Tadeusz Krahel
Seminarium naukowe historyków
Kościoła
Studia Theologica Varsaviensia 12/1, 305-307
S P R A W O Z D A N I A
I
R E C E N Z J E
Studia T heol. Vars. 12 (1974) nr 1
SEMINARIUM NAUKOW E HISTORYKÓW KOŚCIOŁA
W g o ścin n ych murach klasztoru jasn ogórsk iego OO. Paulinów odbyło się w dniach 25— 26 k w ietnia 1973 r. sem inarium naukow e h istoryk ów K oś cioła, na które przybyli profesorow ie ATK (ks. prof, dr hab. E. H. W y c z a w s k i , ks. bp dr hab. W . U r b a n , ks. dr hab. F. S t o p n i a k) i KUL (ks. prof. dr hab. B. K u m o r i ks. dr hab. Z. Z i e l i ń s k i ) oraz w y k ła d o w cy w ięk szo ści sem inariów duchow nych d iecezjaln ych i zakonnych. O w yborze Jasnej Góry na m iejsce tegoroczn ego zjazdu zadecydow ało w głów n ej m ierze przypadające w tym roku 300-lecie śm ierci o. A ugustyna K ordeckiego, obrońcy często ch o w sk ieg o klasztoru przed Szwedami w 1655 r.1
Tego typu sym pozja odbyw ają się każdego roku i mają z góry określoną tem atykę. Tym razem jednak odstąpiono od zw y k łej praktyki i każdy m ógł zgłosić referat na d ow oln y tem at. T oteż problem atyka sem inarium była bardzo różnorodna. P relegen ci referow ali w yn ik i sw oich badań. Z głoszono 10 referatów , z których 2 m iały charakter jubileuszow y: jeden z okazji rocznicy w yżej w spom nianej, a drugi w zw iązku z 400-leciem konfederacji w arszaw skiej.
N a pierw szej sesji w dniu 25 kw ietnia, której przew odniczył ks. prof. E. H. W yczaw sk i, w y g ło szo n o 4 referaty. O. H enryk C z e r w i e ń w sw ym referacie z okazji 300-lecia śm ierci A. K ordeckiego pt. O brona C z ę s t o c h o w y
w ś w ie t le ostatnich badań przedstaw ił w sposób bardzo przejrzysty i w y
czerpujący stan d otych czasow ych badań nad obroną Jasnej Góry w 1655 r. Był to jed en z najlep szych referatów i w dysk u sji postulow ano podanie go do druku, m. in. z tego w zględu, że m ógłb y skłonić skrytykow anych przez o. C zerw ienia niektórych autorów do ponow nego zabrania głosu, a przez to w n ieść n ow e elem en ty do d ysk u syjn ych dotąd problem ów,
C iekaw e spojrzenie na k onfederację w arszaw ską z 1573 r., której 400-lecie w ypada rów nież w tym roku, przedstaw ił ks. dr Jan К o r e w a w odczycie pt. K onfederacja w a r s z a w s k a . Zdaniem prelegenta konfederacja ta w dal szych k on sek w en cjach odbiła się n egatyw n ie na K ościele i całym kraju, gd yż mimo ogłoszonej tolerancji, nadal utrzym yw ał się stan w alki m iędzy katolikam i i protestantam i. C hociaż w k oń cow ej fazie n iep od ległej R zeczy pospolitej b yła to w alka już tylko iluzoryczna, to jednak w ycisk ała pew ne 1 W zw iązku z tą rocznicą OO. Paulini p rzygotow ują do druku biblio grafię prac o A. Kordeckim.
3 0 6 SPRAW OZDANIA I RECENZJE [2]
piętno na polskim K ościele. Protestantyzm zaś w tym czasie u nas nie sta now ił już w ła ściw ie żadnej siły . Referent zaakcentow ał m ocno podłoże re ligijne zjaw iska, pom inął zaś jeg o aspekt p olityczn y i społeczny.
