R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l S T E G B O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m ( V o l u m e ) X X X V I I I — 1P8S Z e & z y t ( F a s c i c u l e ) l K r a k ó w 1968
A N N A JERZM ANSKA, JA N U SZ KOTLARCZYK
ZESPOŁY ICHTIOFAUNY Z WARSTW MENILITOWYCH KARPAT JAKO WSKAŹNIK ZMIAN ŚRODOWISKA
SEDYMENTACYJNEGO
(Tabl. X III—X IV i 6 fig.)
Ichthyofaunal assemblages in the Menilite Beds of the Carpathians as indicators of sedimentary environment
(PI. X I I I — X I V and 6 Figs.)
T r e ś ć . A utorzy p rzed staw iają szczegółow e badania g eologiczn o-p aleon tologicz- ne profilu dolnej części w a rstw m en ilito w y ch K arpat w stan ow isk u Jam na D olna (K arpaty Przem yskie). S tw ierd zon e przez nich rozm ieszczenie różnych ek ologiczn ie zesp ołów ryb b a typ elagiczn ych i p ły tk o w o d n y ch w przed staw ion ym p rofilu tłum aczą zm ianam i głębok ości basenu m orskiego w czasie osadzania się badanych w arstw . W oparciu o otrzym ane w y n ik i w y k a zu ją potrzebę rew izji poglądu o stra ty g ra ficz
nym znaczeniu ich tio fa u n y serii m en ilito w o -k ro śn ień sk iej Karpat. Proponują now ą m etod yk ę badań ich tiofau n istyczn ych w K arpatach opartą na ścisłej w sp ółpracy paleon tologa z geologiem .
W STĘP
W ram ach badań ichtiofauny paleogenu karpackiego naw iązana została w spółpraca m iędzy K a te d rą Paleozoologii U n iw ersy tetu W rocławskiego a K a te d rą Geologii A GH w K rakow ie. P ierw sze prace łączyły się z o p ra cow aniem fau n y z przew odnich horyzontów korelacyjnych w paleogenie jak: łupków jasielskich ( J e r z m a ń s k a , J u c h a , 1963) czy diatom itów ( K o t i a r c z y k, 1966, str. 90). O statnio przystąpiono do system atycz
nego opracow ania ichtiofauny z w arstw m enilitowych. B adania te rozpo
częto w Ja m n ej D olnej ze w zględu n a dobrze odsłaniającą się t u niższą część badanych w arstw . P ra ce w Ja m n ej D. prow adzone w latach 1963, 1965 i 1966 z funduszów Z akładu Paleozoologii i Zakładu N auk Geolo
gicznych PA N w W arszaw ie dostarczyły 707 okazów fauny. Zbiór te n z n ajd u je się w K atedrze Paleozoologii U n iw ersy tetu W rocław skiego z n u m e ra m i in w e n ta rz a od 65/A-119/A; 224/A-232/A i 237/A-815/A.
P ra g n iem y gorąco podziękować Prof. d r H. Ś w i d z i ń s k i e m u , czł.-koresp. PAN, P rof. d r Zb. R y z i e w i c z o w i i Prof. d r S. D ż u - ł y ń s k i e m u za krytyczne p rzejrzenie tej pracy i cenne uwagi, dr J. J e r z m a ń s k i e m u za pomoc w eksploatacji fauny, a Doc. dr W. S t r o j n e m u za w ykonanie fotografii.
— 4-0 —
UM IEJSCOW IENIE ODKRYW KI Z FA U N Ą
Odsłonięcie, w k tó ry m znaleziona została w 1953 r. bogata fau n a ryb, zn ajd u je się w tru d n o dostępnym obszarze K a rp a t przem ysko-dobrom il- skich, na te re n ie nie istniejącej obecnie w si Ja m n a D olna ( K r a j e w s k i , U r b a n i a k , 1964, str. 61), położonej n a południe od wsi T rójca i około 8 k m na południow y-w schód od B irczy (fig. 1). N ajdogodniejszy dojazd z Birczy drogą b itą na Rybotycze aż po dolinę W iaru w Łodzince i stąd boczną drogą w górę W iaru do Trójcy. Dojście do o d kryw ki od m ostu n a W iarze w T rójcy drogą gospodarczą, biegnącą wzdłuż Jam ninki, praw o- bocznego dopływ u W iaru, w ynosi około 1200 m. M niej więcej w tej samej odległości od o d kryw ki znajdow ała się dalej na południe cerkiew ka
w Ja m n e j D .1 (zaznaczona na p rzed w o je n nych w ydaniach m ap topograficznych).
Odkrywika znajduje się w lewym , stro m ym brzegu Jam n in k i, k tó ra podm yw ając go pow oduje p e rm a n e n tn e osuw anie się m a te ria łu i odśw ieżanie odsłonięcia. S k a r
pa osuw iskow a ciągnie się m n iej w ięcej z połu d n ia na północ n a długości 100 m i m a wysokość około 30 m nad poziom em potoku n a południu i trochę m n iej n a pół
nocy. W skarpie tej zn a jd u ją się w łaści
wie dw ie odkryw ki, z k tó ry ch południo
wa, starsza, liczy około 70 m, d ru g a zaś, utw orzona iniedawno, m a długość 20 m.
G łów nym p rzedm iotem badań b y ła od
k ry w k a południowa. W górnej jej części odsłaniają się w skarpie w a rstw y podłoża, natom iast w niższej tuż nad potokiem — w arstw y z obsuniętych pakietów skal
nych. W łaściw a o d k ry w k a m a w y m ia ry około 70X15 m.
