BiaŁ, Droh., Łom. 15(1997)
ZAPOBIEGAWCZE ZARZĄDZENIA ORDYNA-
RIUSZA WOBEC OSKARŻONEGO
T reść: W stęp; I. U w agi w stępne; II. M otyw y zarządzeń zapobiegaw czych; 1. Z ap o b ieże n ia zgorszeniom ; 2. O chrona w o ln o ści św iadków ; 3. Z agw aran to w an ie p raw id ło w ego w ym iaru spraw iedliw ości; III. P rzedm iot zapobiegaw czych zarząd zeń o rd y n ariusza; Z akończenie.
KS. STANISŁAW ŁU PIŃSK I
WSTĘP
W kościelnym postępow aniu sądowym oskarżony m oże liczyć na w y rozum iałość i przebaczenie. Taka postaw a łączyła się z posłuszeństw em i uniżeniem w obec K ościoła. Z aw sze K ościół zw alczał g rzech, n ato m iast grzesznika usiłował ratować. Biskup jako sędzia, mając przy sobie asesorów, wysłuchiwał zarów no oskarżyciela jak i obwinionego, który mógł na rozpra wę przyprowadzić świadków i obrońców. Procesu nie wszczynano, jeśli nie pojawił się oskarżyciel.
W artykule podjęto tem at zapobiegaw czych zarządzeń o rd ynariusza wobec oskarżonego. Łączy się ta postawa z zapobieżeniem zgorszeniu, ochro ny wolności świadków i praw idłowym wymiarze sprawiedliwości.
1. UWAGI W STĘPNE
O rdynariusz jak o sędzia, jest zobow iązany przed w ydaniem w yroku, do posunięć adm inistracyjnych wobec oskarżonego. Pełnienie posługi k a płańskiej, przebywanie na pewnym terytorium, publiczne przyjm ow anie E u charystii, to niektóre przyczyny nawet zgorszenia. Aby temu zapobiec ordy nariusz pow inien zaradzić temu, aby zapew nić spraw iedliw ość a jed n o cze śnie chronić dobro publiczne.
STANISŁAW ŁUPIŃSKI
Sprawiedliwość dom aga się przestrzegania prawa i zapobiegania ogól nem u zgorszeniu. Praw o kościelne pow inno jed n o cześn ie zagw arantow ać ochronę wolności świadków występujących w procesie.
II. M OTYW Y ZARZĄDZEŃ ZAPOBIEGAW CZYCH
M oże się zdarzyć, że oskarżony, mimo że nie zapadl jeszcze wyrok ska zujący, musi ponieść pewne konsekwencje swojego czynu, który stał się po w odem w niesienia aktu oskarżenia. K onsekw encje te nie m ają charakteru karnego, lecz tylko administracyjny. Są one niekiedy kanoniczne, jeżeli oskar żony dopuścił się cięższego przestępstw a. W ynikają one ze szczególnych motywów: zapobieżenia zgorszeniom , ochrony wolności świadków oraz za gw arantow ania praw idłow ego wym iaru sprawiedliwości.
1. Zapobieżenie zgorszeniom
Przez zgorszenie (scandalum) należy tu rozumieć zły przykład albo obu rzenie moralne, spow odow ane złym postępkiem oskarżonego. N aganne po stępowanie oskarżonego m oże wywierać zly wpływ na innych, czyli dostar czać złego przykładu, a tym samym wciągnąć do grzechu, ale może też spo w odow ać oburzenie u znaczniej części tych, do których wiadom ość o tym postępow aniu dotarła. Zgorszenie następuje niezależnie od intencji sprawcy czynu z a k azan eg o 1.
O rdynariusz jest zobow iązany do przeciw działania zgorszeniu, które wyrządza znaczne szkody duchowe. Chrystus Pan surowo przestrzega przed zgorszeniam i2.
2. O chrona wolności świadków
M otyw em zarządzeń zap o b ieg aw czy ch m oże być o chrona w olności świadków (testium libertas protegenda). W postępowaniu dowodowym z re guły w ystępują świadkowie. Ich obiektyw ne zeznania dostarczają ważnych argum entów zarówno na korzyść oskarżonego, jak i przeciwko niemu. Otóż gdyby roztropnie przew idyw ano, iż oskarżony będzie usiłow ał uform ować świadków na swoją korzyść, pouczać ich zgodnie z własnym interesem czy też przekupić, a więc pozbawić świadków wolności w zeznaw aniu prawdy
1 Zob. В . 11. M a r k e l b a c h , jw., vol. 1, s. 730-742; S. O l e j n i k , W odpow iedzi na d a r i
pow ołanie Boże. Zarys teologii m oralnej, Warszawa 1979, s. 528-529.
