OBOWIZKOWE UBEZPIECZENIE BUDYNKÓW
ROLNICZYCH
Mieczysaw ozowski
Akademia Rolnicza w SzczecinieStreszczenie. Rozwój ubezpiecze wiejskich postpowa wraz z rozwojem caego syste-mu ubezpiecze w Polsce. Ju w 1807 roku wprowadzono obowizkowe ubezpieczenie budynków od ognia. W 1990 r., po zniesieniu czci obowizkowych ubezpiecze nastpi upadek ubezpiecze rolnych. Co prawda, w niewielkim stopniu dotyczyo to ubezpiecze budynków na wsi, oraz ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej rolników z tytuu szkód wyrzdzonych osobom trzecim. Zmiana zasad, które w tym okresie nastpiy polegaa gównie na tym, e w okresie przed 1990 r. ubezpieczenia budynków, obejmujce gównie szkody powstae wskutek ognia, powodzi, huraganu i innych klsk ywioowych, miay charakter ustawowy, co prowadzio w konsekwencji do tego, ze wszystkie budynki za wy-jtkiem szklarni, tunelów foliowych szklarni oraz budynków przemysowych usugowych i rzemielniczych w gospodarstwach indywidualnych byy ubezpieczone w penym zakre-sie ryzyk.
Analiza przebiegu tego ubezpieczenia w okresie lat 1997–2007, wskazuje, e ubezpiecze-nie budynków rolniczych naley uzna , jako wzgldubezpiecze-nie dobrze prosperujce, a zwikszeubezpiecze-nie stopnia powszechnoci funkcjonowania tego ubezpieczenia jest moliwe poprzez wzrost wiadomoci ubezpieczeniowej oraz wzmocnienie kontroli zawierania ubezpieczenia. Sowa kluczowe: ubezpieczenia w rolnictwie, obowizkowe ubezpieczenie budynków rol-niczych
WPROWADZENIE
Ubezpieczenia w rolnictwie na ziemiach polskich maj ju dug tradycj. Pierw-sze formy zorganizowanych ubezpiecze wiejskich, wzorowane na kasach ogniowych niemieckich, okrela si na 1804 rok, tj. od daty powstania Towarzystwa Ogniowego Wiejskiego Prowincji Prus Poudniowych [Podkorzyski 1958]. Ubezpieczenia te o mia-y charakter dobrowolny i dotyczymia-y budynków wiejskich, a otrzymanie odszkodowania uzalenione byo od odbudowy zniszczonych obiektów. Dalszy rozwój ubezpiecze na Adres do korespondencji – Corresponding author: Mieczysaw ozowski, Akademia
Rol-nicza, Wydzia Ekonomiki i Organizacji Gospodarki ywnociowej, Katedra Zarzdzania Przedsibiorstwami, ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
ziemiach polskich uzaleniony by gownie od nowej sytuacji politycznej w Europie po kongresie Wiedeskim. Rozwój ubezpiecze wiejskich postpowa wraz z rozwojem ca-ego systemu ubezpiecze w Polsce. Ju w 1807 roku wprowadzono obowizkowe
ubez-pieczenie budynków od ognia1. Pó niej, do pierwszej wojny wiatowej, przewaay u nas
ubezpieczenia dobrowolne, aczkolwiek w niektórych okresach i miejscach wprowadzono ubezpieczenia obowizkowe budynków oraz byda.
Wanym momentem dla historii ubezpiecze w rolnictwie w tym i obowizkowych byy lata dwudzieste ubiegego wieku. W okresie tym powstaje coraz wicej instytucji ubezpieczeniowych, rozpoczyna dziaalno take szereg towarzystw ubezpiecze wza-jemnych. Wówczas to wród prawodawców i ubezpieczeniowców rozgorzaa dyskusja nad rozwizaniem modelowym systemu i organizacji ubezpiecze. Wtpliwoci budziy m.in. zagadnienia przymusu ubezpieczenia budynków na terenie caego pastwa.
Odzyskanie niepodlegoci przez Polsk w roku 1918 zapocztkowao kolejny etap rozwoju ubezpiecze na ziemiach polskich. W oparciu o dekret Naczelnika Pastwa z 1919 roku powstaway kolejne instytucje ubezpieczeniowe funkcjonujce w formie spóek akcyjnych i towarzystw wzajemnych. Ustawa sejmowa z 21 czerwca 1921 roku o przymusie ubezpieczenia budowli od ognia i o Polskiej Dyrekcji Ubezpiecze Wzajem-nych staa si podstawowym aktem prawnym, stanowic podstawy dla dalszego rozwoju powszechnych ubezpiecze równie i na wsi. Ustawa ta m.in. upowaniaa samorzdy do wprowadzenia przymusu ubezpieczenia ruchomoci od ognia plonów od gradobicia i ywego inwentarza od pomoru. Przesank, która przemawiaa wówczas za przyjciem takiego wanie rozwizania bya sabo ekonomiczna drobnych gospodarstw rolnych oraz spenienie oczekiwa na wprowadzenie taniego i prostego systemu ochrony ubez-pieczeniowej. Obowizek takiego ubezpieczenia obejmowa teren powiatu lub woje-wództwa. Rozporzdzenie to miao due znaczenie dla utrwalania przymusu ubezpiecze-nia, wprowadzajc midzy innymi sankcje karne w stosunku do wacicieli budynków niestosujcych si do przepisów o przymusie ubezpieczenia od ognia.