Fig. 1. U m iejsco w ien ie o d k ryw k i z ichtiofaun ą w Jam nej D olnej
Fig. 1. L ocation o f exp osu re w ith ichth yofau n a at Jam na
1 W cytow an ej w y żej pracy om yłk ow o w ydruk ow an o 200 m.
— 41
STO SU N K I GEOLOGICZNE
W skarpie osuwiska odsłania się wyższa część w arstw hieroglifow ych z w kładkam i m argli globigerinow ych w stropie oraz niższa część w a rstw m enilitow ych (fig. 3). W iek ty c h ostatn ich nie jest ściśle i ostatecznie określony. Zgodnie z w ypow iedzianym i ostatnio poglądam i (J u c h a, K o t - l a r c z y k , 1961; B i e d a e t a 1., 1963) granica eocenu z oligocenem m iałaby w om aw ianym obszarze przebiegać w obrębie niższej części w a rstw m enilitow ych. Obie paleogeńskie form acje w ystępujące w od
kryw ce należą do zachodniego skrzydła siodła Jam na-K rzeczkow a (wg nazew nictw a L. W a t y c h y ) i stanow ią jego najm łodsze ogniw a s tr a ty graficzne. Na w ychodnię om aw ianych w a rstw nasu w ają się od zachodu kredow e (czasem paleogeńskie) u tw o ry sąsiedniego elem entu tek tonicz
nego. W rezultacie na odcinku m iędzy T rójcą a Łodzinką w a rstw y m e n i
litow e nie ukazują się w ogóle n a pow ierzchni (fig. 2). N asunięcie to nie
Fig. 2. Fragm ent m apy geologicznej jed n ostk i sk olskiej w rejon ie P rzem yśla (geolo
gia w g H. S w i d z i ń s k i e g o z u zu p ełn ien iam i J. K o t l a r c z y k a ) . 1 — m iocen przedgórza Karpat; 2 — poziom diatom itow y; 3 — w a r stw y krośnieńskie; 4 — w a r st
w y m en ilitow e; 5 — utw ory starsze od w a rstw m en ilitow ych ; 16 — sta n o w isk a z fau n ą ryb; 7 — linia n asun ięcia płaszczow in y skolskiej; 8 — uskoki
Fig. 2. Part of 'the geological m ap of th e Sikole unit in th e P rzem yśl region (geology
;after H. Ś w i diz i ń s k i, w ith em en d m en ts by J. K oit 1 a r c z y k). 1 — M iocene foreland of th e Carpathians; 2 — d iatom ite horizon; 3---- Krosno Beds; 4 — M en ilite Beds; 5 — rocks older than M en ilite Bedis; 6 — localites w ith fau n a of fish ;
7 — lin e of thrust of S k ole nappe; 8 — faults
spowodowało jednak w pro filu w arstw m enilitow ych odsłaniających się w om aw ianej odkryw ce, żadnych większych redukcji tektonicznych i n a
stępstw o różnych pakietów skalnych budujących w arstw y m enilitow e jest takie sam e jak i w innych nie zaburzonych w ychodniach ty c h w a rstw w opisyw anym rejonie. W ystępują tu n ato m iast uskoki poprzeczne. Je d en o 4,5 m zrzucie widoczny jest w południow ej części od k ry w k i (fig. 3).
G eneralne zapadanie w arstw w odkryw ce w ah a się około 20° w stro nę WSW, a więc przy praw ie południkow ym przebiegu skarpy, zgodnym
— 42 —
s i s
о -о w fe g с у
_ .5 g > £ a о 0 a
ni a s . >a ^ t1
■ я g i oo i “ ■=„
" д ° i?” S 1 I f * bc.rt Я ьо _hd а) ф ... -H Щ ^ “ Ад m 2 >L,rt-a N ^ fi,“ ” й N •Ч ° ^ £ ЧН 11 o ^ a j ^ b o3 s i r s : * ! -ЙЛ
a £ ^ 3 .* 2 I — T3
^ p >)M fi 50 e <D I ^ o * 1 о ^ Л ..О X 1 -ма-г и .,4S-4(D 5 iT-м <DЯ B i t ! M H
1-1 £ -к <}j Щ ц 'п а
й'3.2Я fi fi д"3 S g 's □ О Я ^ c u « oсйсб й о
&S-S S о- ■S^’S i r j g & |.S I и К я 1 S
2 I u f i » , 0 ) 0 oo ад S 1 о . 2 £ f t «г „ О
м с - Й" о -* 3 л . „ . r t > «* о;! | £ “ >>^S S
M £ £ T< Sh ©
O Ó В ^ ЬО , _ , ^ j О я i
а Я ей rt , oj* K> r4 • J_J О £ 1X ^
b 43 ° 1 ^ M
З - ^ я | § « w r .
a g ^ S S I
« „ g s s
| s « i 5 l s . J g »
^ & t; ca 3 >> ° й г о
o P* L>i»f-ł ^ k L_i i—^ I*^ С -4-J и О ли Q, s ^ о ^ ^ С б с С
Ям a £ -g ° o m u
>> с .2; ce 02 о
отОш 1й,М ^ Й Й ^ н
D Ss-i ^ a afiM[gs5e ™c— .Й S 1—1 к» fi ce о о и a•■-< n=i w
N о й .„a; Я fe 3 32
N C 0 )n <1) S ? hi © ,
N^ f i . ^ ^ r t ^ о и л
ce j«j a v , о _, ?-i fi i i й i JJ о .2 •§ £ .a fi .
