View of COMPETITIVENESS OF THE TOURISM PRODUCT OF KOŁOBRZEG SPA

KONKURENCYJNO PRODUKTU TURYSTYCZNEGO

UZDROWISKA KOOBRZEG

Andrzej Hadzik

Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach

Adam R. Szromek

Politechnika lska w Gliwicach

Danuta ylak

Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach

Streszczenie. Produkt turystyki uzdrowiskowej wchodzi wspóczenie w skad oferty coraz bardziej globalnego i konkurencyjnego rynku turystyki zdrowotnej. Zmusza to przedsi-biorców funkcjonujcych na obszarach uzdrowiskowych do dziaa majcych utrzyma bd poprawi konkurencyjno produktu. Zoono produktu turystycznego wystpuj-cego na obszarach uzdrowiskowych powoduje trudno w ocenie jego konkurencyjnoci. Celem pracy jest pokazanie pozycji konkurencyjnej wybranych elementów produktu tury-styki na obszarze uzdrowiska Koobrzeg na podstawie porównania z innymi uzdrowiskami statutowymi w Polsce.

Sowa kluczowe: produkt turystyki uzdrowiskowej, konkurencyjno , usugi prozdrowotne

WSTP

Wspóczenie produkty turystyki uzdrowiskowej nale do coraz bardziej globalnego i konkurencyjnego rynku turystyki zdrowotnej, gdzie denia do podniesienia konku-rencyjnoci wymuszaj na przedsibiorcach i wodarzach rónorakie dziaania, w tym w sferze usug i infrastruktury prozdrowotnej.

Andrzej Hadzik, Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach, Wydzia Zarzdzania Spor-tem i Turystyk, ul. Mikoowska 72a, 40-065 Katowice, e-mail: Andrzej_Hadzik@wp.pl; Adam R. Szromek, Politechnika lska w Gliwicach, Wydzia Organizacji i Zarzdzania, Instytut Eko-nomii i Informatyki, ul. Roosevelta 26, 41-800 Zabrze, e-mail: szromek@polsl.pl; Danuta ylak, Wydzia Zarzdzania Sportem i Turystyk AWF Katowice, ul. Mikoowska 72a, 40-065 Katowice, e-mail: danuta.zylak@yahoo.pl

Konkurencyjno w turystyce oznacza zdolno do wytwarzania produktów (usug) turystycznych w odpowiedzi na potrzeby potencjalnych i obecnych turystów. Pojcie „konkurencyjnoci” na pocztku odnoszono do sektora poszczególnych przedsibiorstw turystycznych, jednak wspóczenie w turystyce podkrela si równie znaczenie konku-rencyjnoci obszarowej.

Kategoria konkurencyjnoci obszaru uzdrowiskowego moe mie róne znaczenia i wystpowa jako:

pewna cecha przestrzeni turystycznej (konkurencja o przestrze i jej zasoby), syntetyczna ocena zachowania podmiotów w regionie (konkurencyjna baza ekono-miczna),

syntetyczna ocena oferty rynkowej produktów miejscowych (konkurencyjno pro-duktów miejscowych),

cecha dziaania wadz regionalnych (strategia konkurencji) [ema 2010].

cznie powysze znaczenia konkurencyjnoci tworz ogóln konkurencyjno da-nego regionu turystyczda-nego.

Do wiadcze turystycznych oferowanych przez uzdrowiska nale rónorakie usugi, które obok walorów i infrastruktury turystycznej stanowi podstawowy element produktu turystyki uzdrowiskowej. Do podstawowych wiadcze oferowanych w ramach produktu uzdrowiskowego nale usugi prozdrowotne. Tego typu usugi to gównie wiadczenia medyczne (lecznicze) oraz rekreacyjno-sportowe [Hadzik 2009].

Usugi prozdrowotne uzdrowisk stanowi uyteczny w sensie spoeczno-gospodar-czym produkt, gównie o charakterze niematerialnym, wytworzony przez prac lekarzy--balneologów, zjoterapeutów, instruktorów rekreacji, trenerów [Marciszewska 1999]. Jednak praca ludzka nie byaby moliwa, gdyby nie zastosowanie wspóczenie nowo-czesnej infrastruktury rekreacyjnej. Wykorzystywana baza rekreacyjno-sportowa wraz ze wiadczonymi usugami rekreacji (typu wellness) staje si obecnie nierzadko decyduj-cym elementem konkurencyjnoci produktu turystyki uzdrowiskowej.

Celem pracy jest pokazanie pozycji konkurencyjnej wybranych elementów produktu turystycznego uzdrowiska Koobrzeg na podstawie porównania z innymi uzdrowiskami statutowymi w Polsce. Koobrzeg od lat naley do uzdrowisk o najwikszym potencjale infrastruktury turystycznej i uzdrowiskowej, a szczególnie bazy noclegowej1, oraz o naj-wikszej intensywnoci ruchu uzdrowiskowego2.

Hipotezy:

Pomimo duego znaczenia Koobrzegu w ruchu turystyczno-uzdrowiskowym wród krajowych uzdrowisk niektóre skadowe produktu turystycznego uzdrowiska nie s konkurencyjne (zajmuj dalekie miejsca w rankingu kurortów w Polsce).

Usugi prozdrowotne, wykorzystujce baz rekreacyjn, zwaszcza o charakterze pro- laktycznym, nie maj jeszcze wysokich ocen wród goci uzdrowiska.

1_{Wskanik Baretje’a-Deferta dla 2009 roku (obliczony na podstawie danych GUS) wynosi 25, co} oznacza, i na 100 mieszkaców miasta przypada 25 miejsc noclegowych.