Dekret rzdowy z 3 stycznia 1947 r. o uregulowaniu ubezpiecze rzeczowych i oso-bowych ustanawia obowizek ubezpieczenia budynków od ognia. Powiatowe rady na-rodowe miay prawo uchwalania obowizku ubezpieczania inwentarza ywego na swo-im terenie, natomiast wojewódzkie rady narodowe uchwalay obowizek ubezpieczania upraw od gradobicia. W tym czasie nastpi na niespotykan dotd skal rozwój ubez-piecze upraw, zwierzt oraz mienia gospodarstw rolnych. W 1951 roku weszo w ycie rozporzdzenie ministra nansów w sprawie obowizkowego ubezpieczenia budynków. Rozporzdzenie to rozszerzyo odpowiedzialno zakadu ubezpiecze na szkody spo-wodowane przez powód , huragan oraz inne ryzyka jak lawiny, usuwanie i zapadanie si ziemi.
Nowy kierunek rozwoju dziaalnoci ubezpieczeniowej, a w tym i równie ubezpie-cze rolnych wytyczya ustawa z dnia 28 marca 1952 r. o ubezpieczeniach pastwowych [Ustawa (1)]. Na podstawie art. 5 tej ustawy wprowadzono na caym obszarze pastwa
1Dn. 5 czerwca 1807 r. Komisja Rzdzca Ksistwa Warszawskiego powoaa Towarzystwo
Og-niowe dla Miast i Wsiów, zgodnie z dokumentem wykonawczym w ubezpieczeniach wiejskich ustalony zosta przymus ubezpieczenia budynków wsi narodowych i królewskich, wsi prywatnych przymus nie obowizywa.
obowizek ubezpieczenia budynków – od ognia i innych okrelonych zdarze losowych, mienia ruchomego w gospodarstwach rolnych – od ognia i innych zdarze losowych, ziemiopodów – od gradobicia i powodzi i zwierzt gospodarczych – od padnicia, a w odniesieniu do ubezpieczenia upraw, zakres obowizkowego ubezpieczenia rozszerzono o ryzyko wód powodziowych. Uznano wówczas, e wprowadzenie obowizkowych ubezpiecze rolnych, a w tym równie i upraw od gradobicia i powodzi jest najlepsz form zapewnienia powszechnej ochrony ubezpieczeniowej. Skadki z tytuu obowiz-kowych ubezpiecze traktowane byy na równi z opatami publicznymi, a do skadek w obowizkowych ubezpieczeniach zastosowanie miay przepisy o zobowizaniach po-datkowych.
Na mocy ustawy z 1952 r., która upowania Rad Ministrów do wydania rozpo-rzdze normujcych zakres i warunki ubezpiecze obowizkowych, rozszerzono za-kres obowizkowych ubezpiecze o mienie ruchome i uprawy. Kolejne uregulowania prawne w tym obszarze poszerzay zakres odpowiedzialnoci zakadu ubezpiecze bd te porzdkoway przepisy na temat ubezpieczenia budynków. Zaktualizowane przepisy stanowiy, e odszkodowanie w budynkach ustalano wedug cennika PZU z uwzgldnie-niem stopnia amortyzacji. Wprowadzono zasad lustracji stanu ubezpieczenia budynków. Wysoko szkód w budynkach okrelano na podstawie norm szacunkowych, a odszko-dowanie wypacano w wysokoci 100% szkody w granicach wartoci ubezpieczonego budynku i wypacano w dwóch ratach. Pierwsza, w wysokoci 1/3 odszkodowania po zoeniu wniosku o odszkodowanie. Druga rata bya wypacana w terminie 14 dni po udokumentowaniu przez poszkodowanego, e pierwsza zostaa wykorzystana na odbudo-w budynku. W ubezpieczeniach ustawowych obowizywaa zasada samo nansowania
si ubezpiecze w poszczególnych sektorach rolnictwa2. W okresie tym ubezpieczeniem
obowizkowym objte byo okoo 12 milionów budynków.
Do 1990 roku, ubezpieczenia w rolnictwie regulowaa ustawa z wrzenia 1984 roku. Szczegóowe zasady tych ubezpiecze byy uregulowane w rozporzdzeniach Rady Mi-nistrów z dnia 21 lutego 1985 r. w sprawie ubezpieczenia ustawowego budynków oraz mienia w gospodarstwach rolnych (Dz.U. Nr 10, poz. 38) oraz w rozporzdzeniu z dnia 10 lipca 1985 r. w sprawie ubezpieczenia ustawowego odpowiedzialnoci cywilnej rol-ników (Dz.U. Nr 33, poz. 146). Istot tych uregulowa by automatyzm realizacji okre-lonych ustaw ubezpiecze bez skadania owiadczenia woli. Oznaczao to, e kady rolnik bdcy podmiotem takiego ubezpieczenia by ubezpieczony automatycznie bez koniecznoci zgoszenia mienia do ubezpieczenia [Stroiski 1989]. Rolnik nie móg sa-modzielnie podejmowa decyzji o zakresie ubezpiecze, ubezpieczeniem, bowiem obj-ty by z mocy ustawy. Opata skadki traktowana bya jako zobowizanie i obj-tym samym zakad ubezpiecze mia prawo dochodzenia swoich nalenoci na drodze sdowej, bd przymusowo ciga je przy pomocy organów administracyjnych.
