Maria Cybulska
Wyrok zaoczny w świetle
orzecznictwa i nauki
cywilnoprocesowej PRL
Palestra 8/12(84), 81-82
№ 12 (84) P rzegląd p ra sy p ra w n ic ze j 81 g d y je d e n i t e n s a m s ta n f a k ty c z n y w y p e łn ia p r z e s ła n k i z a ró w n o o d p o w ie d z ia l n o ś c i k o n tr a k to w e j, ja k i d e lik to w e j, to m o ż liw e je s t z a s to s o w a n ie d o te g o s ta n u f a k t y c z n e g o c a ło ś c i re g u ł je d n e g o lu b d ru g ie g o re ż y m u o d p o w ie d z ia ln o ś c i, p rz y c z y m o ty m , ja k i e r e g u ły m a j ą b y ć w d a n y m w y p a d k u z a s to s o w a n e , d e c y d u je o r g a n o r z e k a ją c y . R ó ż n ic e o b u re ż y m ó w są b a r d z o is to tn e . D o ty c z ą cme m .in .: a) o c e n y p o ję c ia w in y , b ) c ię ż a r u d o w o d ó w , c) w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś c i z a szk o d ę, d) te r m in ó w p r z e d a w n ie n i a ro s z c z e ń , e) z a k r e s u i sp o s o b u n a p r a w ie n i a s z k o d y f) k o m p e te n c ji s ą d u itp . C o n o w e g o w n o s i w te j s y t u a c ji a r t . 443 k o d e k s u ?
P r z e p i s t e n m a n a s t ę p u ją c e b rz m ie n ie : „O k o lic z n o ść , że d z ia ła n ie l u b z a n ie c h a n ie , z k tó r e g o sz k o d a w y n ik ła , s ta n o w iło n ie w y k o n a n ie l u b n ie n a le ż y te w y k o n a n i e is tn ie ją c e g o u p rz e d n io z o b o w ią z a n ia , n ie w y łą c z a ro s z c z e n ia o n a p r a w ie n i e s z k o d y z t y t u ł u c z y n u n ie d o z w o lo n e g o , c h y b a że z tr e ś c i is tn ie ją c e g o u p r z e d n io z o b o w ią z a n ia w y n ik a co in n e g o ” . P r z e p is te n n ie w ą tp liw ie z e z w a la n a s to s o w a n ie r e g u ł z b ie g u , je d n a k ż e tr e ś c i ty c h r e g u ł n ie p rz e s ą d z a , z je d n y m ty lk o w y ją tk i e m , j a k p is z e a u t o r : „ g d y z tr e ś c i u p rz e d n io is tn ie ją c e g o (m ięd zy s t r o n a m i) z o b o w ią z a n ia n i e w y n ik a co in n e g o ” ; o z n a c z a to , że z b ie g n ie p o w in ie n p ro w a d z ić do p o w o ła n ia s ię n a p rz e p is y o b u re ż y m ó w . Z d a n ie m a u to r a b ę d z ie to n p . z a c h o d z iło w te d y , g d y s t r o n y o g ra n ic z ą z g ó r y o d p o w ie d z ia ln o ś ć do o z n aczo n eg o s to p n ia w in y l u b u s t a l ą u m o w n ie o g ra n ic z e n ie w y so k o śc i o d sz k o d o w a n ia . W ta k ic h w y p a d k a c h z a s t o s o w a n ie re ż y m u d e lik to w e g o p ro w a d z iło b y do p rz e k r e ś le n ia u p r z e d n ie g o p o r o z u m ie n i a s tr o n .
A u t o r — z a z n a c z a ją c , że je s t z w o le n n ik ie m o c e n y s to s u n k u s t r o n w e d łu g k r y t e r i u m , czy is tn ie n ie z o b o w ią z a n ia m ię d z y n im i w y łą c z a (czy te ż nie) s to s o w a n ie o g ó ln y c h n a k a z ó w lu b z a k a z ó w p r a w a , k tó r e n a r u s z y ć m o że k a ż d y , a w ię c ta k ż e t e n , k to n ie je s t z w ią z a n y d a n y m s to s u n k ie m o b lig a c y jn y m — p is z e , że a r t . 443 k .c . n ie d a je d o s ta te c z n ie ś c is ły c h w s k a z ó w e k co do o c e n y s to s u n k u s t r o n i d o p ie r o p r a k t y k a p o k a ż e , ja k a b ę d z ie u ż y te c z n o ść n o w e g o e k s p e r y m e n tu le g i s l a c y j n e g o , t j . a r t . 443 k.c.
