Fürst, Ryszard
"Zapreszczennaja kniga w Rosiji,
1825-1904 :
archiwno-bibliograficzeskije
razyskanija", L. M. Dobrowolski,
Moskwa 1962 : [recenzja]
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 4/2, 182-183
182 RECENZJE
II
L. M. D o b r o w o l s k i : Z apreszczen n aja knig a w Rosiji. 1825— 1904. A rch iw n o-
-b ib lio g ra liczesk ije raz yskan ija, Izdatielstw o W siesojuznoj Kniżnoj Pałaty, M oskw a
1962, ss. 253.
Powyższa publikacja zaw iera obszerny rejestr książek zatrzym anych przez cenzurę carską w okresie la t 1825:—1904. W e w stępie autor omawia źródła w yzyskane w trakcie układania bibliografii książek zakazanych oraz dorobek historiografii rosyjskiej i radzieckiej w tej dziedzinie ba dań. Podstaw ow y trzon tej cennej źródłowo publikacji stanow i obszerny wykaz ksiiążek, w którym oprócz pełnych danych bibliograficznych (au tor, tytuł, m iejsce w ydania, ilość stron itd.) przy każdej pozycji osobno podano dane źródłowe, zarów no archiw alne, ja k i bibliograficzne, infor m acje o m otyw acji zakazu (niekiedy z obszernym i wypisami) i o dal szych losach książki. Publikację zam yka pełny spis om awianych książek.
Przy pierw szym zetknięciu z tą książką rzuca się w oczy rzekomo mała liczba książek zatrzym anych przez cenzurę rosyjską, k tó ry ch na liście znajduje się raptem 248. A utor w yjaśnia we w stępie, że musiał po minąć pozycje, które po przeredagow aniu na skutek interw encji cenzury dopuszczone zostały na ry nek w ydaw niczy. Również n ie m ogły być b ra ne pod uw agę pozycje, który ch zasięg oddziaływ ania został przez cen zurę świadomie zaw ężony do w ąskiego k ręgu odbiorców przez ograni czenie w ysokości nakładu, podw yższenie ceny, przeznaczenie ich jedynie do użytku naukow ego w specjalnych bibliotekach. N ie u ję te zostały publikacje, o k tó ry ch b rak było danych i w iarygodnej dokum entacji po tw ierdzającej zarów no istnienie zakazu, jak rów nież istnienie publi k acji, w ydaw nictw a nielegalne, a także utw ory „am oralne” podle gające odpow iednim przepisom o publikacjach pornograficznych. Dodać trzeba także, że autor uw zględniał jedynie publikacje w języ k u rosyjskim , stąd w książce b rak m iędzy innym i polskich w y dawnictw. W arto także przypom nieć n a marginesie, że poza w ew nętrzną cenzurą istniała także cenzura zagraniczna, stanow iąca jeszcze jeden z filtrów, znana jako szczególnie rygorystyczny i konserw atyw ny, naw et ja k na w arunki carskie, organ adm inistracji. W ydany w 1898 r. katalog książek nie dopuszczonych do obiegu n a terenie Rosji, w językach: an gielskim, francuskim , polskim i niemieckim., zaw iera około 11 tys. pozycji.
Przy uw zględnieniu pow yższych rozw ażań reje str książki zakazanej m usiałby w zrosnąć niepom iernie. Liczba podana przez L. Dobrowol skiego (248) je st wyższa od liczb podaw anych przez jego poprzedników. Czasopismo „Jurist" (nr 6, z 1905 r.) w artykule M arluolog pieczati n o tu je za okres 1865— 1905 129 pozycji zatrzym anych przez cenzurę. M. Lemke w arty ku le Sożżonnyje i sw aiionnyje knigi („Kniga i Rewolu
RECENZJE 183
cja", 1920, nr 5; 1921, nr 7) w ym ienia 188 tytułów . Dane L. D obrow olskie go m ają tę podstaw ow ą w artość, że w odróżnieniu od poprzedników inte resujących się problem em cenzury w Rosji zostały op arte przede w szy stkim na m ateriałach tej instytucji.
Ryszard Fürst
III
P. L e u i i l i o t : N o t e s sur de p res se ert N o rm a n d ie so u s le Second Empire e t au
d é b u t de la Tro isiè m e Republique, „A nnales de Norm andie", 1963, nr 3, s. 177—204;
nr 4, s. 305— 328.
Rozprawa P. Leuiiliot, zam ieszczona w dziale ,,La Presse et l'histoire" k w artaln ik a „A nnales de N orm andie", pośw ięcona je st prasie N orm andii w okresie Drugiego C esarstw a i n a początku Trzeciej Republiki, Rozpra wa składa się z pięciu rozdziałów, w który ch autor kolejno omawia p ra sę w departam entach: Calvados, M anche, O rne et Eure, Seine — Inférieu re, przy czym w tym ostatnim w ydzielona je st prasa Rouen i H avre. Rozdział V pt. »Le colportage, les bibliothèque et la „petite presse"« tra k tu je te zagadnienia łącznie dla całego regionu.
A utor po om ów ieniu literatu ry przedm iotu rozpoczyna sw oje rozw a żania od lat 1861— 1864 (cofając się przy niektórych organach do lat p ięć dziesiątych i roku 1848) i doprow adza je do lat 1872— 1873 (przy n iektó rych organach po la ta 1876— 1877). Treścią poszczególnych rozdziałów je st liczba pism w departam entach, ich nakłady i częstotliw ość ukazy w an ia się oraz k ierunki ideow o-polityczne i ew olucje w nich zachodzą ce, udział pism w życiu politycznym i gospodarczym, stosunek do rządu itp. N ieco m iejsca pośw ięca autor redaktorom jak i ciekaw szym zagad nieniom z zakresu organizacji prasy.
Rozdział V omawia rozpow szechnianie pism na teren ie regionu, ich zasięg poza regionem, sieć bibliotek i stosunek władz bibliotecznych do poszczególnych orcfanów, działalność instytucji zajm ujących się opieką n ad czytelniam i, czytelnictw o prasy w ogóle i w zrastające w pływ y po p u larn ej prasy centralnej.
