ę b o j ą i b a rd z o u c z ą , a l e on c z u ł s i ę w id ać dość p ew n ie, bo t w i e r d z i , że w tedy w ła ś n i e m ia ł n a jw ię c e j c z a s u . N a stęp n e z e t k n i ę c i e z P o ls k ą , ju ż ze świadomego w yboru, z a p e w n ił w i e l k i b e l g i j s k i h i s t o r y k ( i p ó ź n i e j s z y p r o t e k t o r p o w s ta łe j w B r u k s e li k a te d r y l i t e r a t u r s ł o w ia ń s k ic h ) H e n ri G r é g o ir e , k t ó r y w 1918 r . w ydał tom w ła s n y c h p rze k ład ó w "Lea p e r l e s de l a p o é s ie s l a v e " .

(4)

98

-Na r a z l a je d n a k C laude Baclcvia - on bowiem j e s t owym n i e c o dziennym c z y te ln ik ie m - p o ś w i ę c i ł s i ę s tu d io w a n iu f i l o l o g i i k la sy c z n e j« W dw udziestym d rugim ro k u ż y c ia u z y s k a ł d o k to r a t n a p o d s ta w ie ro zp raw y o m ało pam iętanym synu T e o d o z ju sz a W ie l k ie g o , A rk a d iu s z u . Jedn akże t r o c h ę s i ę ro z c z a ro w u je t w ied za o a n ty k u j e s t czymś» j a k wówczas mniema, z b y t ju ż zam kniętym z a m ało nowych m o ż liw o śc i! C h c ia łb y c z e g o ś m n ie j z b ad an eg o . J a k ż e ż s o b ie w ta k im r a z i e n i e przypom nieć o s l a w i s t y c e .

Los p o z w o lił, że n a s tu d e n c k ie l a t a B a c k v isa p r z y p a d ł w B r u k s e l i p o b y t w ie lk ie g o u czo n eg o i c z a r u ją c e g o c z ło w ie k a - Wacława le d n i c k ie g o . Jeg o t o w ykłady o K ra siń sk im 1 Lerm onto w ie m ia ły po l a t a c h w płynąć d e c y d u ją c a n& u n iw e rs y te c k ą k a r i e r ę d z i s i e j s z e g o d y r e k t o r a I n s t y t u t u F i l o l o g i i i H i s t o r i i Kra - jów W schodnich i S ło w ia ń s k ic h w U n iw e rs y te c ie B ru k s e ls k im . Po Lednickim p r z y b y ł do B r u k s e li M anfred K r i d l , po n im K a ro l Wik t o r Z a w o d z iń ak ij obu i c h wspom ina d z iś C laude B ao k v ls z s z a cunkiem 1 s y m p a tią . N ie b y łb y je d n a k sobą» gdyby n i e p o d k p lł z n a d m ie rn e j może ja k n a p r o f e s o r a u n iw e r s y te tu p a s j i j e ź d z i e c k i e j Z aw o d ziń sk ieg o - i t o o c z y w iś c ie p rz y pomooy c y t a t u z p o e z j i s t a r o p o l s k i e j i

"Możesz n a p a d sz y k l a c z d o rodnych t r o p y Do w s i g d z ie t r a f i ć lu b p a s t e r s k i e j s z o p y " .

Na l a t a 1932-1934 p r z y p a d ł p o b y t a m a to ra p o l s k o ś c i w War s z a w ie . J e s z c z e t e r a z t e n o k r e s uważa p r o f e s o r B aokvis z a n a j s z c z ę ś li w s z y w ży ciu « Podobno u n a s s i ę n a j b a r d z i e j b a w i ł. Do kum enty z ta m ty c h czasó w , k t ó r e tymczasem z d ą ż y ły s i ę z n a le ź ć po a rc h iw a c h , ja k k o re s p o n d e n c ja Wacława Borowego, dopow ia d a j ą , że z a w a rł t u d o b r e , s e r d e c z n e i d łu g o tr w a łe p r z y j a ź n i w g r o n ie K lubu L i te r a c k i e g o i Naukowego, w t a k zwanym KLIN -ie (n azw an ie w y m y ślił Leon P lw iń s k i) « B i b l i o g r a f i a z a św ia d o z a , że c z a s u n a s z g o ść n i e zmarnował* D ziełem ty o h l a t j e s t f r a n c u s k a m o n o g ra fia T rem beckiego (P a ry ż 1 9 3 7 )» k s ią ż k a do d z i ś w a r to ś

(5)

-99

e io w a . R e c e n z u ją c y j ą T adeusz l l l k u l s k i n a j t r a f n i e j s c h a r a k t e ry z o w a ł p o sta w ę badaw czą a u t o r a , mówiąc o je g o s to s u n k u do praw p o l s k i c h ja k o o " p o g ra n lo z u e n tu z ja z m u 1 s c e p ty n n u " . Wte dy ta k ż e - z o k a z j i r o c z n ic y W yspiańskiego - m ia ł m łody b e l g i j s k i u czony z e tk n ą ć s i ę b l i ż e j z te a tr e m W y sp ia ń sk ie g o . Wra ż e n ie b y ło s i l n e : zaw dzięczam y mu pokaźną k s ią ż k ę "Le dram a t u r g e S ta n is ła w W y s p ia ń s k i" , k t ó r e j dane b y ło u k a z a ć a l ę d r u kiem w P a ry ż u d o p ie r o w ro k u 1952.

