Neologizm – wyraz nowy, który wszedł do użycia w danym języku.
Archaizm – wyraz przestarzały, który wyszedł z użycia.
Przerzutnia – przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu lub strofy w celu zaakcentowania wypowiedzi, zwiększenia dynamiki i pobudzenia wyobraźni osoby czytającej.
Anafora – celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana jest w poezji i oratorstwie.
Na przykład:
Szybko, zbudź się, szybko, wstawaj.
Szybko, szybko, stygnie kawa!
Szybko, zęby myj i ręce! (...)
Apostrofa – składniowa figura retoryczna, charakteryzująca się bezpośrednim zwrotem do osoby, bóstwa, idei, wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu (dochodzi wówczas do personifikacji adresata wypowiedzi). Dominuje styl podniosły, czasami patetyczny. Apostrofa zazwyczaj jest skierowana do osób, przedmiotów, zjawisk itd., które nie pełnią roli tematu utworu. Dzięki temu można ją wyraźnie wyodrębnić z tekstu.
Epitet – wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający rzeczownik: "brzydkie kaczątko",
"słodki cukierek" ,"zły bandyta", "wrota piekieł", "tętniące myśli". Jest figurą stylistyczną stosowaną w retoryce i poezji.
Epitet ma wpływ na znaczenie wyrazu, do którego się odnosi. Jednak, w przeciwieństwie do określenia logicznego, nie zawsze poszerza je bądź zacieśnia, natomiast uwydatnia jakąś cechę przedmiotu, nadaje inny nieco odcień emocjonalny, określa stosunek wypowiadającego do danego przedmiotu lub zjawiska lub tylko służy ku ozdobie.
Onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo, wyraz dźwiękonaśladowczy) – figura retoryczna, używana w poezji jako środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywany przedmiot.
Porównanie - zestawienie dwóch zjawisk ze względu na pewną wspólną im cechę. Występuje w nim połączenie spójnikami: jak, jakby, niby, jak gdyby, na kształt.
zmierzch jak tłumy cieni gorąco jak w piecu
Porównanie homeryckie to rodzaj porównania poetyckiego, które jest bardzo rozbudowane i stanowi pewną samodzielną całość wobec reszty utworu. Mimo, że porównania homeryckie pochodzą ze starożytnej poezji epickiej, występują także w liryce.
Rym – powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania.:
męskie - zew – krew
żeńskie - woda – uroda
parzyste (sąsiadujące) – dwa kolejne wersy mają tzw. układ AABB
krzyżowe (przeplatane): np. w pierwszym i w trzecim wersie – układ ABAB
okalające – układ ABBA
dokładne
niedokładne
RYTM - Jest zjawiskiem właściwym każdemu tekstowi literackiemu, występuje zarówno w poezji, jak i w prozie. Może się ujawnić jako powtarzalność (choć niekoniecznie regularna) określonych elementów językowych utworu na różnych poziomach wypowiedzi (strofy, wersy, rymy, akcent)
………
Eufemizm (peryfraza, omówienie) – wyrazy lub związki wyrazowe zastępująca słowo lub zwrot, które z różnych względów (np. tabu kulturowe czy religijne, na cenzurę czy też na normy towarzyskie delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie) nie może lub nie powinno być używane, np. umrzeć – odejść, opuścić ten świat; gruby - puszysty; być chorym psychicznie - mieć żółte papiery
Wulgaryzm – wyraz, wyrażenie lub zwrot uznawany przez użytkowników danego języka jako nieprzyzwoity, ordynarny. Używanie wulgaryzmów świadczy o bardzo niskiej kulturze osobistej.
Ze względu na sytuacje, w jakich się ich używa, podzielić je można na grupy:
-przekleństwa, czyli grupa słów używanych, aby rozładować napięcie występujące z powodu uniesienia emocjonalnego lub negatywnych bodźców docierających do jednostki.
-używane w celu świadomego obrażenia drugiej osoby bądź grupy ludzi.
-używane w celu wyrażenia lekceważenia czegoś lub kogoś.
-używane jako słowa zastępcze, wieloznaczne, jako zmiennik słowa o innym znaczeniu, uwypuklający np. krytykę.
- humorystyczne osobliwości słowne, nawyki, natręctwa słowne, "słowa-przecinki".
Funkcja ekspresywna - polega na wyrażaniu, poprzez wypowiedź, emocji i stanów wewnętrznych osoby mówiącej. Wykorzystuje środki językowe zdradzające uczucia mówiącego wobec tematu wypowiedzi lub wobec odbiorcy. Aby wzmocnić wypowiedź, stosuje się liczne wyrazy ekspresywne, nacechowane emocjonalnie. Innymi istotnymi cechami wypowiedzi o przeważającej funkcji
ekspresywnej jest dominacja czasowników w 1 osobie liczby pojedynczej oraz duża ilość zaimków osobowych, typu: mnie, mój, ja. Stosuje się wykrzyknienia oraz pytania retoryczne, a całość ma charakter subiektywny, np.
jeść → żreć kłamać → łgać pić → żłopać chodzić → łazić
Ach, jak pięknie Pani wygląda!
mówić- gadać