W 1990 r., po zniesieniu czci obowizkowych ubezpiecze nastpi upadek ubez-piecze rolnych. Zmiana zasad, które w tym okresie nastpiy, co prawda, w niewielkim stopniu dotyczya ubezpiecze budynków na wsi, a polegaa gównie na tym, e w
okre-2Rozporzdzeniem Rady Ministrów z 5 grudnia 1989 r. rozszerzono zakres ubezpieczenia
usta-wowego (dawniej obowizkowego) na pastwowe gospodarstwa rolne dotychczas ubezpieczane dobrowolnie.
sie przed 1990 r. ubezpieczenia budynków, obejmujce gównie szkody powstae wsku-tek ognia, powodzi, huraganu i innych klsk ywioowych, miay charakter ustawowy, co prowadzio w konsekwencji do tego, ze wszystkie budynki za wyjtkiem szklarni, tunelów foliowych szklarni oraz budynków przemysowych usugowych i rzemielni-czych w gospodarstwach indywidualnych byy ubezpieczone w penym zakresie ryzyk. Zakres ubezpiecze obowizkowych zosta znacznie ograniczony. W miejscu poprzed-niego ustawowego ubezpieczenia budynków oraz mienia w gospodarstwach rolnych po-zostao jedynie ubezpieczenie budynków wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego oraz ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej rolników z tytuu szkód wyrzdzonych osobom trzecim. Poprzednio cay majtek znajdujcy si w gospodarstwie rolnym by objty ubezpieczeniem, a w tym w szczególnoci: budynki, mienie ruchome, uprawy oraz bydo, konie i trzoda chlewna.
W Polsce produkty ubezpiecze obowizkowych musz spenia cznie pi warun-ków [Monkiewicz 2001]:
ródem powstania produktów ubezpiecze obowizkowych musi by ustawa. Tylko w ten sposób mona uzna odstpstwo od zasady swobody kontraktowej. Ustawa ustala jednolite dla wszystkich ubezpiecze danego rodzaju ogólne wa-runki ubezpieczenia, które obejmuj m.in. zakres ubezpieczenia, prawa i obowiz-ki stron, zasady odpowiedzialnoci ubezpieczyciela itd. Strony ubezpieczenia nie maj swobody ksztatowania treci wzajemnej umowy. Podstawowe parametry ustalane s przez pastwo.
Zakady ubezpiecze, posiadajce zezwolenie na sprzeda danych produktów ubezpieczeniowych, maj ustawowy obowizek akceptacji oferty ubezpieczaj-cych w tym zakresie. Musz take wnosi stosowne wpaty na rzecz Ubezpiecze-niowego Funduszu Gwarancyjnego.
1. 2.
3.
Tabela 1. Ubezpieczenia ustawowe (obowizkowe) budynków rolniczych w PZU w latach 1985–2001
Table 1. Obligatory insurance of agricultural buildings in PZU in years 1985–2001
Rok Liczba gospodarstw Liczba wypaconych odszkodowa
1985 3 098 734 79 322 1986 2 966 294 170 825 1987 2 901 896 48 169 1988 2 886 046 113 272 1997 1 486 157 97 262 1998 1 449 451 21 461 2001 1 357 340 33 136
ródo: opracowanie wasne na podstawie K. Rojewski, Stan ubezpiecze rolnych w Polsce na przykadzie PZU SA oraz perspektywy ich rozwoju. [w] Ubezpieczenia gospodarcze, Wie i rolnictwo, Wyd. SGGW, Warszawa 2002, s. 63.
Source: Author’s elaboration based on: K. Rojewski, Stan ubezpiecze rolnych w Polsce na przykadzie PZU SA oraz perspektywy ich rozwoju. [w] Ubezpieczenia gospodarcze, Wie i rolnictwo, Wyd. SGGW, Warszawa 2002, p. 63.
Spenienie obowizku zawarcia umowy ubezpieczenia poddane jest kontroli spe-cjalnie upowanionych do tego organów pastwowych, które mog stosowa rodki represyjne wobec uchylajcych si od obowizku ubezpieczenia.
W przypadku ubezpiecze obowizkowych OC poszkodowani maj zagwaran-towane wiadczenia odszkodowawcze z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwaran-cyjnego.
Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowizkowych, Ubezpieczenio-wym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152), wprowadzia zmiany w ubezpieczeniu obowizkowym bu-dynków, wywoujce okrelone skutki nansowe. Rozszerzony zosta m.in. zakres odpo-wiedzialnoci zakadów ubezpiecze na szkody w budynkach powstae wskutek opadów niegu. Ustawa wyczya równie z obowizku ubezpieczenia – budynki osób prawnych oraz zniosa franszyz obowizujc dotychczas w tym ubezpieczeniu.
Obowizek ubezpieczenia budynków wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego
od ognia i innych zdarze losowych dotyczy wycznie rolników – osób zycznych3.