2_{Wskanik Deferta (obliczony na podstawie danych GUS) wyniós 11 394, co oznacza, i wanie} tylu turystów korzystajcych z noclegów w przeliczeniu na 1 km2 powierzchni miasta przyj Ko-obrzeg w 2009 roku.

–

–

–

–

Klasyczne lecznicze usugi prozdrowotne, wykorzystujce lecznicz baz uzdrowi-skow, maj wysze oceny ni pro laktyczne (rekreacyjne) usugi prozdrowotne.

MATERIA I METODY

W pracy wykorzystano materiay wtórne oraz pierwotne. Materiay wtórne pochodziy z bada wykorzystujcych metody: sondau diagnostycznego oraz analizy statystycznej danych Gównego Urzdu Statystycznego (GUS), natomiast materiay pierwotne zebrano na podstawie bada pilotaowych autorów. W artykule wykorzystano:

materiay wtórne z bada ankietowych dotyczcych oceny produktu turystycznego krajowych uzdrowisk, przeprowadzone w 2005 r. przez Instytut Turystyki w Krako-wie Sp. z o.o. wspólnie ze Stowarzyszeniem Gmin Uzdrowiskowych RP w Krynicy, na reprezentatywnej próbie losowej 3461 goci wszystkich statutowych uzdrowisk. W badaniach tych ustalono miejsca poszczególnych skadowych produktu turystycz-nego Koobrzegu (konkurencyjno elementów produktu turystyczturystycz-nego) na podsta-wie rankingu miejscowoci uzdrowiskowych3,

dane statystyczne z bazy danych regionalnych GUS, które pozwoliy okreli wiel-ko ruchu i potencjau turystyczno-uzdrowiskowego Koobrzegu na tle pozostaych uzdrowisk,

ankietowe badania pilotaowe przeprowadzone w lipcu 2009 r. na losowo wybranych gociach (N = 52) uzdrowiska Koobrzeg oraz sonda diagnostyczny z przedstawi-cielami gminy uzdrowiskowej Koobrzeg. Badania dotyczyy oceny skadowych pro-duktu turystycznego.

Do oceny konkurencyjnoci produktu turystycznego uzdrowiska Koobrzeg wykorzy-stano ocen jego poszczególnych skadowych dokonan przez odwiedzajcych. Ocen t nastpnie porównano z ocen tych samych elementów w pozostaych polskich uzdrowi-skach statutowych.

WYNIKI

Reprezentatywne badania sondaowe przeprowadzone w we wszystkich miastach i gminach uzdrowiskowych w Polsce w 2005 r.4 oraz dane GUS pozwoliy na stworzenie rankingów uzdrowisk na podstawie rednich ocen infrastruktury turystyczno-uzdrowi-skowej i paraturystycznej, usug turystyczno-uzdrowiskowych oraz relacji cen do jakoci tych usug [Czynniki wpywajce… 2005]. Pozwolio to na okrelenie pozycji rankingo-wej uzdrowiska Koobrzeg (tab. 1).

Analizujc miejsca w rankingach uzdrowisk w powyszej tabeli, mona stwierdzi , i Koobrzeg jest konkurencyjny (jest w pierwszej pitce uzdrowisk w kraju) w

nastpu-3_{W celu porównania gmin uzdrowiskowych i wykazania istotnych statystycznie rónic midzy} nimi dobrano klasyczn metod parametrycznej statystyki – analiz wariancji (ANOVA) zmien-nych ilociowych. W celu wykrycia istotzmien-nych statystycznie rónic pomidzy gminami uzdrowisko-wymi przyjto poziom istotnoci statystycznej rónic p < 0,05 [Czynniki wpywajce... 2005]. 4_{W 2005 r. w Polsce istniay 43 uzdrowiska statutowe poddane badaniu.}

3.

–

–

Tabela 1. Ocena skadowych produktu turystycznego uzdrowiska Koobrzeg Table 1. Evaluation of tourism product components in Koobrzeg spa

Lp. Skadowe potencjau konkurencyjnoci produktu uzdrowiska Koobrzeg

Konkurencyjno uzdrowiska Koobrzeg ocena***/ poziom miejsce w rankingu uzdrowisk w Polsce 1 Infrastruktura transportowa (ocena) 3,33 17. 2 Urzdzenia techniczno-sanitarne (ocena) 3,72 19. 3 Lecznicza baza noclegowa (ocena) 3,80 29. 4 Turystyczna baza noclegowa (ocena) 4,13 8. 5 Infrastruktura zwizana ze spacerami w uzdrowisku (ocena) 4,04 19. 6 Infrastruktura dotyczca szlaków rowerowych i cieek zdrowia (ocena) 3,89 15. 7 Pijalnie i tnie (ocena) 4,11 15. 8 Infrastruktura kulturalna (ocena) 4,04 4. 9 Baza gastronomiczna (ocena) 4,04 5. 10 Infrastruktura zwizana z wycigami (ocena) 3,83 9. 11 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna (ocena) 3,94 3. 12 Czysto , bezpieczestwo, estetyka (ocena) 3,87 18. 13 Imprezy kulturalne, sportowo-rekreacyjne (ocena) 3,76 7. 14 Profesjonalizm obsugi (ocena) 4,13 22. 15 Informacja turystyczna, informacja o obiektach (ocena) 3,75 24. 16 Usugi uzdrowiskowe (ocena) 4,11 15. 17 Imprezy turystyczne wyjazdowe, rozrywka (nocna i dzienna) (ocena) 3,78 11. 18 Usugi noclegowe* (ocena) 3,88 6. 19 Usugi publicznej suby zdrowia* (ocena) 3,69 19. 20 Usugi medyczne* (ocena) 3,93 9. 21 Usugi kosmetyczne* (ocena) 3,74 8. 22 Usugi transportowe* (ocena) 3,93 3. 23 Usugi gastronomiczne (ocena) 3,91 7. 24 Usugi kulturalne (ocena) 3,69 12. 25 Turyci korzystajcy z noclegów w zakadach uzdrowiskowych (liczba)** 107 477 1. 26 _{Turyci zagraniczni korzystajcy z noclegów w zakadach uzdrowiskowych}

(liczba)** 42 535 1.

