W sprawie zwolnienia adwokata od zachowania tajemnicy zawodowej : na marginesie wyroku SN z dnia 12.XI.1964 r. (II K 1018

Alfred Kaftal

W sprawie zwolnienia adwokata od

zachowania tajemnicy zawodowej :

na marginesie wyroku SN z dnia

12.XI.1964 r. (II K 1018

Palestra 9/7-8(91-92), 120-126

1965

120 Orzecz. Sądu Najw yższego w sprawach adw okackich N r 7-8 (91—92J> 1963 r. (Dz. U . N r (57, poz. 309). G d y­

b y się św ia d e k p o w o ła ł n a ta jem n icę za w o d o w ą , to sąd m ó g ł b ąd ź z a n ie ­ c h a ć p rzesłu ch a n ia , j e ż e li u z n a ł za m o ż liw e z w o ln ić św ia d k a od zezn ań , b ąd ź te ż p rzesłu ch ać św ia d k a p rzy d rzw iach z a m k n ię ty c h (art. 92 i 277 k.p.k.). D ecy zja w te j sp r a w ie z a le ż y od u zn a n ia s ą d u .' T o sw o b o d n e u zn a ­ n ie n ie m oże b yć jed n a k d o w o ln e, ale m u si się o p iera ć na ro zw a żen iu w każd ej k o n k retn ej s y t u a c ji dw óch sp rzeczn y ch in teresó w : u ja w n ie n ia p r a w d y o b iek ty w n ej w p ro cesie k a r­ n y m i za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o ­ w e j. W w y p a d k u g d y p rzew a ża in t e ­ r es u ja w n ie n ia p r a w d y o b iek ty w n ej, ta jem n ica za w o d o w a ch ron ion a jest p rzez o d b ieg a n ie zezn a ń od św ia d k a p r z y d rzw ia ch z a m k n ię ty c h i z w ią z a ­

n ia ta je m n ic ą w sz y stk ic h osób u c z e ­ stn iczą cy ch w tej czyn n ości (art. 15»° § 2 k.k.).

Sąd W o jew ó d zk i p o w in ie n b y ł z a ­ tem przed p o d jęciem d ecy zji o e w e n ­ tu a ln y m p rzesłu ch a n iu św ia d k a J a n a H. ro zw a ży ć w a g ę jeg o w y p o w ie d z i d la sp ra w y i m ożn ość b ą d ź niem ożność- z a stą p ie n ia te g o zezn an ia in n y m i d o - d o w o d a m i. P o sta n o w ie n ie to n ie w y ­ ja śn ia , czym k ie r o w a ł s ię Sąd W o je­ w ó d zk i, r e z y g n u ją c z zezn a ń św iadka- Ja n a H., ch ociaż zezn a n ia te m ia ły zn a c z e n ie n a d er is to tn e i n ie m o g ły b y ć za stą p io n e w za k r e sie z a r z u tó w z p u n k tu III o sk a rżen ia przez inne- d ow ody, ob o w ią zek zaś zezn a w a n ia w sp r a w ie k arn ej je s t za sa d n iczo w a ż ­ n iejszy n iż o b o w ią z e k za ch o w a n ia t a ­ je m n ic y za w o d o w ej (....).

W sprawie zwolnienia adwokata od zachowania

tajemnicy zawodowej

N a marginesie wyroku S N z dnia 1 2 .X I.1 9 6 4 r. (II K 1 0 1 8 / 6 1 ) 1 I. P ro b lem a ty k a z w ią za n a ze z w o ln ie n ie m a d w ok ata o d ta je m n ic y za w o d o w ej n a ­ le ż y do szczeg ó ln ie sp orn ych . Z ło ży ło się na to sze r e g czyn n ik ów . W ydaje się , ż e n a jisto tn ie js z y m z n ic h jest sp rzeczn o ść, jak ą rod zi z jed n ej stro n y d ą żen ie do z a ­ g w a ra n to w a n y ch stron om p r o c e so w y m k o rzy sta ją cy ch z p o m o cy a d w ok ata n ie - u ja w n ia n ia p od ża d n y m p ozorem treści u d zielo n ej p o ra d y p ra w n ej, a z d r u g ie j stro n y — p otrzeb a d otarcia do p r a w d y o b ie k ty w n e j.2 P o w y ż sz ą a n ty n o m ię p o ­ g łę b ia je szcze n ie z b y t p r e c y z y jn e u reg u lo w a n ie u sta w o d a w c z e w tej m a te r ii- W ty c h w a ru n k a ch n ic d z iw n e g o , że tak teo ria , ja k i p ra k ty k a b oryk ają s i ę z tru d n o ścia m i in te rp reta cy jn y m i. P rzy k ła d em teg o rod zaju tru d n o ści w y k ła d n i m o że b y ć p ro b lem a ty k a z a w a rta w tr e ś c i o m a w ia n eg o o rzeczen ia.

