prof. dr hab. inŜ. Leopold BERKOWSKI
Instytut Obróbki Plastycznej w Poznaniu kontakt: bointe@inop.poznan.pl
65 LAT DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU
OBRÓBKI PLASTYCZNEJ
65 YEARS OF THE METAL FORMING
INSTITUTE’S ACTIVITY
1. POCZĄTKI DZIAŁALNOŚCI
Instytut Obróbki Plastycznej (INOP) jest jedynym w Polsce, pozauczelnianym ośrodkiem naukowo-badawczym, specjalizującym się w technologii plastycznego kształtowania me-tali; spełnia rolę zaplecza naukowo-technicz-nego dla przedsiębiorstw zainteresowanych tą dziedziną technologii. Charakter i zakres dzia-łalności Instytutu zmieniał się w ciągu dzie-sięcioleci w odpowiedzi na zapotrzebowanie krajowej gospodarki.
Instytut Obróbki Plastycznej w Poznaniu swe powstanie zawdzięcza sprzyjającym oko-licznościom. Zniszczony wojną kraj i odbud-owa przemysłu stworzyły warunki do rozwoju i unowocześniania technologii mechanicznych, w tym materiałooszczędnej obróbki plastycz-nej. WaŜną rolę w odbudowie Ŝycia nauko-wego w tym czasie odegrała osoba profesora Feliksa Tychowskiego. Z jego to inicjatywy, ta-lentom i energii, na terenie Szkoły InŜynier-skiej, na gruzach przedwojennej WyŜszej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki, utworzony zostaje Zakład Obróbki Bezwiór-owej. JuŜ w początkowej fazie Zakład rozwija się intensywnie. Pierwszymi pracownikami tego Zakładu byli zdolni absolwenci Szkoły InŜynierskiej, zaangaŜowani niekiedy juŜ pod-czas studiów.
W swej historii Instytut Obróbki Plas-tycznej wielokrotnie zmieniał nazwę. Powstał w roku 1948 jako Zakład Głównego Instytutu Mechaniki. Utworzenie tej placówki powierzono,
1. THE BEGINNINGS
The Metal Forming Institute (INOP) is the scientific and research centre dealing with the technology of plastic forming of metals, fun-ctioning out of any university; it plays the role of scientific technical backing for the enter-prises interested in this field of technology. The Institute’s activity scope and character has been modified during the decades as res-ponse to the demand of the country’s economy. The Metal Forming Institute owes its foundation to advantageous circumstances. The country being much destroyed by the war and rebuilding of industry have created con-ditions for the development and moderni-zation of mechanical technologies including material saving metal forming. An important role in the revival of the scientific life at that time was played by Professor Feliks Tycho-wski. Due to his initiative, talents and energy, in the premises of the School of Engineering, on the ruins of the pre-war Higher School of Machine Construction and Electrotechnology, the Plant of Chipless Forming has been foun-ded. From the very beginning, the Plant is developing intensively. The first employees of the Plant were versatile graduates of the School of Engineering, often employed as early as during their studies.
In the course of its history, the Metal Form-ing Institute has changed its name many times. It has been founded in 1948 as a Plant of the Main Institute of Mechanics. Organization of
wspomnianemu juŜ, profesorowi Feliksowi Tychowskiemu, który kierował nią do roku 1964. W międzyczasie, w roku 1952, Zakład przekształcił się w samodzielny Instytut Obróbki Plastycznej. W roku 1959, skutkiem braku odpowiedniej kadry (samodzielnych pracow-ników naukowych) i zmian organizacyjnych zaplecza naukowego przemysłu krajowego, Instytut stracił swą rangę i przemianowany został w Centralne Laboratorium Obróbki Plas-tycznej (CLOP). Zmieniło się przy tym pod-porządkowanie organizacyjne placówki. Po-mimo niekorzystnych zmian i trudności CLOP, dzięki swym osiągnięciom naukowym i tech-nicznym, zdobywało uznanie w kraju i za granicą.
the Plant has been assigned to professor Feliks Tychowski, already mentioned above, who has been managing it till 1964. In the meantime, in 1952, the plant has been transformed into an independent Metal Forming Institute. In 1959, due to the lack of adequate staff (in-dependent scientific workers) and to organi-zational changes of the scientific background of the domestic industry, the Institute lost its position and was renamed to Central Labora-tory of Metal Forming (CLOP). Its organi-zational subordination has also changed. Despite the disadvantageous changes and dif-ficulties, the CLOP was gaining appreciation in Poland and abroad.
Rys. 1. Profesor Feliks Tychowski (1910–1977)
Fig. 1. Professor Feliks Tychowski (1910–1977)
2. ZAKŁAD OBRÓBKI BEZWIÓROWEJ (1948–1952)
Instytut rozpoczął działalność jako Zakład Obróbki Bezwiórowej, poznański oddział Instytutu Metaloznawstwa i Obróbki z sie-dzibą w Warszawie. W początkowym okresie, w skład zespołu profesora F. Tychowskiego wchodzili inŜynierowie: Zbigniew Głowacki, Kazimierz Lassota, Mieczysław Olszewski, Bolesław Kwaśniewski i Zbyszko Wiśniewski. W roku 1949 utworzono pięć pracowni: • pracownię tłocznictwa, pod kierunkiem
Zbyszko Wiśniewskiego,
• pracownię konstrukcji narzędzi, pod kierunkiem Bolesława Kwaśniewskiego, • pracownię blach grubych, pod kierunkiem
Włodzimierza Dębskiego,
2. THE PLANT OF CHIPLESS FORMING (1948–1952)
The Institute has started its activity as a Plant of Chipless Forming, a Poznań depart-ment of the Institute of Metal Science and For-ming seated in Warsaw. In the initial period, Professor Tychowski’s team included the follow-ing engineers: Zbigniew Głowacki, Kazimierz Lassota, Mieczysław Olszewski, Bolesław Kwaśniewski and Zbyszko Wiśniewski. In 1949, five work teams have been created: • sheetmetal working team headed by
Zbyszko Wiśniewski,
• tool design team headed by Bolesław Kwaśniewski,
• thick sheet metal team headed by Włodzimierz Dębski,
• pracownię ciągnienia, pod kierunkiem Mieczysława Olszewskiego,
• pracownię chemiczną, pod kierunkiem Kazimierza Kapitańczyka,
• laboratorium metalograficzne, pod kierunkiem Zbigniewa Głowackiego oraz bibliotekę, pod kierunkiem Kazimierza Lassoty, przekształconą po latach w Bran-Ŝowy Ośrodek Informacji Technicznej i Eko-nomicznej, którym do roku 1965 kierował Andrzej Turno. Rok później powstała
• pracownia kuźnictwa, której kierownikiem został Tadeusz Rut.
Mimo trudności i braku doświadczenia zawodowego zespołu, Zakład, w stosunkowo krótkim czasie, mógł się pochwalić wyko-naniem wielu opracowań technologicznych, zastosowanych w przemyśle i pierwszymi pu-blikacjami na temat nowych metod obróbki plastycznej metali. Na uwagę zasługuje pier-wsze w Polsce urządzenie do produkcji belek strunobetonowych i patent światowy inŜ. M. Olszewskiego dotyczący kleszczy do spa-jania na zimno. Opracowanie technologii pro-dukcji drutów trakcyjnych, spajanych, stalo-wo-aluminiowych przyniosło autorom, prof. F. Tychowskiemu i inŜ. M. Olszewskiemu, Nagrodę Państwową II stopnia.