Ubezpieczeniem objte s budynki wchodzce w skad gospodarstwa rolnego a wic za-równo budynki mieszkalne jak i zabudowania gospodarcze. Zgodnie z zapisem w ustawie o ubezpieczeniach obowizkowych, budynkiem wchodzcym w skad gospodarstwa
rol-nego jest obiekt budowlany o powierzchni powyej 20 m2 okrelony w art. 3 pkt 2 ustawy
Prawo budowlane, czyli obiekt trwale zwizany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za
pomoc przegród budowlanych oraz posiadajcy fundamenty i dach4.
Istot obowizkowego ubezpieczenia budynków rolniczych jest zagwarantowanie po-siadaczowi gospodarstwa rolnego rodków nansowych na odtworzenie lub naprawianie w tych budynkach szkód, powstaych wskutek ognia i innych zdarze losowych trudno przewidywalnych np.: powodzi, huraganu lub piorunu.
Rolnik jest obowizany zawrze umow ubezpieczenia budynku wchodzcego w skad gospodarstwa rolnego, zwanego dalej „budynkiem rolniczym”, od ognia i innych zdarze losowych. Naoenie obowizku wymaga jednoczenie okrelenia warunków jego wypenienia. Zgodnie z §60 ustawy obowizek ubezpieczenia budynków w gospo-darstwie rolnym powstaje z dniem pokrycia budynku dachem. Ochrona ubezpieczeniowa natomiast, rozpoczyna si z chwil zawarcia umowy i zapacenia skadki
ubezpiecze-niowej lub jej pierwszej raty5. Zawarcie umowy nastpu w trybie adhezyjnym. Rolnik
– ubezpieczajcy przystpuje do ogólnych warunków ubezpieczenia, ustalonych w usta-wie, na podstawie zgoszenia do ubezpieczenia.
Jeeli po zawarciu umowy ubezpieczenia budynków rolniczych posiadanie gospo-darstwa rolnego, w skad którego wchodz te budynki, przeszo na inn osob, prawa
3Zgodnie z art. 2 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowizkowych, rolnik – osoba
zyczna, w której posiadaniu lub wspóposiadaniu jest gospodarstwo rolne
4Budynek wchodzcy w skad gospodarstwa rolnego – obiekt budowlany o powierzchni powyej
20 m2 okrelony w art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126, z pó n. zm.), bdcy w posiadaniu rolnika
5Termin rozpoczcia odpowiedzialnoci zakadu ubezpiecze inny ni okrelony w § 74ust. 1 i 2
ustawy, mona okreli w umowie ubezpieczenia budynków rolniczych wtedy, gdy umow zawiera si: przed objciem budynków rolniczych w posiadanie lub w przypadku kontynuacji umowy ubez-pieczenia na okres kolejnych 12 miesicy przed rozpoczciem tego okresu.
4.
i obowizki wynikajce z umowy ubezpieczenia budynków rolniczych przechodz na t osob. Umowa ubezpieczenia rozwizuje si z upywem 12 miesicy, na które zosta-a zawarta chyba, e osoba obejmujca gospodarstwo rolne w posiadanie wypowie j przed upywem 30 dni od dnia objcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. Obejmujcy w posiadanie gospodarstwo rolne, w którym budynki rolnicze nie s ubezpieczone, jest obowizany do zawarcia umowy ubezpieczenia budynków rolniczych najpó niej w dniu objcia gospodarstwa rolnego w posiadanie. Umow zawiera si na okres 12 miesicy.
Obowizkowe ubezpieczenie budynków wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarze losowych jest wanym instrumentem ochrony gospodarstw rolnych. Z tytuu ubezpieczenia budynków rolniczych przysuguje odszkodowanie za szkody powstae w budynkach na skutek zdarze losowych w postaci: ognia, huraga-nu, powodzi, podtopienia, deszczu nawalnego, gradu, opadów niegu, uderzenia pioruna, eksplozji, obsunicia si ziemi, tpnicia, lawiny lub upadku statku powietrznego.
Sum ubezpieczenia, odrbnie dla kadego budynku rolniczego, ustala ubezpiecza-jcy z zakadem ubezpiecze. Nie s objte ubezpieczeniem w gospodarstwach rolnych: budynki, których stan techniczny osign 100% normy zuycia, budynki przeznaczo-ne do rozbiórki na podstawie ostatecznych decyzji waciwych organów oraz namioty i tunele foliowe. Suma ubezpieczenia budynku rolniczego moe odpowiada wartoci: rzeczywistej tego budynku, przez któr rozumie si warto w stanie nowym w dniu zawarcia umowy, pomniejszon o stopie zuycia budynku rolniczego lub tez w wartoci nowej – w odniesieniu do budynków nowych oraz takich, których stopie zuycia w dniu
zawarcia umowy ubezpieczenia nie przekracza 10%6.
