Odpowiedzialność młodocianych w projekcie kodeksu karnego

Henryk Popławski, Andrzej Weiser

Odpowiedzialność młodocianych w

projekcie kodeksu karnego

Palestra 7/7-8(67-68), 58-62

HENRYK POPŁAWSKI i ANDRZEJ WEISER

Odpowiedzialność młodocianych

w projekcie kodeksu karnego

P r z e d s ta w io n y do d y s k u s ji p r o j e k t k o d e k s u k a rn e g o , w ro z d z ia le o o d p o w ie d z ia l- m o ści m ło d o c ia n y c h z a w ie r a s z e re g p o s ta n o w ie ń b a r d z o p o s tę p o w y c h i ś w ia d c z ą c y c h 0 w ie lk im h u m a n iz m ie n a s z e j m y ś li p ra w n ic z e j. J a k o z a s a d n ic z a m y ś l p r z e w ija s ię w n im c h ę ć z a p e w n ie n ia w y c h o w a w c z e g o o d ­ d z ia ły w a n ia k a r y n a m ło d o c ia n e g o p rz e s tę p c ę , ch ęć n a le ż y te g o p rz y g o to w a n ia go za p o m o c ą o d p o w ie d n ic h ś r o d k ó w d o w a r u n k ó w ż y c ia sp o łeczn eg o . D a w n o ju ż b o w e m o d e s z liś m y od czasó w , g d y k a r a b y ła je d y n ie a k te m z e m s ty , o d p ła ty . W w a r u n k a c h s o c ja lis ty c z n y c h n a b ie r a o n a c o ra z b a r d z ie j c h a r a k t e r u w y c h o w a w ­ czego. J e s t rz e c z ą o c z y w is tą , że te n w y c h o w a w c z y c h a r a k t e r k a r y p o w in ie n się o d n ie ś ć p r z e d e w s z y s tk im d o m ło d o c ia n y c h , z a czy m p r z e m a w ia ją w z g lę d y n a ­ t u r y fiz jo lo g ic z n e j, p e d a g o g ic z n e j, p s y c h o lo g ic z n e j, so c jo lo g ic z n e j i k r y m in o lo - g ic z n e j.

Z e s łu s z n e g o w ię c z a ło ż e ń 1 a w y c h o d z i p r o j e k t k o d e k s u k a rn e g o , k tó r y s p r a w ę m ło d o c ia n y c h r e g u l u je o d rę b n ie . M y śl o o d r ę b n y m u r e g u lo w a n iu o d p o w ie d z ia l­ n o ś c i k a r n e j m ło d o c ia n y c h k ie łk o w a ła u n a s od w ie lu ju ż l a t i z n a c z n ie w y p r z e ­ d z iła u k a z a n ie s:ę p r o j e k tu . B a ta w ia i S z e l h a u s 1 o r a z Z a k r z e w s k i 2, k tó r z y z a j ­ m o w a li s ę p r z e s t ę p c z o ś c i m ło d o c ia n y c h szczeg ó ło w o , d o s z li z p u n k t u w id z e n ia k ry m in o lo g ic z n e g o d o w n io s k u , że p r z y d o ty c h c z a s o w y m s ta n ie p r a w n y m t r a k t u ­ ją c y m m ło d o c ia n y c h n a ró w n i z o s o b a m i w p e łn i d o jr z a ły m i n ie je s t m o ż liw e z n a le z ie n ie ś r o d k ó w z a ra d c z y c h . P rz e c ie ż w ie lu n ie b e z p ie c z n y c h r e c y d y w is tó w r e k r u l u j e s 'ę sp o ś ró d ty c h , k tó r y c h w y k o le je n ie sp o łe c z n e n a s t ą p ił o w te d y , g d y b y li o n i n ie le tn im i, a p o g łę b iło się, g d y b y li m ło d o c ia n y m i. M u s i w ię c tk w ić w ty m ja k a ś p rz y c z y n a . W y m ie n ie n i a u to r z y s łu s z n ie u w a ż a ją z a t a k ą p rz y c z y n ę b r a k o d p o w ie d n ic h ś ro d k ó w , k tó r y c h s to s o w a n ie m o g ło b y p o w s tr z y m a ć p ro c e s s p o łe c z ­ n eg o w y k o le je n ia się m ło d o c ia n y c h p rz e s tę p c ó w i d a ć ja k ą ś s z a n s ę r e e d u k a c ji.