£° g £ *.g
W .,-( N KQ ^ /-H -*-> -+-1
'C* prt <-H t >—« • <ч
e> ^-i Й i Л ^ и ^ й ^ ft p О) s> 2 я Й Й ■ 1 J-j ^ ? -r
0 , 3 rt ce «
S" .s - s s й I >» V 8
1 * 3 g h
g и а с
й u , T3
"* я -о £ o> 1 Й
? . ^ g e n e r a l i z o w a n y p r o f i l li t o l o g i c z n y w a r s t w m e n i l i t o w y c h z o d s ło n ię c ia w J a m n e i w r a z z l o k a l i z a c j a S 1 h t l 0 ^ i L y. T P ^ c z e g o l n y c h p r o f i l a c h p o s z u k i w a w c z y c h , l - ł u p k i z ie lo n e m a r g l M e ; 2 - f u p k i b r ą z o w e
’ 3 l u p k i c z a r n e i b r ą z o w e k r z e m i o n k o w o - i l a s t e ; 4 — p o r c e l a n i t y j a s n o b r ą z o w e i r o e o w c z v k i S r T p s n i e n ^ C^ nCr T ' n0j ^ Z° Wev, W. laW1CŻk,aCh 1 s o c z e w k a c h ; 6 - ł u p k i m i ę k k i e j a s n o b r ą z o w e f k r e m ? w T p o w s t e ł e T o d 4 a ^
^ P ł y t o w y c h , 7 — p i a s k o w c e s za ro fo rą zo w e , n i e w a p n i s t e , p r z e c h o d z ą c e k u g ó r z e w ł u n k i o v l a s t p t a J ! vW'C0W; u ~ J aw iczkii p i a s k o w c ó w o p r z e k ą t n y m w a r s t w o w a n i u ze s t r u k t u r a m i r ip l e m a r k ó w * q g l o w n a w a r s t e w k a z r y b a m i i k r a b a m i ( c e n t y m e t r ó w k a ) ; 10 - w a r s t e w k i r y b n e z n a l e z i o n e w p o s z ? z e £ ó l n v c h n r o f T
9 1 n u m e r a c j ą 1 1 ; la - n u m e r y p r o f i l i p o s z u k i w a w c z y c h z l o k a l i z o w a n y c h l a f i g u r S 3"
I L r § ™ f a . cz « sc t z w s e r i i p r z e j ś c i o w e j o d w a r s t w m e n i l i t o w y c h d o w a r s t w h ie r o g l i f o w y c h - 13 — w y r ó ż n i o n e n a kieity lit o l o g i c z n e w a r s t w m e n i l i t o w y c h ; 14 — g r a n i c e w y r ó ż n i o n y c h p a k i e t ó w i l i n i e k o r e l a c y j n e
F i g . 4. G e n e r a l i z e d l i t h o l o g i c a l p r o f i l e o f t h e M e n i l i t e B e d s i n t h e J a m n a e x p o s u r e w i t h t h e l o c a l i z a t i o n o f i c h t h v n f a i i n a l l e v e l s i n p a r t i c u l a r e x p l o r a t o r y p r o f i l e s . 1 - g r e e n , m a r l y s h a l e s ; 2 - b r ó ^ m a r l y s h a l e s 3 - c l a v e v in b e d T a n d R a n ' f t T m ^ c o lo u r; , 4 ~ u « h t bl' ° ™ P o r c e l l a n i t e s a n d d u l l ’c h e r t s ; 5 — d a r k b r o w n c h e r t s nn,n n 1 ^ l e n s e s , 6 — s o f t, l i g h t b r o w n a n d c r e a m s h a l e s , o c c u r r i n g i n d e c a l c i f i e d , p l a t y m a r l s - 7 - g r e v - b r o w n faTri l?a lc ’a i e 0 ? s s a n d s t o n e , a p p e a r i n g t o w a r d s t h e t o p o f t h e s i l t y s h a le s w i t h s a n d s t o n e l e n s e s - 8 — c r o s s - s t r a t i f i e d
” s " " P P 1? “ .J 9 - w i t h f i s h a n d c r a b s ; 10 - f i s h l e v e l * f o “ i n p a r t i c u l a r p r “ r ^ . 1, H D c o r r e l a t i o n lin e s ; 11 _ n u m b e r s o f e x p l o r a t o r y p r o f i l e s l o c a liz e d i n F i g 3- 12 - u p p e r of s o - o a l l e d P a s s a g e S e n e s f r o m M e n i l i t e B e d s to H i e r o g l y p h i c B e d s ; !3 - l i t h o l o g i c a l c o m p l e x e s d i s t i n g u X d ^ n t h e
iv ie n u ite B e d s , 14 — l i m i t s o f c o m p l e x e s d i s t i n g u i s h e d a n d c o r r e l a t i o n li n e s
m n ie j więcej z rozciągłością w arstw , obserw ujem y na ścianie o d kryw ki p raw ie ich poziome ułożenie. P ozw ala to śledzić poszczególne w arstw y n a przestrzeni n aw et 100 m, co w w aru n k ac h karpackich nie jest zbyt częste, natom iast nie daje możliwości zbadania grubszej sekw encji w arstw .
Mimo iż odsłonięty profil w a rstw m enilitow ych liczy niespełna 20 m i obejm uje w yłącznie tę ich część, k tó ra jest kartograficznie zwykle w y dzielan a jako poziom rogowców m enilitow ych, w y stęp u ją tu duże uroz
m aicenia litologiczne. Obok rogowców różnej b arw y i stopnia sylifikacji zn ajdujem y łupki krzem ionkow o-ilaste (też różnych odmian), m argle i piaskowce. Poszczególne odm iany litologiczne g ru p u ją się w pakietach, k tó re nazw ano kolejnym i literam i alfab etu A—H, licząc od dołu. We w szystkich p ak ietach stw ierdzono obecność fau n y ryb. J e s t godne uwagi, że szereg ty ch pakietów w ystęp u jący ch w określonej kolejności n a d sobą m ożna w yróżnić na w iększym obszarze.
LlTOLOGiIA W ARSTW MENILITOW YCH W ODKRYWCE W JA M N EJ DOLNEJ
W arstw y m enilitow e rozpoczynają się ta k zw aną serią przejściow ą do ln ą ( J u c h a , K o t l a r c z y k , 1961). Są to zielone łupki ilaste i takież m argle, czarnobrązow e łupki m argliste i łupki ilaste podobnej barw y.
A więc p rzek ład ają się tu u tw o ry ch arak tery sty czn e d la w a rstw m enili
tow ych i hieroglifow ych. Ilość w kładek zielonych m aleje k u górze. W yż
sza część tego p ak ietu oznaczona jest na fig. 4 literam i SP. Wyższe pak iety należą już do typow ych w arstw m enilitow ych.
P a k i e t A, o grubości 1 m stanow ią łupki ilasto-krzem ionkow e czar
ne lub brązowe. P ę k a ją one na p ły tk i lub nie w ykazują łupliwości. Z na
leziono w nich parę cieniutkich w arste w e k łupków zielonkawokrem owych, praw dopodobnie bentonitow ych, oraz cienkie w kładki piaskowców w a rs t
w ow anych przekątnie. W sześciu w arstew k ach stw ierdzono w ystępow anie szkieletów i szczątków ryb.
P a k i e t B m a grubość około 1 m. S kłada się z łupków krzem ionko- w o-ilastych, brązow ych, lam inow anych lub nie, często pękających na cie
n iu tk ie k a r tk i oraz jasnobrązow ych porcelanitów i rogowczyków (do 40 m m grub.), czyli skał o m niejszym stopniu sylifikacji niż rogowce.
Rzadziej w ystępują łupki porow ate, beżowe, m iękkie o typie diatom itów i cienkie w kładki piaskowców w arstw ow ane jak w yżej (fig. 4 i 5). Szczątki ry b znaleziono w 17 w arstew k ach łupków lam inow anych; 6 głów nych w arste w e k zaznaczono na fig. 4.
P a k i e t C liczy ponad 2 m. Zbudow any jest głównie z rogowców ciem nobrązow ych (do 100 m m grub.), czasem lam inow anych i p orcela
nitów (do 15 mm) jasnobrązow ych i białych oraz łupków krzem ionkow o- -ilastych. W iększa grubość p ak ietu w pro filu północnym (VI na fig. 4) jest praw dopodobnie w ynikiem spęcznienia wyższej części p ak ietu na drodze osuwiska podmorskiego. W arstew ek ze szczątkam i ry b znalezio
no 13, z tego 7 oznaczono num eram i.