27 Turyci korzystajcy z turystycznej bazy noclegowej (liczba)** 192 137 1. 28 Turyci zagraniczni korzystajcy z turystycznej bazy noclegowej (liczba)** 78 436 1. 29 Stopie wykorzystania miejsc noclegowych (%)** 65,1 8. 30 Stopie wykorzystania miejsc noclegowych w zakadach uzdrowiskowych (%)** 73,80 17. 31 Liczba udzielonych noclegów w zakadach uzdrowiskowych (liczba)** 1 238 600 1. 32 Liczba udzielonych noclegów (liczba)** 1 766 834 1. 33 Liczba obiektów turystycznej bazy noclegowej (liczba)** 51 1. 34 Liczba zakadów uzdrowiskowych (liczba)** 23 1. 35 Liczba miejsc noclegowych w turystycznej bazie noclegowej (liczba)** 9 025 1. 36 Liczba miejsc noclegowych w zakadach uzdrowiskowych (liczba)** 4 834 1.

Legenda: *ocena relacji cen do jakoci usug w uzdrowiskach, ** dane z 2004 r., *** ocena w skali od 2 do 5. Legend: *evaluation of the price relationship to the quality of services in spas, ** data from 2004, *** evaluation in the scale from 2 to 5.

ródo: Opracowanie wasne na podstawie: [Czynniki wpywajce… 2005]. Source: Based on [Czynniki wpywajce… 2005].

jcych kategoriach: infrastruktura kulturalna (miejsce 4.), baza gastronomiczna (miej-sce 5.), infrastruktura sportowo-rekreacyjna (miej(miej-sce 3.), usugi transportowe (miej(miej-sce 3.), liczba przyjedajcych turystów korzystajcych z noclegów w zakadach uzdrowi-skowych (miejsce 1.), liczba przyjedajcych turystów zagranicznych korzystajcych z noclegów w zakadach uzdrowiskowych (miejsce 1.), liczba turystów korzystajcych z turystycznej bazy noclegowej (miejsce 1.), liczba turystów zagranicznych korzystaj-cych z turystycznej bazy noclegowej (miejsce 1.), liczba udzielonych noclegów w za-kadach uzdrowiskowych (miejsce 1.), liczba udzielonych noclegów (miejsce 1.), liczba obiektów turystycznej bazy noclegowej (miejsce 1.), liczba zakadów uzdrowiskowych (miejsce 1.), liczba miejsc noclegowych w turystycznej bazie noclegowej (miejsce 1.), liczba miejsc noclegowych w zakadach uzdrowiskowych (miejsce 1.).

Analiza tabeli 1 pokazuje, e najdalsze pozycje rankingowe Koobrzegu dotycz ta-kich kategorii, jak: lecznicza baza noclegowa (miejsce 29.), informacja turystyczna, in-formacja o obiektach (miejsce 24.), profesjonalizm obsugi (miejsce 22.).

Analizujc znaczenie elementów klasycznych usug prozdrowotnych-leczniczych wykorzystujcych baz lecznictwa uzdrowiskowego, naley zauway pewne fakty (tab. 1). Wysok ocen goci (4,11) w Koobrzegu otrzymay pijalnie i tnie – urzdzenia potrzebne do wiadczenia usug typowo balneologicznych (np. kuracji pitnej, inhalacji). Jednak a 14 uzdrowisk byo w tym elemencie bardziej konkurencyjnych. Infrastruktura zwizana ze spacerami w parku zdrojowym naleca do klasycznych elementów produk-tu produk-turystyki uzdrowiskowej równie uzyskaa wysok ocen (4,04), jednak w rankingu bya to dopiero 19. pozycja.

Wród klasycznych wiadcze prozdrowotnych typowe usugi uzdrowiskowe uzyska-y wysok ocen 4,11 (jednak a 14 uzdrowisk miao ocen wysz), a usugi medyczne oceniono na 3,93 (9. miejsce). Typowo lecznicza baza noclegowa (sanatoryjna, szpital-na) w Koobrzegu nie tylko nie jest elementem konkurencyjnym produktu (29. miejsce w rankingu), ale take ma ocen poniej dobrej (3,8).

Jednymi ze skadowych produktu turystyki uzdrowiskowej, tzw. nowego paradyg-matu, s „imprezy turystyczne wyjazdowe, rozrywka”. Ocena 3,78 i dopiero 11. miejsce w rankingu wiadcz o ich niskiej konkurencyjnoci. Podobnie nierzadko innowacyjne elementy produktu, czyli „usugi kosmetyczne”, nie nale do konkurencyjnych (oce-na 3,74 i 8. miejsce w rankingu). Po(oce-nadto sporód wybranych elementów potencjalnej innowacyjnoci produktowej sab konkurencyjnoci w Koobrzegu charakteryzuje si „infrastruktura dotyczca szlaków rowerowych i cieek zdrowia” (3,89 i 15. miejsce w rankingu). Bardzo wanym przykadem potencjalnych elementów innowacyjnoci pro-duktowych jest baza dla rozwoju usug sportowo-rekreacyjnych. Infrastruktura sporto-wo-rekreacyjna w Koobrzegu pomimo oceny poniej dobrej (3,94) jest konkurencyjna w stosunku do innych krajowych uzdrowisk (3. miejsce w rankingu).

