Kraków, data 2014_07_10 Prof. zw. dr hab. inż. arch. Wojciech Kosiński
Politechnika Krakowska. Wydział Architektury Pracownia Projektow. Architektury Krajobrazu ul. Warszawska nr 24. nr kod. 31-155 Kraków dom: ul. Zyblikiewicza 5. m.3. 31-029 Kraków t 511.906.665 mail wkosinski@poczta.onet.pl
RECENZJA W POSTĘPOWANIU O UZYSKANIE STOPNIA NAUKOWEGO DOKTORA
DOTYCZĄCA DYSERTACJI WYKONANEJ POD KIERUNKIEM PROMOTORSKIM PROF. NZW. PP, DR. HAB. INŻ. ARCH.
TERESY BARDZIŃSKIEJ-BONENBERG, W WAPP
DOKTORANTKA:
MGR INŻ. ARCH.
KAROLINA SOBCZYŃSKA-JEŻEWSKA TYTUŁ ROZPRAWY:
„ ZIELEŃ JAKO ELEMENT WSPÓŁ CZESNEGO MIASTA
I JEJ ROLA W PRZESTRZENIACH PUBLICZNYCH POZNANIA”
DZIEDZINA: NAUKI TECHNICZNE
DYSCYPLINA: ARCHITEKTURA I URBANISTYKA
1. CZĘŚĆ OGÓLNO – ADMINISTRACYJNA I PRAWNA
1.1.Podstawa administracyjna opracowania
W imieniu Rady Wydziału Politechniki Poznańskiej, zlecenie Pana Dziekana w Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, Prof. nazw. dr. hab. inż. arch. Jerzego
Suchanka, L.dz. WA – 063/18/41/14, z dnia 18 czerwca 2013 roku - oraz stosowna Umowa.
1.2.Podstawa prawna opracowania .
USTAWA z dnia 14 marca 2003 r. z późniejszymi zmianami, o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki; szczególnie Rozdział 2. Art.
12. – 15.
1.3.Załącznik do ww. pisma Pana Dziekana, będący merytoryczną podstawą opracowania recenzji: oprawiony maszynopis ilustrowany A-4. 204 ss.
2. CHARAKTERYSTYKA FORMALNA UWAGI WSTĘPNE NT. PRACY
Praca, stanowiąca maszynopis oprawny formatu A4, zawiera 200 stronic tekstu oraz Aneks liczący 4 stronice. W tekście znajduje się 148 ilustracji: fotografii, schematów i rysunków oraz 63 tabele. Bibliografia obejmuje 171 pozycji książkowych polsko- i obcojęzycznych, 9 dokumentów i aktów prawnych.
Rozprawa rozpoczyna się klarownym narracyjnie i przekonującym ideowo oraz intelektualnie „Wstępem”, którego podrozdziały precyzują kierunek badań. Kolejno określona jest geneza i uzasadnienie podjęcia tematu, cel pracy oraz jej teza glowna i tezy pomocnicze. Następnie przedstawiono „Stan badań”, objaśniono zastosowaną terminologię, zawartość i schemat pracy, obszar badań, a wreszcie - zakres merytoryczny pracy. „Wstęp” zamyka omówienie metody badawczej i metod pracy, jakie zastosowano w przewodzie i dowodzie naukowym.
W części drugiej, rozpoczynającej analizę uzasadniono zakres wstępnych badań, które - zdaniem doktorantki - dadzą możliwie kompletny obraz roli zieleni w mieście. Są to omówione w kolejnych rozdziałach następujące badania: percepcja przestrzeni miejskiej, elementy psychologii środowiskowej, przestrzeń miejska jako scenografia i formy zieleni oraz jej funkcje w mieście. Kolejna, trzecia część dysertacji jest poświęcona relacji między formami zieleni, a kompozycją przestrzeni miejskich i ma charakter poszerzonych studiów przypadku (ang. „case studies”).
Wnioski – stanowiące IV część pracy, stały się podstawa do zbudowania
„naukowego narzędzia warsztatowego” - pozwalającego na ujednoliconą ocenę przestrzeni publicznych. Szczegółowe badania lokalne, zgodnie z tytułem i założeniami pracy, dotyczą obszaru Poznania i jego kwestii wiązanych z szata zieloną.