3. INSTYTUT OBRÓBKI PLASTYCZNEJ (1952–1959)
W roku 1952, wraz z rozwiązaniem Głów-nego Instytutu Mechaniki, został wyodręb-niony Zakład Obróbki Bezwiórowej i zarzą-dzeniem Ministra Przemysłu CięŜkiego otrzy-mał nazwę Instytut Obróbki Plastycznej, a dotychczasowe pracownie przekształcone zos-tały w zakłady naukowe. Mimo trudności loka-lowych (zakłady rozmieszczone były w róŜ-nych częściach miasta), Instytut rozwijał działalność naukowo-badawczą, a opracowane wówczas nowe technologie znalazły zastoso-wanie w przemyśle. Na uwagę zasługują, nowa-torskie w kraju technologie wyciskania na zimno i na gorąco oraz wdroŜenie narzędzi ze spieków twardych, nowoczesne urządzenie do strumieniowego (wodą pod odpowiednim ciś-nieniem) usuwania zgorzeliny. W międzyczasie zorganizowano Zakład Technologii Tworzyw
• drawing team headed by Mieczysław Olszewski,
• chemical team headed by Kazimierz Kapitańczyk,
• metallographic laboratory headed by Zbigniew Głowacki,
and library headed by Kazimierz Lassota, later transformed into the Branch Centre of Technical and Economical Information whose head, till 1965, was Andrzej Turno. A year later, another entity was created, namely • team of forging headed by Tadeusz Rut.
In spite of difficulties and shortage of professional experience of the staff, in a relatively short time, the Plant has performed many technological elaborations applied in industry and the first publications on new methods of metal forming. Special attention should be drawn to the device for manu-facturing beams of pre-tensioned prestressed concrete and to M. Olszewski’s world patent concerning tongs for cold welding. For the elaboration of the production technology of welded steel-aluminum traction wires, its authors, professor F. Tychowski and M. Olszewski, M.Sc.Eng have received State Award 2nd.
3. THE METAL FORMING INSTITUTE (1952-1959)
In 1952, with the dissolution of the Main Institute of Mechanics, the Plant of Chipless Forming has been separated and, by the decree of the Minister of Heavy Industry, has been given the name of the Metal Forming Institute and the so far existing teams have been trans-formed into scientific plants. Despite housing difficulties (the plants were located in dif-ferent parts of the town), the Institute was de-veloping its scientific research activity and the new technologies elaborated at that time have found application in industry. Special attention should be drawn to the innovative, in the country, technologies of cold and hot extrusion and implementation of hard sinter tools, modern device for scale removal with water jet under adequate pressure. In the mean-time, the Plant of Plastics Technology has been
sztucznych, zajmujący się technologią wytwa-rzania wyrobów z materiałów polimerowych, którego kierownikiem został dr inŜ. Włodzi-mierz Dębski.
Rozwój Instytutu był jednak hamowany przez brak własnych pomieszczeń i aparatury badawczej, co ograniczyło zatrudnienie. W roku 1958 Instytut zatrudniał 94 osoby, w tym dwóch samodzielnych i dziewięciu pomoc-niczych pracowników naukowo-badawczych. To spowodowało, Ŝe Instytut stracił swoją ran-gę i nazwę.
4. CENTRALNE LABORATORIUM OBRÓBKI PLASTYCZNEJ
(1959–1967)
Szereg róŜnych okoliczności wpływają-cych niekorzystnie na rozwój Instytutu, spowodowało, Ŝe Komisja do Spraw Instytutów Polskiej Akademii Nauk zaproponowała – na okres przejściowy – jego przemianowanie na Centralne Laboratorium Obróbki Plastycznej (CLOP). Zmiany tej dokonano Zarządzeniem nr 54 Ministra Przemysłu CięŜkiego z dnia 23.02.1959 roku.
Decyzja ta nie zahamowała jednak rozwoju placówki. W tym samym roku powstały nowe pracownie: Techniki Grzania, Automatyzacji i Normalizacji. Wzmogła się działalność na-ukowo-badawcza w latach następnych; roz-szerzono problematykę badawczą, zorganizo-wano szereg konferencji i sesji naukowych w zakładach przemysłowych. W tymŜe roku ukazuje się pierwszy numer zeszytów na-ukowych „Obróbka Plastyczna” pod redakcją Andrzeja Turno, zawierająca artykuły proble-mowe oraz przegląd dokumentacyjny obróbki plastycznej. Niektórzy pracownicy naukowi CLOP są wykładowcami na Politechnice Poznańskiej.
W omawianym okresie powstały, waŜne dla krajowego przemysłu i wyróŜnione nagro-dami projekty, technologie:
• obciągarki do gięcia profili stalowych – konstrukcji zespołu Z. Wiśniewskiego; zastosowana do produkcji krokwi wago-nów z Zakładach H. Cegielskiego (trzy tego typu urządzenia wdroŜono poza granicami kraju),
organized, dealing with the technology of manufacturing products of polymer materials, headed by Włodzimierz Dębski, D.Sc. Eng.
However, the development of the Institute was inhibited due to the lack of its own accommodation and investigation apparatus, which has put a limit to employment. In 1958, the Institute employed 94 persons of whom two were independent scientific research wor-kers and nine assistant ones. As a result of that, the Institute has lost its position and name.
4. CENTRAL LABORATORY OF METAL FORMING (1959–1967)
A number unfavourable circumstances have resulted in that the Commission for Institute Affairs of the Polish Academy of Sciences has suggested temporary change of its name to Central Laboratory of Metal Forming (CLOP). The change was effected by the Decree of the Minister of Heavy Industry dated February 23, 1959.
However, the decision has not stopped the development of the Plant. In the same year, the following new teams were created: the one of heating technique, the one of automation and the one of standardization. The scientific re-search activity was enhanced in the following years; problematics of research has been broadened, a series of conferences and scienti-fic sessions in industrial enterprises have been organized. In 1959, too, the first issue of the scientific periodical, “Metal Forming” is re-leased; edited by Andrzej Turno, containing problem articles and metal forming documen-tation survey. Some of the scientific workers of CLOP are lecturers in the Poznań Univer-sity of Technology.
In the period under discussion, the follow-ing projects and technologies, important for the domestic industry and distinguished with awards, have been created:
• stretch-forming machines for bending steel profiles – designed by Z. Wiśniewski’s team; applied in H.Cegielski Works for the production of wagon rafters (three devices of this type have been implemented abroad),
• metoda TR kucia cięŜkich wałów korbo-wych – opracowana przez T. Ruta; zasto-sowana po raz pierwszy w Hucie Batory, wzbudziła duŜe zainteresowanie w świecie, co zaowocowało sprzedaŜą licznych licencji, • technologia segmentowego walcowania wierteł – opracowana przez zespół M. Olszewskiego, zastosowana między innymi w Hucie Baildon (wykonano sze-reg modeli automatów do produkcji wierteł o róŜnych średnicach, takŜe na eksport),
• piec kuźniczy z dwustopniowym spalaniem oraz wytwornice atmosfer regulowanych – wykonanych dla przemysłu w zespole Z. Przyłęckiego.
Wysiłki CLOP doceniła Komisja Oceny Maszyn i Urządzeń Ministerstwa Przemysłu CięŜkiego. W roku 1964, cztery urządzenia zaliczono do najwyŜszego standardu, do klasy A, a w roku 1966 – z okazji Wystawy Przeglądu Postępu Technicznego w Katowicach – Labo-ratorium zdobyło dyplom uznania Komitetu Nauki i Techniki.