P o g lą d y n a sp o só b u r e g u lo w a n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i m ło d o c ia n y c h s ą b a r d z o r ó ż ­ n o r o d n e . N ie k tó r e n p . ś r o d o w is k a u w a ż a ją , że w y s ta r c z a s a m a u s ta w o w a m o ż li­ w o ść ła g o d z e n ia k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o śc i, in n e — że n a le ż y je d y n i e w sp o só b w ła ś c iw y w y k o n y w a ć k a r ę p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i w s to s u n k u d o m ło d o c ia n y c h , je s z c z e in n e — ż e w s to s u n k u do m ło d o c ia n e g o n a le ż y s to so w a ć b ą d ź k a r ę p o z b a ­ w ie n ia w o ln o ś c i itak j a k d o d o ro s łe g o , b ą d ź te ż ś r o d k i w y c h o w a w c z e t a k j a k do n ie le tn ie g o , p r z y czym w y b ó r p o w in ie n b y ć p o z o s ta w io n y sę d z ie m u , a w re s z c ie 1 ta k ie , k tó r e w s to s u n k u d o m ło d o c ia n y c h p r a g n ę ły b y sto s o w a ć je d y n ie ś r o d k i w y c h o w a w c z e . W u s ta w o d a w s tw a c h ró ż n y c h k r a j ó w sp o só b u r e g u lo w a n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i m ło d o c :a n y c h je s t te ż ró ż n y . W S z w e c ji n p . o s o b y p o n iż e j l a t 18 w o g ó le n ie m o g ą b y ć s k a z a n e n a k a r ę p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i, w s to s u n k u z aś d o o só b p o w y ż e j i P o r . S . B a t a w i a i S. S z e l h a u s : S t u n i e l e t n i c h i m ł o d o c i a n y c h s p r a w c ó w w y k r o ­ c z e ń c h u l i g a ń s k i c h , P i P 1958 r . z . 2, s. 254. 2 P . Z a k r z e w s k i : Z b a d a ń n a d m ł o d z i e ż o w ą g r u p ą p r z e s t ę p c z ą , N P 195» r . , n r 12; *s. 1437.

j\fr 7 g (67_68) O dpow iedzialność m ło d o c ia n y ch w p ro je k c ie k .k . 59 l a t 18, a p r z e d u k o ń c z e n ie m l a t 21, m o ż n a sto s o w a ć ś r o d k i w y c h o w a w c z e . P o za t y m s z w e d z k ie p r a w o k a r n e w y k o n a w c z e z a w ie r a z a le c e n ie , że k a r a p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i w s to s u n k u do o só b , k tó r e n ie u k o ń c z y ły l a t 25, p o w in n a b y ć w y k o n y ­ w a n a w z a k ła d a c h o tw a r ty c h .

W p r a w ie n o rw e s k im p r z e w id z ia n a je s t m o ż liw o ść ro z c ią g n ię c ia ś r o d k ó w w y c h o ­ w a w c z y c h p rz e z n a c z o n y c h d la n ie l e tn i c h n a o so b y d o ro s łe , k tó r e n ie u k o ń c z y ły

l a t 23. ,

S z w a jc a r s k i k o d e k s k a m y n ie p r z e w id u je m o ż liw o śc i s to s o w a n ia ś r o d k ó w w y ­ c h o w a w c z y c h d la m ło d o c ia n y c h . K o d e k s t e n d a je je d y n ie m o ż n o ść z ła g o d z e n ia k a r y ■w n ie k t ó r y c h w y p a d k a c h lu b te ż z o b o w ią z u je sęd zieg o do je j z ła g o d z e n ia w in n y c h w y p a d k a c h . P o n a d to k o d e k s t e n z a p e w n ia w y k o n y w a n ie k a r y p r z e z m ło d o c ia n y c h w o d s e p a r o w a n iu ic h od w ię ź n ió w s ta rs z y c h . T rz e b a j e d n a k n a d m ie n ić , że p r o j e k t n o w e liz a c ji s z w a jc a r s k ie g o k o d e k s u k a r n e g o p r z e w id u je , iż w s to s u n k u d o m ło d o ­ c ia n y c h , k tó r z y u k o ń c z y li 18 la t, a n ie u k o ń c z y li l a t 20, s ą d m o ż e s to s o w a ć k a r y ~z o b e c n y m i o g ra n ic z e n ia m i b ą d ź te ż ś r o d k i w y c h o w a w c z e p r z e w id z ia n e d la m ło d o ­

c ia n y c h o d 15 do 18 la t.