Sum ubezpieczenia ustala si na podstawie cenników stosowanych przez zakad ubezpiecze do szacowania wartoci budynków; lub zaczonego powykonawczego kosztorysu budowlanego, sporzdzonego przez osob posiadajc uprawnienia w tym zakresie albo wyceny rzeczoznawcy. Zakad ubezpiecze jest obowizany do aktualiza-cji wartoci budynków przyjtych do ubezpieczenia, nie czciej jednak ni w okresach rocznych, w przypadku, gdy zmiany cen materiaów budowlanych i kosztów robocizny oraz innych materiaów spowodoway podwyszenie lub obnienie wartoci budynków, co najmniej o 20%. Zaktualizowana warto budynku stanowi podstaw ustalenia nowej sumy ubezpieczenia
Zakad ubezpiecze nie odpowiada za zaistniae w budynkach rolniczych szkody: wyrzdzone umylnie przez ubezpieczajcego lub przez osob, za któr ubez-pieczajcy ponosi odpowiedzialno lub która pozostaje z ubezubez-pieczajcym we wspólnym gospodarstwie domowym;
wyrzdzone wskutek racego niedbalstwa przez osoby, o których mowa w pkt 1; górnicze w rozumieniu przepisów prawa geologicznego i górniczego;
powstae wskutek trzsienia ziemi.
Do przeprowadzania kontroli spenienia obowizku zawarcia umowy ubezpieczenia budynków rolniczych:
jest obowizany wójt (burmistrz, prezydent miasta) waciwy ze wzgldu na miej-sce pooenia gospodarstwa rolnego lub miejsca zamieszkania rolnika;
6Normy zuycia budynków rolniczych okrela zakad ubezpiecze stosownie do przepisów prawa
budowlanego. 1) 2) 3) 4) 1)
jest uprawniony starosta waciwy ze wzgldu na pooenie gospodarstwa rolnego lub miejsce zamieszkania rolnika.
Podmiotami zobowizanymi do zawarcia umów ubezpiecze obowizkowych w rolnictwie s rolnicy, czyli osoby zyczne, w których posiadaniu lub wspóposiadaniu znajduje si gospodarstwo rolne. Rolnik, który nie speni obowizku zawarcia umowy ubezpieczenia, zgodnie z ogólnymi warunkami tego ubezpieczenia okrelonymi w Usta-wie, jest obowizany wnie opat, której wysoko wynosi w ubezpieczeniu budynków rolniczych – równowarto w zotych 100 euro. Wniesienie opaty nie powoduje udziele-nia rolnikowi ochrony ubezpieczeniowej i nie zwaludziele-nia go z obowizku zawarcia umowy ubezpieczenia, zatem kade ujawnienie braku tej ochrony oznacza kolejne obcienie rolnika dolegliw opat.
WYNIKI
Skadka przypisana brutto z tytuu obowizkowego ubezpieczenia budynków wcho-dzcych w skad gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarze losowych wyniosa na koniec 2007 r. 319.768,4 tys. z i wzrosa o 3,34% (tj. o 10 336,3 tys. z) w stosunku do roku poprzedniego. Stay wzrost skadki postpujcy od 1997 r. nie wynika jednake ze wzrostu liczby ubezpieczonych podmiotów.
Dane charakteryzujce ten obszar ubezpiecze wskazuj, e okresie lat 1998-2006 zmniejsza si liczba wystawionych polis, co miao zwizek ze zmniejszaniem si iloci gospodarstw rolnych. W 2007 roku zawarto 1 583 590 umów ubezpieczenia budynków rolniczych tj o 140 344 umów wicej ni w roku 2006, ale a o 73 100 umów ubez-pieczenia mniej ni w 1998 r. W okresie tym nastpoway nieznaczne zmiany stawek ubezpieczeniowych, co oznacza, e powodem wzrostu skadki s nie tyko wysze sumy ubezpieczenia budynków, ale tez i ilo nowych budynków oddanych do uytkowania. Sytuacja ta miaa to równie wpyw na wzrost redniej skadki, która w przecigu ostat-nich dziesiciu lat wzrosa od 126,52 z do 201,93 z.
Lata 1998–2007 w ubezpieczeniu budynków rolniczych to nie tyko wzrost skadki ubezpieczeniowej, ale i znaczny wzrost iloci wypacanych szkód i kwot przeznaczonych na odszkodowania. W 2007 r. wypacono 83 764 szkody na czn kwot 178 656 480 z. Dane te wskazuj na niemal czterokrotny wzrost liczby zgoszonych szkód w 2007 r. w porównaniu do roku poprzedniego (2006 r. – 22 715 szkód na kwot 111 870 576 z). Podobnie jak i latach poprzednich, wzrost liczby szkód w 2007 r. nie mia istotnego wpy-wu na wzrost kwoty wypacanych szkód. rednia wysoko wypaconej pojedynczej szkody zmalaa w 2007 r. do 2 132,8 z, wobec 4 924,9 z w 2006 r. W wikszoci wypad-ków s to stosunkowo drobne szkody, które ubezpieczyciele likwiduj niemal od rki, np. wypacajc odszkodowania na podstawie cenników budowlanych, bd te kosztorysu odbudowy lub naprawy budynku.
Czsto szkód (liczba szkód odniesiona do liczby ryzyk/polis) dla ubezpiecze bu-dynków rolniczych wzrosa w 2006 r. z 1,57% do poziomu 5,29% w 2007 r. Oznacza to, e na kade 100 zawartych polis wypacone zostao ponad pi roszcze. Znaczny wzrost liczby szkód w budynkach zwizany z wystpowaniem w danym okresie szkód charak-terze masowym, ma wpyw na znaczny wzrost wypat odszkodowa przy stosunkowo
T
abela 2.
Podstawowe charakterystyki obowizkowego ubezpieczenia budynków wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego za lata 199
8–2007
T
able 2.