W połowie lat sześćdziesiątych nastąpiła zmiana organizacji Laboratorium. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Przemysłu CięŜkiego z dnia 26.06.1965 roku CLOP naleŜało odtąd do Zjednoczenia Przemysłu Obrabiarek i Narzę-dzi. Laboratorium zawierało juŜ dziesięć za-kładów naukowych, dział produkcji doświad-czalnej, dwie ekspozytury (w Kielcach i w Us-troniu) oraz liczne organizacyjne, wspomagające. JednakŜe w dalszym ciągu CLOP nie po-siadało własnych obiektów i nadal korzystało z obcych pomieszczeń rozmieszczonych w róŜ-nych, oddalonych od siebie punktach miasta: w budynkach Politechniki Poznańskiej na Wildzie, budynku Państwowego Instytutu Maszyn Rolniczych na Starołęce, w gmachu dyrekcji poznańskiej Gazowni, w barakach przy ul. Siennej, ul. Ratajczaka oraz na Wzgórzu św. Wojciecha, zawsze w kilku miejscach na raz. Budowę własnego obiektu nad Jeziorem Malta, przy ulicy Zamenhofa 2/4 (obecnie Jana Pawła II 14) rozpoczęto w roku 1964. W międzyczasie nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora, Tadeusza Sawickiego (1965–1966) zastąpił doc. Zbigniew Łukomski, wieloletni dyrektor techniczny Zakładów H. Cegielskiego. Nastąpiły korzystne zmiany
• TR method of forging heavy crankshafts – elaborated by T. Rut; first applied in Ba-tory Ironworks, it has got much interest in the world, which has resulted in many licences sold,
• technology of segmental rolling of drills – elaborated by M. Olszewski’s team, ap-plied, among others, in Baildon Iron-works (a number of model automats for manufacturing drills of various diameters have been made, also to be exported),
• forging furnace with two-stage combustion and controlled atmosphere generators – made for industry by Z. Przyłęcki’s team.
The efforts of CLOP were appreciated by the Commission of Machines and devices Assess-ment of the Ministry of Heavy Industry. In 1964, four devices were considered the highest standard, class A, and in 1966 – on the occa-sion of the Technical Progress Survey Exhibition in Katowice – the Laboratory won a diploma of the Committee of Science and Technology.
In the middle sixties, a change of the Labo-ratory organization has taken place. Inaccor-dance with the decree of the Minister of Heavy Industry of June 26,1965, from that date on, CLOP belonged to Federation of Machine Tools industry. The Laboratory already had ten scien-tific departments, an experimental production plant, two agencies (in Kielce and in Ustro-nie) and many organizational, assisting ones.
However, CLOP still had not its own hous-ing and had to use others’ accommodations located in various points of the town, far from each other: in the buildings of the Poznań University of Technology in Wilda district, in the building of the Institute of Agricultural Machines in Starołęka, in the house of Poz-nań Gas Plant headquarters, in the barracks in Sienna Street, in Ratajczaka street and on Wzgórze św.Wojciecha, always in many place at a time. The construction of the Labora-tory’s own housing, at the shore of Malta Lake, at Zamenhofa 2/4 (today Jana Pawła II 14) was launched in 1964. In the meantime, there was a change in the post of the director – Tadeusz Sawicki (1965-1966) was substituted by Zbigniew Łukomski, Assistant Professor, formerly the director of H. Cegielski Works.
personalne i organizacyjne, zmierzające do skupienia w CLOP wartościowych specja-listów. Przystąpiono równieŜ do zagospodaro-wania nowego obiektu. Zaistniały więc pod-stawy do pełnienia wiodącej roli w przemyśle krajowym, w branŜy obróbki plastycznej.
Advantageous personnel changes have taken place aiming at concentration of valuable ex-perts in CLOP. Installation of the Laboratory in the new building has also been performed. This has formed a basis for CLOP to play a leading role in the branch of metal forming of the domestic industry.
Rys. 2. Docent mgr inŜ. Zbigniew Łukomski Dyrektor Instytutu Obróbki Plastycznej w latach 1966-1976 Fig. 2. Zbigniew Łukomski, M.Sc., Eng., Assistant Professor
Director of the Metal Forming Institute 1966-1976
Nowy obiekt obejmował 4000 m2 po-wierzchni Laboratorium i 3500 m2 Zakładu Doświadczalnego, przeznaczonej dla 235 osób; w chwili likwidacji rozproszenia załoga li-czyła juŜ 266 osób. Zdecydowano się jednak na dalsze zagęszczenie pomieszczeń i nadal zatrudniano specjalistów. Okresowo sytuację poprawiło przejście grupy pracowników, zaj-mujących się przetwórstwem tworzyw sztucz-nych, do nowopowstałego Ośrodka Badań i Rozwoju „Plaso-Proplast”. Wyrazem uznania władz resortu dla kadry Centralnego Labora-torium Obróbki Plastycznej i jej dorobku stało się przywrócenie, z końcem 1971 roku, rangi i dawnej nazwy – Instytut Obróbki Plastycznej.
5. LATA INTENSYWNEGO ROZWOJU
Jeszcze w ramach CLOP przeprowadzono zmiany organizacyjne placówki. Działalność naukowo-badawczą skoncentrowano w dwóch pionach:
• w pionie tłoczniczym, kierowanym przez doc. B. Ziółkiewicza, znalazły się zakłady: Tłoczenia, Narzędzi, Metaloznawstwa
The new building had 4000 m2 of the Laboratory and 3500 m2 of the Experimental Plant, for staff of 235 persons; when the firm was no longer scattered the staff comprised already 266 persons. However, more experts were employed and the rooms crowded. The situation was improved by the transfer of a group of employees dealing with plastics processing to the newly created Centre of Re-search and Development, “Plaso-Proplast”. The Ministry’s appreciation of the staff of the Central Laboratory of Metal Forming was ex-pressed return in returning of its previous po-sition and name, Metal Forming Institute, at the end of 1971.
5. YEARS OF INTENSIVE DEVELOP-MENT
Still within CLOP, the entity has undergone organizational modifications. The scientific re-search activity has been concentrated in two sections:
• the sheetmetal working section headed by B. Ziółkiewicz, Assistant Professor, included the departments of: stamping, tools, metal
i Badania Metali oraz Zakład Przet-wórstwa Tworzyw Sztucznych,
• pion kuźniczy, kierowany przez doc. Z. Krzekotowskiego, obejmował Zakłady: Prasowania i Kucia, Walcowania, Kucia Matrycowego i pracownie: Techniki Grza-nia oraz Automatyki.
WaŜne dla rozwoju było przystąpienie Centralnego Laboratorium Obróbki Plastycz-nej do eksperymentalnych zasad współpracy placówek naukowo-badawczych z przedsię-biorstwami przemysłu (1969) oraz przejście na system rozrachunku gospodarczego (1970), a w związku z tym opracowanie mobilizującego, do skutecznej działalności, regulaminu nagra-dzania. W wyniku tych działań, nastąpił szybki rozwój kadry (ilościowy i jakościowy) i uzys-kano najwyŜszy wskaźnik efektywności eko-nomicznej (1,35) wśród krajowych placówek naukowo badawczych, co spowodowało, Ŝe 12.11.1971 roku przywrócono placówce rangę Instytutu Obróbki Plastycznej.
O ile w pierwszych latach istnienia, przy wykonywaniu konstrukcji, Zakład Obróbki Bezwiórowej korzystał z usług WyŜszej Szkoły InŜynierskiej, w dalszych utworzył własny war-sztat, a potem Zakład Doświadczalny. W miarę rozwoju Instytutu rosło znaczenie i liczba pracowników zatrudnionych w tym Zakładzie. W latach siedemdziesiątych, w latach intensy-wnego rozwoju, liczba pracowników Zakładu Doświadczalnego wyraźnie przekroczyła liczbę pracowników zatrudnionych w Instytucie.
Dni świetności Instytut Obróbki Plastycz-nej przeŜywał w latach siedemdziesiątych, kiedy liczba pracowników zatrudnionych (wspólnie z Zakładem Doświadczalnym) prze-kroczyła 500 osób. Z wykresu (rys. 3) wynika, Ŝe intensywny rozwój INOP jest wielo-etapowy; zaczyna się w pierwszych latach po uzyskaniu praw Instytutu, następnie, w drugiej połowie lat sześćdziesiątych (czas starania o zmianę rangi i nazwy placówki) oraz na początku lat siedemdziesiątych. Później, kryzys gospodarczy kraju wyraźnie zahamował rozwój Instytutu. Znaczenie resortowych jednostek naukowo-badawczych zmalało.
science and metal investigation and the department of plastics processing,
• the forging section headed by Z. Krzeko-towski, Assistant Professor, included the departments of: pressing and forging, roll-ing, die forging and the team of heating technique and that of automatics.