W e d łu g z a c h o d n io -n ie m ie c k ie j u s ta w y z 4.V III.1953 (J u g e n d g e r ic h tig e s e tz ) m ło d o ­ c ia n y , k tó r y p o p e łn ił p r z e s tę p s tw o p o u k o ń c z e n iu 18 la t , a p rz e d u k o ń c z e n ie m l a t 21, u le g a w z a s a d z ie k a r o m p rz e w id z ia n y m w k o d e k s ie k a r n y m t a k j a k o s o b a ■ dorosła, je d n a k ż e m o ż n a s to so w a ć d o ń p r z e p is y d o ty c z ą c e n ie le tn ic h , je ś li za p o ­ t r z e b ą ta k ie g o p o tr a k to w a n ia p r z e m a w ia je g o o so b o w o ść, k tó r a w sw y m ro z w o ju •zbliżona je s t d o o so b o w o ści n ie le tn ie g o , a lb o g d y o k o lic z n o śc i l u b sp o só b p o p e łn ie ­

n ia c z y n u w s k a z u je n a to , że c z y n m a c h a r a k t e r m ło d z ie ń c z e g o w y b r y k u . W ta k ic h •w y p a d k a c h m ło d o c ia n y p o d le g a k a r z e p r z e w id z ia n e j d l a n ie le tn ic h (J u g e n d s t r a fc ) a w y k o n y w a n e j w z a k ła d a c h d la n ie le tn ic h , p r z y czym g ó rn a g r a n ic a t e j k a r y d la m ło d o c ia n y c h w y n o s i 10 l a t 3. T r u d n o p rz e w id z ie ć , k tó r y ze sp o s o b ó w u r e g u lo w a n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i m ło d o c ia ­ n y c h o k a ż e się n a jb a r d z ie j s k u te c z n y . F a k te m je d n a k je s t, że o b e c n ie w sz ę d z ie z a r y s o w u j ą się te n d e n c je do o d m ie n n e g o t r a k to w a n ia m ło d o c ia n y c h i d o ro s ły c h p r z e s tę p c ó w , te n d e n c je do a k c e n to w a n ia p ie r w ia s tk ó w w y c h o w a w c z y c h ja k o z a s a d ­ n ic z e g o ś r o d k a o d d z ia ły w a n ia n a p rz e s tę p c ó w m ło d o c ia n y c h .

P r o j e k t n a sz e g o k o d e k s u k a r n e g o d a je ty m te n d e n c jo m p e łn y w y r a z . W y ra ż a •się to p rz e d e w s z y s tk im w ty m , że w s to s u n k u do m ło d o c ia n e g o p r z e s tę p c y (do 21 la t) n ie o rz e k a s ię k a r n a js u r o w s z y c h i k a r y śm ie rc i i k a r y 25 l a t p o z b a ­ w ie n ia w o ln o ś c i (a rt. 108). N ie z a le ż n ie je d n a k o d te g o p r o j e k t p r z e w id u je m o ż li­ w o ś ć n a d z w y c z a jn e g o z ła g o d z e n ia k a r y r ó w n ie ż p o z a w y p a d k a m i o k r e ś lo n y m i w a r t . 64, je ś li je s t to — ze w z g lę d u n a o s o b ę s p r a w c y — c e lo w e ( a r t. 110 § 1). P o n a d to is tn ie je te ż m o ż liw o ść z a w ie s z e n ia w y k o n a n ia k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i o rz e c z o n e j n a o k r e s d o l a t 3 m ło d o c ia n e m u p rz e s tę p c y , k tó r y p o p e łn ił p r z e s tę p s tw o z w in y u m y ś ln e j (a rt. 112 § 1), m im o że w s to s u n k u d o d o ro s łe g o j e s t to m o ż liw e je d y n ie w r a z i e o rz e c z e n ia k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i do l a t 2 (a r t. 78 § 3 p k t 1). P r o j e k t p r z e w id u je ró w n ie ż m o żn o ść s to s o w a n ia ś r o d k ó w w y c h o w a w c z y c h z a ­ m i a s t k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o śc i, m ia n o w ic ie w p o s ta c i p r a c y n a r a c h u n e k g rz y ­ 3 S z e r s z e i n f o r m a c j e d o t y c z ą c e u r e g u l o w a n i a o d p o w i e d z i a l n o ś c i m ł o d o c i a n y c h w i n n y c h u s t a w o d a w s t w a c h z n a j d z i e c z y t e l n i k w s p r a w o z d a n i u S . P ł a w s k i e g o z M i ę d z y n a r o d o ­ w e g o V K o n g r e s u O c h r o n y S p o ł e c z n e j w S z t o k h o l m i e ( P i P — 1958 r . z . 11, s t r . 859—882); p a t r z r ó w n i e ż t e g o ż a u t o r a : Z a g a d n i e n i e p r z e s t ę p c ó w m ł o d o c i a n y c h , P i P 1960 r . , k. l i , S t r . 521—529.