Base characteristic of obligatory insurance of agricultural buildings in years 1998– 2007
W yszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Skadka przypisana brutto (w tys. z)
208 133 234 1 1 6 253 1 1 0 281 524 291 768 290 996 282 466 292 61 1 309 432 319 768
Liczba polis (w tys. szt.)
1 645,0 1 615,9 1 585,7 1 553,5 1 497,5 1 507,2 1 496,7 1 491,3 1 443,2 1 583,6 rednia skadka 126,52 144,88 159,62 181,22 194,84 193,07 188,73 196,21 214,40 201,93
Odszkodowania wypacone brutto (w tys. z)
92 670 1 13 576 1 15 167 131 980 163 715 86 373 101 448 97 422 1 1 1 871 178 656
Liczba szkód zlikwidowanych (w tys.)
29,4 37,3 39,9 42,4 69,0 27,5 35,9 24,9 22,7 83,8 Szkodowo 44,52% 48,51% 45,50% 46,88% 56,1 1% 29,68% 35,92% 33,29% 36,15% 55,87% Czsto szkód 1,79% 2,31% 2,52% 2,73% 4,61% 1,82% 2,40% 1,67% 1,57% 5,29%
rednia warto pojedynczej szkody wypaconej
3 147,0 3 047,6 2 885,0 3 1 15,1 2 372,3 3 145,3 2 825,7 3 907,9 4 924,9 2 132,8 Skadka czysta 56,33 70,29 72,63 84,96 109,33 57,31 67,78 65,33 77,51 1 12,82
ródo: Opracowanie wasne na podstawie raportów rocznych KNF
.
Source:. Own preparations based on annual report of KNF
319 768 253 110 234 116 208 133 162 814 290 996 291 768 281 524 282 466 292 611309 432 1 584 1 443 1 491 1 497 1 507 1 497 1 553 1 586 1 616 1 645 1 657 0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000 1997 1998 1 999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 S k a dk a pr z y pi sa n a b rut to 1 300 1 350 1 400 1 450 1 500 1 550 1 600 1 650 1 700 Li c z b a p o li s ( w t y s. )
Skadka przypisana brutto (w tys. z) Liczba polis (w tys)
Rys. 1. Skadka przypisana brutto oraz liczba zawartych umów ubezpieczenia budynków rolni-czych w latach 1997–2007
Fig. 1. Gross contribution and amount on signed contracts of agricultural buildings insurance in years 1997–2007.
ródo: Opracowanie wasne na podstawie raportów rocznych KNF. Source: Own preparations based on annual report of KNF.
193 969 92 670 131 980 86 373 97 422 111 870,6 178 656 163 715 101 448 115 167 113 576 42,4 83,8 22,7 24,9 35,9 27,5 69,0 39,9 37,3 29,4 0 20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000 140 000 160 000 180 000 200 000 220 000 1997 1998 1 999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 o d sz kod ow a n ia br u tt o ( w t y s z ) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 li c z b a sz k ó d ( w t y s sz t)
Odszkodowania wypacone brutto (w tys. z) Liczba szkód zlikwidowanych (w tys)
Rys. 2. Odszkodowania wypacone brutto oraz liczba zlikwidowanych szkód z ubezpieczenia budynków rolniczych w latach 1997–2007
Fig. 2. Compensation paid gross and amount of liquidated damages by agricultural buildings insurance in years 1997–2007
ródo: Opracowanie wasne na podstawie raportów rocznych KNF. Source: Own preparations based on annual report of KNF.
niszej redniej wartoci pojedynczej szkody wypaconej. Taka sytuacja miaa miejsce w latach 2002 i 2008, gdzie przy stosunkowo niskiej redniej wartoci pojedynczej szko-dy (odpowiednio 2 372 z i 2 133 z), ale przy wysokim poziomie wska nika czstoci szkód, odnotowano najwyszy w analizowanym okresie poziom wypat odszkodowa tj 163,7 mln z i 178,7 mln z.
Biorc pod uwag przedmiot ubezpieczenia, jakim s budynki rolnicze, wydaje si, e wypaty odszkodowa nie nale do zbyt wysokich. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z uregulowa dotyczcych sposobu ustalenia sumy ubezpieczenia budynków rolniczych w ramach ubezpieczenia obowizkowego.
Praktycznie rzecz ujmujc, na odszkodowanie w wysokoci pozwalajcej na odbudo-w domu w takim samym standardzie mog liczy tylko posiadacze nowych budynków
rolniczych, których stopie zuycia nie przekracza 10%7. Posiadacze starszych
budyn-ków mog otrzyma odszkodowanie w wartoci rzeczywistej, czyli wartoci budynku uwzgldniajcej stopie zuycia technicznego. Dodatkowo, rolnicy staraj si by ubez-piecza te budynki na niewielkie kwoty, eby paci jak najnisz skadk. Efekt jest taki, e w przypadku wystpienia tzw. Szkody cakowitej, odszkodowanie nie wystarcza na odbudowanie budynku. Rozwizaniem tego problemu mogoby by ubezpieczanie
bu-7Wedug Ogólnych Warunków Ubezpieczenia PZU w ubezpieczeniach dobrowolnych budynków
sum ubezpieczenia w wartoci nowej przyjmuje si do budynków, których stopie zuycia tech-nicznego w dniu zawarcia umowy ubezpieczenia nie przekracza 30%.