An important thing for development was the CLOP’s access to the experimental prin-ciples of scientific research entities coopera-tion with industrial enterprises (1969) and the transfer to the system of economical account (1970) and, consequently, the elaboration of a system of payment rules motivating to effec-tive activity. As result of those actions, rapid development (quantitative and qualitative) of the staff took place and the highest index of economical effectiveness among the domestic scientific research entities has been reached (1.35), due to which the entity regained the position of the Metal Forming Institute on November 11, 1971.
In the first years of its existence, the Plant of Chipless Forming used the services of the Higher School of Engineering in designing; in the later period, however, it has created an experimental workshop and then Experimental Plant of its own. As the Institute was developing, the importance and the number of workers employed in the Plant was increasing In the seventies, a decade of intensive development, the number of the Experimental Plant employees has clearly exceeded that of the Institute staff.
A period of the Institute’s prosperity was the seventies when the total number of em-ployees (including those of the Experimental Plant was in excess of 500 persons. The diag-ram (fig. 3) shows that the intensive develop-ment of the Institute is effected in a number of stages. It starts in the first years after the acquisition of the rights of an Institute; then the second half of the sixties (period of attempts to change the position and name of the entity) and the early seventies. Then the economic crisis of the country has significantly inhibited the Institute’s development. The importance of departmental scientific research entities has decreased.
Rys. 3. Zatrudnienie w INOP do roku 1981
Fig. 3. INOP employment up to 1981 Wartość placówki naukowej to ambitna
i dobra kadra pracująca na stałym etacie. W roku 1971 Instytut Obróbki Plastycznej za-trudniał 15 profesorów i docentów, 44 adiun-któw oraz 178 pracowników technicznych. W dalszych latach siedemdziesiątych, liczba samodzielnych pracowników badawczych zma-lała do dwunastu (przejście na emeryturę), nato-miast adiunktów – wzrosła do 66 osób, co wiązało się z uzyskaniem przez wielu praco-wników stopnia naukowego doktora.
The value of a scientific entity is made up by its ambitious and good full-time working staff. In 1971, the Metal Forming Institute staff included 15 professors and assistant-professors, 44 lecturers and 178 technical workers. In the further seventies, the number of independent research employees went down to twelve (re-tirement) while that of lecturers increased up to 66, which was related to the acquisition of doctor’s decree by many employees.
Tabela 1. Dane o pracach wykonywanych i wdroŜonych w latach siedemdziesiątych
Table 1. Data on the works performed and implemented in the seventies Liczba prac naukowo-badawczych
Zakończonych Rok Prowadzonych Ogółem WdroŜonych Wskaźnik zastosowania 4:3 Liczba uzyskanych patentów 1 2 3 4 5 6 1971 88 48 37 0,77 1 1972 110 44 34 0,77 4 1973 120 38 30 0,79 1 1974 114 42 33 0,79 4 1975 127 46 28 0,61 7 1976 73 27 24 0,89 3 1977 60 19 14 0,74 10 1978 66 22 11 0,50 2 1979 67 22 21 0,95 8 1980 96 66 19 0,29 2
Z tablicy wynika, Ŝe liczba prac w latach siedemdziesiątych (w latach intensywnego roz-woju INOP) jest imponująca; około czterdzieści zakończonych i około trzydzieści wdroŜonych prac w ciągu roku (wskaźnik zastosowania ponad 75 %). Ponadto Zakład Normalizacji opracował
The Institute’s importance is determined, first of all, by the number of conducted and implemented projects. The table shows that the number of works in the seventies (period of in-tensive development of INOP) is impressive: about forty completed and thirty implemented
i znowelizował wiele norm krajowych, porząd-kujących słownictwo techniczne oraz zawiera-jących wymagania dotyczące jakości kształto-wanych plastycznie wyrobów. Działalność informacyjna Instytutu obejmowała publikacje w wydawanych kwartalnie zeszytach „Obróbka Plastyczna”, oraz wyselekcjonowane informacje ze światowej literatury technicznej, w „Biule-tynie Dokumentacyjnym Obróbki Plastycznej”. Wydawano takŜe „Przegląd Patentowy” za-wierający skróty patentów zagranicznych oraz „Zalecenia” stanowiące wartościową pomoc dla technologów i konstruktorów przy projekto-waniu procesów technologicznych, maszyn, narzędzi i przyrządów do obróbki plastycznej. Realizacja prac naukowo-badawczych i wdroŜeniowych nie byłaby moŜliwa bez od-powiednio wyposaŜonego Zakładu Doświad-czalnego i zaangaŜowanej w nim kadry facho-wców, inŜynierów i wysokokwalifikowanych rzemieślników, którzy potrafili sprostać trud-nym zadaniom wykonywania skomplikowa-nych maszyn i narzędzi do obróbki plastycz-nej oraz nowoczesnych linii produkcyjnych, a takŜe usługi podwyŜszonej jakości dla klientów z przemysłu. Były lata, kiedy liczba pracowników tego dobrze zorganizowanego zakładu przekraczała liczbę pracowników Instytutu.
Problematyka badawcza INOP realizowana była zasadniczo w pięciu głównych zakładach, których nazwa (w swej historii) i zakres wy-konywanych prac ulegały zmianie.
Zakład Badania Metali. Problematyka
metaloznawcza tego zakładu wiązała się z In-stytutem Obróbki Plastycznej od samego po-czątku jego istnienia. Pierwszym organizatorem laboratorium metalograficznego, jeszcze w WyŜ-szej Szkole InŜynierskiej, był Zbigniew Gło-wacki, w latach późniejszych znany profesor Politechniki Poznańskiej. Z przejściem do budynków Państwowego Instytutu Maszyn Rolniczych, na ul. Starołęcką 35, kierownikiem laboratorium został Zbigniew Jaroszewski (1956–1962). Po jego odejściu kierownictwo zakładu objął Feliks Słomczyński (potem samo-dzielny pracownik naukowo-badawczy i do-cent), który pełnił tę funkcję do przejścia na rentę w roku 1982. Jednak-Ŝe, jego kontakt z zakładem trwał jeszcze do grudnia 2003 roku. Z jego inicjatywy, pracownie laboratorium,
about forty completed and thirty implemented works in a year (index of application above 75%). What is more, the Standardization De-partment has elaborated and amended many domestic standards setting order technical vo-cabulary and containing requirements the quality of plastically formed products. Infor-mation activity of the Institute included publi-cations in the “Metal Forming“ quarterly, as well as selected information from the world technical literature in the “Metal Forming Documentation Bulletin”. “Patent Review“, also published by the Institute and containing ab-stracts of foreign patents, as well as “Re-commendations” were a valuable aid for pro-cess engineers and designers in designing technological processes, tools and devices for metal forming.
Realization of scientific research and implementation works would not be possible without adequately equipped Experimental Plant and the staff of engineers and highly qualified craftsmen employed in it who were able to cope with the difficult tasks of manu-facturing complicated machines and tools for metal forming and modern production lines, as well as high quality services for industrial customers. In some years, the number of em-ployees of that well organized plant exceeded that of the Institute employees.
INOP research works were effected prin-cipally in five main departments whose names (in their history) and the scope of works per-formed were modified.
Metal Investigation Department. The physical metallurgy problematics of the department was related to the Metal Forming Institute since the very beginning of its exis-tence. The first organizer of the metallo-graphic laboratory, still in the Higher School of Engineering, was Zbigniew Głowacki, later a well known professor of the Poznań University of Technology. After relodging to the buildings of the State Institute of Agri-cultural Machines, at 35 Starołęcka St., Mr. Zbigniew Jaroszewski was appointed the mana-ger of the laboratory (1956––1962). When he has quitted, the department manager was Feliks Słomczyński (later an in-dependent scientific researcher and Assistant Professor) who played the function till his retirement in 1982.
a potem zakładu zostały wzbogacone w wysoko-kwalifikowaną kadrę, a po przejściu do nowego budynku w nowoczesną aparaturę badawczą.