Chocia wyniki bada jakociowych (oceny respondentów) niektórych skadowych produktu turystycznego uzdrowiska w Koobrzeg nie potwierdzaj ich wysokiej konku-rencyjnoci, to jednak ten kurort nadmorski jest niekwestionowanym liderem na krajo-wym rynku uzdrowiskokrajo-wym (tab. 1). Nie naley zapomnie , e na kreowanie ruchu tu-rystyczno-uzdrowiskowego w Koobrzegu niewtpliwie ma wpyw najwikszy w Polsce potencja infrastruktury lecznictwa uzdrowiskowego (tab. 1).

W pracy postanowiono przytoczy równie wyniki pilotaowych bada wasnych opartych na materiaach pierwotnych bada sondaowych losowo wybranych goci (N = 52) Koobrzegu, które zostay przeprowadzone w pierwszej poowie lipca 2009 r. Badanie ma jednak wycznie charakter bada próbnych, gdy wielko pobranej próby nie daje prawa rozcignicia wniosków na ca populacj goci uzdrowiska. Moliwe jest jednak zidenty kowanie interesujcych prawidowoci, które w toku dalszych bada powinny zosta zwery kowane. Dane poddano statystycznej analizie opisowej i porów-nawczej cech majcych istotny wpyw na omawiane zjawiska5.

Respondenci ocenili uzdrowisko pod wzgldem kilku cech opisujcych badane zjawi-sko. Kwestionariusz zosta poddany analizie rzetelnoci z zastosowaniem wspóczynnika alfa Cronbacha. W przypadku zastosowanego kwestionariusza przekroczy on warto progow (0,7) i wyniós 0,9. Rozpito ocen wahaa si od –5 do 5. Jak obrazuje tabela 2, najwysze oceny otrzymay baza gastronomiczna uzdrowiska (4,49 ±0,95), a nastpnie poziom utrzymania czystoci (4,37 ±0,82). Najnisze oceny uzyskay oznakowanie tury-styczne oraz lokalny transport (< 2,5). Trzeba jednak wspomnie , i skala ocen miecia si midzy –5 a 5, a zatem ju wynik powyej zera moe by traktowany jako zadowa-lajcy.

Kolejna grupa pyta dotyczya czynników wskazywanych jako kluczowe przy podej-mowaniu decyzji o przyjedzie do uzdrowiska. Sformuowane pytania mona okreli jako rzetelne, co potwierdza wspóczynnik alfa Cronbacha wynoszcy 0,89. Co zatem przyciga kuracjuszy do uzdrowiska Koobrzeg? Zasadniczymi czynnikami decydujcy-mi o przyjedzie do Koobrzegu s naturalne walory lecznicze uzdrowiska oraz jako wiadczonych usug i standard bazy noclegowej. Najnisze noty nadano skierowaniu (opinii lekarza), jako czynnikowi najmniej znaczcemu. Jest to o tyle interesujcy wy-nik, e 47% badanych przybyo do uzdrowiska za porednictwem ubezpieczyciela (NFZ, ZUS, PEFRON, KRUS).

Podzia badanych na tzw. komercyjnych i kontraktowych, czyli (odpowiednio) tych, którzy przybywaj do uzdrowiska z wasnej inicjatywy i na wasny koszt, oraz tych, któ-rych pobyt nansowany jest za spraw NFZ, KRUS, ZUS lub PEFRON, ujawnia kilka rónic. Istotnie statystycznie rónice (p = 0,0214) zauwaa si w przypadku standardów

5_{Statystyczna analiza opisowa polegaa gównie na uzyskaniu takich miar, jak rednia arytmetyczna,} odchylenie standardowe, kwartyle, wspóczynnik zmiennoci itp. W analizie wspózalenoci posu-ono si gównie nieparametrycznymi metodami szacowania siy i kierunku zalenoci, np. wspó-czynnikiem rang Spearmana. Dla zmiennych jakociowych przyjmujcych dwa warianty lub wielo-wariantowych – wspóczynnikiem rang Spearmana (dla wariantów moliwych do uporzdkowania), Yule’a (dla tablic 2x2), Chi-kwadrat, stosunkami korelacyjnymi (dla zalenoci midzy miarami no-minalnymi i porzdkowymi), a take za pomoc wspóczynnika tau-b i tau-c Kendalla.

W przypadku zmiennych o rozkadzie normalnym do porównania dwóch wartoci przecitnych w badanych grupach niezalenych zastosowano test t-Studenta, ustalajc najpierw jednorodno wariancji (testem Fishera-Snedecora oraz Levene’a). Dla porównania dwóch grup przy zmiennych o rozkadzie innym ni normalny zastosowano test U (Manna-Whitneya). W przypadkach niejed-norodnych wariancji porównywanych grup o rozkadzie normalnym zastosowano test C (Cochra-na-Coxa). Rozkady badanych zmiennych sprawdzono testami Shapiro-Wilka. W wery kacjach przeprowadzonych za pomoc testów statystycznych uwzgldniono istotno na poziomie   0,05, okrelajc tym samym, i prawdopodobiestwo popenienia bdu I rodzaju p jest nie wiksze ni 0,05, a w wielu przypadkach nie wiksze ni 0,01 lub nawet 0,001.

bazy noclegowej – kuracjusze komercyjni oceniaj je wyej. Równie inaczej postrze-ga si bezpieczestwo w uzdrowisku – tu z kolei kuracjusze kontraktowi oceniaj ten czynnik wyej ni komercyjni (p = 0,0157). Ogromna rónica wystpuje w ocenie walo-rów historyczno-kulturowych uzdrowiska (p = 0,0221) oraz w ocenie reklamy i promocji (p = 0,0045).