S ąd N a jw y ż s z y w o m a w ia n y m w y ro k u w y ja śn ił, ż e m ożn a za n iech a ć p r z e słu ­ ch a n ia w ch arak terze św ia d k a lu b z w o ln ić od za c h o w a n ia ta je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta w y stę p u ją c e g o w ch arak terze p ełn o m o cn ik a stro n y i p rzesłu ch a ć g o ja ­ k o św ia d k a p rzy d rzw ia ch z a m k n ięty ch . D ecy zja w te j m a te r ii z a le ż y od u zn a ­ n ia sąd u . T o sw o b o d n e u zn a n ie n ie m o że b y ć jed n ak —- zd a n iem S N — d o w o ln e , a le m u si s ię op ierać n a r o zw a żen iu d w ó ch sp rzeczn y ch z e so b ą in teresó w : u ja w ­ n ie n ia p ra w d y o b ie k ty w n e j w p r o c e sie k a rn y m i za c h o w a n ia ta je m n ic y za w o d o ­ w e j. Z tr e śc i u za sa d n ien ia o m a w ia n eg o w y r o k u w y n ik a , że adw . J. H. n ie w y s tę ­ p o w a ł w sp r a w ie k arn ej w ch arak terze ob ro ń cy stro n y , b y ł n a to m ia st p ełn o m o c­

1 O SN K W n r 3/65, p o z. 27.

N r 7__8 (91__92) Orzecz. Sądu Najw yższego w sprawach adw okackich 121

n ik iem w sp r a w ie c y w iln e j. A d w . J. H. o d m ó w ił z ło ż e n ia zezn ań w ch a r a k te r z e św ia d k a , p o w o łu ją c s ię n a ta je m n ic ę o b o w ią zu ją cą go ja k o a d w ok ata w s to su n k u d o sw e g o k lie n ta R om ana S. T o o sta tn ie u sta le n ie m a d u że zn a czen ie, g d y ż — ja k to n iż e j z o sta n ie w y k a z a n e — n a le ż y p rzy ją ć różn ą w y k ła d n ię w z a le ż n o ś c i od roli, w ja k iej w y stę p o w a ł ad w ok at, u d ziela ją c p orad y praw n ej.

II. D la teg o te ż n a le ż y tu rozw ażyć n a stęp u ją ce zagad n ien ia:

A ) o k r e śle n ie roli, w jak iej m oże w y stę p o w a ć ad w o k a t w p rocesie karnym ,, u d ziela ją c p orad y p raw nej;

B) m o ż liw o ść z w o ln ie n ia ad w o k a ta od ta je m n ic y za w o d o w ej w z a le ż n o ś c i od ro li, w ja k iej w y stę p u je on w p ro cesie karn ym , w szczeg ó ln o ści, c z y w y stę p u je on w ch arak terze św ia d k a , czy te ż p odejrzanego.

A d A ). W ś w ie t le o b o w ią zu ją cy ch p rzep isó w ad w o k a t w p ro cesie k a rn y m m o ­ ż e w y stę p o w a ć b ąd ź w ch arak terze ob roń cy osk arżon ego, b ąd ź w ch a r a k te r z e p ełn o m o cn ik a p o w o d a c y w iln e g o albo o sk a rży ciela p ry w a tn eg o . U d ziela ją c w ty m c h a ra k terze porad y p ra w n ej, ad w o k a t m oże u zy sk a ć o k reślon e w ia d o m o ści, k tó ­ r y c h u ja w n ie n ie m oże s ię sta ć d ow od em w sp r a w ie są d o w ej. P rzek a za n ie za ś ty c h w ia d o m o ści p rzez ad w o k a ta m oże n a stą p ić m .i. w drodze p rzesłu ch a n ia g o w ch arak terze św ia d k a lu b pod ejrzan ego. B ę d z ie m y w ię c m ie ć tu ta j do c z y n ie ­ n ia z n a stę p u ją c y m i sy tu a cja m i:

1) z a d w o k a tem w y stę p u ją c y m w ch arak terze św ia d k a w zw ią zk u z u d z ie le ­ n ie m p orad y p ra w n ej jako:

a) obrońca osk arżon ego,

b) p ełn o m o cn ik o sk a rży ciela p r y w a tn eg o lu b p ow od a cy w iln eg o ,

2) z a d w o k a tem w y stę p u ją c y m w ch arak terze pod ejrzan ego, u ja w n ia ją cy m fa k ­ ty , o k tó ry ch d o w ied zia ł s ię jako:

a) obrońca osk arżon ego,

b) p ełnom ocnik' pokrzyw d zon ego.

W e w sz y stk ic h p o d a n y ch w y ż e j w y p a d k a ch ad w o k a t w y stę p u ją c y czy to w ch a ­ rak terze św ia d k a , czy te ż p od ejrzan ego b ęd zie m u sia ł u ja w n ić fa k ty ob jęte ta je m ­ n ic ą za w o d o w ą o k reślo n ą w art. 7 u. o u.a. D o ty czy to ró w n ież w y p a d k u z a w a r te ­ go w o m a w ia n y m w y r o k u a p o w ołan ego w y ż e j w p k t 1 b). P o w sta je w tym- s t a ­ n ie rzeczy p y ta n ie, czy i e w e n tu a ln ie k ie d y m o ż liw e jest u ja w n ie n ie p rzez ad w o k a ta fa k tó w o b ję ty c h tajem n icą zaw od ow ą? A b y o d p o w ied zieć na to pytanie^ n a le ż y n a jp ie r w w y ja śn ić sto su n ek art. 7 u.o u.a. do od p ow ied n ich p rzep isó w k o ­ d ek su p o stęp o w a n ia k arnego.

A d B). A rt. 7 u .o u .a . w sp o só b jed n o zn a czn y i n ie m n iej sta n o w czy n a k a z u je a d w o k a to w i za ch o w a ć w ta jem n icy w sz y stk o , o czym d o w ied zia ł s ię z ty tu łu w y ­ k o n y w a n ia za w o d u a d w ok ack iego. P rzep is ten , jak r ó w n ie ż p ozostałe p rzep isy u.o u.a. żad n ych w y ją tk ó w od te j z a s a d y . n ie p rzew id u ją .3 A b y w ię c u c h y lić ta ­ jem n icę z a w o d o w ą ob jętą zak azem art. 7 u.o u.a., m u s ia ły b y is tn ie ć s p e c ja ln e p r zep isy w k o d ek sie p o stęp o w a n ia k arn ego z w a ln ia ją c e go od za ch o w a n ia te j ta ­ jem n icy . P oza ty m m u sia ły b y on e b yć u zn an e za l e x s p e c i a li s w sto su n k u do art. 7 u .o u .a .