However, his contact with the department lasted till December 2003. Due to his initiative, the teams of the laboratory, then department have been enriched by highly qualified staff and, when moved to the new building, with modern investigation apparatus.
Rys. 4. Urządzenie do badania tłoczności blach Hille
Fig. 4. Hille device for drawability testing Problematyka materiałowa w procesach
obróbki plastycznej obejmowała od samego początku ocenę stanu strukturalnego materiału przed, w trakcie i po jego kształtowaniu, ocenę właściwości w relacji z wielkością i sposobem obciąŜenia oraz zjawiska w strefie kontaktu materiału odkształcanego z narzę-dziem. Badania w tym zakresie realizowane były zasadniczo w trzech zespołach badaw-czych, w pracowniach badań strukturalny, badań własności mechanicznych oraz w pra-cowni chemicznej. Dodatkowo, w okresie in-tensywnego rozwoju, zakład posiadał własny warsztat próbek, co gwarantowało odpowiednią jakość wykonywanych badań.
Na początku lat siedemdziesiątych wy-raźnie i z namysłem rozszerzono tematykę ba-dawczą Zakładu Badania Metali. Rozpoczęto prace waŜne dla kraju i o szerokim obszarze poznawczym, przy partnerskiej współpracy z waŜnymi ośrodkami naukowymi: Politech-niką Warszawską, Akademią Górniczo-Hutni-czą, Politechniką Częstochowską, Instytutem Metalurgii śelaza i waŜnymi zakładami prze-mysłu krajowego: Hutą Baildon w Katowi-cach, Zakładami H. Cegielskiego w Poznaniu, Zakładem TONSIL we Wrześni, produkującym głośniki, Fabryką Urządzeń Mechanicznych (FUM) w Ostrzeszowie i innymi. Z prac badawczych tego okresu naleŜy wyróŜnić:
The investigation of materials in the metal forming processes, since the beginning, has in-cluded the assessment of the material structural state prior to forming, during forming after forming, assessment of properties related to the load magnitude and manner, as well as the phenomena in the zone of the deformed material contact with the tool. Those investigations were performed in three investigation teams: the structural investigation team, mechanical proper-ties investigation team and chemical team. Additionally, in the period of intensive develop-ment, the department had its own sampling workshop, which guaranteed adequate quality of the investigations performed.
In the early seventies, the scope of investi-gation of the Metal Investiinvesti-gation Department was significantly broadened. Works of high importance for the country and of wide learn-ing area have been started in partner co-operation with important scientific centres: Warsaw University of Technology, University of Mining and Metallurgy, Częstochowa Uni-versity of Technology, Institute of Iron Metal-lurgy and major enterprises of domestic industry: Baildon Ironworks in Katowice, H. Cegielski Works in Poznań, TONSIL in Września manufacturer of loudspeakers, Factory of Mechanical Devices (FUM) in Ostrzeszów and others. In the investigation works of that period, the following should be distinguished:
• wyznaczenie minimalnego promienia gięcia z pomocą oryginalnej metody i krzywych umocnienia blach ze stali o podwyŜszonej wytrzymałości dla przemysłu okrętowego. Chodziło o zmniejszenie masy statków pro-dukowanych dla armatorów zagranicznych w stoczniach krajowych.
• Obróbkę cieplno-plastyczną, dającą pozy-tywne skutki stosowania dwóch techno-logii jednocześnie – obróbki plastycznej i obróbki cieplnej. Umiejętne wykorzystanie umocnienia zgniotowego i przemian fazo-wych skutkuje polepszeniem własności me-chanicznych i pozwala znacznie skrócić czas trwania procesu produkcyjnego wyrobu. • Skutki odkształcenia plastycznego i
pro-cesów aktywowanych cieplnie wykorzys-tano równieŜ przy wspomnianej wyŜej metodzie wytwarzania elektrod giętych do zgrzewania oporowego karoserii samo-chodowych, opatentowanej i wdroŜonej w zakładzie ASPA we Wrocławiu. Efekty podobnej obróbki wykorzystano przy projektowaniu technologii produkcji sprzęgieł elektromagnetycznych w Zakła-dach FUM w Ostrzeszowie, wyróŜnionej pierwszą nagrodą NOT Województwa Wielkopolskiego.
• Przy wyznaczaniu charakterystyk stali na narzędzia do pracy na gorąco zaobserwo-wano zjawisko podwyŜszonej plastycz-ności w pobliŜu temperatury przemiany fazowej; wydłuŜenie próbek przy rozcią-ganiu tych materiałów przekraczało znacz-nie wartość sto procent. Zakresu podwyŜ-szonej plastyczności poszukiwano takŜe, badając stale szybkotnące, stale ledeburyt-tyczne chromowe oraz liczne stale kon-strukcyjne.
• Ciekawą poznawczo była technologia łą-cząca obróbkę cieplną, stopowanie laserowe i azotowanie jonowe. Badania nad two-rzeniem podstaw do projektowania tej technologii prowadzono wspólnie z In-stytutem Produkcyjno-Technologicznym Fraunhofera w Aachen. Próby eks-ploatacyjne narzędzi wykazały efektywny wzrost trwałości narzędzi kuźniczych. • Z początkiem lat dziewięćdziesiątych zaczęto
wprowadzać nowoczesne, obowiązujące
• determination of the minimum bending radius by means of an original method and the work-hardening curves of higher--strength steel sheets for shipbuilding in-dustry. The target was to reduce the mass of ships built for foreign owners in Polish shipyards.
• Heat and plastic forming giving positive results of two technologies simultaneously: plastic forming and heat treatment. Skil-ful utilization of strain hardening and phase transformations results in improve-ment of mechanical properties and allows for significant reduction of the production process time.
• The results of plastic deformation and heat activated processes have also been utilized in the above mentioned method of bent electrodes for resistance welding of car bodies, patented and implemented in ASPA enterprise in Wroclaw. The effects of a similar treatment have been utilized, too, in designing the technology of manu-facturing electromagnetic clutches in FUM enterprise in Ostrzeszów; the technology was granted the first Chief Technical Organization award of Wielko-polska region.
• When determining the characteristics of steel for hot working tools, the pheno-menon of raised plasticity close to the temperature of phase transformation has been observed: sample elongation when stretching those materials has significantly exceeded the value of a hundred per cent. The range of raised plasticity was also sought in examination of high-speed steels, ledeburitic chromium steels and many constructional steels.
• In respect of learning, an interesting tech-nology was the one combining heat treat-ment, laser alloying and ion nitriding. Investigations aiming at creation of basis for designing the technology have been performed in collaboration with Fraun-hofer Production and Technology Institute in Aachen. Exploitation tests of tools have shown effective increase of forging tools’ life. • In the early nineties modern investigation procedures used in Europe, were introduced,
w Europie procedury badawcze, opraco-wano Księgę Jakości dla wyrobów kształ-towanych plastycznie, dostosowaną do wymogów Unii Europejskiej. W roku 1995 wdroŜono System Zapewnienia Jakości i opracowano wniosek o akredy-tację laboratorium. W roku 1997 Zakład Badania Metali uzyskał certyfikat Pol-skiego Centrum Badania i Certyfikacji. • W ostatnich latach podjęto badania
od-kształcalności stopów lekkich aluminium, tytanu i magnezu dla przemysłu samo-chodowego i lotniczego.
DuŜe znaczenie w technologii plastycznego kształtowania wyrobów odgrywa proces smaro-wania. Tym zagadnieniem, w INOP, zajmo-wała się pracownia chemiczna. Tematy prac tej pracowni dotyczyły przede wszystkim dos-konalenia rodzaju środków smarnych stoso-wanych w zabiegach obróbki plastycznej na zimno (smary na bazie olejów mineralnych i roślinnych) oraz na gorąco, zawierających grafit lub dwusiarczek molibdenu. W roku 1991 pracowania chemiczna zakończyła swoją działalność; rok wcześniej ten sam los spotkał pracownię wytrzymałości.