60 H e n r y k P o p ł a w s k i , A n d r z e j W e i s e r N r

7

__

8

(67__

68

) w n y , k t ó r a m oże b y ć o rz e c z o n a z u r z ę d u ( a r t. 111), j a k ró w n ie ż w p o s ta c i d o z o ru są d o w e g o o p ie k u n a sp o łe c z n e g o (a r t. 112 § 2). P r o j e k t w y p o w ia d a się te ż co d o sp o s o b u w y k o n y w a n ia k a r y p o z b a w ie n ia w o l­ n o śc i p rz e z m ło d o c ia n e g o . T a k w ię c w s t o s u n k u d o te j k a te g o r ii p rz e s tę p c ó w k a r a t a m a b y ć w y k o n y w a n a w z a k ła d z ie d la m ło d o c ia n y c h p rz e s tę p c ó w lu b w s p e c ja l­ n y m o d d z ia le d l a m ło d o c ia n y c h w z w y k ły m z a k ła d z ie k a r n y m (a rt. 109 § 1).

W śró d części p r a w n ik ó w , z w ła s z c z a z a ś r e k r u t u j ą c y c h się z a p a r a t u ś c ig a n ia , n a jw ię c e j s p rz e c iw ó w w y w o łu je z r e z y g n o w a n ie p rz e z n a s z p r o j e k t ze s t o s o w a n ia w o b e c m ło d o c ia n y c h k a r n a js u r o w s z y c h . W y s u w a s ię p r z y ty m a r g u m e n ty , że w p e w n y c h w y p a d k a c h sto p ie ń sp o łe c z n e g o w y k o le je n ia m ło d o c ia n y c h s p r a w c ó w je s t b a r d z o w ie lk i (p r z y k ła d y : P a r a m o n o w , L ech ), w o b e c czego „ z a s ł u g u ją ” o n i je d y n ie n a w y e lim in o w a n ie ic h ze s p o łe c z e ń s tw a , ż e u d z ia ł m ło d o c ia n y c h w d o k o ­ n y w a n y c h p r z e s tę p s tw a c h , z w ła sz c z a n a jc ię ż s z y c h , j e s t b a rd z o p o w a ż n y , w re s z c ie że ja k i k o lw ie k lib e r a liz m b y łb y t u t a j s p r z e c z n y z w y m a g a n ia m i p r e w e n c ji o g ó ln e j. Z w r a c a s ię te ż u w a g ę n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o w y s łu g iw a n ia s ię m ło d o c ia n y m i p r z e z d o ro s ły c h i w y r a f in o w a n y c h p rz e s tę p c ó w , a to w o b e c ła g o d n ie js z e g o t r a k t o w a n i a ty c h ż e m ło d o c ia n y c h .