W y r o k zaoczny w św ietle o rz e c z n ic tw a i n a u ki c y w iln o p ro c e s o w e j PRL
-to t y t u ł a r t y k u łu E d m u n d a W e n g e r k a , d ru k o w a n e g o w z e sz y c ie I I I (1964) J t w a r t a l n i k a „ R u c h P ra w n ic z y , E k o n o m ic z n y i S o c jo lo g ic z n y ” . W y ro k z a o c z n y n a le ż y d o in s ty tu c ji w y w o łu ją c y c h od l a t d u ż e z a in te r e s o w a n ie . I n s t y t u c j a t a w e d łu g słó w a u t o r a le ż y „ n a s ty k u n a c z e ln y c h z a s a d p ro c e s u c y w il n e g o , j a k p r a w d y o b ie k ty w n e j, k o n tr a d y k to r y jn o ś c i, k o n c e n tr a c ji m a t e r i a ł u p r o c e so w e g o i ró w n o ś ę i s t r o n (...).”
A n a liz a o rz e c z n ic tw a , k tó r e p o w s ta ło n a t l e w y ro k ó w zao c z n y c h , p o z w a la z o r ie n to w a ć się , w j a k i s p o s ó b ju d y k a t u r a ro z u m ie n a c z e ln e z a s a d y p ro c e s u c y w iln e g o i w j a k i m k i e r u n k u p o sz e d ł je g o ro z w ó j w o k re s ie o s ta tn ie g o d w u d z ie s to le c ia Z a s a d n ic z e p r z e m ia n y , k tó r e w p ro w a d z iła d o k.p .c. n o w e la z 1950 r . p o d k r e ś la ją z a s a d ę p r a w d y o b ie k ty w n e j i je j n a d rz ę d n o ś ć . P o ja w iły się z a te m p o g lą d y , że i n
s t y t u c j a w y r o k u z a o c z n e g o s ta n o w i p rz e s z k o d ę d o r e a liz a c ji te j n a c z e ln e j z a s a d y O rz e c z n ic tw o s ą d o w e o s ta tn ic h l a t w y k a z a ło je d n a k , że in s ty t u c ja t a n ie p o z o s ta je w s p r z e c z n o ś c i z z a s a d ą p r a w d y o b ie k ty w n e j, lecz p rz e c iw n ie , m o ż e s ta n o w ić ś r o d e k d o j e j w y k r y c ia .
N a sz o b o w ią z u ją c y d o ty c h c z a s k o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o s ta n o w i w y ło m -w s y s te m ie p r a w n y m k r a j ó w s o c ja lis ty c z n y c h , k tó r e z w y ją tk ie m N R D , g d z ie o b o w i ą z u j e u s t a w a p ro c e s o w a z 1870 r., n ie p r z e w id u ją w y ro k u z a o czn eg o . P
82 P rzegląd p ra sy p ra w n ic ze j N r 12 (»4) w ie n ie t e j in s t y t u c j i w n a s z y m u s ta w o d a w s tw ie n a le ż y tłu m a c z y ć ty m , że k .p .c . z 1933 r. u w a ż a n y b y ł za je d n ą z n a jn o w o c z e ś n ie js z y c h u s ta w p ro c e s o w y c h i r e g u lo w a ł w y d a n ie w y r o k u zao c z n e g o w sp o só b o d m ie n n y n iż in n e u s t a w o d a w s t w a e u r o p e js k ie . K o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o d o p u sz c z a ł w y d a n ie w y ro k u z a o c z n e g o ty l k o , w r a z ie b e z c z y n n o śc i p o z w a n e g o (a n ie p o w o d a), w y łą c z a ł d z ia ła n ie f ik c ji p r z y z n a n ia , g d y w a k ta c h s p r a w y z n a jd o w a ły się d o w o d y n ie z g o d n e z tw ie r d z e n ia m i p o z w u , i n ie d o p u sz c z a ł do w y d a n ia w y ro k u zao c z n e g o , g d y p o z w a n y d o m a g a ł s ię ro z p o z n a n ia s p r a w y w je g o n ie o b e c n o śc i lu b z ło ż y ł ja k ie k o lw ie k w y ja ś n i e n ia . N ie d o p u s z c z a ln e b y ło ró w n ie ż w y d a n ie w y ro k u z a o c z n e g o w d ru g ie j in s ta n c ji. T e c e c h y w ła ś n ie , ja k ró w n ie ż to , że s p rz e c iw od w y r o k u zao czn eg o n ie p o z o s ta w a ł w k o liz ji z z a s a d ą d w u in s ta n c y jn o ś c i, w p ły n ę ły n a p o z o s ta w ie n ie i n s ty t u c ji w y r o k u zao c z n e g o p o m im o p o w a ż n e j re f o rm y , ja