Zakład Kucia i Prasowania. Zakład
powstał w 1952 roku, kierowany od samego początku przez Tadeusza Ruta. Problematyka Zakładu obejmowała dwie grupy tematyczne: kucie matrycowe oraz objętościową obróbkę plastyczną. W pierwszej grupie znalazły się ba-dania trwałości matryc, mechanizacja i auto-matyzacja smarowania wykrojów narzędzi oraz opracowanie urządzeń do hydraulicznego usuwania zgorzeliny, w drugiej – prasowanie i wyciskanie na zimno i na gorąco drobnych wyrobów, jak: części rowerowe, pierścienie łoŜysk tocznych, obrączki przędzalnicze, kor-pusy do dętek i inne.
Przełom w działalności Zakładu nastąpił kiedy podjęto w Polsce budowę silników okrę-towych oraz silników do generatorów prądu elektrycznego. Nastała więc potrzeba kucia wałów korbowych silników według nowej tech-nologii (metoda TR). Wykorzystując działanie dźwigni kolanowych, skonstruowano i opaten-towano stosunkowo proste urządzenie i elimi-nując pracochłonne kucie swobodne, zapew-niono oszczędność stali. Polepszono takŜe jej właściwości (korzystny układ włókien), a tym
a Quality Book for plastically formed pro-ducts was elaborated was elaborated, adapted to the requirements of the Euro-pean Union. In 1995, the System of Quality Assurance was implemented and an appli-cation for accreditation of the laboratory was elaborated. In 1997, the Metal Investi-gation Department acquired the certificate of the Polish Centre of |Investigation and Accreditation.
● In recent years, investigation of deform-ability of light alloys of aluminum, tita-nium and magnesium for the automotive and aircraft industry have been undertaken. In the technology of plastic forming of products, an important role is that of the lub-rication process. In INOP, this problem was dealt with by the chemical team. The work subjects of the team concerned, first of all, improvement of lubricating agents applied in cold forming operations (lubricants based on mineral and plant oils) and in hot forming, containing graphite molybdenum disulfide. In 1991, the chemical team terminated its activity; a year earlier, the same happened to the team of strength.
Department of Forging and Pressing. The department arose in 1952, from the very beginning headed by Tadeusz Rut. Its proble-matics included two groups of subjects: die forging and solid forming. The first group included investigation of die life, mechaniza-tion and automamechaniza-tion of die impression lub-rication and elaboration of devices for hyd-raulic scale removal; the other – pressing and cold and hot extrusion of small product like bicycle parts, ball bearing rings, spinning rings and others.
A significant change in the Department activity took place when construction of marine Diesel engines and electric power generator engines was launched in Poland. This has brought the necessity of forging the engine crankshafts according to new technology (TR method). Utilizing the action of toggles, a rela-tively simple device has been designed and patented, which has eliminated laborious open die forging and provided steel saving. Its properties have also been improved (advantageous grain arrangement) and, consequently, the quality of crankshafts. The
samym jakość wałów korbowych. Zastoso-wanie udoskonalonej metody kucia zostało rozszerzone na niektóre wały korbowe dotąd matrycowane oraz wykorbienia pojedynczych wałów składanych, a takŜe na inne spęczane wyroby z kołnierzami, łbami i zgrubieniami. WaŜna cechą metody TR jest to, Ŝe moŜe być ona stosowana przy współpracy (praktycznie) z kaŜdym typem pras. Metoda stała się przedmiotem sprzedaŜy do wielu krajów świata. Wśród nich znalazły się firmy:
• Thyssen, Krupp, SKET – Niemcy, • Sulzer – Szwajcaria,
• Japan Steel Works – Japonia,
• HUINDAI-Ulsan – Korea Południowa i inne.
application of the improved forging method has been extended to some crankshafts which had been die forged so far, as well to crank throws of single built-up crankshafts, as well as to other upset products with flanges, heads and shoulders. An important feature of the TR method is that it can be applied with coopera-tion with (practically) any type of presses. The method has been sold to many countries of the world. The purchasers are, among others, the following firms:
• Thyssen, Krupp, SKET – Germany, • Sulzer – Switzerland,
• Japan Steel Works – Japan,
• HYUNDAI-Ulsan – South Korea and others.
Rys. 5. Kucie wału korbowego metodą TR w urządzeniu TR45 w zakładach Krupp-Bochum – Niemcy
Fig. 5. Forging a crankshaft by the TR method In the TR45 device in Krupp Works, Bochum, Germany W oparciu o doświadczenia zdobyte przy
projektowaniu urządzeń do kucia wałów kor-bowych na prasach kuźniczych, opracowano konstrukcje przyrządów (metodą TR) do kucia na prasach mechanicznych, przeznaczone do mało i średnioseryjnej produkcji odkuwek typu sworznie, trzpienie, śruby, osie, elementy dla budownictwa, korpusy zaworów i inne, wdra-Ŝane w kraju i za granicą.
W swoim czasie, obróbka plastyczna na gorąco rozwijana była takŜe w Zakładzie Kucia Matrycowego, prowadzonym przez docenta Henryka Matusiewicza. Tematyka Zakładu obejmowała technologie kucia dokładnego, doskonalenie technologii kucia (juŜ istnie-jących) i walcowanie kuźnicze. Podlegała mu pracownia działająca na teranie Kuźni Ustroń. Profesor Tadeusz Rut, twórca metody TR, został nagrodzony w 1992 roku – jako wyna-lazca oraz za wybitny wkład do nauki i techniki
Basing on the experience gained in de-signing devices for forging crankshafts on presses, the constructions of devices for for-ging (by the TR method) on mechanical presses, intended for short and medium series production of products type mandrels, pins, bolts, axes, elements for building, valve bo-dies and others, implemented in Poland and abroad.
There was a period when hot forming was developed in the Die Forging Department headed by Henryk Matusiewicz, Assistant- -Professor. The thematic of the department in-cluded the technologies of precision forging, improvement of forging technologies (already existing ones) and rolling. Its subordinate was a workshop functioning in Ustroń Forging Shop. Professor Tadeusz Rut, the author of the TR method was awarded Gold Medal of the World Intellectual Property Organization (WIPO)
– Złotym Medalem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), a w roku 2008 uzyskał tytuł WYBITNEJ OSOBOWOŚCI PRACY ORGANICZNEJ (laureat „Złotego Hipolita”).
Obecnie, prace związane z technologią kucia wałów korbowych, z uwagi na zmiany w polskiej gospodarce, kryzys i aktualną sytu-ację na światowych runkach, prowadzone są w Zakładzie Kształtowania Objętościowego i Automatyzacji Produkcji, ograniczonym za-kresie, a prace nad zastosowaniem przyrządów do kucia na prasach mechanicznych – w Zakła-dzie Rozwoju Kuźniczych Przyrządów Specjalnych.
Zakład Tłoczenia. Problematyka tłoczenia
wywodzi się z Pracowni Blach i Tłoczenia, jeszcze Zakładu Obróbki Bezwiórowej; jako Pracownia Tłoczenia powstaje w roku 1949. Pierwszym jej kierownikiem był Zbyszko Wiśniewski (potem profesor), który prowadził ten zakład przez 32 lata, do emerytury w roku 1981. Zakres prowadzonych prac zmieniał się zaleŜnie od potrzeb rozwijającego się prze-mysłu, takŜe samochodowego. Na potrzeby tego przemysłu opracowano technologie części tłoczonych, a w Kielcach powstała ekspozy-tura INOP zajmująca się badaniem warunków tłoczenia oraz jakością wyrobów wykonanych tym sposobem. W dalszych latach, prace ba-dawcze, kończone w znacznym stopniu wdroŜeniem, realizowane były w pracowniach specjalistycznych: bezodpadowego cięcia i okra-wania, wyciskania oraz w pracowni techno-logii specjalnych. DuŜym zainteresowaniem Zakładu cieszyła się automatyzacja i mecha-nizacja procesów obróbki plastycznej. Za-projektowano, wykonano i wdroŜono osiem linii technologicznych z róŜnego typu profi-larkami własnej konstrukcji i dwie linie do tłoczenia wyrobów z taśmy. W latach osiem-dziesiątych powstała pracownia kształtowania obrotowego.