P a k i e t D osiąga grubość 2,5 m. S kłada się głównie z m iękkich, porow atych, krem ow ych i jasnobrązow ych łupków nie lam inow anych, ro gowców i porcelanitów oraz łupków brązow ych krzem ionkow o-ilastych, lam inow anych. Ł upki nie lam inow ane pow stały w drodze długotrw ałego w ietrzenia ławic pierw otnie m arglistych, k tó re nie odsłaniają się jednak w odkrywce. Rogowce z tego p a k ie tu stanow iły uprzednio soczewki wśród ław ic m argli. 3 w arstew k i z ry b am i w ystępują w wyższej części pakietu, gdzie znajd u ją się przew ażnie łupki brązowe, lam inow ane.
— 43 —
— 44 —
P a k i e t E m a zm ienną grubość od 2—2,3 m. C h a ra k tery sty czn y m utw orem tu w ystępującym są średnioław icow e piaskowce niew apniste, lam inow ane p rzek ątn ie brązow ym i łupkam i i przechodzące ku górze, cza
sem ku dołowi, w łupki pylaste lam inow ane, czarne z w kładkam i cienkich piaskowców o stru k tu rz e riplem arków (fig. 5 — II). Te bardziej łupkowe części piaskowców p ęk a ją n a nieco faliste płytki, a na ich pow ierzchniach widoczne są blaszki m iki. Oprócz tego w y stęp u ją w ty m pakiecie łupki brązowe, krzem ionkow o-ilaste, czasem pylaste, nie lam inow ane, słabo łup- liwe, a także soczewki i cienkie w kładki jasnych piaskowców niew apni- stych w arstw ow anych przekątnie. Rzadko spotyka się cienkie w kładki rogowców i łupki brązow e lam inow ane beżowo, pękające kartkow o. W tych ostatnich w y stę p u ją fa u n y ry b siedm iokrotnie, a raz tylko w czarnych łupkach pylastych. Na specjalną uw agę zasługuje w arste w k a łupku lam i
now anego o grubości 10 m m nazw ana przez autorów „ c en ty m etró w k ą”
(w arstew ka E -l na fig 4 i 5-II), k tó ra dostarczyła ogrom nej ilości ry b oraz szczątki krabów .
P a k i e t F o podobnej miąższości, ja k p ak iet E, m ożna nazwać piaskowcowo-łupkowym . G łów nym elem entem są bowiem cienkoławicowe jasne piaskowce kwarcow e, w arstw ow ane p rzek ą tn ie oraz łupki brązow e krzem ionkow o-ilaste lub pylaste, na ogół słabo łupiące się. Rzadziej w y
stęp u ją łupki brązow e lam inow ane beżowe z fau n ą ryb, a raz tylko ławica piaskow ca przechodzącego w łupki pylaste. R yby stw ierdzono w 3 w a r stewkach.
P a k i e t G o niezbyt dokładnie sprecyzow anej górnej granicy liczy około 3,5 m. C harak tery sty czn e piętno n ad a ją m u cienkie rogowce (do 60 mm) i p orcelanity (do 40 mm), najczęściej liczące po 10 m m grubości.
W ystępują tu ponadto łupki brązow e nie lam inow ane i lam inow ane, cien
kie piaskowce w arstw ow ane p rzekątnie, a d w u k ro tn ie średnioław icow e piaskow ce pylaste. Znaleziono w tym pakiecie 7 w arste w e k z rybam i, k tóre zgrupow ano w 4 zespołach.
P a k i e t H o nie określonej grubości nie został szczegółowo zbadany n a skutek trudnego dostępu do wyższej części odkryw ki. W dolnej części w ystęp u ją łupki i cienkie rogowczyki z jedną grubszą — 120 m m ławicą rogowca, zaburzoną m ałym uskokiem w północnej części odkryw ki (fig. 3).
W pakiecie ty m w y stę p u ją rów nież piaskowce cienkoławicowe i łupki brązowe, zaw ierające niekiedy w arste w k i z rybam i, jak tego dowodzą frag m en ty szkieletów i łuski ry b stw ierdzone n a fra g m en ta ch skał spa
dających z góry.
Fig. 5. S zczegółow e p ro file litologiczne: I — górnej części k om p lek su B i II — części kom p lek sów D i E w a rstw m en ilito w y eh w Jam nej D. l — łu p k i brązow e, p ły tk o w e, k rzem ion k ow o-ilaste; 2 — łu p k i brązow e, k rzem io n k o w o -ila ste, rozpadające się kartkowo; 3 —■ łupki beżow e, k rzem io n k o w o -ila ste, n ielam in ow an e, porow ate; 4 — łupki brązow e, źle łu p iące się, k rzem ion k ow o-ilaste; 5 — łu p ek czarny p ylasty, grubo pękający; 6 — p ia sk o w iec szary, la m in o w a n y brązow ym łu p k iem pylastym ; 7 — p ia sk ow ce szare, w soczew k ach lub soczew k ow atych ław iczk ach ze strukturam i rip le- m arkow ym i; 8 — p orcelan ity beżow e i jasnobrązow e; 9 — rogow ce brązow e; 10 —■
sk rzem ion k ow anie łu p k ów lub p iask ow ców ; 11 — num er w a rstw y z fauną Fig. 5. D etailed lith o lo g ica l profiles: I — upper part of com p lex B, II — parts of com plexes D and E. M en ilite Beds, Jam na. 1 — brow n shales, pla'ty, clayey, siliceous;
2 — brow n shales, clayey, siliceous, w ea th erin g in lam inae; 3 — b eig e shales, clayey, siliceous, unlam inated, porous; 4 — brow n shales, clayey, siliceous, w ith poor fissility ; 5 — black shale, silty, breaking into coarse fragm ents; 6 — g rey sandstone, lam inated, w ith brow n, silty shale; 7 — grey sandstone, in le n ses or le n s -lik e beds w ith ripple marks; 8 — b eig e and lig h t brow n p orcellanites; 9 — brow n cherts;
10 — silicified s h a le or sandstone; 11 — bed w ith fau n a and num ber of le v els
— 45 —
g T l i i i i i m i r a
IX3>
' V / V / V
V V v
V V V V
V V V v
V V \ / 'S
V/ N/ v V
V \/ ч/ V V
P<3>
mm
0 1
20 -
A0 -
60 - 80 - 100 J
E-1
E-0
) D 3
И 10
} D 2
<x*Bi 11
UW AGI SEDYMENTOLOGICZNE
D la uzupełnienia powyższego opisu należy dodać jeszcze k ró tk ą cha
ra k te ry sty k ę sedym entologiczną om aw ianych w arstw . Z nam ienną rzeczą jest w ystępow anie w ew n ątrz ławiczek, bądź też w odosobnionych soczew
kach piaskowców, s tr u k tu r świadczących, że są to kopalne rip lem arld (w p rzek ro ju poprzecznym ). Tak więc m a te ria ł do praw ie w szystkich w kładek piaszczystych był tran sp o rto w an y tra k c y jn ie po dnie zbiornika, i to przew ażnie w fazie rytm icznej. W arto dodać, że proces te n trw a ł p ra wie od początku osadzania się w a rstw m enilitow yeh, tj. od p a k ie tu A aż po H. K ieru n ek tra n sp o rtu z północy na południe. Nie stw ierdzono nigdzie utw orów , k tórych s tr u k tu r a w ew n ętrzn a i rodzaj m a teriału m ógłby świadczyć o pow staniu przez tra n sp o rt osuwiskowy. N atom iast nie są w ykluczone pew ne zdw ojenia ławiczek pow stałe przez ponasuw anie się na siebie utw orzonych już w arstew ek.