DYSKUSJA

W krajowej literaturze przedmiotu w ostatnich latach podejmuje si problematyk konkurencyjnoci uzdrowisk [Czynniki wpywajce… 2005; Dryglas 2009; Januszew-ska 2008; Rapacz, Gryszel, Jaremen 2009b; Rapacz, Gryszel, Jaremen 2009c; Woowiec 2005; Hadzik 2009]. Na konkurencyjno produktu turystyki uzdrowiskowej Koobrzegu decydujcy wpyw ma atrakcyjno poszczególnych elementów oferty kurortu. Zgodnie z tzw. acuchem wartoci w turystyce wystarczy, e jeden element w ofercie bdzie mao atrakcyjny dla goci i to on bdzie to rzutowa na ogóln konkurencyjno omawianego produktu [Weiermair 1997].

Jedn ze skadowych produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce (nierzadko nisko ocenian przez kuracjuszy i turystów, a przez to wpywajc na konkurencyjno tyche miejscowoci) jest oferta w zakresie aktywnoci sportowo-rekreacyjnej (typu wellness). Potwierdzaj to badania obce [Rapacz, Gryszel, Jaremen 2009a]. Cytowane badania wy-Tabela 2. Ocena skadowych produktu turystycznego uzdrowiska Koobrzeg na podstawie

pilota-owych bada sondapilota-owych w 2009 r.

Table 2. Evaluation of tourist product components of Koobrzeg spa based on a pilot survey in 2009

Ocena uzdrowiska w skali od –5 do 5

Kategoria Ocena (±SD)

Ocena bazy gastronomicznej 4,49 (±0,95)

Ocena czystoci 4,37 (±0,82)

Ocena jakoci obsugi turysty 4,29 (±1,19)

Ocena bezpieczestwa 4,27 (±1,27)

Ocena bazy noclegowej 4,26 (±1,64)

Ocena gocinnoci 4,21 (±1,11)

Ocena atmosfery miejscowoci 4,15 (±1,51)

Ocena atrakcyjnoci zabiegów i terapii 4,01 (±1,26)

Ocena bazy usug rekreacyjno-sportowych 3,13 (±2,09)

Ocena organizacji imprez turystycznych 3,12 (±2,26)

Ocena organizacji imprez kulturalnych 2,86 (±2,32)

Ocena informacji turystycznej 2,72 (±1,95)

Ocena oznakowa turystycznych 2,46 (±2,19)

Ocena transportu lokalnego 2,24 (±2,02)

ródo: Opracowanie wasne. Source: Authors’ research.

kazay, e w czci krajowych uzdrowisk zarówno dostpno , jak i atrakcyjno urz-dze sportowo-rekreacyjnych wiadczcych usugi prozdrowotne typu wellness naleaa do najniej ocenianych elementów produktu uzdrowiskowego. Z drugiej strony klasycz-na lecznicza oferta produktowa oceniaklasycz-na bya wyej.

Potwierdziy to te badania autorów artykuu odnonie oceny ofert pro laktycznej (wellness) oraz typowo leczniczej w Koobrzegu. Nie zmienia tego fakt, e w porówna-niu oceny infrastruktury sportowo-rekreacyjnej badanego uzdrowiska z reszt krajowych kurortów baza ta w rankingu uplasowaa si na 3 miejscu (tab. 1). Mona powiedzie , e analizowana infrastruktura bya konkurencyjna w stosunku do innych krajowych uzdrowisk. Jednak ocena infrastruktury rekreacyjno-sportowej Koobrzegu poniej do-brej (3,94) pokazuje, na jak niskim poziomie konkurencyjnoci znajduje si oferta well-ness w pozostaych polskich kurortach, które w tym rankingu uplasoway si niej (tak byo z 40 uzdrowiskami). Moe to wiadczy o niewykorzystywaniu do koca roli, jak ma w literaturze przedmiotu oferta usug pro laktycznych typu wellness [cka 2003], czyli znaczenia jako jednego z waniejszych przykadów innowacyjnoci produktowej w uzdrowiskach [Durydiwka, Duda-Gromada 2009; Dryglas 2009; Hadzik 2009]. Ozna-Tabela 3. Czynniki decydujce o przyjedzie do uzdrowiska Koobrzeg na podstawie pilotaowych

bada sondaowych w 2009 r.