Skutkiem wieloletniej, owocnej działalności Zakładu powstało wiele interesujących roz-wiązań technicznych, maszyn i urządzeń związanych z technologią tłoczenia, jak: • obciągarki dla przemysłu transportowego,
łączące procesy gięcia i rozciągania, znaj-dujące zastosowanie w produkcji krokwi dachowych wagonów i autobusów,
in 1992 and, in 2008, he got the title of an OUTSTANDING PERSONALITY OF ORGANIC WORK (laureate of “Golden Hipolit”).
At the moment, the works related to forging crankshaft, due to changes in Polish economy, are carried on in the Department of Solid Forming and Production Automation, in a limited scope, and the works on the application of forging devices on mechanical presses – in the Department of Special Forging Devices.
Department of Stamping. The theme of stamping dealt with by the Team of Sheet Metal and Stamping of the Chipless Forming Plant. The Team of Stamping was founded in 1949. Its first boss was Zbyszko Wiśniewski (later nominated a professor) who has been the head of the department for 32 years till his retirement in 1981. The scope of the works conducted varied as demanded by the deve-loping industry, including automotive one. For the needs of the latter, a technology of stamped parts has been elaborated and an INOP agency has been founded in Kielce to deal with investigation of stamping conditions and the quality of products made in that way. In the further years, investigation works, often resulting in implementation, were effected by specialist teams: one of waste-free cutting and trimming, extrusion and by the team of special technologies. The Department was much interested in automation and mechani-zation of the metal forming processes. Eight technological lines with various types of section form rolling machines of our own design have been designed, executed and implemented, as well as two lines for stamp-ing products of a strip. In the eighties, the team of rotary forming was founded.
As result of many years of the Department’s fruitful activity, many interesting technical solutions related to the technology of stamp-ing have been created, such as:
• stretch forming machines for transpor-tation industry, combining the processes of bending and stretching , applied in the production of roof rafters for wagons and buses,
Rys.6. Obciągarka do produkcji krokwi dachowych wagonów w Zakładach H. Cegielskiego
Fig. 6. Stretch forming machine for production of wagon roof rafters in H. Cegielski Works • prostowarki do prostowania długich profili
i prętów, poprawiające ich kształt przed walcowaniem lub ułatwiając podawanie prętów na stanowisko obróbcze,
• urządzenia do rozkroju blach przed innymi procesami obróbki plastycznej,
• technologie tłoczenia wielotaktowego drobnych wyrobów dla przemysłu elektry-cznego i drobnej konfekcji,
• technologie dokładnego wykrawania, takŜe wielotaktowego,
• obcinarki wahadłowe do automatycznego cięcia prętów o róŜnych średnicach, z równoczesnym skręcaniem,
• wyoblarki – w tym sterowane numerycznie – dla oświetlenia i wentylacji oraz do produkcji butli na gazy techniczne, i inne. W Zakładzie zrealizowano projekt nad-wozia do samochodu WARTA dla potrzeb rolnictwa; uczestniczono w drugiej wersji tego projektu samochodu WARTA II, potem nazwanego TARPANEM. Na zrębach fabryki tych samochodów powstała fabryka Škoda- -Volkswagen. W czasie zmian systemowych kraju, po restrukturyzacji Instytutu Obróbki Plastycznej w latach dziewięćdziesiątych, Za-kład ograniczył swoją ofertę, dostosowując swoją działalność do aktualnych potrzeb prze-mysłu krajowego.
Zakład Walcowania. Jedną z pierwszych
pięciu pracowni, powołanych w Zakładzie Obróbki Bezwiórowej była Pracownia Ciągnie-nia Drutu (1945), z której wywodzi się póź-niejszy (1971) Zakład Walcowania, a po częściowej restrukturyzacji (1991) Zakład
• straighteners for straightening long profiles and rods, correcting their shape prior to rolling or facilitating feeding rods to the processing stand,
• devices for sheet cutting prior to other metal forming processes,
• technologies of multi-stage stamping of small products for the electric industry and other small items,
• technologies of precision punching, also multi-stage ones,
• oscillatory cutters for automatic cutting of rods of various diameters, with simul-taneous twisting,
• spinning machines, including numerically controlled ones, for lighting and venti-lation, as well as for production of technical gas bottles, and others.
The Department has designed the car body for WARTA II van, later called TARPAN. The factory of those vans has been used as the basis for the Škoda-Volkswagen factory. During the system changes in Poland, after restructuring of the Metal Forming Institute in the nineties, the Department has reduced its offer adapting its activity to the current needs of the domestic industry.
Department of Rolling. One of the first five teams created in the Chipless Forming Plant was the Team of Wire Drawing (1945) from which the later Department of Rolling is derived (1971); after partial restructuring transformed into Department of Rolling S.C. The manager of that “historical” team was
Walcowania S.C. Kierownikiem tej „histo-rycznej” pracowni był Mieczysław Olszewski, potem profesor, który kierował zakładem do przejścia na emeryturę w roku 1982.
Początkowo problematyka Zakładu była bardzo zróŜnicowana, dyktowana potrzebami odbudowującego się przemysłu. Wśród naj-waŜniejszych prac znalazło się wspomniane opracowanie technologii produkcji drutów jezdnych (tzw. trolleyu) stalowo-aluminiowych, a później z miedzi krajowej oraz sposób czołowego spajania na zimno przewodów metalowych z pomocą specjalnych kleszczy. Największe znaczenie dla techniki i gospo-darki miały, podjęte w latach pięćdziesiątych i kontynuowane do roku 1992, badania nad technologią plastycznego kształtowania wierteł ze stali szybkotnących. Inicjatorem tych prac był prof. Mieczysław Olszewski, twórca kilku-dziesięciu patentów, dotyczących elementów walcarek i automatów do walcowania wierteł, dwukrotny laureat Zespołowej Nagrody Pań-stwowej II Stopnia, w latach 1955 i 1972. Intensyfikacja prac nad tą dziedziną techno-logii pozwoliła na zwiększenie średnic wierteł do 13,2 mm i liczby wdroŜonych rocznie automatów (1971) do dwudziestu, co zapew-niło oszczędności stali szybkotnącej i z tytułu obniŜenia kosztów nowych inwestycji.
Oprócz wartościowych konstrukcji auto-matów do produkcji wierteł, Zakład otrzymał wiele nagród i wyróŜnień resortowych. Do nagrodzonych projektów naleŜą:
• walcarka do walcowania gwintowników (nagroda Ministra Przemysłu Maszyno-wego – MPM – 1962),
• opanowanie w skali pół-produkcji rurek podwójnie zwijanych (nagroda MPM – –1965),
• walcarka do walcowania segmentowego ze skręcaniem profilu wierteł (nagroda MPM – 1967),
• opanowanie technologii walcowania ślimaków do kluczy rozsuwanych, główkowych (nagroda MPM – 1969), • opanowanie technologii zaciskania
końcówek na węŜach wysokociśnienio-wych (nagroda MPM – 1970),
• walcarki do walcowania trzpieni do tarcz ściernych (nagroda MPM – 1972),
Mieczysław Olszewski, later a professor, who has been the head of the department till he retired in 1982.
At the beginning, the department dealt with many various problems determined by the needs of rebuilding industry. One of the most important works was elaboration of the technology of producing the so called steel- -aluminum trolley, later made of domestic copper, and the method of cold butt welding of metal conductors by means of special tongs. The most important thing for technology and economy was the investigation of the techno-logy of plastic forming of high-speed steel drills; the investigation was undertaken in the fifties and carried on till 1992. The initiator of those works was professor Mieczysław Olszewski, author of several dozen patents concerning elements of rolling mills and auto-mats for rolling drills, twice a laureate of State Award Second Degree in 1955 and 1972. Intensification of works on that field has allowed for increasing the drill diameters up to 13.2 mm and the annual number of implemented automats up to twenty (1971),which has brought savings in high-speed steel and reduction of new investment costs.
