View of COMPETITIVENESS OF RURAL TOURISM PRODUCT IN RESPONDENTS’ OPINION

(1)

KONKURENCYJNO PRODUKTU TURYSTYKI

WIEJSKIEJ W OPINII TURYSTÓW

Agata Baliska

Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Streszczenie. W opracowaniu poruszono zagadnienie konkurencyjnoci produktu turystyki

wiejskiej. Z punktu widzenia turysty konkurencyjno produktu turystycznego w duym stopniu bazuje na jego atrakcyjnoci i uwarunkowana jest przez wiele czynników eko-nomicznych i pozaekoeko-nomicznych. W pracy zaprezentowano wyniki bada ankietowych przeprowadzonych na próbie 520 turystów korzystajcych z wypoczynku w ramach tu-rystyki wiejskiej w 14 gminach wschodniego pogranicza Polski (Szypliszki, Giby, Pa-ska, Krynki, Dubicze Cerkiewne, Mielnik, Rokitno, Wola UhruPa-ska, Dorohusk, Horodo, Lubycza Królewska, Hrubieszów, Horyniec-Zdrój, Radymno). Zaprezentowane zostay czynniki, które zdecydoway o wysokiej pozycji konkurencyjnej konsumowanego przez respondentów produktu turystyki wiejskiej.

Sowa kluczowe: turystyka wiejska, produkt turystyczny, konkurencyjno WSTP

Produkt turystyczny jest kategori niezwykle zoon. Jego podstawowymi skadni-kami s walory turystyczne, infrastruktura i usugi. W zalenoci od rodzaju i formy turystyki poszczególne elementy s bardziej lub mniej wyraziste. W przypadku turystyki wiejskiej1, produkt turystyczny jest wzbogacany o elementy zwizane z wsi i rolnic-twem. Dynamika rozwoju turystyki wiejskiej, na co dowodem jest z jednej strony rosnca liczba gospodarstw agroturystycznych, kwater prywatnych i innych obiektów zalicza-nych do turystyki wiejskiej, a z drugiej coraz wiksze zainteresowanie turystów wypo-czynkiem na wsi, skania do poznania czynników, które decyduj o konkurencyjnoci wanie tej formy wypoczynku.

Adres do korespondencji – Corresponding author: Agata Baliska, Szkoa Gówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki Edukacji, Komu-nikowania i Doradztwa, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa, e-mail: agata_balinska@ sggw.pl

1_{Przez turystyk wiejsk rozumiemy formy turystyki realizowane na obszarach wiejskich} wyko-rzystujce istniejce zasoby i nie burzce lokalnej równowagi przestrzennej, naturalnej, spoecznej i gospodarczej.

(2)

Konkurencyjno nie jest jednoznacznie de niowana. Literatura przedmiotu podaje wiele de nicji tego terminu. Na potrzeby niniejszego artykuu przyjto, i konkurencyj-no to „umiejtkonkurencyj-no konkurowania, a wic dziaania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu” [Gorynia 2002]. Jedn z cech wspólnych licznych de nicji jest podkrelenie, e konkurencyjno „musi posiada w sobie element statyczny (ocena w danym momen-cie) i dynamiczny (zestaw czynników implikujcych jej popraw w przyszoci) [...] po-winna by pojciem wartociujcym, wskazujcym na stan podany” [Olczyk 2008].

Analizujc konkurencyjno produktu turystycznego z punktu widzenia turysty, moemy przyj, i bazuje ona na jego atrakcyjnoci. Wysz pozycj konkurencyjn osigaj zdecydowanie najczciej produkty bardziej atrakcyjne w ocenie turysty. Nieco inaczej wyglda ocena konkurencyjnoci z punktu widzenia sprzedawcy czy producenta takiego produktu, ale nie jest ona przedmiotem naszych rozwaa.

Pozycja konkurencyjna produktu turystyki wiejskiej jest budowana na podstawie wielu elementów (walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne, rodowisko spo-eczne, zaangaowanie kwaterodawców, cena). Elementy te s równoczenie czynnikami konkurencyjnoci.