3 147 3 048 2 885 3 115 2 372 3 145 2 826 3 908 4 925 2 133 4,61% 1,82% 2,40% 1,67% 1,57% 5,29% 1,79% 2,31% 2,52% 2,73% 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 r e d ni a w a rt o s z ko dy 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% C z st o sz k ó d
rednia warto pojedynczej szkody wypaconej (budynki) Czsto szkód ((budynki)
Rys. 3. rednia wysoko wypaconej pojedynczej szkody oraz czsto szkód w ubezpieczeniu budynków rolniczych w latach 1997–2007
Fig. 3. Average compensation paid of single damage and frequency of damages in insurance or agricultural buildings in years 1997–2007
ródo: Opracowanie wasne na podstawie raportów rocznych KNF. Source: Own preparations based on annual report of KNF.
dynku w ramach ubezpieczenia komercyjnego, gdzie franszyz byoby odszkodowanie wypacone z umowy ubezpieczenia obowizkowego.
Wska nik „szkodowoci” w ubezpieczeniach budynków rolniczych (liczony, jako sto-sunek odszkodowa wypaconych brutto do skadki przypisanej brutto) wzrós w 2007 r. a o 19,72 pkt proc. w porównaniu z 2006 r. i wyniós 55,87%. Tak wysoki poziom tego
wska nika w ostatnich dziesiciu latach odnotowano jedynie w 1997 roku (119,14%)8
i w 2002 r. – 56,11% i oba te przypadki miay zwizek z masowym wystpowaniem w tych latach szkód o charakterze masowym (wichury, powodzie). Naley jednak pami-ta , e zastosowana formua wska nika nie uwzgldnia bardzo istotnych pozycji, takich jak zmiana stanu rezerw na niewypacone odszkodowania i wiadczenia brutto, zmiany stanu rezerw skadek oraz rezerw na ryzyko niewygase brutto, które znacznie powik-szaj wartoci wska ników szkodowoci.
Wanym parametrem pozwalajcym przeledzi rozwój ubezpiecze w rolnictwie jest skadka czysta rozumiana, jako warto wypaconych odszkodowa przypadaj-cych na jednostk ryzyka/polis. Skadka czysta (netto), jest to skadka przeznaczona na biece pokrycie ryzyka. Skadka czysta pozwala okreli , jaka bya rednia wypata za roszczenie (jedno ryzyko/polis) w danym roku. W roku 2007 rednia skadka czysta ksztatowaa si w wysokoci od 112,82 z.
8Z tytuu powodzi w 1997 roku ubezpieczyciele wypacili okoo 1500 mln z na cznie oszacowane
straty 3 mld dolarów USD, a w samym rolnictwie warto szkód przekroczya 2,5 mld z. Znaczne straty powstay równie w wyniku lipcowej powodzi w 2001 roku w Gdasku i na Podkarpaciu.
119,1% 55,87% 29,7% 56,1% 46,9% 45,5% 48,5% 44,5% 35,9% 33,3% 36,2% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% 120,0% 140,0% 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Rys. 4. Wska nik „szkodowoci” w obowizkowych ubezpieczeniach budynków rolniczych w latach 1997–2007 (w %)
Fig. 4. Damages indicator in obligatory insurance of agricultural buildings in years 1998–2007 (in %)
ródo: Opracowanie wasne na podstawie raportów rocznych KNUIFE. Source: Own preparations based on annual report of KNFUIFE.
PODSUMOWANIE
W Polsce zdecydowana wikszo skadki w ubezpieczeniach rolnych stanowi ubezpieczenia obowizkowe. W 2007 r. odsetek ten wynosi a 74,5% ogóu ubezpiecze rolnych, natomiast udzia tylko ubezpieczenia budynków rolniczych w ubezpieczeniach rolnych to a 65,8%.
Ubezpieczenia obowizkowe w Polsce maj swoj tradycje, niemniej jednak cigle jeszcze s traktowane, jako nie do koca uzasadniony wydatek. Brak takiego podstawo-wego mechanizmu, jakim jest zwyka kalkulacja ryzyka i podejmowanie wiadomych de-cyzji ze strony rolników w pewnym stopniu „upio” potrzeb ich zawierania. Obowiz-kowe ubezpieczenie budynków wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarze losowych jest wanym instrumentem ochrony gospodarstw rolnych.
Obowizek zawarcia ubezpieczenia nie oznacza jednak, e wszyscy, którzy powinni, ubezpieczenie to zawarli. Odnoszc dane te do faktycznej liczby gospodarstw rolnych ewidencjonowanych w poszczególnych latach okazuje si, e obowizek ubezpieczania nie realizuje ok. 18–20% gospodarstw rolnych. Jeli przyjmiemy za podstaw oblicze liczb indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni powyej 1 ha uytków
rol-nych (1 804,1 tys. na koniec 2007 r.)9 odnoszc j do danych Komisji Nadzoru
Finanso-wego o iloci wystawionych polis ubezpiecze budynków (1 583,6 szt.) to okazuje si, e jedynie 87,8% gospodarstw posiadao polis obowizkowego ubezpieczenia budynków. Oznacza to, e okoo 220,5 tys. indywidualnych gospodarstw rolniczych nie posiadao polisy obowizkowego ubezpieczenia budynków.