Apart from the valuable designs of drill production automats, the Department has received many awards and distinctions. Awarded designs include:
• rolling mill for rolling screw taps (award of the Minister of Machine Industry 1962), • mastering of double tube rolls in semi-production scale (award of the Minister of Machine Industry 1965),
• rolling mill for segmental rolling of drills with profile twisting (award of the Minister of Machine Industry 1967), • mastering of the technology of rolling
worms for adjustable spanners (award of the Minister of Machine Industry 1969), • mastering of the technology of clamping
the ends on high pressure hoses (award of the Minister of Machine Industry 1970), • rolling mills for rolling grinding disk
mandrels (award of the Minister of Machine Industry 1972),
• wdroŜenie walcarki UPW25x10 do walco-wania gwintów, dotychczas skrawanych (nagroda Zjednoczenia Obrabiarek i Na-rzędzi – 1972).
• implementation of the UPW25x10 rolling mill for rolling of threads, so far machi-ned (award of the Federation of Machine Tools Industry 1972).
Rys. 7. Największy automat (WS281) do skośnego walcowania wierteł skrętnych o średnicach 13,3 do 37,5 mm. Prototyp zbudowany w INOP w latach 1977–1979.
Fig. 7. The biggest automat (WS281) for oblique rolling of twist drills with diameters of 13.3 to37.5 mm. Prototype made by INOP 1977–1979.
To najciekawsze, nagrodzone rozwiązania z udziałem Zakładu Walcowania. Ponadto, jednym z laureatów Państwowej Nagrody Ze-społowej I Stopnia, za kształtowanie profili uzębionych na specjalnych walcarkach WPM profesora Zdzisława Marciniaka, był Marek Romanowski, w latach 1991–2013 kierownik Zakładu Walcowania S.C.
Do jednych z ostatnich osiągnięć sprywa-tyzowanego częściowo Zakładu naleŜało wdro-Ŝenie, w upadającej formie SKR Łasin, ze-stawu maszyn do produkcji beczek stalowych; obecnie zakład ten jest największym produ-centem beczek w Polsce. Linia zaliczona została w konkursie „Swego nie znacie” do najlepszych wyrobów wyprodukowanych w Wielkopolsce w roku 1995. WaŜnym osiąg-nięciem Zakładu było zaprojektowanie, wy-konanie i wdroŜenie, w tym samym roku, największej w historii INOP, walcarki duo do platerowania taśmy stalowej stopem łoŜysko-wym na bazie Al.
Pracowania Obróbki Cieplnej i Tech-niki Grzania. Pracownia powstała w latach
pięćdziesiątych, a jej organizatorem i pierw-szym kierownikiem był Zygmund Przyłęcki; potem docent Politechniki Poznańskiej. Jej nazwę i podporządkowanie organizacyjnie wielokrotnie zmieniano przy okazji prze-obraŜeń strukturalnych INOP. Tematyka prac, zasadniczo niezmienna, obejmowała obróbkę
These are the most interesting, awarded solutions, with the Department of Rolling con-tribution. Moreover, one of the laureates of the State Award 1st degree for forming toothed profiles on Professor Zdzisław Marciniak’s WPM special rolling mills was Marek Romanowski, the manager of the Rolling De-partment S.C. in the period of 1991–2003.
One of the recent achievements of the partially privatized Department was the im-plementation of a set of machines for pro-duction of steel barrels in a collapsing firm, SKR Łasin; now the enterprise is the major producer of barrels in Poland. The line has been considered one of the best products made in Wielkopolska in 1995, in the “Not known but your own” competition. An important achievement of the Department, was the design, execution and implementation of the two-high mill, the biggest in the history of INOP for plating steel strip with Al based bearing alloy, also in 1995.
Heat Treatment and Heating Technique Team. The team has been founded in the fifties; its organizer and the first manager was Zygmunt Przyłęcki, later an assistant of the Poznań University of Technology. Its name and organisational subordination was changed many times when the structural transformations of INOP were performed. The subject of works, principally constant has included heat treatment,
cieplną, cieplno-chemiczną, piece i urządzenia grzewcze, grzanie bezzgorzelinowe odkuwek i wstępniaków oraz badania trwałości narzędzi. Pracownia ma takŜe znaczący dorobek badawczy i osiągnięcia w zakresie wdraŜania technologii. Sukcesem była technologia wy-twarzania atmosfer regulowanych z dysocjacji amoniaku oraz atmosfer endotermicznych z propanu-butanu. W dysocjatorach amoniaku A5 powstała atmosfera azotowo-wodorowa (25% N2 + 75% H2) z wydajnością 5 m3/h, eksploatowana w przemyśle. W Zakładach H. Cegielskiego wdroŜono wytwornicę atmosfery endotermicznej z propanu-butanu AK15 do obróbki cieplno-chemicznej (wydajność – 15 m3/h). Za wdroŜenie dysocjatora A5, praco-wnia została dwukrotnie nagrodzona: przez Ministerstwo Przemysłu Maszynowego oraz przez Zjednoczenie Przemysły Obrabiarek i Narzędzi.
thermochemical treatment, furnaces and heat-ing devices, scale-free heatheat-ing of forgheat-ings and blanks and investigation of tool life.
The team has also significant achieve-ments in research and technology implemen-tation. A success was the technology of ge-nerating controlled atmospheres from ammo-nia dissociation and endothermic atmospheres from propane-butane. In A5 ammonia dissociators, nitrogen-hydrogen atmosphere has arisen (25% N2 + 75% H2) at the rate of
5m3/h, exploited in industry. In H.Cegielski Works, an AK15 generator of endothermic atmosphere from propane-butane has been implemented for thermochemical treatment (productivity 15 m3/h).For the implementation of the A5 dissociator, the team has been twice awarded: by the Ministry of Machine Industry and by the Federation of Machine Tools Industry.
Rys. 8. Zespół pieca elektrycznego EFCO z wytwornicą AK15 w Fabryce Narzędzi Zakładów H. Cegielskiego.
Fig. 8. EFCO electric furnace assembly with AK15 generator in the Tool Factory of H. Cegielski Works. Innowacyjna konstrukcja konwertora
meta-nolu AK3 dała początek pracom nad wytwor-nicami endotermicznymi atmosfer regulowa-nych. Oprócz ochrony przed utlenianiem i od-węglaniem nagrzewanej stali atmosfery te mogą słuŜyć do kontrolowanego nawęglania i dowęglania wsadu. Do urządzeń wspomaga-jących obróbkę plastyczną (wdroŜone do prze-mysłu) naleŜą: piec do beznalotowego wyŜa-rzania wytłoczek miedzianych, piec garnkowy do dyspersyjnego utwardzania odkuwek mie-dzianych elektrod, dwa elektryczne piece bę-bnowe do obróbki cieplno-chemicznej oraz linia obróbki cieplnej do masowej obróbki drąŜków sterowniczych (w atmosferze endo- i egzotermicznej) dla tyskiej FSM FIAT.
The innovative design of the methanol con-verter, AK3, has been the start of works on endothermic generators of controlled atmo-spheres. In addition to protection against oxidation and decarburization of the steel being heated, those atmospheres can be used for controlled charge carbonizing and addi-tional carbonizing. Equipment supporting metal forming(implemented in industry) includes: furnace for tarnish-free annealing of copper drawpieces,, pot-type furnace for dispersion hardening of copper electrode forgings, two electric rotary drum furnaces for thermo-chemical treatment and a heat treatment line for mass processing of steering rods (in endo-thermic and exoendo-thermic atmosphere) for the FIAT car factory in Tychy.