Table 3. Factors deciding about the arrival to Koobrzeg spa based on a pilot survey in 2009

Czynniki decydujce o przyjedzie do uzdrowiska (w skali od 0 do 10) Kategoria ogóem (n=52) komercyjni (n1=26) kontraktowi (n2=23) istotno rónic Ocena (±SD) p

Naturalne walory lecznicze uzdrowiska 8,79 (±1,77) 8,39 (±1,92) 9,40 (±1,35) 0,5874 Jako wiadczonych usug 8,25 (±2,24) 8,30 (±1,92) 8,18 (±2,67) 0,6021 Standard bazy noclegowej 7,93 (±2,18) 8,29 (±1,94) 7,76 (±2,39) 0,0214 Popularno i presti uzdrowiska 7,73 (±2,78) 7,42 (±2,92) 8,31 (±2,50) 0,1075 Poczucie bezpieczestwa w uzdrowisku 7,72 (±2,84) 7,35 (±3,24) 8,57 (±2,06) 0,0157 Õ Standard bazy gastronomicznej 7,57 (±2,39) 7,60 (±2,16) 7,79 (±2,70) 0,2546 Szeroka oferta (wiele propozycji) usugowa

uzdrowiska 7,49 (±2,75) 7,05 (±2,85) 8,23 (±2,49) 0,0734

Moliwo spdzania czasu wolnego 7,19 (±3,16) 6,62 (±3,49) 8,00 (±2,54) 0,1516 Pozytywna opinia o uzdrowisku 7,12 (±2,29) 7,00 (±2,12) 7,47 (±2,70) 0,3011 Standard bazy sportowo-rekreacyjnej 6,30 (±3,12) 5,57 (±3,28) 7,58 (±2,43) 0,7220 Poprzednie przyjazdy do uzdrowiska 5,87 (±3,71) 5,04 (±3,76) 7,20 (±3,34) 0,0780 Dobry i atwy dojazd 5,82 (±4,12) 5,68 (±3,75) 6,71 (±4,60) 0,0273 Õ Standard bazy transportowej 5,78 (±3,65) 4,87 (±3,62) 7,53 (±3,29) 0,2560 Walory historyczno-kulturowe uzdrowiska 5,25 (±3,37) 4,30 (±2,82) 6,92 (±3,71) 0,0221Õ Reklama i promocja 5,14 (±3,55) 3,77 (±2,94) 7,29 (±3,45) 0,0045 Õ Blisko od miejsca zamieszkania 5,00 (±3,96) 3,86 (±3,69) 6,79 (±3,83) 0,3713 Skierowanie/opinia lekarza 4,97 (±4,03) 3,50 (±3,49) 7,07 (±3,91) 0,5874 ródo: Opracowanie wasne

cza to, e usugi typu wellness wykorzystujce obiekty i urzdzenia sportowo-rekreacyjne krajowych uzdrowisk nie naleay do konkurencyjnych na europejskim rynku turystyki zdrowotnej.

Wspóczenie wiele krajów wykorzystuje róne narzdzia w celu kreowania atrakcyj-nej dla goci oferty wellness. Przykadowo Niemiecki Zwizek Uzdrowisk (z niem. Deut-scher Heilbäderverband) opracowa surowe kryteria i procedury, które musz spenia uzdrowiska chcce ubiega si o znak jakoci „Wellness w kurorcie” [Positionspapier… 2005]. W wielu niemieckich uzdrowiskach wellness jest podstaw usug w ramach reali-zowanej w tych miejscowociach turystyki kuracyjnej.

W Polsce nie prowadzi si standaryzacji usug typu wellness, w odrónieniu od wiadczonych usug klasycznej turystyki leczniczej. W tych ostatnich wiadczeniach jako jest zabezpieczona standardami medycznymi z zakresu balneologii i medycyny zykalnej, które nale w Polsce do specjalnoci medycznych. Potwierdzeniem docenia-nia jakoci krajowych klasycznych usug leczniczych s przyjazdy obcokrajowców do Koobrzegu. Analiza danych GUS pokazaa, e uzdrowisko Koobrzeg stanowi obszar najwikszego zagranicznego przyjazdowego ruchu turystyczno-uzdrowiskowego, w tym gównie z Niemiec (tab. 1). Wymagajcy niemiecki klient uzdrowiskowy przyjeda nie tylko dlatego, e uzdrowiskowa oferta typowo lecznicza jest konkurencyjna cenowo6, ale take dlatego, e jest atrakcyjna i nie odbiega od standardów jakociowych spotykanych w kurortach niemieckich.

Nie mona tego powiedzie o ofercie wellness, która na podstawie materiaów wtór-nych i pilotaowych bada waswtór-nych oceniana bya nisko przez koobrzeskich goci za-granicznych i krajowych, jako jeden z mniej atrakcyjnych elementów produktu turystyki uzdrowiskowej (tab. 1 i tab. 2).

Usugi uzdrowiskowe w Koobrzegu nie mog opiera si tylko na klasycznych te-rapiach. Koobrzeg, chcc utrzyma w przyszoci wysoki poziom przyjazdów turystów (w tym zagranicznych), musi wprowadza innowacyjn ofert opart na usugach rekre-acyjno-sportowych (typu wellness). Zreszt analiza statystyczna danych GUS pokazuje, e liczba udzielonych noclegów gociom zagranicznym w Koobrzegu od 2006 r. ulegaa zmniejszaniu z kadym kolejnym rokiem.