C h arak terystyczne ławice piaskowcowo-pyłowcowe pow stały n a skutek nałożenia się na siebie w ielu cykli sedym entacyjnych szybko po sobie następujących (brak lub niewiele łupków ilastych je rozdzielających), przy czym w pew nych cyklach przew ażał tra n sp o rt piasku, w inn y ch pyłu.
ROZMIESZCZENIE W ARSTEW EK Z ICH TIO FA UN Ą
A) R o z m i e s z c z e n i e p i o n o w e . J a k w y nika z danych p rz y to czonych wyżej, w 14 m p ro filu Ja m n e j znaleziono 57 w arste w e k z lepiej lub gorzej zachow aną fau n ą ry b w postaci całych szkieletów lub ich fra g m entów oraz łusek. W arstew ki bogatsze w lepiej zachow ane osobniki ozna
czono w obrębie każdego p ak ietu kolejnym i cyfram i arabskim i (fig. 4), łącząc niekiedy pod ty m sam ym n u m e re m kilk a sąsiednich w arstew ek.
Zaobserwowano, że w ystępow anie ry b jest zw iązane głównie z lam ino
w anym i łupkam i krzem ionkow o-ilastym i, rzadziej z nie lam inow anym i, ale o w yraźnej łupliwości i raz tylko z pyłow cam i łupkow ym i (fig. 5 E-0).
Poszczególne eksploatow ane w arste w k i dały rów nież niejednakow ą ilość okazów. W płynęły n a to zarów no różne w aru n k i eksploatacji (tru d n y dostęp do górnych pakietów , bądź zsylifikowanie p ak ietu C), ale przede w szystkim niejednakow e bogactwo okazów w ty c h w arstw ach. W poszcze
gólnych profilach (fig. 3) dało się najczęściej w yeksploatow ać po kilka do kilk u n astu okazów, rzadziej kilkadziesiąt z jednej w arstew ki. Do w y ją tk u należy w arste w k a E -l, k tó ra dostarczyła po przeszło 100 okazów z jednego profilu (tabela I).
B) R o z m i e s z c z e n i e p o z i o m e . Dla stw ierdzenia, ja k się p rz e d staw ia rozprzestrzenienie w arste w e k ry b n y ch przeprow adzono poszuki
w ania w 6 profilach (fig. 3). O bejm ow ały one jed n ak rozm aite zespoły pakietów w różnych częściach odkryw ki. P ro fil południow y (I) dotyczy pakietów A-F, profil środkow y kom binow any z czterech cząstkow ych (II—V) obejm u je p ak iety D-G, profil północny zaś (VI) B-E. Ś red n ia odległość m iędzy tym i trze m a profilam i w ynosi około 20 m.
W przew ażającej ilości przypadków stw ierdzono obecność ty c h sam ych w arstew ek w obrębie w ydzielonych pakietów w bad an y ch profilach. Nie stw ierdzono tylko w szystkich w arste w e k D w profilu I, niższych w a rste w ek C w profilu VI i niższych w arste w e k G w profilu II. J e s t to w yw o
łane najpraw dopodobniej bardzo tru d n ą eksploatacją zsylifikowanego p a kietu C w profilu VI, a niemożliwością dokładnych poszukiw ań w pozo
stałych przypadkach.
— 46 —
T a b e la - T a b le I ROZMIESZCZENIE RODZAJOW RYB
W POSZCZEGÓLNYCH WARSTWACH I PROFILACH, WYEKSPLOATOWANYCH W SOKU 1966 W STANOWISKO JAMNA DOLNA
DISTRIBUTION OF PISH GENERA
IN PARTICULAR LEVELS AND PROFILES INVESTIGATED IN 1966 AT THE LOCALITY JAMNA DOLNA
Liczby oznaczają ilość osobników Numbers indicate quantity of irtdividuales
Warstwa Level
Profil S S Profile
Profil środkowy Central Profile
Profil * N Profile i
G-4
<
nie eksploatowano not sampled
> k
G-3
o q
© +>
oste
Clupea 2
Glossanodon 1 Palaeogadus 1
-p© R560
G-2
CÓ rQ
©
■PtO
©
1
nie eksploatowano not sampled
•pw
© 3
G-1
•PO
rt Clupea 1
Glossanodon 6
^ -p o a
F-2
> f
Glossanodon 4 Lepidopus 1
0 1 aJ
F-1
0 * 3
■p 1 ctf rHO
s*
\
Td0 rH
fGO
Clupea 2
Glossanodon 4 Palaeogadus 2 Lepidopus 2
©
E-3
■ 2 '
•H© O
r
Glossanodon 1 Lepidopus 1
Nf
E-2
Clupea 1 Lepidopus 1
Clupea 3
Lepidopus 1
nie eksploatowano not sampled
E-1
/
0 a 1
« o rH p<
a
•do rH
m -p
Clupea 1
Glossanodon 39 Syngnathus 2 Hipposyngnathus 15
Serranus 1
Trachinus 55 Lepidopus 8
Glossanodon 1
Hipposyngnathus 2
Trachinus 7 Lepidopus 1
E-0
<D
•Ho a
a Clupea 2
Serranus 1
Lepidopus 1
nie eksploatowano not sampled
D-3
Ni'
Glossanodon 4
K
D -2
Clupea 1 Glossanodon 2
Clupea 1
Glossanodon 7 Palaeogadus 3 Lepidopus 2
o
! ,0
© -p©
0}
•HbO
•p09
©
| . ...