J e ż e li w d a ls z e j p e r s p e k ty w ie z a m ie r z a m y w y e lim in o w a ć k a r ę ś m ie r c i w o g ó le , to w c z e ś n ie j czy p ó ź n ie j m u s im y d o k o n a ć t a k i e j p ró b y . I d o b r z e się s ta ło , ż e r o z ­ p o c z y n a m y j ą o d m ło d o c ia n y c h p rz e s tę p c ó w , k tó r z y n ie m a j ą je s z c z e w p e łn i u k s z ta łto w a n e g o c h a r a k t e r u i są p o d a tn i n a w p ły w y o to c z e n ia b a r d z ie j n iż d o ro ś li. Z re z y g n o w a n ie z m o ż liw o śc i p o w r o tu ic h d o s p o łe c z e ń s tw a b y ło b y ś w ia d e c tw e m p e s y m iz m u , j a k r ó w n ie ż d o w o d e m is tn i e n ia w n a s z y m p r a w ie k a r n y m e le m e n tu z e m s ty . K r a je , k tó r e z n io s ły k a r ę śm ie rc i, n ie w y k a z u ją te n d e n c ji d o w z r o s tu ty c h k a ­ te g o r ii i r o d z a jó w p r z e s tę p s tw , k tó r e je s z c z e d o n ie d a w n a b y ły z a g ro ż o n e t ą n a j ­ c ię ż sz ą k a r ą . T a m z aś, g d z ie ż y d e lu d z k ie je s t ta n ie , ró w n ie ż i k a r a ś m ie r c i n ie je s t e le m e n te m o d s t r a s z e n i a <np. o k u p a c ja h itle r o w s k a ) . N a to m ia s t w w a r u n k a c h d u ż e j s w o b o d y i w o ln o ś c i o s o b is te j ju ż sa m o p o z b a w ie n ie w o ln o śc i j e s t c ię ż k ą d o le g liw o ś c ią . P o ję c ie e le m e n tu o d s t r a s z e n ia je s t w ię c w z g lę d n e , a je g o s k u te c z n o ś ć

z a le ż y o d w ie lu c z y n n ik ó w o r a z w a r u n k ó w .

P r z e s a d z o n e są te ż a r g u m e n ty o z n a c z n y m u d z ia le g r u p y m ło d o c ia n y c h w p o ­ p e łn i a n iu p r z e s tę p s tw . Z d a n y c h z a m ie s z c z o n y c h w „ A rc h iw u m K ry m in o lo g ii” * w y n ik a , ż e w r o k u 1955 n a k a ż d y ty s ią c o s ó b w w ie k u 17—20 l a t s k a z a n o p r a w ie 20 o só b , c z y li ż e u k a r a n y z o s ta ł 00 p ię ć d z ie s ią ty m ło d o c ia n y . A le ju ż w r o k u 1957 u k a r a n y z o s ta ł co p ię ć d z ie s ią ty s ió d m y m ło d o c ia n y . L ic z b a osób s k a z a n y c h w la t a c h 1951— 1957 p r z e d s ta w ia się w ip o szczeg ó ln y ch g r u p a c h w ie k u n a s tę p u ją c o : 21—27% o g ó łu s k a z a n y c h s ta n o w ili m ło d o c ia n i w w ie k u od 17— 20 la t, 34— 40%' — o s o b y w w ie k u p o n iż e j 25 l a t i 53— 57% — o so b y p o w y ż e j 25 la t , k tó r e n ie u k o ń c z y ły je s z c z e 30 la t. Z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć p rz e s tę p c ó w r e k r u t u j e się w ię c z o só b d o ­ ro s ły c h , k t ó r e u k o ń c z y ły 21 la t .

N a jlic z n ie js z ą g r u p ę p r z e s tę p s tw p o p e łn io n y c h p rz e z m ło d o c ia n y c h s ta n o w ią p r z e ­ s tę p s tw a p rz e c iw k o m ie n iu s p o łe c z n e m u , a n a s t ę p n ie p rz e c iw k o m ie n iu in d y w id u a l­ n e m u ; tr z e c ią p o z y c ję z a jm u ją p r z e s tę p s t w a p r z e c iw k o ż y c iu i z d ro w iu . B a rd z o n ie lic z n y n a to m ia s t j e s t u d z ia ł m ło d o c ia n y c h w p r z e s tę p s tw a c h g o s p o d a rc z y c h i p o ­ lity c z n y c h 5. « P r a c a z b i o r o w a p o d r e d . S . B a t a w i i, W a r s z a w a 1961 r . , s . 247 i n a s t . 5 T a m ż e , „ A r c h i w u m K r y m i n o l o g i i ” , t . I , W - w a 1960, r o z d z i a ł o p r a c o w a n y p r z e z J . J a s i ń ­ s k i e g o , s t r . 247 i n a s t .