C zy ta k ie p r zep isy istn ieją? K o d ek so w i p o stęp o w a n ia k arn ego zn a n e są d w a w y p a d k i, jak ie m o g ą s ię o d n osić do ta je m n ic y z a w o d o w ej ad w ok ata, a m ia n o ­ w ic ie art. 91 lit. b) oraz art. 92 § 1. P ie r w sz y z n ich w p ro w a d za b e z w z g lę d n y

3 P o r. S. J a n c z e w s k i , Z. K r z e m i ń s k i , W. P o c i e j , W. Z y w i c k i : U s tró j a d -w o k a t u r y — K o m e n ta rz , -w y d . 1960 r., s. 118 i n a s t.

122 Orzecz. Sądu Najw yższego to sprawach adw okackich N r 7 - 8 (91— 92 )

z a k a z d o w o d o w y k o rzy sta n ia z zezn a ń ob ro ń cy o sk a rżo n eg o co do fa k tó w , o k tó ­ r y c h s ię od teg o ż o sta tn ie g o d o w ied zia ł przy u d ziela n iu p orad y p raw n ej lub p r o w a d z e n iu sp ra w y ; d ru gi — je ś li o c zy w iście p r zy jm iem y w y k ła d n ię , że dotyczy on a d w o k a tó w — p o zw a la są d o w i lu b p rok u ratorow i z w o ln ić św ia d k a od za ch o ­ w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej. In n y ch p rzep isów , k tó re m o g ły b y w jak iś sp osób •ograniczać z a się g zak azu p rzew id zia n eg o w art. 7 u.o u.a., n ie m a. D la teg o też ty lk o w ram ach p o w o ła n y ch w y ż e j p rzep isó w m o ż liw e są ro zw a ża n ia w k w e stii z w o ln ie n ia ad w o k a ta od za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej.

T rzeba p rzyznać, że w d o k try n ie ju ż co do sa m ej za sa d y , c z y od art. 7 u.o u.a. m o ż liw e są ja k ie k o lw ie k o d stęp stw a , is tn ie ją rozb ieżn ości. S p o ty k a m y b o w iem p o g lą d y , że p rzep is art. 7 u.o u.a. m a ch arak ter b e z w z g lę d n ie o b o w ią zu ją cy i n ie m o że b y ć u ch y lo n y an i u c h w a łą w ła d z a d w ok atu ry, an i o rzeczen iem sąd u .4 Is tn ie ­ ją te ż — i to g łó w n ie w śr ó d p r z e d sta w ic ie li p a le str y — p o gląd y, że sta n o w isk o o a b so lu tn ej n ie ty k a ln o śc i ta je m n ic y zaw o d o w ej o b ro ń cy n ie da s ię p ogodzić z rolą a d w o k a tu r y w u tr w a la n iu p orząd k u p r a w n e g o s, ż e n ie n a le ż y czy n ić z tego p rze­

p isu ja k ieg o ś fe ty sz a , lecz że n a le ż y go sto so w a ć zg o d n ie z jeg o fu n k cją sp o łecz­ ną, zd row ym sen sem i d ob rym i o b yczajam i.6 S p o ty k a s ię te ż p o g lą d y p rzyjm u jące, ż e p o w o ła n ie s ię n a art. 7 u.o u.a. przy sto so w a n iu w y k ła d n i co do przestrzc g a n ia przez ad w o k a ta ta je m n ic y za w o d o w ej n ie jest d ecy d u ją ce, lecz że n a leży a n a liz o w a ć te n p rzepis w b liżej (n iestety) n ie o k reślo n y m w za jem n y m zw ią zk u z in n y m i p rzep isa m i, b ęd ą cy m n iezb ęd n y m w a r u n k ie m 7 p ra w id ło w eg o ich z a sto ­ so w a n ia do k o n k retn y ch sy tu a c ji ży cio w y ch .

W św ie tle p rzed sta w io n y ch p o g lą d ó w m oże s ię zrod zić p y ta n ie, na jak ich z a ­ ło ż e n ia c h i k ry teria ch n a le ż y s ię oprzeć p rzy a n a lizie art. 7 u.o u.a, by p r z e w i­ d z ia n e tam za k a zy n ie sta ły s ię ilu zoryczn e, a co gorsza — p rzed m iotem d o w o l­ n y c h , u za leżn io n y ch od ta k ich czy in n y c h w z g lę d ó w in terp reta cji? 8 B ez w ą tp ien ia rbowiem zachodzi w o m a w ia n y ch k w e stia c h k o lizja in te r e só w d użej w a g i sp o łe c z ­ n e j: w y k r y c ia p ra w d y o b ie k ty w n e j oraz za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej, m a ją ­ cej ta k d u że zn a czen ie z p u n k tu w id z e n ia w y k o n y w a n ia k a żd eg o zaw od u , a a d w o ­ k a ta w szczeg ó ln o ści, k tó r e g o p rzecież d z ia ła ln o ść m u s i się o p ierać na z a u fa n iu do n ie g o k lie n ta .9

K o liz ji ty c h jed n a k n ie m oże rozstrzygać k ażd orazow o są d czy p rokurator na p o d sta w ie k ryteriu m d o cen ia n ia fu n k c ji sp o łeczn ej a d w o k a tu ry , zd row ego roz­ są d k u czy dobrych o b y cza jó w .10 R o zstrzy g n ięcie ty c h k o lizji, o cen y w za jem n eg o s t o s u n k u w y stę p u ją c y c h ta m dóbr m u si b y ć p o zo sta w io n e u sta w ie i ty lk o w r a ­ * P o r. S. J a n c z e w s k i , Z. K r z e m i ń s k i , W. P o c i e j , W. Ż y w i c k i : jw ., s. 122. s P o r . R. Ł y c z y w e k : T a je m n ic a z a w o d o w a o b r o ń c y , P iP n r 1/62, s. 112. « P o r . S. G a r l i c k i : T ró jg ło s w s p r a w ie ta je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta , „ P a l e s t r a ” ■nr 3/64, s. 14. 7 P o r. M. C i e ś l a k : T ró jg ło s w s p r a w ie ta je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta , „ P a l e s t r a ” n r 3/64, s. 8.