W literaturze przedmiotu nierzadko podkrela si, e turyci i kuracjusze nie chc korzysta z powtarzajcej si oferty turystycznej [Januszewska, Nawrocka 2009]. W duszej perspektywie czasu Koobrzeg, który naley do czoowych miejscowoci uzdrowiskowych w Polsce, chcc utrzyma obecny poziom wielkoci ruchu turystycz-no-uzdrowiskowego, powinien rozwija i promowa równie wysokiej jakoci ofert zdywersy kowanych usug typu wellness – niekoniecznie tylko dla osób chorych, ale równie dla dbajcych o zdrowie [Owsiak, Sewerniak 2007]. Zreszt potwierdzaj to

6_{W czci dziaalnoci polskich uzdrowisk, zwaszcza zachodnich (sudeckich) i nadmorskich z} Ko-obrzegiem na czele od 1 maja 2004 r., czyli od momentu wejcia Polski do UE, da si zaobserwo-wa wpyw niemieckiego systemu ubezpiecze zdrowotnych. Przykadowo, w pastwowej spóce uzdrowiskowej „Cieplice” w 2004 r. 20% stanowili kuracjusze niemieccy. Cz z nich naleao do typowych kuracjuszy komercyjnych, ale wród niemieckich goci byli i tacy, którym niemieckie kasy refundoway koszty za dzie pobytu i zabiegów w wysokoci od 110 do 130 z. Pobyty te byy rednio prawie trzy razy tasze ni w uzdrowiskach niemieckich. [Milion Niemców… 2005].

wasne i obce badania czynników decydujcych o przyjedzie goci do uzdrowiska (tab. 3) [Czynniki wpywajce… 2005]. Oczywicie sama tylko oferta usug sportowo-rekre-acyjnych wykorzystujcych baz rekreacyjn nie decyduje o przyjazdach do uzdrowisk, w tym take do Koobrzegu (tab. 3). Jednak naley pamita , e usugi tego typu mog by wkomponowane i poczone z klasyczn ofert turystyki uzdrowiskowej. Jeden z waniejszych czynników, czyli naturalne walory lecznicze uzdrowiska, mog by wy-korzystane w usugach typu wellness. Przykadem moe by w warunkach polskich in-nowacyjne wykorzystanie wód termalnych dla celów rekreacyjnych, a nie tylko leczni-czych7.

Optymistyczny jest fakt, e badania sondaowe autorów z przedstawicielami gminy Koobrzeg wykazay perspektywy inwestycyjne w zakresie rozwoju oferty sportowo--rekreacyjnej8. Badania te pokazay równie aktywno inwestycyjn i modernizacyjn w latach przeszych, czyli 2003–20089. wiadczy to porednio, e gmina Koobrzeg, jako jeden z podmiotów tworzcych ofert uzdrowiska i koordynator kreowania produktu tu-rystyki na obszarze badanego kurortu, dostrzega rol infrastruktury sportowo-rekreacyj-nej, otwierajcej moliwoci rozwoju usug dla przyjedajcych goci – niekoniecznie w celach leczniczych. Bezporedni odpowiedzi na znaczenie dla gminy tego typu oferty s wyniki powyszego sondau diagnostycznego. Wynika z niego, e inwestycje w „budow i modernizacj urzdze i obiektów sportowo- rekreacyjnych” miay po „ochronie walorów turystyczno-uzdrowiskowych” najwiksze znaczenie dla badanej gminy10.

WNIOSKI

Mimo duego znaczenia Koobrzegu w ruchu turystyczno-uzdrowiskowym wród polskich uzdrowisk, niektóre skadowe produktu turystycznego tego uzdrowiska nie s konkurencyjne.

Usugi prozdrowotne Koobrzegu, wykorzystujce baz rekreacyjn, zwaszcza o charakterze pro laktycznym, nie uzyskuj jeszcze wysokich ocen goci, co wiadczy

7_{W Polsce, chocia istniej warunki (ok. 80% kraju to potencjalne obszary wystpowania zó} termalnych), bardzo mao uzdrowisk wykorzystuje wody termalne nawet do klasycznych usug leczniczych.

8_{Na podstawie badania ankietowego wykazano, e w latach 2009–2012 w Koobrzegu planowane} s modernizacje i/lub nowe inwestycje dotyczce: boisk do piki nonej (2 obiekty, w tym jedno im. S. Karpiniuka – tragicznie zmarego w wypadku samolotowym pod Smoleskiem posa na Sejm RP), boisk do siatkówki (2), boisk do koszykówki (2), stadionu lekkoatletycznego, kortów teniso-wych (kompleks 6 kortów), tras roweroteniso-wych (13 km), przystajni jachtowej oraz mola.

9_{Ankietowe badania wasne dowiody, e gmina Koobrzeg w latach 2003–2008 zrealizowaa} na-stpujce inwestycje: boiska do piki nonej (7 boisk), boiska do siatkówki (3), boiska do koszy-kówki (7), park wodny, kort tenisowy, basen, trasy rowerowe (4 km).

10_{Inwestycje w „budow i modernizacj urzdze i obiektów sportowo-rekreacyjnych” w} bada-niach uzyskay w skali wanoci od 0 (zupenie niewane znaczenie) do 10 (bardzo wane znacze-nie) not 9. Inwestycje wyprzedziy m.in.: „budow i modernizacj parków i obszarów zielonych” (ocena 8 w skali wanoci), „budow i modernizacj infrastruktury usugowo-gospodarczej” (7), „popraw estetyki gminy” (5), „budow i modernizacj parkingów” (5).

o potrzebie rozwoju tego typu oferty w uzdrowisku. Chocia ocena nieco poniej dobrej stawia Koobrzeg w czoówce krajowych uzdrowisk w rankingu oferty sportowo-rekre-acyjnej, to w konfrontacji z uzdrowiskami zachodniej i poudniowej Europy poziom ten jest niewystarczajcy i nie stanowi o konkurencyjnoci w tym zakresie ofertowym. Dla porównania wystarczy spojrze na wysoko konkurencyjn ofert usug typu wellness wy-korzystujc atrakcyjne dla goci wody termalne w kurortach wgierskich, sowackich czy woskich.