- j j r rj g g g j O d p o w i e d z i a l n o ś ć m ł o d o c i a n y c h w p r o j e k c i e k . k . 61

J e ś li c h o d z i o a r g u m e n t w y s łu g iw a n ia się m ło d o c ia n y m i p rz e z d o ro s ły c h , to n ie ­ w ą tp liw ie n ie b e z p ie c z e ń s tw o t a k i e is tn ie je p o te n c ja ln ie ta k ż e i d z iś , p r a k t y k a j e d ­ n a k n ie d o s ta r c z a w ie lu d o w o d ó w ta k ie g o w ła ś n ie w y s łu g iw a n ia się. Z r e s z tą m im o b r a k u o d r ę b n y c h p rz e p is ó w o o d p o w ie d z ia ln o ś c i m ło d o c ia n y c h s ą d y r ó w n ie ż i d z i­ s ia j z r e g u ły t r a k t u j ą ła g o d n ie j m ło d o c ia n y c h . A je ś li m ło d o c ia n y b ę d z ie ty lk o n a ­ r z ę d z ie m w r ę k u d o ro s ły c h p rz e s tę p c ó w , to i w p rz y sz ło śc i, w b r a k u u lg , n ie b ę ­ d z ie m ó g ł b y ć t r a k to w a n y n a r ó w n i z d o ro s ły m .

P r z y p ro b le m a ty c e m ło d o c ia n y c h n ie c h o d z i w c a le o lib e r a liz m , le c z o s k u t e c z ­ n ie js z e ś r o d k i o d d z ia ły w a n ia , to, że w p o lity c e k r y m in a ln e j z w ra c a s ię o b e c n ie b a r d z o d u ż ą u w a g ę n a ś r o d k i z a p o b ie g a ją c e p rz e s tę p c z o ś c i, n a ś r o d k i p r o f ila k ­ ty c z n e , a k a r ę t r a k t u j e się ja k o ś r o d e k o s ta te c z n y . P r z e c iw n ic y u r e g u lo w a n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i m ło d o c ia n y c h p rz e z p r o j e k t m ó w ią r ó w n ie ż o s p rz e c z n o ś c i te g o r o z d z ia łu p r o j e k t u z o g ó ln y m i p r z e p is a m i p r a w a k o n ­ s ty tu c y jn e g o i c y w iln eg o , w m y ś l k tó r y c h g r a n ic ą d o jr z a ło ś c i j e s t 18 r o k ż y c ia (p o b ó r do w o js k a — l a t 19). U s ta le n ie ró ż n y c h g r a n ic w ie k u je s t p o d y k to w a n e ró ż n y m i p o tr z e b a m i sp o łe c z ­ n y m i, n ie w id z im y w ię c w ty m ż a d n e j s p rz e c z n o śc i. W k o n k r e tn y m z a ś w y p a d k u n a j i s t o tn i e js z e je s t to, że w e d łu g o c e n y fiz jo lo g ó w , p sy c h o lo g ó w i so c jo lo g ó w p s y ­ c h ik a o so b y w w ie k u do l a t 21, a n ie k ie d y n a w e t d o 25 l a t ży c ia , n ie je s t jesz c z e c a łk o w ic ie u k s z ta łto w a n a . W ie k te n c e c h u je d u ż a c h w ie jn o ś ć c h a r a k t e r u , a w ię c p o d a tn o ś ć n a ró ż n e g o r o d z a j u w p ły w y . C e le m o d iz o lo w a n ia m ło d o c ia n y c h od u je m n y c h w p ły w ó w s ta r s z y c h i z d e m o r a ­ liz o w a n y c h p r z e s tę p c ó w p r o j e k t p r z e w id u j e d la m ło d o c ia n y c h p r z e s tę p c ó w o d b y ­ w a n i e k a r y w s p e c ja ln y c h z a k ła d a c h , a w r a z i e ic h b r a k u — w o d d z ie ln y c h o d ­ d z ia ła c h z w y k łe g o z a k ła d u k a r n e g o (a r t. 109). B y ło b y o c z y w iś c ie le p ie j, z p u n k t u "w idzenia w y c h o w a w c z e g o , g d y b y w s z y sc y m ło d o c ia n i p rz e s tę p c y m o g li o d b y w a ć k a r y w s p e c ja ln y c h z a k ła d a c h k a r n y c h 6, d l a m ło d o c ia n y c h , :a n i e w o d d z ia ła c h z w y k ły c h z a k ła d ó w , m u s im y je d n a k lic z y ć s ię z p r a k ty c z n y m i m o ż liw o śc ia m i.