8 D o czeg o m o że d o p ro w a d z ić tw ie r d z e n ie o r e la ty w n y m c h a r a k te r z e ta je m n ic y z a w o d o ­ w e j a d w o k a ta o r a z o d w o ły w a n ie się d o se n s u p r a w n e g o i f u n k c j i s p o łe c z n e j tu d z ie ż n ie - fe ty s z y z o w a n ia a r t . 7 u .o u .a ., a n ie o p ie r a n ie s ię n a tr e ś c i o b o w ią z u ją c y c h p rzep isó w , — m o g ą św ia d c z y ć w y p o w ie d z i K . Ł o je w s k ie g o (Je s z c z e o ta j e m n i c y z a w o d o w e j a d w o k a ta ,

P a l e s tr a ” n r 12/64). A u to r t e n z j e d n e j s tr o n y z u p e łn ie d o w o ln ie tw ie r d z i, że a d w o k a t, w y ­ s t ę p u ją c w c h a r a k t e r z e p o d e jr z a n e g o , z w o ln io n y je s t o d o b o w ią z k u z a c h o w a n ia ta je m n ic y z a w o d o w e j, n a to m ia s t w y s tę p u ją c w c h a r a k te r z e ś w ia d k a n ie m o ż e b y ć z w o ln io n y p rz e z s ą d w t r y b ie a r t . 92 § 1 k .p .k . o d t e j t a je m n ic y (s. 26). K to t u t a j f e ty s z y z u je ? A m o że o d ­ w o ły w a n ie się d o s tr a s z a k a fe ty s z y z o w a n ia a r t . 7 u .o u .a . m a u s p r a w ie d liw ia ć s to s o w a n ie :z u p e łn ie d o w o ln e j w y k ła d n i?

9 P o r . M. C i e ś l a k : jw ., s. 10. 10 P o r . S. G a r l i c k i : jw ., s. 14.

N r 7 8 (91__ 9 2 ) Orzecz. Sądu Najwyższego w sprawach adw okackich 123

m a c h jej p rzep isó w m o ż liw e je s t p ro w a d zen ie ja k ie jk o lw ie k n ied o w o ln ej w y k ła d ­ ni. W tej m a te r ii u sta w o d a w ca d ał w y ra z sw e m u sta n o w isk u w art. 7 u.o u.a., o b o w ią zu ją cy m za ró w n o a d w o k a tó w , jak i są d y oraz prokuratora. W szelk ie od­ stę p stw a od teg o p rzep isu i od w y ra żo n y ch w n im za k a zó w m o H iw e są w y łą c z n ie w drodze z w o ln ie n ia ad w o k a ta od za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej w y ra źn y m i

i zarazem p o zb a w io n y m i ja k ic h k o lw ie k n ied o m ó w ień przepisam i.

R o zw a żm y w ię c tera z, ja k b ęd zie się k sz ta łto w a ć sp raw a zach o w a n ia ta je m n i­ c y za w o d o w ej przez a d w o k a ta w w y m ie n io n y c h w y ż e j w pk t 1 i 2 sy tu a cja ch .

N a le ż y dodać, że ro zw a ża n ia co do p kt l a oraz 2 a) i b) b ęd ą p row ad zon e dość m a rg in eso w o ze w z g lę d u n a to, że n ie są on e b ezp ośred n io p rzed m io tem o m a w ia ­ n e g o o rzeczen ia, b y ły zaś n ied a w n o ob szern ie o m a w ia n e w d ok tryn ie.

A d la ). W w y p a d k u g d y chodzi o w y stę p o w a n ie w ch arak terze św ia d k a obroń­ c y osk arżon ego, zak az art. 7 u.o u.a. zn ajd u je p ełn e p o tw ierd zen ie w art. 91 lit. b) ■k.p.k. A r ty k u ł te n zab ran ia n ie ty lk o p rzesłu ch a n ia ta k ie g o a d w ok ata co do f a k ­ tó w , o k tó ry ch s ię d o w ied zia ł przy u d z ie la n iu porad y praw n ej lu b p row ad zen ia sp r a w y , a le r ó w n ie ż w y k o r z y sta n ia teg o rod zaju zezn ań w ch arak terze d ow od u w p ro cesie k arn ym . W m a te r ii te j n ie m a ża d n ych w ą tp liw o ś c i w d o k try n ie i orzecz­ n ic tw ie SN , m im o że w p o w a żn y m stop n iu o b o w ią z y w a n ie teg o p rzep isu u tr u d ­ n ia d otarcie do p ra w d y o b iek ty w n ej u i m im o że czasam i jeg o b e zw zg lęd n e sto ­ so w a n ie m o g ło b y u za sa d n ia ć p y ta n ie, „czy n ie g ra n iczy to z n ied o rzec zn o ścią ”. A d 2 a). Z a gad n ien ie u ja w n ia n ia ta je m n ic y za w o d o w ej przez ad w o k a ta w y s tę ­ p u jącego w ch a ra k terze p od ejrzan ego czy o sk a rżo n eg o b y ło d otych czas p o m ija n e w d o k try n ie