2 Mt 18,7: „Biada światu z pow odu zgorszeń! M uszą w praw dzie p rzyjść zgorszenia, lecz
biada człowiekowi, prze którego dokonuje się zgorszenie” - Zob. Mk 9,42-48; Łk 17,ln ; 1 Kor 10,
przed sądem i uczynić ich niewiarygodnymi, ordynariusz m oże przedsięw ziąć w stosunku do oskarżonego odpowiednie czynności.
Nie chodzi tu o czystą możliwość wpływania na świadków, lecz o m oż liwość opartą na pozytyw nych przesłankach. M ogą one wynikać np. z cha rakteru oskarżonego: z jego znanej przedsiębiorczości pod tym względem , z jego wpływu na otoczenie, albo z charakteru świadków, którzy będą podatni na persw azje oskarżonego, przekupni, bądź wiadomo, że są lichych obycza jów.
3. Zagw arantow anie prawidłowego w ym iaru sprawiedliwości
Wymiar sprawiedliwości przebiega prawidłowo, jeżeli opiera się na za sadzie praw dy obiektyw nej. Zasada ta m oże być naruszona m.in. w skutek m anipulacji oskarżonego. O skarżony bowiem, działając „per fas et nefas” , pragnąc za wszelką cenę wykazać bezpodstawność aktu oskarżenia i swoją niewinność, m oże utrudniać sędziemu wyświetlenie sprawy, co w konsekw en cji może odbić się na wyroku. Np. oskarżony mógłby zastraszyć lub przeku pić świadków, zniszczyć dowody rzeczowe przestępstwa i jego ślady itd.
Praw o procesow e chcąc zapobiec ew entualnym m anipulacjom oskar żonego, a tym samym zagwarantować prawidłowy wym iar sprawiedliwości, upoważnia ordynariusza do wydania odpowiednich aktów administracyjnych.
111. PRZEDM IOT ZAPOBIEGAW CZYCH ZARZĄDZEŃ ORDYNARIUSZA
Z wyżej w ym ienionych m otyw ów ordynariusz, w ysłuchaw szy zdania promotora sprawiedliwości i wezwawszy samego oskarżonego, może w każ dym stadium procesu:
- powstrzym ać oskarżonego od spraw owania posługi kapłańskiej bądź jakiegoś urzędu kościelnego, bądź też wykonyw ania zadania kościelnego;
- nakazać lub zakazać oskarżonemu przebyw ania w jakim ś m iejscu lub na jakim ś terytorium;
- zabronić oskarżonem u przystępow ania p u bliczn ie do N ajśw iętszej Eucharystii.
W ymienione sankcje nie muszą być zastosowane łącznie, chyba że do magałyby się tego szczególne okoliczności. Powinny one być odwołane bez zwłocznie, jeżeli ustała przyczyna ich ustanowienia. Przestają one obow iązy wać z mocy samego prawa z chwilą zakończenia procesu3.
3 Kan. 1722: ,J id scandala praeveninda, ad testium libertatem protegendam et ad iustitiae
cursum tatundum, potest Ordinarius, audito prom otore iustitiae et citato ipso accusato, in quolibet Processus stadio accusatum a sacro m inisterio vel ab aliquo officio et m unere ecclesiastico arcere,
STANISŁAW ŁUPIŃSKI
Należy zwrócić uwagę na to, iż przy ustanowieniu powyższych sankcji adm inistracyjnych obow iązują pewne form alności, a m ianowicie:
- wysłuchanie zdania prom otora sprawiedliwości (audito prom otore in stiti ae) oraz
- wezwanie samego oskarżonego (citato ipso accusato).