CEL I ZAKRES BADA

Celem bada byo okrelenie, które czynniki decyduj o konkurencyjnoci produktów turystyki wiejskiej w opinii turystów konsumujcych te produkty oraz wskazanie sposo-bów poprawy pozycji konkurencyjnej tyche produktów.

Badania empiryczne, z wykorzystaniem techniki ankiety, przeprowadzono wród tu-rystów wypoczywajcych w ramach turystyki wiejskiej w okresie lipiec-sierpie 2006 roku w 14 gminach wschodniego pogranicza Polski. Badaniami objto 520 turystów (tab. 1).

WYNIKI BADA

Wród badanych nieznacznie przewaay kobiety, które stanowiy 51,7% próby. Ba-dana próba bya do zrónicowana pod wzgldem wiekowym, przy czym najmniej licz-na bya grupa osób licz-najstarszych, tj. powyej 56. roku ycia.

Najliczniejsz grup stanowiy osoby z wyksztaceniem na poziomie wyszym i rednim (tab. 2) oraz w przedziale wiekowym 18–35 lat (cznie 61,8%). Zdecydowa-na wikszo (77,7%) bya czynZdecydowa-na zawodowo. Pozostae osoby to studenci i uczniowie (14,2%), emeryci i rencici (4,6%) oraz bezrobotni (3,5%). Jako miejsce zatrudnienia osoby pracujce wskazyway placówki budetowe, komercyjne oraz wasn dziaalno gospodarcz.

W badanej grupie najliczniej reprezentowane byy gospodarstwa domowe czterooso-bowe (29%). Osoby deklarujce si jako samotne stanowiy 12,7%, a rodziny wielooso-bowe (5 i wicej osób) 19,4%. Posiadanie dzieci w wieku do 15 lat deklarowa niemal co trzeci respondent (37,7%) i najczciej byo to jedno dziecko.

(3)

Tabela 1. Udzia respondentów w gminach Table 2. Share of respondents in the communes

Gminy Liczba turystów

liczba % Województwo podlaskie Szypliszki 37 7,1 Giby 57 11,0 Paska 33 6,3 Krynki 45 8,7 Dubicze Cerkiewne 49 9,4 Mielnik 47 9,1 Województwo lubelskie Rokitno 23 4,4 Wola Uhruska 50 9,6 Dorohusk 21 4,1 Horodo 35 6,7 Lubycza Królewska 15 2,9 Hrubieszów 9 1,7 Województwo podkarpackie Horyniec-Zdrój 50 9,6 Radymno 49 9,4 Razem 520 100

ródo: Badania wasne. Source: Author’s research.

Tabela 2. Poziom wyksztacenia turystów wedug grup wiekowych (w %) Table 2. Education level of the respondents by age groups (in %)

Wiek Poziom wyksztacenia Ogóem podstawowe i niepene podstawowe

zasadnicze rednie niepene

wysze wysze 18–25 3,8 1,0 13,4 10,2 4,2 32,6 26–35 – 1,3 6,9 4,6 16,4 29,2 36–45 0,2 1,9 6,9 2,1 9,6 20,7 46–55 – 1,7 4,0 0,6 4,6 10,9 56–65 – 0,4 2,3 – 2,1 4,8 66 i wicej – 0,2 1,0 – 0,6 1,8 Ogóem 4,0 6,5 34,5 17,5 37,5 100

(4)

W badanej grupie przewaali respondenci z dochodem w wysokoci 501–1000 PLN na jednego czonka gospodarstwa domowego, którzy stanowili 28,7% badanych. W dal-szej kolejnoci plasowali si respondenci, których miesiczny dochód per capita by na

poziomie: 1001–1500 PLN – 26,7%; 1501–2000 PLN – 17,3%, powyej 2000 PLN – 15%. Najmniej liczna grupa reprezentowaa gospodarstwa domowe z dochodem poniej 500 PLN.