.12

11 P o r . S. K a l i n o w s k i i M. S i e w i e r s k i : K o d e k s p o s tę p o w a n ia k a r n e g o — K o m e n ­ t a r z , w y d . 1961 r ., s. 192—193; L . H o c h b e r g , A. M u r z y n o w s k i , L. S c h a f f K o m e n ­ t a r z d o k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k a r n e g o , w y d . 1959 r ., s. 135—136. 1 2 M. C ie ś la k : G lo sa , F iP n r 7/62, s. 170, o ra z p o w o ła n a ta m o b s z e rn a l i t e r a t u r a d o ty c z ą ­ c a z a c h o w a n ia t a je m n ic y z a w o d o w e j p rz e z a d w o k a ta w y s tę p u ją c e g o w c h a r a k te r z e ś w ia d k a , a n ie p o d e jrz a n e g o . 13 P o r . A. K a f t a l : O n ie k tó r y c h z a g a d n ie n ia c h p r z e s tr z e g a n ia ta je m n ic y z a w o d o w e j p r z e z a d w o k a ta - p o d e jr z a n e g o w p ro c e sie k a r n y m , „ P a l e s t r a ” n r 4/63; M . C i e ś l a k : G losa ■do u c h w a ły SN z 29.11.1962 r . V I K O 61/62, P iP n r 7/62, s. 170; R . Ł y c z y w e k : Je sz c z e o t a je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta , „ P a l e s t r a ” 11/63, s. 49; A , K a f t a l , M. C i e ś l a k 1 S. G a r l i c k i : T ró jg lo s w s p r a w ie ta je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta , „ P a l e s t r a ” n r 3/64, s. 1—6; K . Ł o j e w s k i : Je sz c z e o t a je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta „ P a l e s t r a ” n r 12/64, s. 21 i n a s t. n W a rto p o d k re ś lić , że n p . p r o f. M. C i e ś l a k (T ró jg lo s w s p r a w ie ta je m n ic y z a w o d o ­ w e j a d w o k a ta , „ P a l e s t r a ” n r 3/64, s. 8—9), o p o w ia d a ją c się za z w o ln ie n ie m o d z a c h o w a n ia t a j e m n i c y z a w o d o w e j o b r o ń c y o s k a r ż o n e g o (a w ła ś n ie o t a k ą s y tu a c ję c h o d z iło w o rz e c z e n iu SN z 29.XI.1962 r . V I K O 61/62) w y s tę p u ją c e g o w c h a r a k te r z e p o d e jrz a n e g o , o d w o łu je się d o tr e ś c i a r t . 92 § 1 k .p .k ., k t ó r y t o p rz e p is n ie m a t u t a j a b s o lu tn ie z a s to s o ­ w a n ia , n a w e t w d ro d z e n ie d o p u s z c z a ln e j m .z d . a n a lo g ii. D o ty c z y o n b o w ie m z w o ln ie n ia ■od z a c h o w a n ia t a je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta b ę d ą c e g o n p . p e łn o m o c n ik ie m s tr o n y , a n ie o b r o ń c ą o sk a rż o n e g o . J e d y n y m p rz e p is e m , k t ó r y m ó g łb y t u t a j b y ć p o w o ła n y w d ro d z e a n a ­ lo g ii, b y łb y a r t . 91 li t . b) k .p .k ., k t ó r y p rz e c ie ż ż a d n y c h z w o ln ie ń n ie p r z e w id u je . P o w s ta je ■więc w ty c h w a r u n k a c h p y ta n ie , ja k ie a r g u m e n ty , a co w a ż n ie js z e — ja k ie n o r m y p r a w a ■obalają je d y n y ja k o b y a r g u m e n t p o z y ty w n y (i t o c h y b a n ie b ła h y , bo o p a r ty n a tr e ś c i a r t . 7 u .o u .a .), k t ó r y z a b r a n ia z w a ln ia n ia o b ro ń c y o s k a rż o n e g o od z a c h o w a n ia w ta je m n ic y te g o o c z y m d o w ie d z ia ł s ię od sw e g o k lie n ta .

124 Orzecz. Sądu Najw yższego w sprawach adw okackich N r 7 - 8 ( 9 1 — 92 )

g d y ż art. 91 lit. b) k.p.k. (a ty lk o te n p rzep is m ó g łb y m ieć tu ta j e w e n tu a ln ie za­ sto so w a n ie) u tw ierd za w w y k ła d n i, że b rak jest p o d sta w do zw o ln ie n ia ob roń cy osk a rżo n eg o o d za ch o w a n ia w ta je m n ic y fa k tó w , o k tó ry ch s ię d o w ied zia ł przy u d ziela n iu p orad y p ra w n ej lu b p ro w a d zen ia sp ra w y , art. 92 § 1 k.p.k. zaś d o ty czy z u p e łn ie in n e j sy tu a c ji, o k tó rej b ę d z ie n iżej m ow a.