N astęp n y referat K on trr eiorm acyjn a działalność ka rd yn a ła Stanisława
H ozju sza i o d n o w a p o t i y d e n c k a na W a r m ii w y g ło sił ks. dr A lo jzy Szorc2.
P relegent m ów ił jednak nie ty le o działalności w arm ińskiego kardynała, ile o bibliografii d otyczącej tej osobistości, podkreślając k olejn e fazy zain teresow ania się nią w literaturze naukow ej. Raczej ubocznie dotknął prze biegu reform acji na W armii oraz stosunku H ozjusza do k sięcia pruskiego A lbrechta.
K olejny odczyt, ks. dra Jana K r a c i k a , D uszp a sterstw o pa ra iialne
w dobie s a s k ie j w d ie c e z ji k r a k o w s k i e js, zw rócił u w agę na zagadnienie sła
bo u nas znane, a gd y chodzi o okres saski, jednostronnie dotąd oceniane. Autor referatu, na przykładzie dekanatu N ow a Góra w diecezji krakow skiej, ukazał w ielo a sp ek to w y obraz duszpasterstw a pierw szej połow y XVIII w. Oto niektóre jeg o aspekty. Kler odznaczał się dużym poczuciem odpow iedzialności za poziom religijno-m oralny sw oich w iernych, co w yra żało się przede w szystkim w gorliw ym udzielaniu sakram entów i prakty kach religijnych. N ie zapom inali też duchow ni przypom inać w iernym o obo w iązkach w ob ec kleru. W tak tyce duszpasterskiej odnośnie spraw m oral nych górow ał n egatyw izm . Chciano nauczyć dobra nie ty le przez ukazanie jego w artości, ile przez obrzydzenie grzechu. P ow szech n ość obow iązkow ych praktyk religijn ych nie dow odzi łączenia z nimi n ajgłęb szych przeżyć reli gijnych. W arunkow ana b ow iem była nie ty le osobistą postaw ą religijną, ile konform izmem , presją opinii i różnego rodzaju środkam i przymusu. Z m asow ym udziałem w iern ych w praktykach ok resow ych nie n a leży w ią zać zbyt optym istycznych w n iosk ów o stanie religijn ości. Ś w iętow an ie dzie lon e m iędzy k o śció ł i karczmę, jednorazow a dla w ięk szo ści parafian spo w iedź w roku, nie zaw sze w pełni szczera, odbyw ana w tłoku, nie stanow iły silnej dźw igni m oralności.
Na sesji popołudniow ej, której przew odniczył ks. doc. B. P r z y b y s z e w s k i , w ygłoszon o 3 referaty. Ks. dr W itold J e m i e 1 i t y w od czy cie U trz ym an ie d u c h o w ie ń s t w a w XIX w. w K r ó le s tw ie Polskim m ów ił w ła ściw ie o uposażeniu duchow ieństw a diecezji augustow skiej czy li sejn eń skiej, o której opublikow ał pracę pt. D iecezja a u g u sto w s k a c z y l i se jneńska w latach 1818— 1872 (Lublin 1972). Trochę inform acji og ó ln iejszy ch dorzu cono w dyskusji (ks. E. W yczaw ski). N astęp n y prelegent, ks. dr M ieczysław P a s z k i e w i c z w referacie Chrystia nizacja Pom orza prz ez bpa Bernarda
i św . O tton a z Bambergu skoncentrow ał sw oją u w agę na działalności m isy j
nej bpa Bernarda i św . Ottona z Bambergu na Pomorzu Zachodnim. Ostatni zaś ks. dr Józef S w a s t e k , w prelekcji pt. Sw. B rygid a S z w e d z k a i p o
2 W 1968 r. d iecezja w arm ińska rozpoczęła starania o b eatyfikację kar d ynała Hozjusza.
3 N a ten tem at ks. K r a c i k napisał pod kierunkiem ks. prof. M. Zyw- czyń sk iego pracę doktorską. W referacie podał głó w n e w y n ik i sw y ch ba dań. P oniew aż autor referatu przebyw a za granicą, odczytał go ks. R. Ba nach.