Pow róciw szy do B r u k s e li ju ż B aokvis s l a w i s t y k i n i e o p u ś c i ł . W s t o l i c y B e l g i i , p a m ię ta ją c e j je s z c z e t r a d y c j e p o l s k i e j em i g r a c j i p o l i t y c z n e j XIX w ., b ę d ą c e j m iejscem stu d ió w l ic z n y c h Polaków n a p o c z ą tk u n a sze g o s t u l e c i a (czy ż przypom inać* Dą b ro w sk a , K aden-B andr owaki? ), o d w ied zan ej p rz e z p o l s k i c h ż o ł n i e r z y w a lc z ą c y c h w 1944 (Ksawery P r u s z y ń s k i ! ) - k a t e d r a p o lo n i s t y k i ma d o b re s z a n s e . P r o f e s o r B aokvis n i e s z c z ę d z i i n i c j a tyw y . Na p r z y k ła d s p o łe c z n o - p o lity c z n e p rze m ia n y , k t ó r e E u ro p i e p r z y n i o s ły z a k o ń c z e n ie I I wojny ś w ia to w e j, sk w ito w a ł ja k n a l i t e r a t a p r z y s ta ło * p rz e tłu m a c z e n ie m n a f r a n c u s k i "N ie b o - s k i e j k o m e d ii" . N i e s t e t y , p o l s k i e a t a s z a t y k u l t u r a l n e j e s z c z e s i ę m n ie j sp ra w ą in te r e s o w a ły n i ż p a r y a k i n a k ła d c a : k s i ą ż k a p r z e s z ł a b ez e c h a .

D z iś s t o s u n k i z m ie n ia ją s i ę w y b itn ie n a k o r z y ś ć . Z a i n t e r e sow anie s la w is t y k ą w u n iw e r s y te ta c h św iatow ych w z r a s t a j praw d a , że c h o d z i t u p rz e d e w sz y stk im o r u s y c y n ty k ę , a l e czasem t r a f i a s i ę p r z e c i e i s z la c h e t n y j a k i ś o p ę ta n i e c , z a u ro c z o n y p o l s k o ś c i ą . Tak s i ę w ła ś n ie s t a ł o tym razem : p a s j ą ż y c ia p r o f e s o r a B a o k v isa j e s t sarm atyzm . Z a u ro c z e n ie nim p r z e n o s i 1 n a c z a s y w s p ó łc z e s n e . W niedaw no o g ło sz o n y c h " R é fle x io n s à p ro p o s d * m m i l l é n a i r e " (" S y n th è s e s " z c z erw c a 1967) c h a r a k te r y z o w a ł Polaków n a s tę p u ją c o *

"N aród t o w o ln y , l u b ią c y d y sk u to w ać, p r o t e s t y u p r a w ia ją c y z r o z k o s z ą ; o b y w a te le l u b i ą t u s ł u ż y ć , a l e t a k j a k c h c ą i wów c z a s , gdy o h c ą -a k ażdy j e s t dumnie z a z d ro s n y o w ła s n ą g od n o ść

(6)

100

-o s -o b i s t ą ) n a ró d - n a z ł-o ś ć s w -o je j h i s t -o r i i - r a d -o s n y , op ty m i s ty c z n y , zakochany w s tro jn y m b o g a c tw ie , w ykw intny, b e z i n t e r e sowny, sz o z o d ry - w s z y s tk o , oo p o zw ala mówić o lu d z i a c h u w ie l b i a j ą c y c h " p ió r o p u s z " n a c o d z ie ń " .