A d 2 b). P o d o b n ie p rzed sta w ia s ię sp raw a ze z w o ln ie n ie m od za ch o w a n ia ta ­ jem n icy za w o d o w ej a d w o k a ta -p o d ejrza n eg o co do fa k tó w , o k tó ry ch d o w ied zia ł się , d zia ła ją c w ch a ra k terze p ełn o m o cn ik a stro n y p ro ceso w ej. T u taj ró w n ie ż w p e łn i m a z a sto so w a n ie a rt. 7 u .o u .a . B rak jest te ż ja k ie g o k o lw ie k p rzep isu w k.p.k. k tó ry b y p o zw a la ł n a z w o ln ie n ie ta k ie g o ad w o k a ta p rzez sąd lu b prok u ratora od za ch o w a n ia ta je m n ic y z a w o d o w ej. P od n o szo n y je s t w p ra w d zie a rgu m en t o sto so ­ w a n iu w drodze a n a lo g ii art. 92 k.p .k .15, jed n a k że a rg u m en t te n n ie w y d a je s ię być p rzek o n y w a ją cy z n a stę p u ją c y c h w z g lęd ó w :

p o p i e r w s z e — je s t rzeczą sp o rn ą (o czym b ęd zie n iżej m ow a), czy art. 92 k.p.k. sto su je s ię w ogóle do adw okata;

p o d r u g i e — g d y b y p rzy ją ć tak ą a lte r n a ty w ę , to w ó w c z a s siłą r z e c z y n a le ż a ­ ło b y uznać art. 92 k.p.k. za l e x sp e c i a li s w sto su n k u d o art. 7 u.o u.a., a ty m sa m y m b y ło b y n ied o p u szcza ln e sto so w a n ie tu ta j a n alogii;

p o t r z e c i e — i co n a jw a ż n ie jsz e — n ied o p u szcza ln e jest o d w o ły w a n ie s ię do a n a lo g ii m ogącej ibyć n iek o rzy stn ą d la oskarżonego.

A d 1 b). P o w s ta je do ro zw a żen ia o sta tn ie za g a d n ien ie, ty m b ard ziej k o n tro w er­ sy jn e, że w y m a g a u sta le n ia sto su n k u i zak resu o b o w ią zy w a n ia d w óch norm , a m ia n o w ic ie art. 7 u .o u ,a . i art. 92 k.p.k.

P o w s ta je w ię c p y ta n ie, czy p rzepis art. 92 k.p.k. s ta n o w i w y ją te k od za sa d y w yrażon ej w art. 7 u.o u.a., czy te ż art. 92 k.p.k. d o ty czy in n ej ta je m n ic y za w o d o ­ w e j, k tóra n ie od n osi się do a d w ok ata. Sąd N a jw y ż s z y w o m a w ia n y m w y ro k u u znał, że art. 92 k.p.k. s ta n o w i o d stęp stw o od art. 7 u.o u.a., co do k tó reg o d e c y ­ zję p o d ejm u je k ażd orazow o sąd lu b p rokurator po d ok on an iu oceny, k tó ry z w y ­ żej p rzy to czo n y ch sp rzeczn y ch in te r e só w p o w in ien m ieć p rzew a g ę. S ta n o w isk o z a ­ w a r te w p o w o ła n y m orzeczen iu trzeba w za sa d zie p o d zielić, choć przyznać trzeba lo ja ln ie , ż e za g a d n ie n ie n ie je s t ta k ie b ezsp o rn e i że w d ok tryn ie in te r ­ p reto w a n e je s t ro zb ież n ie. R o zw a żm y w ię c arg u m en ty za i p r z e c iw sta n o w isk a S ą ­ du N a jw y ższeg o .

S p o ty k a m y p o g lą d y stw ierd za ją ce, że art. 7 u.o u.a. je s t n orm ą iu r is c o g e n ti s i legis sp e c ja lis, która n ie m oże b y ć z m ien io n a a n i w o lą k lie n ta , an i d ecy zją sąd u czy p rok u ratora.16 Co w ię c e j, przy z a sto so w a n iu w y k ła d n i lo g iczn ej i s y s ­ te m a ty czn ej w ch o d zą cy ch tu w grę p rzep isó w n a leży d o jść do w n io sk u , że p rzepis art. 92 § 1 k.p.k. n ie o d n o si s ię do ad w ok ata, k tó ry je s t p r z e słu c h iw a n y w ch a ­ ra k terze św ia d k a i k tó ry o d m a w ia zło że n ia zezn ań z p o w o d u ta je m n ic y z a w o ­ d ow ej.

T w ierd zi s ię też, że u za sa d n ia p rzy jęcie założenia, iż art. 7 u.o u.a. jest le x

sp e c ia lis w sto su n k u d o art. 92 § 1 k.p.k., to m ia n o w icie, że d o ty czy on jed n eg o

ty lk o zaw od u , g d y ty m cza sem art. 92 § 1 k.p.k. d o ty czy w sz y stk ic h zaw od ów , np. n o ta riu szy , a p tek arzy, le k a rzy itp .17 R ó w n ież prof. S. Ś liw iń s k i u w aża, że o m a w ia ­ n y p rzep is art. 7 u .o u .a . (d aw n iej 70) p rzew id u je ro zszerzen ie ta je m n ic y co do

iś P o r . M. C i e ś l a k : jw ., s. 8—9.

is P o r . S. J a n c z e w s k i , Z. K r z e m i ń s k i , W. P o c i e j , W. 2 y w i e k i : jw ., s. 122—123.

rj g __ Q2) Orzecz. S q d u Najw yższego w sprawach adw okackich 1 2 5

a d w o k a tó w p o w o d u ją c, że sęd zia n ie m oże odebrać zezn a ń od a d w o k a ta .i6 A n a ­ lo g ic z n ie zd a n iem prof. S. Ś liw iń sk ie g o p rzed sta w ia s ię sp ra w a ta jem n icy le k a r ­ sk ie j. R odzi się w ię c p y ta n ie, jak iej w ty m sta n ie rzeczy ta je m n ic y zaw od ow ej d o ty czy art. 92 § 1 k.p.k.?