Część V pracy, zatytułowana „Analiza zieleni w przestrzeniach publicznych Poznania” jest próbą oceny roli zieleni w tych w zakresach, jakie zostały sprecyzowane w „analizie przypadków”. Elementem tej części pracy są ujednolicone ankiety sondażowe, podstawa zbierania danych o wybranych ośmiu przestrzeniach w centrum miasta. Ankiety pozwalają na określenie:
1. --- występowania zieleni, jej rodzajów i form, 2. --- roli zieleni w percepcji tych przestrzeni, 3. --- wielofunkcyjności zieleni w tych miejscach
4. --- (oraz) zieleni jako elementu kompozycji urbanistycznej
Eksperci oceniali (w skali od 0 do 4) role i znaczenia form zieleni w wybranych przestrzeniach. Podsumowanie badań zestawione zostało w zbiorczych tabelach (IV.3. – IV.6.). W tabeli V, przedstawiony jest ostateczny wynik, ukazujący
sumarycznie - na ile dana przestrzeń miejska (jej segment) spełnia swoją rolę w porównaniu z pełnym spektrum możliwości w pożądanym zakresie.
Pod względem formalnym praca została - więc - skonstruowana prawidłowo.
Jest przejrzysta i czytelna. Sekwencja głównych części, rozdziałów i podrozdziałów – perfekcyjna Przebiega od ogółu do szczegółu i od przesłanek, poprzez dyskusję – do wniosków.
Pod względem lingwistycznym narracja jest bez zarzutu, co będzie potwierdzone w końcowej opinii recenzenta. Na uwagę zasługują autorskie fotografie, a zwłaszcza autorskie odręczne i szkice, które syntetycznie i trafnie odzwierciedlają problematykę. Te wymienione, własne prace stanowią niemal 100%
materiału ilustracyjnego, dając rękojmię pełnej autentyczności badań.
Praca zawiera ponadto stosowne spisy i cztero stronicowy Aneks.
Zamieszczono, więc: spis literatury, spis ilustracji: rysunków, fotografii i tabel, wzory ankiet i streszczenia w języku polskim i angielskim.
3. CZĘŚĆ MERYTORYCZNA – ANALIZY I OCENY SZCZEGÓŁOWE PRACY
Autorka obszernie uzasadnia celowość podjęcia badań nad rolą, jaką w przestrzeni publicznej miast odgrywa i powinna odgrywać zieleń. Na uwagę zasługuje zwrócenie uwagi na aspekty psychologiczne, oddziaływanie zieleni na wszystkie poznane zmysły człowieka i zarysowuje rolę, jaką może w przestrzeni miejskiej spełnić zieleń, jeśli będzie właściwie zaaranżowana i dobrana.
Autorka słusznie stwierdza, że zieleń dostarcza wrażeń, jakich środowisko zabudowanego miasta dostarczyć nie może. Dotyczy to: sekwencyjnych, w ciągu roku zmieniających się widoków, kolorów, zapachów, wilgotności, szumu liści i obecności ptaków oraz innych istot żywych. Autorka analizuje na jakich zasadach - zieleń może mieć znaczny udział w tworzeniu wyglądu ulic, placów i domów, a także generować określone zachowania ludzi i redukować stres. Szata zielona i powierzchnie biologicznie czynne, mogą stanowić także o identyfikacji mieszkańców i użytkowników z szeroko rozumianym „miejscem” swojej świadomości, podświadomości oraz tożsamości.
Te motywy zostały rozbudowane w dalszych częściach pracy, gdzie w oparciu o literaturę z zakresu teorii budowy formy. Zostali w tym celu przywolani miedzy innymi tacy autorzy jak: (Żórawski, Wejchert, Orzeszkowa-Gajewska), psychologii i socjologii miasta (Alexander, Cichy-Pazderowa, Lynch, Norberg-Shulz, Wallis.
Przedstawiony został - perfekcyjnie wyczerpujący zagadnienie - obraz możliwości, jakie daje umiejętnie, profesjonalnie kształtowana zieleń. Zdaniem doktorantki winno się to odbywać – z udziałem architektów krajobrazu - prezentujących i nurty ogrodnicze, i nurty artystyczne. Tak zarysowany temat badań jest wynikiem jakże
mądrego i słusznego przekonania autorki, że za pomocą zieleni można
„reżyserować” przestrzeń miasta. Udowadnia to ona - w dalszej części swej pracy.