W ysłuchanie zdania prom otora sprawiedliwości ma na celu uniknięcie przez o rd y n a riu sz a n ieb e z p ie c z e ń stw a su b iek ty w izm u i lek k o m y śln e g o skrzywdzenia oskarżonego. Trzeba tu jednak stwierdzić otwarcie, że z reguły to prom otor spraw iedliw ości przedkłada ordynariuszow i wniosek o zastoso wanie sankcji zapobiegawczych, mając ku temu przyczynę prawną. O rdyna riusz jed nak nie m oże przychylić się do tego w niosku bezkrytycznie, lecz jest obowiązany wezwać promotora sprawiedliwości i wysłuchać jego argu
m entów obiektywnych; tym bardziej pow inien to uczynić, jeżeli w niosek o wydanie zapobiegaw czych zarządzeń przedłożył sędzia albo zarządzenia te ordynariusz pragnie wydać z własnej inicjatywy.
Z arządzenia zapobiegaw cze ordynariusz m oże wydać dopiero po po w iadom ieniu oskarżonego o dekrecie cytacyjnym i w ezw aniu go do sądu; zarów no po jego pierw szym przesłuchaniu, jak i w toku procesu. M oże je wydać m im o niestawienia się oskarżonego w sądzie po jego wezwaniu.
O skarżonego obciąża obow iązek posłuszeństw a wobec zarządzeń za pobiegaw czych ordynariusza. Gdyby jednak tymi zarządzeniam i poczuł się pokrzywdzony, m ógłby wnieść rekurs do autora dekretu, zgodnie z przepi sem kan. 1734§ 1 i 2. M otyw em odw ołania się do dekretu może być tylko prześw iadczenie oskarżonego, że dekret ten jest krzyw dzący z racji obiek tywnych, a nie tylko subiektywnych. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. zabraniał oskarżonemu odwołania się od tego rodzaju decyzji ordynariusza4. W nowym Kodeksie nie m a wzm ianki o zakazie rekursu, stąd stosujemy ogól ne zasady o wnoszeniu odwołania.
Daw ny K odeks Praw a K anonicznego zarządzeniom zapobiegaw czym ordynariusza pośw ięcił trzy kanony5; w nowym Kodeksie treść ich została nieco zm odyfikowana przez zrezygnowanie z postanowień raczej drugorzęd ny ch 6.
ei imponere vel interdicere commorationem in aliquo loco vel territorio, vel etiam publicam sanctis simae Eucharistiae participationem prohibere; quae omnia, causa cessante, sunt revocanda, eaque ipso iure fin em habent, cessante processu poenali".
4 KPK 1917, kan. 1958. 5 Tamże, kan. 1956-1958.
6 Zob. M . L e g a , V. B a r t o c c e t t i , jw., vol. III, s. 296-311; T. P a w l u k , Kanoniczny
ZAKOŃCZENIE
Kościół nie uważa swej władzy karania za pierwszorzędny sposób pro w adzenia w iernych do uśw ięcenia i zbaw ienia; karanie jest środkiem dal szym „ad salutem anim arium procurandam ” . Dlatego oskarżony w procesie karnym ma możliwości do obrony, wynikające z jego uprawnień do obrony przed oskarżeniem .
O skarżony w procesie karnym m a nie tylko upraw nienia, lecz także obowiązki. Zastosow anie się do zarządzeń zapobiegaw czych ordynariusza, wydanych po wniesieniu aktu oskarżenia, stawienie się osobiste na w ezw a nie sędziego, przestrzeganie w ym ierzonej kary i napraw ienie szkód w y ni kłych z przestępstw a. Do tego dochodzi zapobieżenie zgorszeniu, ochrona wolności świadków i wym ierzenie sprawiedliwej kary oskarżonemu.
VO RBEU G U NG SM ASSNAH M EN DES DIÖ ZESAN BISC H O FS G EGEN DEN ANGEKLAG TEN
ZUSAMMENFASSUNG
Im Artikel wurden di Phlichten des Diözesanbischofs gegen den A nge klagten vor dem Urteilfällen dargestellt.
D er Artikel wird auf folgende Kapitel aufgeteilt: 1. A llgem eine Bem erkungen
2. U rsachen der Vorbeugungsm assnahm en 2.1. Vorbeugung der Entrüstung
2.2. Freiheitszusicherung der Zeugen
2.3. G ew ährleistung der ordnungsgem ässigen Rechtssprechung 3. Gegenstand der Vorbeugungsm assnahm en des D iözesanbischofs.