I n n e z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e m ło d o c ia n y c h , j a k n p. sz e ro k ie m o ż liw o ś c i ła g o d z e n ia k a r y i w a ru n k o w e g o z a w ie s z e n ia je j w y k o n a n ia , n ie w y w o łu ją sp rz e c iw ó w a n i

s p o r ó w .

W t e k u to c z ą c e j się d y s k u s ji n a d p r o j e k te m k .k . p e w n e z a s tr z e ż e n ia w y s u w a się Je s z c z e p o d a d re s e m n o w e j n ie z n a n e j u n a s in s ty tu c ji „ k a r y n ie o z n a c z o n e j”, k tó r ą m o ż n a s to s o w a ć w o b e c s p r a w c ó w m ło d o c ia n y c h (a r t. 114). P o ję c ie to łą c z y się n ie ­ s łu s z n ie z t a k ą s a m ą in s ty t u c ją is tn ie ją c ą w n ie k tó r y c h k r a j a c h k a p ita lis ty c z n y c h (np. w U S A ), a le słu ż ą c ą ta m d o in n y c h celó w , p rz y czym n ie k tó r z y p r a w n ic y b u r ż u a z y j n i p o s tu lu ją , ż e b y in s ty t u c ję t ę sto s o w a ć w o g ó le do p o te n c j a ln i e n ie b e z ­ p ie c z n y c h m ło d o c ia n y c h , k tó r z y p r z e s tę p s tw a jesz c z e n ie p o p e łn ili, le c z są n ie b e z ­ p ie c z n i sp o łe c z n ie . N a to m ia s t w e d łu g p r o j e k t u k .k . k a r ę n ie o z n a c z o n ą s to s u je się j e d y n i e w le d y , g d y m ło d o c ia n y p o p e łn i w p r a w d z ie d r o b n e p r z e s tę p s tw o , lecz za 'w z g lę d u n a z n a c z n y sto p ie ń w y k o le je n ia sp o łe c z n e g o i d e m o r a liz a c ji, t r y b ży cia , n a d u ż y w a n ie a lk o h o lu , w s t r ę t do p r a c y itp . o ra z ze w z g lę d u n a b e z s k u te c z n o ś ć d o ty c h c z a s sto s o w a n y c h ś r o d k ó w w y m ie r z o n a p rz e z są d k r ó tk o te r m in o w a k a r a p r z e w id z i a n a z a d a n e p rz e s tę p s tw o n ie m o g ła b y s p e łn ić z a d a n ia w y c h o w a w c z e g o . K a r a k r ó tk o te r m in o w a b o w ie m n ie je s t w s ta n ie s p e łn ić r o li w y c h o w a w c z e j i d la -• P o r . H . S w i d a i W. S w i d a : M ł o d o c i a n i p r z e s t ę p c y w w i ę z i e n i u . W a r s z a w a 1961 r. s. 29, a t a k ż e Z . F r a n k . O p r a c y p e n i t e n c j a r n e j z m ł o d o c i a n y m i w z a k ł a d z i e k a r n y m w B o j a n o w i e , „ A r c h . w i ę z . ” , 1960 r ., n r 3.

•2 G e n o w e f a R e j m a n _{N r 7—8 (67—68>}

teg o n o w o c z e s n e te n d e n c je d o w a lk i z p rz e s tę p c z o ś c ią z a k ła d a ją z a s tę p o w a n ie t y c h k a r ś r o d k a m i b a r d z ie j w y c h o w a w c z y m i, n p . w a r u n k o w y m z a w ie s z e n ie m itp .

J a k d łu g i m u s i b y ć p o b y t w w ię z ie n iu , a b y o sią g n ą ć cel w y c h o w a w c z y k a ry ,, t r u d n o j e s t n a to o d p o w ie d z ie ć . W k a ż d y m r a z ie p r o j e k t w s to s u n k u do m ło d o c ia ­ n y c h w y k o le jo n y c h i z d e m o r a liz o w a n y c h u w a ż a , że n ie m o że o n b y ć k r ó ts z y o d l a t 2, a n a jd łu ż s z y — d o l a t 5 lu b do u k o ń c z e n ia p rz e z m ło d o c ia n e g o 25 la t.