D-1
nie stwierdzono
not determined
Glossanodon 5 Palaeogadus 2
Serranus 1
Lepidopus 1
N
•PO a
C-6 Eomyctopłiua 1
Clupea 1
Scopeloides 1 Eoinyc tophum 1 Palimphyes *1 Lepidopus 2
C-5
Clupea 1
Vinciguerria 1
Lepidopus 1
Scopeloides 9 Vinciguerria 4 Eomyctophum 9 Lepidopus 7
C-4
Scopeloides 3 Vinciguerria 4 Eomyctophum 1 Centriscus 1 Caproe 1 Lepidopus 1
>
•d
■p© Tł©
K
c-3
Scopeloides 4 Vinciguerria 1 Centriscus 1 Lepidopus 1
aj bo
•H -p
CO
©
rto o« ota
u© C-2 Vinciguerria 1 >
OT C-1 Vinciguerria 2
•H
■p
©
■a B-6 Vinciguerria 1
o
Nf
B-5
Vinciguerria 5 Centriscus 6
Lepidopus 1 o
rt
Vinciguerria 3 Centriscus 1
B-4
Clupea 2 Vinciguerria 4 Centriscus 1
cd P
Clupea 5
E-3
Centriscus 2
Capros 1 nie >
©
\
B-2
Clupea 3 Vinciguerria 1 Centriscus 3 Ammodytes 1 Lepidopus 1
notinvestigat
B-1
nie eksploatow, not sampled
badano
A-2 Scopeloides 1
nie
A—1 Vinciguerria 2 Lepidopus 1
N N
— 47 —
U w a g i o g ó l n e . P odsum ow ując opisane fa k ty stw ierdzam y, że rozprzestrzenienie poszczególnych w arstew ek ze szczątkam i ry b w obrębie zbadanych pakietów w odkryw ce jest powszechne. Biorąc pod uw agę częstotliwość w ystępow ania najliczniejszych w arstew ek z ry b am i w po
szczególnych pakietach litologicznych w całej odkryw ce łatw o spostrze
gamy, że najczęściej w y stęp u ją one w B, C po jednej w arstew ce w D i E, a najrzadziej w A, G i F.
SKŁAD FA U N Y W JAM NEJ D. I ROZMIESZCZENIE RODZAJÓW RYB W PROFILU
W przedstaw ionym poniżej system atycznym w ykazie ry b i krabów zebranych w profilu Ja m n a Dolna ograniczono się do podania rodzajów, natom iast oznaczenie gatunków i dokładny ich opis zn a jd u ją się w pracach A. J e r z m a ń s k i e j (1967a, 1967b, 1968). U kład taki jest m ożliwy ze w zględu n a to, że już oznaczenia rodzajow e przynoszą in teresu jące i w y
starczające inform acje w ażne dla om aw ianego tu ta j problem u.
M usimy przy tym nadm ienić, że w poniższym spisie uwzględniono również okazy zebrane w latach 1963 i 1965 (bez szczegółowych badań geologicznych), a dające się w sposób pew ny powiązać z w ydzielonym i w 1966 roku p akietam i litologicznym i B, C i w arstew k ą E -l (centym e
t r ówka).
Typ: C hordata, G rom ada: O steichthyes
Rząd: C lupeiform es, podrząd C lupeoidei, rodzina C lupeidae 1) C lupea L.
podrząd Salm onoidei, rodzina A rgen tin id ae 2) Glossanodon G u i c h e n o t 1
podrząd Stomia'toidei, rodzina G onostom idae 3) Scopeloides W e t t s t e i n
4) V in c ig u e r r ia G o o d e i B e a n Rząd: Scopeliform es, rodzina M yctophidae
5) E om yctoph um D a n i l t s h e n k o
Rząd: G adiform es, podrząd G adoidei, rodzina Gadidae 6) Palaeogadus R a t h
Rząd: Syngnathiform es, podrząd A ulostom oidei, rodzina Centriscidae 7) Centriscus L.
podrząd Syn gnath oid ei, rodzina S yn gnath id ae 8) Syngnathus L.
9) Hipposyngnathus D a n i l t s h e n k o Rząd: Zeiform es, rodzina Caproidae
10) Capros L a c e p e d e
1 Rodzaj ten z jednym gatunkiem Glossanodon musceli ( P a u c a ) zn an y był dotychczas z obszaru K arpat jako Nemachilus musceli P a u c a z rodziny C yprinidae ( P a u c a , 1932, 1934). N o w e stan ow isk o sy stem a ty czn e tej form y jako p rzed staw iciela rodziny A rgen tin id ae u sta liła w w y n ik u rew izji starszych oznaczeń J e r z m a ń - s k a (1967a).
— 48 —
Rząd: P erciform es, podrząd Percoidei, rodzina Serranidae 11) Serranus C u v .
rodzina Trachinidae 12) Trachinus L.
podrząd A m m odytoidei, rodzina A m m odytidae 13) Ammo dy tes L.
podrząd Trichiuroidei, rodzina E uzaphlegidae 14) Palimphes A g a s s i z
rodzina T richiuridae 15) Lepidopus G o u a n
podrząd Scom broidei, rodzina Palaeorh yn ch id ae 16) Palaeorhynchus B l a i n v i l l e
Typ: A rthropoda, Grom ada: C rustacea
Rząd: Decapoda, podrząd B rachyura 17) Portunus W e b e r
Rozmieszczenie poszczególnych rodzajów w w yróżnionych w arste w kach i profilach (przedstawione n a tabeli I), dotyczy tylko okazów zebra
nych w 1966 r. A nalizując jednak w ystępow anie fau n y w obrębie pakietów litologicznych stw ierdzam y, że zespoły w yeksploatow ane w kolejnych la
tach różnią się nieznacznie m iędzy sobą (por. tabela I, II). I ta k w pakie
cie B znaleziono ostatnio tylko dw a nowe rodzaje (Capros, A m m o d y te s ) na ogółem 6 rodzajów. W pakiecie C na 8 rodzajów rów nież ty lk o 2 (C entris- cus i Lepidopus) nie znaleziono w la tac h ubiegłych, zaś w pakiecie E nie powtórzono znaleziska 3 rodzajów (Palaeogadus, Palaeorhynchus i Por
tunus) na 10 tam w ystępujących.