Preferencje respondentów w zakresie spdzania czasu wolnego byy do zrónico-wane. Wprawdzie najliczniejsz grup stanowiy osoby deklarujce kilka krótkookreso-wych wyjazdów w cigu roku, czyli wpisujce si w koncepcj „turystyki mikkiej”, ale niemal co trzeci respondent przyznawa si do wyjazdów dugookresowych realizowa-nych raz w cigu roku (rys. 1).

Elementem produktu turystycznego, który w najwikszym stopniu decyduje o jego konkurencyjnoci s zdaniem respondentów walory przyrodnicze, a w dalszej kolejnoci moliwo aktywnego spdzenia czasu wolnego (rys. 2). Najmniejszy wpyw ma zdaniem respondentów caodzienne wyywienie przygotowane z produktów konwencjonalnych (nieco wikszy z produktów ekologicznych) oraz odlego od miejsca zamieszkania.

ródem inspiracji do wypoczynku na badanym obszarze bya najczciej rodzina i znajomi (rys. 3). W kategorii inne znalazy si: przypadek, moliwo uczestniczenia w wycieczkach zagranicznych, niskie ceny, pochodzenie z tego terenu. Atrakcyjno, a wic i pozycja konkurencyjna badanego obszaru jako destynacji turystycznej w duym stopniu wyznaczona zostaa przez czynniki spoeczne. Jest to typowy obraz zachowa konsumentów na rynku turystycznym, gdzie o wyborze produktu turystycznego w znacz-nym stopniu decyduj opinie rodziny, znajomych, a nawet nieznajomych (np. zamiesz-czone w Internecie).

Zdecydowana wikszo respondentów zatrzymaa si w gospodarstwach agrotury-stycznych, co jest typowe dla analizowanego obszaru. Jest on sabo uzbrojony w infra-struktur turystyczn. Nielicznie wystpujca baza noclegowa2 zdominowana jest przez gospodarstwa agroturystyczne i kwatery prywatne (rys. 4).

2_{Na terenie badanych gmin wystpuje okoo 80 obiektów zakwaterowania zbiorowego.}

30,6 41,4 22,3 5,7 0 10 20 30 40 50 % r az w roku na 2-3 tygodnie kilka razy w r oku na par dni wyja zdy na weekend inne

Rys. 1. Preferowana czstotliwo i dugo wyjazdów turystycznych respondentów Fig. 1. Respondents’ preferences concerning frequency and length of tours ródo: Badania wasne.

(5)

4,2 3,9 3,7 3,3 3 _2,9 2,3 _2,2 2,1 1,9 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 ocena A B C D E F G H I J

A – walory przyrodnicze, B – moliwo aktywnego spdzania czasu, C – standard zakwaterowa-nia, D – zabytki, E – wyywienie we wasnym zakresie, F – imprezy kulturalne, G – caodzienne wyywienie na bazie „zdrowej ywnoci”, H – imprezy sportowe, I – odlego od miejsca za-mieszkania, J – caodzienne wyywienie na bazie dowolnych produktów

Respondenci oceniali poszczególne elementy w skali od 0 do 5, gdzie 0 – element niewany, 5 – bardzo wany.

Rys. 2. Elementy produktu turystycznego decydujce o jego konkurencyjnoci w ocenie respon-dentów

Fig. 2. Decisive factors of tourist product competitiveness in the respondents’ opinion ródo: Badania wasne.

Source: Author’s research.

A – namowa rodziny i znajomych, B – media (radio, TV, katalogi, Internet), C – ch obcowania z przyrod, D – ch zapoznania si z kultur i obyczajami, E – wasne dowiadczenia, F – bliska odlego od miejsca zamieszkania, G – inne

Rys. 3. Przesanki skaniajce respondentów do wypoczynku na terenie badanych gmin (w %) Fig. 3. Respondents’ motives concerning choosing holiday place in the communes (in %) ródo: Badania wasne.

