Zasady przewodnie statusu jednostki Środki ochrony praw i wolności

Zasady przewodnie statusu jednostki

Środki ochrony praw i wolności

SNA II (I)

Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl

Zajęcia nr 2

Prawa człowieka a prawa obywatela

• Prawa człowieka są to prawa przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycje społeczną.

• Prawa obywatela przysługują wyłącznie obywatelom:

 Wolność tworzenia partii politycznych, prawa wyborcze na szczeblu ogólnokrajowym, prawo dostępu do służby publicznej,

prawo do inicjowania i udziału w referendum krajowym, obywatelską

inicjatywę ustawodawczą

Prawo a wolność

• Prawa nakładają na państwo obowiązek zapewniające każdemu lub obywatelowi korzystanie z nich, a ich istotą jest możliwość określonego roszczenia wobec państwa.

• „Wolność polega na czynieniu wszystkiego tego, co nie szkodzi

drugiemu” – art. 4 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Zakaz

ingerowania państwa w określone obszary naszego życia.

Prawa i wolności konstytucyjne

• Art. 31 ust. 3

• Art. 79 ust. 1

• Prawa i wolności konstytucyjne wyrażone są w Konstytucji

Prawa i wolności osobiste

• Art. 38-56 Konstytucji

Prawa i wolności polityczne

Prawa i wolności

ekonomiczne, socjalne i kulturalne

• Art. 57-63

• Art. 64-76

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności

• Art. 31 ust. 3

• Przesłanki:

 Ustawowa forma ograniczenia

 Związek z jedną z wartości

 Konieczność wprowadzenia w państwie demokratycznym

 Zakaz naruszania istoty wolności

Ustawowa forma ograniczenia:

•Parlament jedyny władny do wprowadzenia ograniczenia

•Niedopuszczalne przekazanie kompetencji przez parlament innemu organowi

•Ograniczenia muszą mieć charakter generalny i abstrakcyjny ( materialna koncepcja aktu normatywnego – orzecznictwo TK )

•Precyzyjność regulacji ustawowej:

•„Wzgląd na fundamentalną rolę wolności słowa w demokratycznym państwie prawnym

nakazuje szczególnie surowo kontrolować precyzje przepisów ustaw wprowadzających

ograniczenia w korzystaniu z tej wolności. (…) ustawodawca nie może poprzez niejasne

formułowanie treści przepisów pozostawiać organom mającym je stosować nadmiernej

swobody przy ustalaniu ich zakresu podmiotowego i przedmiotowego. Założenie to można

określić ogólnie jako zasadę określoności ustawowej ingerencji w sferę praw i obowiązków

adresatów normy prawnej” – TK z dnia 23 marca 2006r., K 4/06

Ochrona jednej z wartości:

•bezpieczeństwo państwa „stan braku zagrożeń, umożliwiający państwu (narodowi) bezpieczną egzystencję i rozwój” W. Wołpiuk, Siły zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, str. 201

•porządek publiczny , „Przesłanka ochrony porządku publicznego, mimo jej dalece niedookreślonego treściowo charakteru, mieści w sobie niewątpliwie postulat takiego

ukształtowania stanu faktycznego wewnątrz państwa, który umożliwia normalne współżycie jednostek w organizacji państwowej. Dokonując ograniczenia konkretnego prawa lub wolności, ustawodawca kieruje się w tym przypadku troską o należyte, harmonijne współżycie członków społeczeństwa, co obejmuje zarówno ochronę interesów poszczególnych osób, jak i określonych dóbr społecznych, w tym i mienia publicznego” TK z dnia 12 stycznia 1999r., P 2/98

•ochrona środowiska

•zdrowie, konieczność podjęcia przez państwo takich działań, które eliminowałyby zagrożenia zewnętrzne dla zdrowia, a także minimalizowały sięganie przez jednostkę po takie środki, które przyczyniają się do jego pogorszenia

•moralność publiczna, „są to normy moralne uznane w społeczeństwie polskim i odnoszące się do stosunków międzyludzkich” K. Wojtyczek, Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka, str. 51

•wolności i prawa innych osób – np. prawo do prywatności, wolność religijna

Konieczność wprowadzenia w państwie demokratycznym

•Wymóg proporcjonalności ograniczeń

•„Ustawodawca nie może ustanawiać ograniczeń przekraczających pewien stopień uciążliwości, a

zwłaszcza zapoznających proporcję pomiędzy stopniem naruszenia uprawnień jednostki a rangą interesu

publicznego, który ma w ten sposób podlegać ochronie (...) surowsze standardy oceny należy przykładać do

regulacji wolności i praw osobistych i politycznych niż

do praw ekonomicznych czy socjalnych” TK z dnia 26

kwietnia 1995r., K 11/94

Zakaz naruszania istoty wolności

„W ramach każdego konkretnego prawa i wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe (rdzeń, jądro), bez których takie prawo czy wolność w ogóle nie będzie mogła istnieć, oraz pewne elementy dodatkowe (otoczkę), które mogą być przez ustawodawcę zwykłego ujmowane i modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności. Wyraźne nawiązanie do tej koncepcji w tekście Konstytucji z 1997r. nadaje jej

bezpośrednią podstawę konstytucyjną i nakazuje ją traktować jako istotny punkt odniesienia przy kontroli konstytucyjności ustaw” – TK z dnia 12

stycznia 2000r., P 11/98

Środki ochrony praw i wolności

Art. 77-81 Konstytucji:

•Skarga konstytucyjna

•Wniosek do RPO

•Inne środki przewidziane w Konstytucji

•Skarga do ETPCz

Skarga konstytucyjna

•Każdy, czyje konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone

•Nie dotyczy: zasad ustrojowych i norm kierowanych do

ustawodawcy, niezgodności z umową międzynarodową, treści preambuły i praw i wolności, które wynikają tylko z ustawy

•Przedmiot skargi: przepisy, które stanowią podstawę

normatywną wydanego w sprawie skarżącego ostatecznego orzeczenia sądu lub rozstrzygnięcia organu administracji i których treść stanowi przyczynę naruszenia.

•Zakres podmiotowy: szeroki, nie tylko osoby fizyczne, ale i prawne, jeśli naruszone prawo może być przez nią w ogóle wykonywane.

•Zasada subsydiarności

•Zakres przedmiotowy: ustawa lub innego aktu normatywnego (na podstawie którego wydano decyzję/wyrok). Nie dotyczy:

aktów prawa miejscowego i uchwał samorządu terytorialnego

(art. 188 ust. 1-3).

Przesłanki materialne:

•interes osobisty,

•interes prawny,

•interes realny.

Przesłanki formalne:

•Termin ( 3 miesiące ),

•Forma pisma procesowego,

•Przymus adwokacki.

Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich

Przed zbadaniem sprawy RPO może:

1) podjąć sprawę i samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające bądź zwrócić się do odpowiednich organów, albo do Sejmu, żeby ten poprosił NIK o kontrolę

2) nie podjąć sprawy, o czym zawiadamia 3) przekazać sprawę według właściwości

4) poprzestać na wskazaniu przysługujących środków działania Po zbadaniu sprawy, RPO może:

1)wyjaśnić, że nie stwierdził naruszenia

2) skierować wystąpienie do tego, który naruszył 3) zwrócić się do jednostki nadrzędnej

4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych i uczestniczyć w już toczących się na prawach prokuratora

5) żądać ścigania z urzędu

6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego

7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia

8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną

Inne środki przewidziane w Konstytucji:

•prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem organów władzy publicznej (art. 77 ust. 1)

•prawo do dochodzenia naruszenia praw i wolności przed sądem (art. 77 ust.2)

•prawo do sądu (art. 45)

•prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji I instancji (art. 78).

Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

• Dwa środki prawne:

 Art.33: „Każda z wysokich Układających się Stron może wnieść skargę do Trybunału, jeżeli uważa, że inna Wysoka Układająca się Strona naruszyła postanowienia Konwencji lub jej protokołów”. ( skarga państwa )

 Art. 34: „ Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą

naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego

prawa”. ( skarga indywidualna )

Warunki dopuszczalności skargi:

•Wyłącznie naruszenie praw gwarantowanych w Konwencji lub jej protokołach dodatkowych

•Przedmiotem skargi działania i zaniechania władzy publicznej ( skarga przeciwko państwu lub grupie państw)

•W stosunku do Polski czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993r.

•Konieczność wykorzystania krajowych środków odwoławczych ( wyjątkowo bez wykorzystania, jeżeli były nieskuteczne, czasem konieczność skargi kasacyjnej - patrz decyzja ETPCz

nr47414/99 )

•Termin – 6 miesięcy od wydania ostatecznej decyzji przez sąd krajowy lub inny organ rozstrzygający

•Interes osobisty

•Niedopuszczalność, jeżeli sprawa skierowana do innego organu międzynarodowego i brak nowych informacji

•Niedopuszczalna skarga oczywiście nieuzasadniona lub stanowiąca nadużycie prawa do skargi

•Konieczność poniesienia przez stronę znaczącego uszczerbku

•Niedopuszczalność skargi anonimowej

Wyroki ETPCz:

•Art. 46 – państwa zobowiązują się przestrzegać ostateczny Wyrok Trybunału, komitet ministrów czuwa nad ich wykonaniem

•ETPCz nie jest organem odwoławczym i nie może zmieniać lub uchylać orzeczeń krajowych!

•ETPCz stosuje

środki indywidualne ( individual measures): zazwyczaj odszkodowanie lub zadośćuczynienie

Środki ogólne ( general measures): działania, które państwo powinno podjąć w sferze

legislacyjnej oraz praktyce stosowania prawa, aby uniknąć podobnych naruszeń w przyszłości. Są to np. doprowadzenie do zmiany stanu prawnego niezgodnego z Konstytucją, wprowadzenie

nowych rozwiązań prawnych, zaprzestanie lub zmiana określonych praktyk administracyjnych