Z tabeli II w idać ponadto, że w ażne dla ch a ra k tery sty k i ekologicznej zespołów rodzaje p o w tarza ją się w ty ch sam ych pakietach różnych profili.
Można tu zresztą zaobserwować ścisłą zależność od ilości zebranych o k a
zów w danym pakiecie i od częstotliwości w ystępow ania poszczególnych rodzajów w zespołach. A więc np. w pakiecie C (o dużej ilości zebranych okazów w każdym profilu) skład rodzajow y w obu sk rajn y ch profilach S i N jest identyczny, poza jednym rodzajem (Centriscus) rzadziej w y stę p u jącym. W pozostałych pakietach w y stęp u ją większe różnice ze w zględu na m ałą ilość okazów znalezionych w poszczególnych profilach. Powyższe względy zadecydowały, że zmienność zespołów ryb m ożna rozpatrzyć w oparciu o sum aryczny, standardow y profil dla całego stanow iska w Ja m - nej D. (tabela II). O bejm uje on w szystkie okazy zebrane w poszczególnych latach i we w szystkich profilach. Dalsze bowiem rozw ażania w oparciu o poszczególne zespoły z pojedynczych profilów byłyby ze względów sta
tystycznych niemożliwe.
J a k w idać z tabeli II, najw iększą w artość ze względu na ilość okazów posiadają zespoły z pakietów C i E. M niej rep reze n taty w n e są B i D oraz połączony zespół z pakietów F i G, a zespół z p ak ietu A m ożna p o tra k to wać tylko wskaźnikowo.
W zestaw ieniu ty m (tabela II) uderza zm iana składu zespołów w profilu pionowym, zachodząca m iędzy pakietem C i D. Jeszcze w y raźn iej jest to widoczne na tabeli III, gdzie obserw ujem y tro ja k ie zachow anie się po
szczególnych rodzajów. Je d n e ja k Scopeloides i Vinciguerria nie p rze
chodzą do pakietów wyższych ponad C, drugie jak Glossanodon i Trachinus
Tabela - Table IX PHOFIL STANDARTOWY JAMNA DOŁKA
NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW Z LAT 1963, 1965, 1966 STANDARD PROFILE
JAMNA DOLNA ON THE BASIS OF MATERIAŁ COLLECTED 1963» 1965, 1966
Hs o1
«P
rodzaj
Genus of
Ilość osobników w profilu
Number individuals
Ilość osobni ków w profilu standar dowym Number
Bazem w pakiecie Total
in Complex
udział%
rodzajów Percentage composition of genera
0
1 Pi
S Pro file
środkowy Central Profile I
N Pro
file
o t indi viduals in stan dard Profile
Clupea 3 3 27 /%
G Glossanodon 7 7 11 64 A
Palaeogadus 1 1 9 A
Clupea 2 2 13 A
F Glossanodon 8 8 15 54 A
Palaeogadus 2 2 13 A
Lepidopus 3 3 20 A
Clupea 1 27 28 5 ,8 A
Glossanodon 166 1 167 3 4 ,4 A
Palaeogadus 18 18 3s7 A
Syngnathus 8 8 1 ,6 A
E Hippo Byngnatlius 47 2 49 486 1 0 ,0 A
Serranus 7 7 1 ,4 A
Trachinus 146 7 153 31,5 A
Lepidopus 1 44 1 46 9 ,5 A
Palaeorhynchus 1 1 0 ,2 A
Portunus 9 9 1 ,9 A
Clupea 1 1 2 ' 7 A
Glossanodon 2 16 18 62 A
D Palaeogadus 5 5 29 17 A
Serranus 1 1 4 A
Lepidopus 3 3 10 A
Clupea 1 3 4 4 A
Scopeloides 7 21 28 26 A
Vinciguerria 9 15 24 22 A
Eomyotopiram 2 30' 32
108 29 A
C Centrisous 2 2 2 A
Capros 1 2 3 3 A
Pallmpbyes 3 3 3 A
Lepidopus 3 9 12 11 A
Clupea 9 5 14 26 A
Vinoiguerria 12 3 15 28 A
B Centrisous 18 1 19 54 35 A
Capros 1 1 2 A
Amuodytes 1 1 2 A
Lepidopus 4 4 7 A
Scopeloides 1 1 25 A
A Vinoiguerria 2 2 4 50 A
Lepidopus 1 1 25 A
— 49 —
nie schodzą poniżej poziomu D, inne zaś ja k Clupea czy Lepidopus są obecne w e w szystkich pakietach.
Bliższe zapoznanie się z ta k rozgraniczonym i zespołami rodzajów p rz e konuje nas, że te odrębne tanatocenozy, są odzw ierciedleniem stosunków ilościowych pan u jący ch w biocenozach dzisiejszych zbiorników m orskich.
W yjaśni to najlepiej podana niżej ch a ra k te ry sty k a ekologiczna znalezio
nych rodzin.
OGÓLNA C H A RA K TER Y STYK A EKOLOGICZNA RODZIN
Ze względu na tru d n o ść w yznaczenia sztyw nych granic zasięgów b a ty - m etry czn y ch dla organizm ów żyw ych poruszających się swobodnie w w o
dzie, istnieje pew ne zamieszanie w nom enklaturze ekologicznej. S tąd należy w yjaśnić zakres używ anych niżej term inów .
B a t y p e l a g i c z n e : — ry b y głębokom orskie żyjące poniżej 200 m (chociaż w pew nych okresach m ogą one podpływ ać wyżej). D olna granica ich zasięgu w aha się od kilkuset do kilku tysięcy m etrów .
N e r y t y c z n e : — ry b y płytkow odne żyjące od pow ierzchni wody do głębokości około 200 m n ad szelfem kontynentalnym .
S u b l i t o r a l : — środowisko denne leżące w granicach m iędzy n a j
niższym poziomem odpływ u m orza aż do brzegu szelfu kontynentalnego, czyli do głębokości około 200 m.
L i t o r a l : — stre fa zalew ana okresow o w odą w czasie m iędzy p rz y pływ em a odpływ em morza.
W prow adzenie w yżej podanych term in ó w ułatw i jednoznaczne scha
rak tery zo w an ie w y stępujących w Ja m n e j Dolnej rodzin.