Cel pracy został sprecyzowany jasno i obejmuje (s. 9-10):
1. ---ukazanie zieleni jako czynnika/elementu - dającego możliwość poprawy walorów kompozycyjnych przestrzeni współczesnego miasta i ich jakości 2. ---oraz - wykazanie wielofunkcyjności zieleni w przestrzeniach miasta.
Na podstawie obszernej literatury przedmiotu, określone zostały potrzeby ludzi, którzy w różnych celach przebywają w przestrzeniach publicznych miasta.
Potrzebne im są różne informacje o tej przestrzeni. Powinna być im zaoferowana możliwość różnych zachowań, w tym: chwile odpoczynku dla odnowy/regeneracji sił psychicznych i fizycznych, optymalna jakość powietrza, obecność osłony przed słońcem i deszczem.
Teza pracy stwierdzająca, że „Formy zieleni są w Poznaniu niedocenianym elementem kompozycji urbanistycznej i słabo wykorzystywanym narzędziem zwiększenia atrakcyjności i jakości przestrzeni publicznych miasta” jest właściwym punktem wyjścia dla badań prowadzonych w drugiej części pracy.
Tezy pomocnicze uszczegółowiają kierunki tych badań i są sformułowane w sposób następujący:
1. ---możliwa jest rekompozycja przestrzeni publicznych: historycznego i współczesnego miasta, przy użyciu form zieleni,
2. ---zieleń w mieście, powinna być wprowadzana w oparciu o zasady percepcji i z uwzględnieniem aspektów psychologii środowiskowej,
3. ---zieleń w przestrzeniach miejskich, może być skutecznym narzędziem służącym integracji społecznej i wzrostu poczucia tożsamości jego mieszkańców,
Teza główna i tezy pomocnicze układające się w logiczną hipotezę, są odpowiednio przedmiotem badań rozdziałów Części II, III i IV dysertacji.
Rozdział „Stan badań” przedstawia problematykę w świetle naukowych dokonań w - nadmienionych wcześniej - innych niż architektura i przyroda dziedzinach nauki: psychologii i psychologii środowiskowej, socjologii, percepcji, budowy formy, medycyny. Odzwierciedla to poszukiwania doktorantki w szerokim spektrum: wizualnym, funkcjonalnym i terapeutycznym. Eksploruje ona także temat nieprzystawalności zapisów planów i dokumentów z zakresu planowania przestrzennego i projektowania zieleni do roli, jaką ona rzeczywiście pełni w mieście.
Ten aspekt krytyki legislacji i zarządzania, spełnia w chwili obecnej kapitalną rolę i urasta do wielkiej misji (por. zignorowanie przez władze Raportu Hausnera nt.
dysfunkcji w prawodawstwie, organach państwowych i samorządach). Tak
zarysowane pole badań pozwala na spostrzeżenie jednego z mechanizmów niedoceniana roli zieleni w mieście, wynikającego ze zróżnicowanych, niejednolitych i nieprecyzyjnych sposobów jej nazywania, zapisów jej obszarów planach i form dokumentacji. Autorka podkreśla to, przytaczając fragmenty stosownych dokumentów. Ten wątek nie podlega rozwinieciom w dalszych częściach pracy, ponieważ nieco wykracza poza przyjęty obszar tematyczny badań. Jest jednak tematem wartym opracowania w najbliższej przyszłości, a jego zaangażowane i profesjonalne dotknięcie. Świadczy dobrze już dzisiej o klasie i szerokim myśleniu doktorantki.
Przyjęte metody badawcze odpowiadają postawionym celom pracy. Autorka przeprowadziła badania bibliograficzne, dotarła do materiałów źródłowych. W części analitycznej zawarła inwentaryzacje fotograficzne oraz szkice wykonywane podczas podróży badawczych w wyjątkowo szerokim obszarze, np. pomiędzy Tybetem i Anglią. Poparła te badania „genius loci - in situ”, analizą retrospektywną. Dla potrzeb badań lokalnych, przeprowadziła inwentaryzację urbanistyczną wybranych fragmentów Poznania i przeprowadziła dla nich staranną waloryzację jakościową.