N ie je s t to w ię c k a r a n ie o z n a c z o n a w o g ó le, le c z k a r a z o k re ś lo n y m m in im u m i m a k s im u m , k a r a r a m o w a , k tó r e j n ie o k r e ś l a s ą d ściśle, a le k tó r a w y s ta r c z y n a to , a b y w cza sie je j o d b y w a n ia m ło d o c ia n y n a u c z y ł s ię z a w o d u , p rz y z w y c z a ił się. d o s y s te m a ty c z n e j p r a c y o r a z d o n a le ż y te g o s p e łn ia n ia o b o w iązk ó w .

GEN O W EFA REJMAN

Konstrukcja winy w projekcie kodeksu karnego

i

1. W z o re m o b o w ią z u ją c e g o k o d e k s u k a r n e g o p r o j e k t n ie z a jm u je się d e fin ic ją , w in y i ty m s a m y m n ie p rz y łą c z a saę d o ż a d n e g o ze z n a n y c h k ie r u n k ó w te o r e ty c z ­ n y c h . 2. P r z y o k r e ś le n iu f o r m w in y p r o j e k t n ie o p e r u j e p o ję c ie m p r z e s t ę p s t w a u m y ś ln e g o i n ie u m y ś ln e g o , lecz n a w ią z u j e d o w in y . W te n sp o só b p r o j e k t z a z n a c z a ,, ż e w ty m w y p a d k u n ie c h o d z i je d y n ie o n a t u r a l n y s to s u n e k p s y c h ic z n y s p r a w c y do- c z y n u , a le r ó w n ie ż o s to s u n e k z a b a r w io n y u je m n ie , k tó r y d e c y d u je o w in ie . 3. W y d a je się, ż e z d y s k u s ji n a t e m a t t r a f n o ś c i p o d z ia łu p r z e s tę p s t w n a m a t e r i a l ­ n e i f o r m a ln e p r o j e k t w y c ią g n ą ł w n io s e k , iż p o d z ia ł t e n j e s t n ie is to tn y . Z n a jd u je to w y r a z p r z y o k r e ś le n iu p o s z c z e g ó ln y c h f o r m w in y ( p a trz n iż e j u s t. II). P r o j e k t n ie o d ró ż n ia „ s k u t k u p r z e s tę p n e g o ” o d „ p r z e s tę p n o ś c i d z ia ła n ia ”, p o s łu g u ją c się

o g ó ln ie js z y m p o ję c ie m czy n u . 4. W re s z c ie p o sz c z e g ó ln e o d c ie n ie s to s u n k u p sy c h ic z n e g o s p r a w c y d o c z y n u p r o ­ j e k t o d n o si d o „ c z y n u z a b ro n io n e g o p r z e z u s t a w ę k a m ą ”, a n ie d o p r z e s tę p s tw a ,, w y c h o d z ą c w id o c z n ie z z a ło ż e n ia , ż e n a p r z e s tę p s tw o s k ł a d a ją się z a ró w n o e le m e n ­ ty p rz e d m io to w e , j a k i p o d m io to w e , t e o s t a tn i e z a ś n ie m o g ą się o d n o s ić d o w in y .. I I 1. U ję c ie z a m i a r u b e z p o ś re d n ie g o o r a z z a m i a r u e w e n tu a ln e g o n ie o d b ie g a o d d o ­ ty c h c z a s o w e g o s f o r m u ło w a n ia ( a r t. 14 p r o je k tu ) . N o w o śc ią n a to m ia s t w s t o s u n k u d o o b o w ią z u ją c e g o k o d e k s u je s t a r t . 15 o n a s t ę ­ p u ją c y m b r z m ie n iu : „ P r z e s tę p s tw o z w in y u m y ś ln e j zachodzii ró w n ie ż w te d y : a) g d y s k u t e k p r z e s tę p n y , ze w z g lę d u n a k tó r y u s t a w a p o d w y ż sz a k a r a ln o ś ć , s p r a w ­ c a co n a j m n i e j p o w in ie n i m ó g ł p rz e w id z ie ć ,