P rzy zn a ć trzeba, ż e zn a n e isą, i to p rzew a ża ją ce, p o g lą d y p rzeciw n e, k tó re p r z e ­ w id u ją m o żliw o ść z w o ln ie n ia od ta je m n ic y a d w ok ata, w y stę p u ją c e g o w ch a ra k te­ rze św ia d k a n a te m a t u zy sk a n y ch w ia d o m o ści w zw ią zk u z u d zielon ą poradą praw n ą, n ie w ch a ra k terze obrońcy oskarżonego, a w ię c p ełn om ocn ik a. I tak prof. M. C ie ś la k 19 u w aża, że art. 92 k.p.k. n orm u je e x p re s s is v e r b i s sp ra w ę sto su n k u tej o g ó l n e j n o rm y do w sz e lk ic h p rzep isó w u sta n a w ia ją c y c h ta je m n ic ę za w o d o ­ w ą , w ty m r ó w n ie ż do art. 7 u.o u.a. P o d o b n ie A. M u r z y n o w sk i2№ — p rzyznając, że p o w y ższy p rob lem m o że d e leg e f e r e n d a is to tn ie n a su w a ć w ą tp liw o ś c i — t w ie r ­ dzi, że d e le ge la ta a n a liza art. 91, 92 § 1 k.p.k. i 7 u .o u .a . u zasadnia jego r o z ­ c ią g n ię c ie n a ta je m n ic ę za w o d o w ą ad w ok ata. P o d o b n ie A. M o g iln ic k i21 p rzy jm u ­ je, ż e k.p.k. z a jm u je sta n o w isk o , iż o b o w ią zek zezn a w a n ia w sp ra w ie k arn ej jest w zasad zie w a ż n ie js z y n iż ta jem n ica za w o d o w a . L. P eip er zaś 22 w y ja śn ia , że o m a ­ w ia n y p rzepis ob ejm u je m .in. d u ch ow n ego, poza w y p a d k iem z art. 107 lit. a (ob ec­ n ie 91 lit. a), d a le j — ad w o k a ta , poza w y p a d k ie m z art. 101 lit. b) (obecnie art. 91 lit. b)), lek arza, chiru rga, a p tek arza, ak u szerk ę itd. N a jd a lej jed n a k id zie chyba S. G a rlick i 2\ k tó r y u w aża, że m oże z w o ln ić od za ch o w a n ia ta je m n ic y zaw od ow ej a d w o k a ta -p ełn o m o cn ik a stron y sam a strona. Ż ałow ać ty lk o n a leży , że G a rlick i n ie p o d a je, na p o d sta w ie ja k ich p rzep isó w p ra w n y ch tego rodzaju d ziałan ie, p rze­ k reśla ją ce zakaz o b ję ty d ysp ozycją art. 7 u .o u .a ., jest m ożliw e. Bo chyba n ie n a ­ stęp u je to w try b ie art. 92 k.p.k.?

W św ie tle p rzed sta w io n y ch w y żej p o g lą d ó w w id zim y m o żliw o ść p rzyjęcia ró ż­ n y ch w y k ła d n i n ie p o zb a w io n y ch u za sa d n ien ia . W yd aje się w szak że, że n a leży op ow ied zieć się za m o ż liw o śc ią — w o k reślo n y ch w y ją tk o w y c h w y p a d k a ch — zw o ln ien ia przez sąd ad w o k a ta , w y stę p u ją c e g o w ch a ra k terze św iad k a, od z a c h o ­ w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej co d o fa k tó w , o k tó ry ch d o w ied zia ł się w ch arak terze p ełn o m o cn ik a strony. P rzem a w ia ją za tego rod zaju w y k ła d n ią w z g lę d y za ró w n o p ra w n e, ja k i sp ołeczn e.

J e śli ch od zi o w z g lę d y p ra w n e, to:

p o p ierw sze — trzeb a p o d n ieść, że w p rocesie k a rn y m sto su je się p rzep isy k.p.k. przed e w szy stk im , a ty 'k o su b sy d ia rn ie inne p rzep isy, je ż e li ich sto so w a n ia k.p.k. n ie w y łą cza ;

po drugie — art. 92 k.pjk. g en era ln ie m ó w i o ta je m n ic y za w o d o w ej. P o w sta je p y ta n ie, jaka to m oże b yć tajem n ica? C z y tak a, której u ja w n ie n ie n ie jest z a k a ­

za n e sp ecja ln y m i p rzepisam i? W y d a je się, że n ie. A lb o w iem p rzy jęcie ta k ie g o ’ z a ­ łożen ia o zn aczałob y, że n ie m a w ogóle ta je m n ic y z a w o d o w ej, gd yż p rzep isy k.p.k. n ie w sk a zu ją , k to i w ja k im zak resie o b o w ią za n y je s t d o za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej. O bow iązek za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej u r e g u lo w a n y je s t za w sze w u sta w a ch o k reśla ją cy ch d ziałaln ość w d a n y m za w o d zie, np. lek arza, a d w ok ata

1 is P o r. S. Ś l i w i ń s k i : P ro c e s k a r n y — Z a sa d y o g ó ln e , w y d . 1938 r., s. 644. is P o r. M. C i e ś l a k : Z a g a d n ie n ia d o w o d o w e w p ro c e s ie k a r n y m , w y d . 1955 r., s. 273 o ra z i r ó j g l o s w s p r a w ie t a je m n ic y z a w o d o w e j a d w o k a ta , „ P a l e s t r a ” n r 4/6>, s tr . 8—9. o P o r. A. M u r z y n o w s k i : Z z a g a d n ie ń p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o n a ro z p ra w ie g łó w ­ n e j, N P n r 3/6?, s. :95—C96. 1 P o r. A. M o g i l n i c k i : K o d e k s p o stę p o w a n ia k a r n e g o — K o m e n ta rz , w y d . 1933 r., S. 23'. 2 P o r. L . P e i p e r : K o m e n ta r z d o k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k a r n e g o , w y d . 1959, s. 61. » P o r. S. G a r l i c k i : jw ., s. 19.