Rozdziały analityczne tj. Część II i III pracy - zbudowane są na bazie wybranych przykładów zagranicznych i polskich, które – jak wspomniano - autorka w znacznej większości miała okazję prze-analizować na miejscu. Materiały te - ilustrowane i opisywane w sposób umożliwiający końcowe syntetyzowanie danych - stanowią właściwy materiał analityczny. Na ich podstawie kandydatka dokumentuje i feruje rozwiązania, które są odpowiedzią na sprecyzowane poprzednio wymagania, jakie powinna spełniać dobrze projektowana i właściwie utrzymana miejska zieleń.
Rozdział ten obrazuje również współczesne tendencje w kształtowaniu zieleni miejskiej, w miejscach o różnym charakterze i skali zależnie od szczegółowej lokalizacji.
Część IV, „Człowiek i zieleń w mieście – wnioski”, stanowi zamknięcie ogólnej części analitycznej i pozwala na sprecyzowanie kierunków badań szczegółowych, prowadzonych w Poznaniu.
Podsumowująca Część V., „Analiza zieleni w przestrzeniach publicznych Poznania”, zamyka dysertację teoretyczną. Kandydatka, drogą kolejnych, eksperckich sondaży - wybrała do badań najważniejsze, zdaniem ekspertów, przestrzenie publiczne Poznania. Ankieta, jaką opracowała, jest wynikiem podsumowań rozdziałów części analitycznej i pozwala na ocenę zieleni znajdującej się w wybranych wnętrzach urbanistycznych - w szerokim spektrum wartości.
Tabele prezentujące wyniki umieszczone są na str. 139 – 178. Z kolei - wzór Ankiety, zmieszczony jest jako „Aneks” na samym końcu pracy. .
W wyniku tak przeprowadzonych badań Autorka uzyskała wyniki dotyczące wybranych przestrzeni, w zakresie ich: atrakcyjności funkcjonalnej, czytelności kompozycji, jakości zabudowy – oraz – wpływu przestrzeni na reakcje emocjonalne użytkowników. Na końcu autorka dokonała ogólnego podsumowania atrakcyjności i
jakości poszczególnych przestrzeni, ze wskazaniem najbardziej widocznych mankamentów i jednoczesnym określeniem potencjału tych miejsc.
Podstawowym narzędziem badawczym tej części pracy są tabelaryczne zestawienia i wykresy przedstawiające wynik waloryzacji. Pozwoliły one opracować zwięzłe ale bogate treściowo, wnioski końcowe.
Merytoryczną wartość pracy niżej podpisany recenzent ocenia wyjątkowo wysoko. Czyni to świadomie, na tle wyjątkowo szerokiej wiedzy o doktoratach i innych pracach naukowych w Polsce dotyczących zagadnień przyrodniczych w miastach. Kształtowanie zieleni w przestrzeniach publicznych centrum Poznania wymaga wieloaspektowego spojrzenia na możliwości, jakie daje prtzedmiotowy materiał. W zestawieniu z intensywną zabudowaną i różnorodnymi funkcjami, jakie pełni centrum, projekty zieleni powinny, w miarę możliwości, rozszerzać pole wyborów zachowań ludzi, którzy tam przebywają.
Recenzowana niniejszym dysertacja doktorska, w swojej części aplikacyjnej daje odpowiedź na pytanie, jaki zakres możliwych do spełnienia funkcji pełni zieleń w badanych ośmiu miejscach zlokalizowanych w centrum Poznania.
4.UWAGI
Przy niemal idealnym warsztacie i wystroju dysertacji, z punktu widzenia recenzenta - perfekcjonisty, praca nasuwa mimo wszystko kilka zastrzeżeń.
W rozdziale VII. Literatura, o ile podrozdział VII.1. Pozycje Książkowe, dotyczący druków zwartych (s. 186, 187 i 188 do połowy) stanowi znakomity zbiór:
zarówno pod względem doboru merytorycznego1, jak też prezentacji bibliograficznej, o tyle zupełnie dziwnie przedstawia się bibliografia w rozdziale VII.2. Źródła (s. 188 część dolna stronicy). Jest stłoczona bez jakichkolwiek przerw i totalnie nieczytelna;
de facto nie można zrozumieć, czego ona dotyczy. Uderza też brak artykułów zawartych w czasopismach, rozdziałów w pracach zbiorowych i publikowanych referatów w materiałach przed/po konferencyjnych.