[3] SPRAW OZDANIA I RECENZJE 3 0 7
czątki brygidek i brygidanów w Szwecji i Polsce przedstaw ił ży cie i dzia łaln ość św iętej B rygidy oraz p oczątkow e dzieje założon ego przez nią Za konu Św. Z baw iciela w Szw ecji i P olsce. Ten ostatni referat po p ew nych uzupełnieniach p ow in ien być opublikow any ze w zględ u na mało u nas znaną historię brygidek.
O żyw ioną d ysk u sję w y w o ła ły referaty w y g ło szo n e w drugim dniu sym pozjum , którem u p rzew odniczył ks. doc. Z. Z ieliński. Ks. dr Jerzy P a w l i k w ciek aw ym od czycie pt. Motywy deglomeracji sieci parafialnej górno śląskiego okręgu przemysłowego na przełomie XIX i XX w. przedstaw ił m otyw y rozw oju sie c i parafialnej na tym terenie. W skazał na 4 głów n e czynniki: 1 — rozw ój przem ysłu i osiedli, 2 —■ czynniki p olityczn e, 3 — czynniki pastoralne, 4 —· św iadom ość religijna w iernych. Prelekcje: ks. dra hab. Franciszka S t o p n i a k a na tem at Udział Kościoła Polskiego w wal ce z okupantem niemieckim w II wojnie światowej i ks. dra A ntoniego B a c i ń s k i e g o Martyrologium kapłanów, kleryków i braci polskiej pro wincji księży misjonarzy św. Wincentego a Paulo w latach 1939—1945, do ty c z y ły czasów ostatniej w o jn y św iatow ej. Ks. Stopniak przedstaw ił w ła ś ciw ie stan badań nad anonsow aną w tytu le referatu problem atyką. Pod k reślił rów nież n iecierp iący zw łoki, k on ieczn y do szyb k iego opracow ania, problem udziału K ościoła w tajnym nauczaniu w czasie okupacji. Ks. Ba- ciński zaś ukazał, jakie straty osob ow e pon ieśli od niem ieck iego okupanta i co w y cierp ie li m isjonarze św . W in cen tego a Paulo p olskiej prow incji. Prow incja p olsk a k sięży m isjonarzy liczyła w 1939 r. 253 k sięży (z tego 139 pracow ało w Polsce, reszta za granicą), 158 k leryk ów i 67 braci. Dom ów kanonicznie erygow an ych b yło 18. Najbardziej w y cierp ieli m isjonarze z do m ów w B ydgoszczy, w W arszaw ie przy k o śc ie le św . Krzyża oraz w Pabia nicach. Razem przez w ięzien ia i obozy przeszło 64 k sięży, zgin ęło 20 księży, 1 k leryk i 1 brat zakonny.
W d ysk u sji nad obu referatam i ks. doc. Z. Z ieliński w y su n ą ł postulat zorganizow ania sp ecjaln ego spotkania, p o św ięco n eg o m artyrologii K ościoła P olsk iego i jeg o d ziałaln ości w czasie ostatniej w ojn y, ale w w ęższym gro n ie historyków , tych m ianow icie, którzy sp ecjaln ie zajm ują się tą proble m atyką. P ostu low ał też, aby ośrodki badaw cze ATK i KUL zesp o liły nad tym sw oje prace.
Pod koniec sym pozjum w ybrano n o w y zarząd Sek cji H istorii K ościoła P olsk iego T ow arzystw a T eologiczn ego. W jeg o skład w eszli trzej człon k ow ie zarządu z poprzedniej kadencji: ks. bp doc. W . Urban jako prze w odniczący, ks. prof, E. H. W yczaw sk i jako w icep rzew od n iczący i ks. prof. В. Kumor jako sekretarz oraz ks. doc. B. P rzybyszew ski jako człon ek za rządu. U stalono też problem atykę na sem inarium w następnym roku. Tym razem u w aga b ędzie skoncentrow ana w o k ó ł stanu badań nad zakonami w P olsce.
Tadeusz Krahel