W Koobrzegu w wikszoci klasyczne lecznicze usugi prozdrowotne, wykorzystu-jce lecznicz baz uzdrowiskow, maj wysze oceny ni pro laktyczne (rekreacyjne) usugi prozdrowotne. Zreszt taki wniosek i tez mona postawi w stosunku do wielu innych uzdrowisk, gdzie atrakcyjno i ocena usug leczniczych s wysze ni usug pro- laktycznych typu wellness.

Naley podkreli , e problematyka konkurencyjnoci turystyki uzdrowiskowej wpi-suje si w krajow strategi rozwoju turystyki, czyli „Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku”, a w szczególnoci w „Obszar priorytetowy I”, czyli „Produkt turystyczny o wyso-kiej konkurencyjnoci”. W szczególnoci we wspomnianym dokumencie w „Celu opera-cyjnym I.5 – Rozwój wiodcych typów turystyki” znajduje si „Dziaanie I.5.1 – Wspie-ranie rozwoju turystyki uzdrowiskowej, medycznej, rehabilitacyjnej oraz turystyki typu wellness”11.

PIMIENNICTWO

Bank Danych Regionalnych, 2005. GUS, Warszawa.

Czynniki wpywajce na jako i konkurencyjno usug turystycznych w miejscowociach uzdro-wiskowych, 2005. SGURP i Instytut Turystki Sp. z o.o., Kraków.

Dryglas D., 2009. Innowacje produktowe turystyki uzdrowiskowej, [w:] Innowacyjne kierunki rozwoju turystyki uzdrowiskowej i lecznictwa uzdrowiskowego. Monogra a, SGURP, Krynica, 167–174.

Durydiwka M., Duda-Gromada K., 2009. SPA i Wellness jako nowe (?) funkcje w miejscowociach uzdrowiskowych, [w:] Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy. Red. M. Borusz-czak, WSZTiH, Gdask, 245–255.

Hadzik A., 2009. Turystyka wellness jako przykad innowacyjnego kierunku w uzdrowiskach, [w:] Innowacyjne kierunki rozwoju turystyki uzdrowiskowej i lecznictwa uzdrowiskowego. Monogra a. SGURP, Krynica, 199–211.

Januszewska M., Nawrocka E., 2009. Rola klienta w dziaalnoci innowacyjnej przedsibiorstw uzdrowiskowych w Polsce, [w:] Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy. Red. M. Boruszczak, WSZTiH, Gdask, 217–230.

Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku, 2008. Ministerstwo Sportu i Turystyki, Warszawa. cka I., 2003. Nowe (?) trendy w turystyce zdrowotnej, Prace i Studia Geogra czne, Wyd.

Uni-wersytetu Warszawskiego, t. 32, Warszawa.

Marciszewska B., 1999. Konsumpcja usug rekreacyjno-sportowych. Wyd. AWF, Gdask. Milion Niemców, 2005. Biuletyn Prasowy POT, nr 140.

11_{Do powyszego krajowego dokumentu strategicznego dla turystyki nawizuje „Strategia rozwoju} turystyki w województwie zachodniopomorskim do 2015 r.”, który obowizuje take miejscowo uzdrowiskow Koobrzeg. [Strategia rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim… 2005/2006].

Owsiak J., Sewerniak J., 2007. Ocena rynku midzynarodowego i krajowego na komercyjne usu-gi prozdrowotne województwa zachodniopomorskiego i Koobrzegu. Instytut Turystyki, Warszawa-Toru.

Positionspapier des Deutschen Heilbäderverbandes zum Gütesiegel, 2005. Deutscher Heilbäde-rverband, Bonn.

Rapacz A., Gryszel P., Jaremen D., 2009a. Atrakcyjno turystyczna wybranych uzdrowisk w per-cepcji kuracjuszy, [w:] Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy. Red. M. Borusz-czak, WSZTiH, Gdask, 387–398.

Rapacz A., Gryszel P., Jaremen D., 2009b. Innowacje w percepcji przedstawicieli jednostek samo-rzdu terytorialnego i klientów uzdrowisk, [w:] Innowacyjne kierunki rozwoju turystyki uzdrowiskowej i lecznictwa uzdrowiskowego. Monogra a, SGURP, Krynica, 145–160. Rapacz A., Gryszel P., Jaremen D., 2009c. Innowacje w wybranych uzdrowiskach w Polsce, [w:]

Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy. Red. M. Boruszczak, WSZTiH, Gdask, 447–458.

Strategia rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim do 2015 r. 2005/2006. ZROT, PART, Warszawa-Szczecin-Koszalin

Weiermair K., 1997. On the concept and de nition of Quality in Tourism, AIEST, St. Gallen. Woowiec T., 2005. Konkurencyjno polskich gmin uzdrowiskowych w warunkach integracji z Uni

Europejsk. Roczniki Nauk Spoecznych – Ekonomia i Zarzdzanie t. 33, 165–191. Zema M., 2010. Warto dla klienta w procesie ksztatowania konkurencyjnoci obszaru recepcji

turystycznej, GWSH, Katowice.

COMPETITIVENESS OF THE TOURISM PRODUCT OF KOOBRZEG SPA

Abstract. Products of the tourism spa are an offer of more and more global health tourism market. In spas desire for competitiveness forces different actions, including product con-cerning health services and infrastructure. There are numerous factor essential for creating competitiveness of subjects or tourist areas. One of them is innovation applying. Other important factors of spa tourism development are product innovations, including modern health services, i.e. wellness. The aim of the paper is to show the level of competitiveness of some elements of a spa product, especially health services, on the example of Koobrzeg spa.

Key words: product of spa tourism, competitiveness, health services