126 O rzecz. S ą d u N a jw y ż s z e g o w s p r a w a c h a d w o k a c k ic h jgr 7-8 (91__92) i ‘p., p rzew id u ją c ta m r ó w n ie ż o k reśla n e zak azy. G d y b y śm y p r z y ję li, że u sta n o ­ w io n e tam z a k a zy są p rzep isa m i l e x specia lis, a art. 92 § 1' k.p.k. je s t p rzep isem o g ó ln y m n ie m a ją cy m w ty m z a k r e sie z a sto so w a n ia , to w ó w c z a s s tr a c iłb y o n rac­ j ę b ytu . O ja k iej w ię c w art. 9Ź § 1 k.p.k. ta je m n ic y za w o d o w ej m ia ła b y b y ć m ow a? N ie b y ło b y żad n ej ta je m n ic y ! A trudno sąd zić, żeb y u sta w o d a w ca w p r o ­ w a d za ł m a r tw e p rzep isy. T e w ła ś n ie a rg u m en ty r o z strzy g a ją — w y d a je się — o sta teczn ie, że art. 92 § 1 k.p.k. ob ejm u je sw y m z a się g ie m w s z e lk ie zak azy w y n i­ k a ją ce z p o trzeb y za c h o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej.

N ie z a le ż n ie od teg o p o d k reśla s ię w d ok tryn ie a\ że o b o w ią zek z e zn a w a n ia w sp r a w ie karn ej przez a d w o k a ta -p ełn o m o cn ik a stro n y je s t w a ż n ie js z y od obo­ w ią zk u za ch o w a n ia ta je m n ic y za w o d o w ej. W p r z e c iw ie ń stw ie do a d w o k a ta -o b ro ń - cy , osk arżon ego, k tó ry m u s ia łb y u ja w n ia ć ta je m n ic e p rzek azan e p rzez osk arżon ego d o ty czą ce cz ę sto ta k w ie lk ic h dóbr, jak ży cie i cześć c zło w ie k a , co p o d w ażałob y za g w a ra n to w a n ie w K o n sty tu c ji p ra w a osk arżon ego do ob ron y — inaczej n ieco trzeba tra k to w a ć ta je m n ic e u ja w n io n e p rzez p ełn o m o cn ik a stron y. W yd aje się , ż e d o cen ia to ró w n ież i u sta w o d a w ca , p r z eciw sta w ia ją c art. 91 lit. b) — art. 92 § 1 k.pJc. U ja w n ie n ie b ow iem fa k tó w , o k tórych się d o w ie d z ia ł a d w o k a t-p e łn o m o c - n ik str o n y , n ig d y n ie p o w in n o r zu to w a ć na in te r e s jeg o k lie n ta w sposób tak d o t- kJiw y, ja k rzu to w a ło b y to w sto su n k u do oskarżonego. N iem n iej jed n a k n ie n a ­ le ż y zap om in ać, że zb yt c zęste z w a ln ia n ie p rzez sąd od za ch o w a n ia ta jem n icy z a ­ w o d o w ej a d w o k a ta -p ełn o m o cn ik a stro n y m o że p o d w a ży ć z a u fa n ie do zaw od u a d ­ w o k a ta , p ełn ią ceg o p rzecież fu n k c je w sp ó łczy n n ik a w y m ia r u sp r a w ie d liw o śc i.

J a k ie w ię c p o w in n y b y ć k ry teria sto so w a n ia art. 92 § 1 k p .k .?

W yd aje się, że z w o ln ie n ie od ta je m n ic y za w o d o w ej a d w o k a ta -p ełn o m o cn ik a str o n y w tr y b ie art. 92 § 2 k.p.k. p o w in n o m ieć m ie jsc e w w y ją tk o w y c h ty lk o w y p a d k a ch , a m ia n o w icie:

1) g d y brak je s t in n e g o dow od u , k tó r y m ó g łb y b yć w y k o r z y sta n y w sp raw ie; 2) g d y treść zezn ań d o ty czy k w e s tii w in y ;

3) g d y sto p ień sp o łeczn eg o n ie b ezp ieczeń stw a czyn u je s t ta k zn a czn y , iż u za ­ sa d n ia łb y p o św ię c e n ie ta k p o w a żn eg o d ob ra, ja k im je s t z a ch o w a n ie ta jem n icy za w o d o w ej p rzez a d w ok ata.

P o w y ższa d ecy zja są d u n ie p ow in n a m ie ć ch arak teru d e c y z ji d o w o ln ej, p rze­ c iw n ie, p ow in n a ona b yć m e r y to r y c z n ie u za sad n ion a, na co zresztą zw ró cił ju ż u w a g ę S N w o m a w ia n y m o rzeczen iu .

III. K oń czę n in ie jsz e ro zw a ża n ia p o stu la tem w y ra źn eg o ro zw ią za n ia p o w y ższeg o p rob lem u w p rzyszłej u sta w ie k a rn o -p ro ceso w ej. P r z y ję te b o w iem w art. 175 p ro ­ jek tu k.p.k. rozw iązan ie, że „osoby o b o w ią za n e do za ch o w a n ia ta jem n icy z w ią za ­ nej z w y k o n y w a n ie m za w o d u lu b fu n k c ji m o g ą o d m ów ić zezn a ń co d o o k o licz­ n o ści, na k tóre rozciąga s ię ten o b o w ią zek , chyba że sąd łu b p rokurator w y d a p o sta n o w ie n ie o z w o ln ien iu ich od ob ow iązk u za ch o w a n ia ta je m n ic y ”, istn ie ją c y c h w ą tp liw o ś c i na p e w n o n ie lik w id u ją .

A l f r e d K a f t a l