Reasumujc, mona stwierdzi , ze ubezpieczenie budynków rolniczych naley uzna , jako wzgldnie dobrze prosperujce, a zwikszenie stopnia powszechnoci funkcjonowa-nia tego ubezpieczefunkcjonowa-nia jest moliwe poprzez wzrost wiadomoci ubezpieczeniowej oraz wzmocnienie kontroli zawierania ubezpieczenia.
W najbliszych latach nie naley si spodziewa wzrostu popytu na ubezpieczenia obowizkowe w rolnictwie. Rolnictwo polskie charakteryzuje si duym rozdrobnieniem – rednia wielko gospodarstwa rolnego wynosi 8,44 ha uytków rolnych, przy czym okoo poowa gospodarstw produkuje wycznie lub gównie na wasne potrzeby, w celu obnienia kosztów utrzymania rodzin. Co prawda, proces zmian w strukturze wasno-ciowej, obszarowej i kierunkach uytkowania ziemi nastpuje systematycznie, ale zmia-ny te w oparciu o wyniki bada GUS dotyczce koniunktury produkcyjnej w rolnictwie wskazuj na niewielki postp zmian w strukturze powierzchni gospodarstw rolnych. W porównaniu z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego 2002 (PSR 2002), w 2007 r. liczba indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni powyej 1 ha ogóem zmniej-szya si zaledwie o 147,6 tys., tj. o 7,6%, a ponad 75% rolników zamierza prowadzi gospodarstwa systemem tradycyjnym. Oznacza to brak przesanek do przewidywania ra-dykalnych zmian w strukturze gospodarstw rolnych w najbliszych latach. W kontekcie powyszej oceny uzasadnione jest utrzymanie w ustawie m.in. obowizkowego
ubez-9Wedug uogólnionych wyników reprezentacyjnego badania „Struktury gospodarstw rolnych”,
liczba gospodarstw rolnych w 2007 r. wynosia 2579,2 tys. Z tej liczby 2578,2 tys. gospodarstw naleao do sektora prywatnego, Sporód 1808 tys. gospodarstw rolnych o powierzchni powyej 1 ha uytków rolnych (UR) – 1804,1 tys. stanowiy gospodarstwa indywidualne.
pieczenia budynków wchodzcych w skad gospodarstwa rolnego – jako ubezpieczenia powszechnego – z natury taszego. Przymus ubezpieczenia wynika przede wszystkim z racji spoecznych – ubezpieczenie ma zapewni utrzymanie materialnych podstaw eg-zystencji w razie zajcia wypadku ubezpieczeniowego.
PIMIENNICTWO
Informacja o systemie ubezpiecze upraw rolnych i zwierzt gospodarskich Ministerstwa Rolni-ctwa i Rozwoju Wsi, www.mrr.gov.pl
Monkiewicz J,. 2001:. Podstawy ubezpiecze t. II – produkty. Poltext, Warszawa.
Podkorzyski L., 1958: Powstanie i rozwój ubezpiecze na ziemiach polskich w latach 1803–1914 [w:] Czerwiski L. (red.): 150 lat ubezpiecze w Polsce, Polskie Wydawnictwa Gospo-darcze, Warszawa
Raporty roczne Komisji Nadzoru Finansowego. www.knf.gov.pl
Rojewski K., 2002:. Stan ubezpiecze rolnych w Polsce na przykadzie PZU SA oraz perspektywy ich rozwoju. [w] Ubezpieczenia gospodarcze, Wie i rolnictwo, Wyd. SGGW, Warsza-wa.
Stroiski E., 1989: Ubezpieczenie gospodarcze jako czynnik bezpiecznego kierowania gospodar-stwem rolnym, Wyd. Prawnicze, Warszawa.
Ustawa (1) z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowizkowych, Ubezpieczeniowym Fundu-szu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2003 r. Nr 124, poz. 1152, z pó n. zm.)
Ustawa (2) z dnia 28 marca 1952 r. o ubezpieczeniach pastwowych (Dz. U. Nr 20, poz. 130)
OBLIGATORY INSURANCE OF AGRICULTURAL BUILDINGS
Abstract. The development of country insurances proceeded together with development of whole system of insurances in Poland. In 1807 the obligatory insurance of buildings from re was introduced. In 1990 after the part of obligatory insurances was annul fall of agri-cultural insurances was observed. In small degree it concerned the insurances of buildings in the country and insurance of the farmers’ civil responsibility from damages done to the third persons. The change of principles which happened in this period relayed mainly on the fact that in period before 1990 r. insurance of buildings, covering mainly the claims caused by re, ood, the hurricane and different impulsive defeats, had the legal character. This led in consequence to the situation I which all buildings except glasshouses the foil glasshouse tunnels, and the industrial, service and craft buildings in individual farms were insured in full range of risks. Analysis of course of this insurance in years 1997–2007, shows, that the insurance of agricultural buildings should be seen as relatively well prospering. Enlarge-ment of more general functioning this insurance is possible across growth of insurance consciousness and the strengthener the control of taking out the insurance.
Key words:the insurance in agriculture, the obligatory insurance of agricultural buildings