48,5 13,5 11 _9,2 7,1 1,3 9,4 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 % A B C D E F G

(6)

Kategoria „inne” obja osoby, które nocoway na aglówce lub we wasnym dom-ku letniskowym. Niezalenie od poziomu dochodów najbardziej kondom-kurencyjn form zakwaterowania byy gospodarstwa agroturystyczne, ale konkurencja w tym zakresie z uwagi na sabo rozwinit poda miejsc noclegowych bya znacznie ograniczona.

O konkurencyjno wybranych obiektów noclegowych najczciej decydowaa cena. W dalszej kolejnoci wymieniano lokalizacj oraz polecenie znajomych (rys. 5).

42,7 17,9 7,1 7,1 _6,5 _6,4 4,6 _3,6 0,6 3,5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 % A B C D E F G H I J

A – gospodarstwo agroturystyczne, B – kwatera prywatna, C – pole namiotowe, D – gocina u rodziny, znajomych, E – pensjonat, F – domek kempingowy, G – inny obiekt zakwaterowania zbiorowego, H – hotel, I – inne, J – brak odpowiedzi

Rys. 4. Formy zakwaterowania wykorzystywane przez respondentów (w %) Fig. 4. Accommodation forms chosen by respondents (in %)

A – niska cena, B – lokalizacja, C – polecenie znajomych, D – dowiadczenie, E – przyroda, F – standard zakwaterowania, G – cisza i spokój, H – brak innych miejsc noclegowych, I – estetyka obiektu, J – cechy osobowociowe dziennikarzy, K – przypadek, L – inne

Rys. 5. Czynniki decydujce o wyborze obiektu noclegowego (w %) Fig. 5. Rating of factors affecting accommodation choice (in %) róda: Badania wasne.

32,1 10,2 9,6 9,6 _8,7 _8,7 4,4 _3,7 2,7 2,5 2,5 5,3 0 5 10 15 20 25 30 35 % A B C D E F G H I J K L

(7)

Dla okrelenia, które elementy produktu turystycznego zdecydoway o jego wysokiej pozycji konkurencyjnej, poproszono respondentów o ocen wybranych, najwaniejszych elementów tego produktu (rys. 6).

Wród elementów najwyej ocenianych znalazo si bezpieczestwo, co wydaje si zaskakujce w przypadku terenów nadgranicznych. Tylko w pojedynczych przypadkach blisko granicy wzbudzaa niepokój wród turystów. Pozostali traktowali j w katego-riach atrakcji lub nie powicali jej uwagi.

Wysok ocen uzyskay te walory przyrodnicze i jako rodowiska naturalnego. O istotnym udziale tych elementów w budowaniu pozycji konkurencyjnej wiadcz rów-nie odpowiedzi na pytanie otwarte o elementy produktu turystycznego, które szczegól-nie przypady badanym do gustu. Ponad poowa respondentów (54,4%) wymienia wa-lory przyrodnicze, a niemal co czwarty (26,5%) zwizane z nimi cisz i spokój (co pity respondent (21,9%) wymienia te ludno autochtoniczn, jej yczliwo i otwarto. W dalszej kolejnoci wymieniane byy: moliwo uprawiania sportu (5,2%), wyywie-nie (4,8%), warunki zakwaterowania (4%), zabytki (3,1%). Pojedyncze osoby wymienia-y te blisko granicy, cen i zwierzta gospodarskie. Ocena poszczególnych elementów produktu turystycznego jest uzaleniona od wieku i poziomu wyksztacenia, co zobrazo-wano na rysunkach 7 i 8.

Wystpuje do znaczne zrónicowanie oceny elementów produktu turystycznego w zalenoci od wieku. Turyci w wieku 41–46 lat zdecydowanie najwyej ocenili walory przyrodnicze, dostpno komunikacyjn, zachowanie turystów. Ta grupa zdecydowanie

4,4 4,4 4,4 4,1 ₄ 3,9 3,9 3,7 3,5 3,4 3,4 3,4 3,4 3,2 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 o cen a A B C D E F G H I J K L M N