k i e j u le g ł n a sz p ro c e s c y w iln y . C e c h y p o z y ty w n e w y r o k u zao c z n e g o n ie m o g ły j e d n a k u s u n ą ć z a s a d n ic z e j k o n tr o w e r s ji p o m ię d z y f ik c ją p r z y z n a n ia a z a s a d ą p r a w d y o b ie k ty w n e j. Z ty c h w z g lę d ó w , z a c h o w u ją c in s ty t u c ję w y ro k u zao c z n e g o , u s ta w o d a w c a p o ls k i d o k o n a ł w n ie j s z e re g u z m ia n p o to , a b y u c z y n ić z n ie g o n a r z ę d z ie n o w e j tr e ś c i, z g o d n e z z a s a d a m i, k tó r y m z o s ta ł p o d d a n y p ro c e s c y w iln y . W d a ls z y m c ią g u a r ty k u łu a u t o r o m a w ia in s ty t u c ję w y r o k u z a o c z n e g o n a t l e o b o w ią z u ją c y c h p rz e p isó w k.p.c. A n a liz a p rz e p is ó w i o rz e c z n ic tw a w s k a z u je na to , że S ą d N a jw y ż s z y w id z i w w y ro k u z a o c z n y m ś r o d e k m o b iliz u ją c y p o z w a n e g o d o w łą c z e n ia się do p ro c e s u w ce lu u ja w n ie n ia p r a w d y o b ie k ty w n e j. T a p o z y ty w n a o c e n a p rz e z o rz e c z n ic tw o r o li w y r o k u zao c z n e g o z a d e c y d o w a ła o s ta n o w is k u K o m is ji K o d y f ik a c y jn e j, k tó r a w b r e w p o p rz e d n im p o g lą d o m u tr z y m a ła w y ro k zaocz n y w n o w y m k.p.c. P r o j e k t w p ro w a d z a w ty m z a k r e s ie p e w n e ty lk o z m ia n y , d o k tó r y c h n a le ż ą : 1. o b o w ią z e k p r o w a d z e n ia p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o , g d y b e z c z y n n y m p o zw a n y m j e s t S k a r b P a ń s tw a lu b je d n o s tk a g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j,
2. o b o w ią z e k o p a tr z e n ia w y r o k u zao c z n e g o p o u c z e n ie m o p r z y s łu g u ją c y c h środ k a c h z a s k a r ż e n ia , 3. o g ra n ic z e n ie o b o w ią z k u u z a s a d n ia n ia w y r o k ó w z a o c z n y c h z u r z ę d u ty lk o do w y p a d k ó w , w k tó r y c h w y d a n ie w y ro k u z a o c z n e g o u w z g lę d n ia ją c e g o p o w ó d :tw o p o p rz e d z iło p o s tę p o w a n ie d o w o d o w e lu b ż ą d a n ie p o w o d a , 4. w p ro w a d z e n ie w y ją tk u od z a s a d y , że k o s z ty r o z p r a w y z a o c z n e j i sp rzeciw u p o n o s i z a w sz e p o z w a n y w w y p a d k u n ie z a w in io n e g o n ie s ta w ie n n ic tw a n a roz p r a w ę , 5. o g ra n ic z e n ie d o p u sz c z a ln o śc i c o fn ię c ia s p r z e c iw u p rz e z p o z w a n e g o p rz e z jz a - le ż n ie n ie c o fn ię c ia od z g o d y s ą d u ; c o fn ię c ie s p r z e c iw u n ie b ę d z ie s k u te c z n e , jtżeli o k a ż e się, że n ie je s t o n o z g o d n e z z a s a d a m i w s p ó łż y c ia sp o łe c z n e g o lu b in tere s e m o só b u p ra w n io n y c h .
A u to r k o ń c z y sw e w y w o d y n a s tę p u ją c y m i s ło w a m i: „ P rz e w id z ia n e z m ia n y sta n o w ią d a ls z y ro z w ó j in s ty tu c ji w y ro k ó w z a o c z n y c h p o d ro d z e , ja k ą w y tk n ę ła prak t y k a , a u to r o w a ła d o k tr y n a p o ls k ie g o p ro c e s u c y w iln e g o ”.
„C h ę ć zysku“ i „k o rz y ś ć m a ją tk o w a “ ...
M ie c z y s ła w S z e r e r n a ła m a c h zesz. 10 (1964) „ P a ń s tw a i P r a w a ” o m a w ia po w y ż s z e p o ję c ia .
„ O d ró ż n ie n ie w n a s z y m p r a w ie k a r n y m p o ję c ia z y s k u od p o ję c ia k o rz y ś c i r m - t e r i a l n e j j e s t je d n y m z ty c h z a g a d n ie ń , k tó r e o d p r z e s z ło 30 l a t z n a c z n ie czę;cie)