L i t e r a t u r ę p o ls k ą w id z i C lau d e B aclnrls zawsze n a t l e g ru n to w e j z n a jo m o ś c i p iś m ie n n ic tw a k ra jó w ro m a ń sk ic h i w b a rd z o mocnym p o w ią z a n iu z ob y czajo w ą k u l t u r ą E urop y, P& trząo n a n a s z boku - j a k d obry p r z y j a c i e l - w id z i o s t r z e j n i ż my sam i,czym s i ę od n a sz y o h są sia d ó w ró ż n im y , n a czym p o l e g a j ą n a s z e z ł u d z e n ia , a l e zarazem o w ie le l e p i e j od n a s w ie , i l e je s te ś m y w a r c i i k ie d y d z i e ł a n a s z y o h w l e lk i o h twórców d oró w n u ją a r c y d z ie ło m l i t e r a t u r y ś w ia to w e j. P rz e d w o jn ą , w " P r z e g lą d z ie W spółczesnym " s z c z e r z e n a p i s a ł , z j a k ą t o re z e rw ą c u d z o z ie m ie c c z y t a Żerom skiego - a z r o b i ł t o t a k , t e n i e c h z a z d r o s z o z ą k r y ty c y "P o p io łó w " Wajdy) k i l k a l a t tr a m , d a ją c p r z e g lą d d z i s i e j s z e j k r y t y k i l i t e r a c k i e j 1 h i s t o r i i l i t e r a t u r y w P o ls c e , p o t r a f i ł o wiadomym o k r e s i e r z e c k r ó tk o a d o s a d n ie ! że zap anow ał " s o c j a ln y r a s i z m " . T o te ż słó w u z n a n ia spo d p i ó r a B aolcvisa s ł u c h a ć można z pełnym z a u fa n ie m , że t o n i e zdawkowe kom plem enty, a r z e o z y w iś o ie j e s t czeg o s łu c h a ć . N ie rz a d k o p a d n ie z d a n ie , i ż "ze w zg lęd u n a s w o ją o r y g in a ln o ś ć n a t l e ro zw o ju g a tu n k u , c h ro pow ate a mocne d z i e ł o P o to c k ie g o może s ta n ą ć w owym c z a s i e na równym p o z io m ie chy b a t y l k o z "Rajem utraco ny m " M ilto n a ” lu b że M ik o ła j S ę p - S s a r z y ń s k i t y l k o d l a t e g o , i ż p i s a ł w ję z y k u ma ł o znanym, n i e j e s t d z i ś w ym ieniany razem z Janem de Sponde. Każdy sw ój s ą d szczeg ó ło w y u z a s a d n i a B aolnrls o b s z e r n ie i z w n ik liw o ś c ią w i e lk ą . J e d e n z w ła s z c z a r y s je g o a n a l i z h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h w ydaje s i e znam ienny* j e s t nim u s ta w ic z n y p r o t e s t p rz e c iw w szelk im nom om c z y t o t r a d y c y j n e j p o e ty k i ,c z y sądów obiegow ych - p r o t e s t w Im ię te g o w s z y s tk ie g o , co d ać mo że l i t e r a c k i e m u u tw o ro w i s p e c y f ic z n y " c o u le u r l o o a l " b ą d ź t e ż sama In d y w id u a ln o ś ć a u t o r a . I l e ż t o n a p r z y k ła d z łe g o naw yga- dywano n a p o e z ję t a k zwaną o k o lic z n o ś c io w ą « A tym czasem t u ?

(7)

101

-" D z ię k i s z c z ę ś l i w e j p r a k ty c e p o e z j i " o k o li c z n o ś c io w e j" , k t ó r ą j e j n a r z u c a ły w a ru n k i t y c i a , p o e z ja t a o s ią g n ę ł a od r a z u podwójny obiektyw izm w prow adzenia p o e z j i w ż y c ie i pod w ielom a w zględam i - ż y c ia , ż y c ia w z g lę d n ie " o o d zie n n e g o " do p o e z j i ” .

To o " P i e ś n i o ż u b r z e " . A o "W ojnie o h o o im s k ie j" :

"W m ia r ę , j a k d o c h o d z iło do konform izm u umysłowego s p a j a j ą cego c a ł e s p o łe c z e ń s tw o s z l a c h e c k i e , w m ia rę ja k k a t o l i c k a i s e jm u ją c a P o ls k a s ta w a ła s i ę tworem odosobnionym pom iędzy "ab s o lu ty z u ją c y m i s i ę " m o n arch iam i a w schodnim i despotyzm am i, w m ia rę ja k p o l i t y k a p aństw a r o z d r a b n i a ł a s i ę w p y ł o s o b is ty o h a w a n tu r m ie jsc o w y ch magnatów, a nade w sz y stk o w m ia rę j a k n i e b e z p ie c z e ń s tw o t u r e c k i e s ta w a ło s i ę c o ra z g r o ź n i e js z e n a po łu d n io w o -w sc h o d n ic h g r a n ic a c h , c z y l i w m ia rę ja k n a r a s t a ł o t o w s z y s tk o , co w c ią g a ło R z e c z p o s p o litą i gmach o g ó ln e j k u l t u r y k r a j u n a d ro g ę upadku - w y tw a rz ały s i ę n a j k o r z y s t n i e j s z e wa r u n k i do p o w s ta n ia a u te n ty c z n e g o e p o s u " .

O becnie p r o f e s o r B aokvis p r a c u j e n ad trzytom ow ą h i s t o r i ą k u l t u r y p o l s k i e j w iek u XVI* Je d e n j e j tom pośw ięcony j e s t po dróżom Polaków po E u r o p ie | p ró b k ę i przedsm ak m ie liśm y p rz e d k ilk o m a l a t y (19 60 ) w dużym stu d iu m "Comment l e s P o lo n a is du s e iz iè m e s i è c l e v o y a ie n t 1*I t a l i e e t l e s I t a l i e n s " . D z i e ł o , j a k s ły c h a ć , u s ta w ic z n ie s i ę r o z r a s t a , my z a ś czekamy u f n i e i c i e r p l i w i e , bo ma t o być n i e m ad ry g a ł p r z e c i e ż , l e c z opus v i t a e .