A – walory przyrodnicze, B – jako rodowiska naturalnego, C – bezpieczestwo, D – stosunek kwaterodawców do turystów, E – estetyka regionu, F – stosunek ludnoci autochtonicznej do tu-rystów, G – estetyka obiektu i jego otoczenia, H – zachowanie tutu-rystów, I – organizacja czasu wolnego, J – walory kulturowe, K – trasy turystyczne, L – zakwaterowanie, M – wyywienie, N – dostpno komunikacyjna

Respondenci oceniali w skali od 0 do 5, gdzie 0 – ocena najnisza, 5 – ocena najwysza. Rys. 6. Ocena poszczególnych elementów produktu turystycznego przez badanych turystów Fig. 6. Rating of respective tourist product elements in the respondents’ opinion

(8)

A – walory przyrodnicze, B – walory kulturowe, C – zakwaterowanie, D – wyywienie, E – do-stpno komunikacyjna, F – bezpieczestwo, G – organizacja czasu wolnego, H – stosunek kwa-terodawców do turystów, I – stosunek innych mieszkaców do turystów, J – zachowanie turystów, K – trasy turystyczne, L – jako rodowiska naturalnego, M – estetyka regionu, N – estetyka obiektu i jego otoczenia

Rys. 7. Ocena elementów produktu turystycznego w zalenoci od wieku respondentów Fig. 7. Rating of tourist product elements according to the respondents’ age

Elementy produktu: A – walory przyrodnicze, B – walory kulturowe, C – zakwaterowanie, D – wy-ywienie, E – dostpno komunikacyjna, F – bezpieczestwo, G – organizacja czasu wolnego, H – stosunek kwaterodawców do turystów, I – stosunek innych mieszkaców do turystów, J – za-chowanie turystów, K – trasy turystyczne, L – jako rodowiska naturalnego, M – estetyka regio-nu, N – estetyka obiektu i jego otoczenia

Poziom wyksztacenia: 1 – niepene podstawowe, 2 – podstawowe, 3 – zasadnicze, 4 – rednie, 5 – niepene wysze, 6 – wysze

Rys. 8. Ocena elementów produktu turystycznego w zalenoci od poziomu wyksztacenia Fig. 8. Rating of tourist product elements according to the respondents’ level of education ródo: Badania wasne.

A B C D E F G H I J K L M N do 21 22-27 28-33 34-40 41-46 pow. 46

elementy produktu turystycznego

wie k 1,5-2 2-2,5 2,5-3 3-3,5 3,5-4 4-4,5 A B C D E F G H I J K L M N 1 2 3 4 5

elem enty produktu turystycznego

2,00-2,50 2,50-3,00 3,00-3,50 3,50-4,00 4,00-4,50 4,50-5,00

(9)

najniej ocenia organizacj czasu wolnego. Bardzo nisko ocenione zostay te zakwa-terowanie oraz stosunek ludnoci autochtonicznej (poza kwaterodawcami) do turystów przez respondentów z przedziau wiekowego 34–40 lat.

Mniejsze zrónicowanie oceny skadników produktu turystycznego zauwaamy w zalenoci od poziomu wyksztacenia. Walory przyrodnicze i jako rodowiska przy-rodniczego oceniane byy wysoko przez wszystkich respondentów. Bezpieczestwo naj-wyej ocenili respondenci z wyksztaceniem zasadniczym i niepenym wyszym.

Na popraw pozycji konkurencyjnej oraz zdolnoci konkurencyjnej oferowanych na danym terenie produktów turystyki wiejskiej znaczny wpyw mog mie zgaszane przez respondentów propozycje zmian i usprawnie, w tym przede wszystkim:

wiksza liczba atrakcji i lepsza organizacja czasu wolnego (16,9%), wyszy standard zakwaterowania (8,1%),

rozszerzenie oferty noclegowej o usugi gastronomiczne (3,7%), poprawa dostpnoci komunikacyjnej (3,3%),

rozbudowa bazy noclegowej (2,9%).

„Konkurencyjno wymaga przedsibiorczoci, cigej innowacyjnoci” [Goembski (red.) 2008]. ródem informacji o innowacjach mog by wanie turyci zgaszajcy propozycje zmian do produktu turystycznego.