Co do uwag w sprawach merytorycznych: z części analitycznej wyłania się obraz idealnie zaaranżowanej zieleni, spełniającej wszelkie możliwe role:
kompozycyjne, funkcjonalne, estetyczne. Można je nazwać: „kojącymi” stresy, jakich doznają osoby przebywające i odczuwające atmosferę w centrum ruchliwego miasta. Ten idealny obraz zestawiany jest z realiami kolejno wymienianych przestrzeni ważnych dla przestrzeni urbanistycznych Poznania.
W rezultacie ocena końcowa, na którą złożyły się oceny pozyskane od 5-ciorga i 10-ciorga architektów (odpowiednio dla ankiety II i III) – uzyskała zdecydowanie słabe rezultaty. Można sadzić, że należało raczej przyjąć, – jako podstawy
1 A jednak brak potrzebnych publikacji Anny Ptaszyckiej.
badawcze – niższy, realny, możliwy do uzyskania poziom porównawczy walorów zieleni we wnętrzu urbanistycznym. Byłoby to uzasadnione i bardziej realne oraz przydatne w wyniku badań, gdyż - z oczywistych względów – przedmioty badań nie mogą równocześnie posiadać/zawierać wszystkich pozytywnych cech i spełniać kompletnie pozytywnych ról. Przestrzenie „wzorcowe” również nie miały takich parametrów.
Ponadto recenzent zauważył też kilka redakcyjnych nieścisłości:
1. --- Cztery pozycje literatury, pochodzące z SGGW, (por. s. 178) nie zostały włączone do spisu literatury lecz zostały opisane jako „Źródła”.
2. ---- Są miejsca, gdzie strony ze Spisu treści nie zgadzają się z faktyczną numeracją w książce np. „Schemat pracy”.
3. ---- Treści problemów ocenianych w ankiecie II i III są przesunięte pozycjami, co nieco utrudnia ich zrozumienie.
5.WNIOSEK KOŃCOWY
Praca reprezentuje/posiada rzetelne walory: ideowe, naukowe i praktyczne;
ubrane we wdzięczną szatę narracyjną i graficzną. W dysertacji o perfekcyjnie zbudowanej strukturze, został przeprowadzony ewidentny dowód na prawdziwość postawionej tezy. Odbyło się to w sposób intelektualnie logiczny, przy doskonałym warsztacie i w formie wspomnianej, takiejże, płynnej, perswazyjnej i lingwistycznie atrakcyjnej narracji.
Na szczególne wyróżnienie zasługuje aktualność podjętego tematu – w skali globalnej, krajowej i lokalnej na obszarze Poznania. Wbrew powszechnym pustym deklamacjom o rozwoju zrównoważonym, obecność zieleni staje się luksusem, który winien być w umiejętny sposób lokowany, zapewniając użytkownikom komfort - jak najbliższy optymalnego.
Praca promotorki oraz doktorantki w tym zakresie urasta do doniosłej misji.
Pojawia się bowiem właśnie w warunkach gdy silne, bezwzględne lobby deweloperskie, a słabe prawo i władza powodują kryzys środowiskowy i urbanistyczny. Bowiem w warunkach polskich miast – nawet w perfekcyjnym dotąd Poznaniu - inwestycje budowlane zajmują każdy „przysłowiowy”, możliwy do wykorzystania metr kwadratowy miejskiej działki, kosztem zieleni a wiec kosztem zdrowia i życia użytkowników.
Przeprowadzana ocena przedłożonej pracy doktorskiej stwarza podstawę do stwierdzenia, że elaborat dysertacji naukowej opracowanej pod promotorską opieką Pani prof. nzw. PP, dr. hab. inż. arch. Teresy Bardzińskiej-Bonenberg, przez
autorkę/doktorantkę kandydującą do stopnia naukowego - mgr inż. arch. Karolinę Sobczyńską-Jeżewską, zdaniem niżej podpisanego, absolutnie spełnia wymogi
Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. z późniejszymi zmianami, o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki,
w zakresie doktoratu nauk technicznych w dyscyplinie naukowej
architektura i urbanistyka - i jako taki winien być dopuszczony do publicznej obrony na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiej. W razie udanej obrony, recenzent, jako gość Wydziału doktoryzującego i jako formalnie osoba wobec niego zewnętrzna - zdecydowanie wnioskuje o przyznanie przedmiotowej pracy – wyróżnienia.
Prof. zw. dr hab. inż. arch. Wojciech Kosiński
w Krakowie, dn. 2014_07_10.