PODSUMOWANIE

Konkurencyjno produktu turystyki wiejskiej na terenie badanych gmin opiera si przede wszystkim na walorach przyrodniczych, ich wysokiej jakoci i unikalnoci. Jest to wana informacja dla przedsibiorstw brany turystycznej, lokalnych wadz samorz-dowych i organizacji wspierajcych rozwój turystyki. Tereny wschodniego pogranicza Polski traktowane s w kategoriach obszarów peryferyjnych czy problemowych [Rosner 1999]. Z punktu widzenia rozwoju turystyki, a szczególnie jej alternatywnych form, brak orodków przemysu, niska gsto zaludnienia, tradycyjne rolnictwo s istotnymi czyn-nikami podnoszcymi konkurencyjno produktu turystycznego realizowanego na tym terenie, a nawet konkurencyjno poszczególnych gmin i caego pogranicza jako desty-nacji turystycznej.

Dla poprawy konkurencyjnoci produktu turystycznego wana jest poprawa jakocio-wa i ilociojakocio-wa skadników oferty turystycznej, na co wskazyjakocio-wali ankietojakocio-wani. Lepsza organizacja czasu wolnego doprowadzi do zwikszania satysfakcji klientów i w konse-kwencji do przekazywania przez nich pozytywnej opinii o danym produkcie. Marketing „szeptany” jest bowiem wanym czynnikiem decydujcym o konkurencyjnoci produktu turystycznego, czego dowody mamy w licznych badaniach naukowych.

Na badanym terenie mamy do czynienia z ograniczonym rozwojem poday turystycz-nej, co spowodowao, e najbardziej konkurencyjne byy gospodarstwa agroturystyczne. O wyborze konkretnego obiektu decydowa ju czynnik ekonomiczny, czyli cena. Moe to wynika z tego, i poszczególne gospodarstwa nie róniy si w sposób istotny standar-dem i zakresem wiadczonych usug. Zrónicowanie zakresu usug, szczególnie w zakre-sie organizacji czasu wolnego, moe, w ocenie autorki, sta si decydujcym czynnikiem wzrostu konkurencyjnoci poszczególnych produktów turystyki wiejskiej.

•

(10)

PIMIENNICTWO

Baliska A., Sikorska-Wolak I., 2009. Turystyka wiejska szans rozwoju wschodnich terenów przygranicznych na przykadzie wybranych gmin. Wyd. SGGW, Warszawa.

Goembski G. (red.), 2008. Turystyka jako czynnik wzrostu konkurencyjnoci regionów w dobie globalizacji. Wyd. AE, Pozna.

Gorynia M., 2002. Luka konkurencyjnoci na poziomie przedsibiorstwa a przystpienie Polski do Unii Europejskiej. Wyd. AE, Pozna.

Kornak A., Rapacz A., 2001. Zarzdzanie turystyk i jej podmiotami w miejscowoci i regionie. Wydawnictwo WE, Wrocaw.

Olczyk M., 2008. Konkurencyjno teoria i praktyka. CeDeWu, Warszawa.

Rosner A. (red.), 1999. Typologia wiejskich obszarów problemowych. IRWiR PAN, Warszawa.

COMPETITIVENESS OF RURAL TOURISM PRODUCT IN RESPONDENTS’ OPINION

Abstract. The article presents an issue of competitiveness of rural tourism product. From

a tourist’s point of view the competitiveness is largely based on its attractiveness and de-termined by a number of nancial and non- nancial aspects. The article presents results of the research conducted among 520 tourists spending their holiday in 14 communes of the eastern borderland of Poland (Szypliszki, Giby, Paska, Krynki, Dubicze Cerkiewne, Mielnik, Rokitno, Wola Uhruska, Dorohusk, Horodo, Lubycza Królewska, Hrubieszów, Horyniec Zdrój, Radymno). The factors presented in the paper were decisive in terms of high rankig of a tourist product competitiveness in the respondents’ opinion.

Key words: rural tourism, tourism product, competitiveness