C l u p e i d a e : — należą tu współcześnie ry b y pelagiczne, znane po
wszechnie ze sw ych w ędrów ek n a ta rło w strefę przybrzeżną. Zgodnie z ty m szkielety rodzaju Clupea oraz jego łuski spotyka się w całym profilu.
A r g e n t i n i d a e : — reprezen to w an e przez rodzaj Glossanodon ży
jący współcześnie w strefie przybrzeżnej, a w czasie ta rła w ęd ru jąc y do obszaru strefy pelagicznej ( C o h e n , 1958). W Ja m n ej rodzaj te n w y stę p u je tylko w pakietach od D-G, p rz y czym obok form dorosłych w y stę p u ją bardzo licznie form y młode.
G o n o s t o m i d a e : — są to ry b y batypelagiczne z o rganam i św ietl
n y m i szeroko rozprzestrzenione we w spółczesnych m orzach i oceanach.
W Ja m n e j D. rodzinę tę re p re z e n tu ją dw a rodzaje. Je d en to w y m a rły r o dzaj Scopeloides, n aw iązujący budow ą i rozm iaram i ciała do współczes
n y ch ry b z rodzajów Gonostoma i Cyclothone z tej sam ej rodziny, ży ją
cych na (głębokościach od kilk u set d o p a ru tysięcy m e tró w ( F o w l e r , 1936). D rugi rodzaj Vinciguerria żyje do dziś i należy rów nież do ry b b a - typelagicznych. Są to drobne ry b y w ystępujące na różnych głębokościach podobnie jak Gonostoma i Cyclothone. O m aw iając rozmieszczenie ry b głębokom orskich w M orzu Śródziem nym , T o r t o n e s e (1960) podaje rodzinę Gonostomidae jako typow y składnik zespołów batypelagicznych żyjących n o rm aln ie poniżej 200 m i w ykonujących pionowe w ędrów ki dobowe. P rz y czym np. Cyclothone cicrodon w ykazuje najw iększą kon
cen trację osobników dorosłych na głębokości około 1000 m la te m o ra z n a głębokości 700— 800 m zimą. W Ja m n e j D. oba w ym ienione w yżej ro
dzaje reprezen to w an e są p rzez liczne osobniki dorosłe.
M y c t o p h i d a e : drobne ry b y batypelagiczne z organam i św ie tln y
4 R ocznik Geologiczny to m XXX VIII
mi. Różne g atu n k i tej rodziny w y stęp u ją współcześnie m asowo w od k ry ty c h w odach m órz i oceanów w ykonując dobowe m igracje o zasięgu kilkuset m etró w w pionie. Dobowe zasięgi głębokościowe różnych g a tu n ków tej rodziny przedstaw ili w swej pracy autorzy am erykańscy (B e e b e i V a n d e r P y l , 1944) podając, że pew ne z nich podchodzą w nocy aż do ndj górniej szych w a rstw wody, opuszczając się w ciągu dnia na głębokość kilkuset m etrów . Również T o r t o n e s e (1960) podaje M yctho- phidae jako składnik zespołów batypelagicznych w Morzu Śródziem nym .
G a d i d a e : rep rezen to w an e w Ja m n ej D. przez w y m arły rodzaj Pa- laeogadus. W spółcześnie są to form y zim nolubne prow adzące zm ienny try b życia, nerytyczny, p rzy d en n y lub pelagiczny w zależności od okresu ro k u (żerowanie, tarło). G ą s o w s k a (1962) podaje, że m łode form y Gadus callarias L. w y stę p u ją w dużych ilościach w p ły tk ich w odach na głębokości od 20— 60 m. W m a teriale z Ja m n ej D. obok form dorosłych w y stęp u ją rów nież osobniki młode.
C e n t r i s c i d a e : Należą tu ciepłolubne form y żyjące w klim acie tro p ik aln y m reprezentow ane przez dwie podrodziny. J e d n a z nich to pelagiczne M acrorhamphosinae oraz płytkow odne (nerytyczne) Centrisci- nae z jednym tylko rodzajem Centriscus. Obecnie p a n u je pogląd, że rodzaj ten żyje w w odach przybrzeżnych pływ ając blisko pow ierzchni wody w ław icach do 40 osobników ( M o h r , 1937).
P rz y ro zp atry w an iu jed n ak zasięgów geograficznych współczesnych i kopalnych gatunków rodzaju Centriscus n asu w ają się w ątpliwości, czy rzeczywiście ry b y te zawsze trz y m a ły się tylko s tre fy płytkow odnej, czy też podobnie jak form y bliskiej im podrodziny M acrorhamphosinae m o
gły prowadzić rów nież pelagiczny tr y b życia. Obecnie różne g atunki C en
triscus w y stę p u ją w Oceanie Indyjskim i Spokojnym , jeden z nich C en
triscus strigatus ( G i i n t h e r ) żyje w Oceanie In d y jsk im i w P acyfiku po Filipiny i Oceanię. G ranica jego zachodniego zasięgu jest o ty le in te resująca, że b ra k go w M orzu Czerw onym i p rzy w ybrzeżach Afryki, jednak znany jest z wód otaczających w yspy Seszele (Seychelles) leżące na północny wschód od M adagaskaru. M o h r (1937) podkreśla, że to izo
low ane stanowisko C. strigatus jest tru d n e do w ytłum aczenia ze względu n a przybrzeżny tr y b życia Centriscinae.
R yby te w osadach trzeciorzędu są szeroiko rozprzestrzenione n a obsza
rze Europy C entralnej, K a rp a t i K aukazu ( R o ż d i e s t w i e n s k i , 1950).
W ydaje się, że Centriscus znany dziś z wód przybrzeżnych m ógł żyć daw niej zarów no w strefie pelagicznej, jak i nerytycznej. Z tego p u n k tu w idzenia izolowane stanow isko Centriscus strigatus koło Seszeli byłoby w spółczesnym śladem szerokiego zasięgu ty c h form podobnie jak stosun
kowo duży procent ich szczątków w zespole batypelagicznym p ak ietu B.
S y n g n a t h i d a e : są to form y płytkow odne (nerytyczne) żyjące w pobliżu brzegu, w yjątkow o jeden ze współczesnych gatunków rodzaju S yn g n a th u s prow adzi pelagiczny tr y b życia. W Ja m n e j rodzaj S yn g n a th u s re p reze n tu je tylko kilka osobników. Liczniej natom iast zn ajd u je się okazy w ym arłego rodzaju H ipposyngnathus znanego dotąd w stanie kopalnym tylko z K aukazu ( D a n i l c z e n k o , 1960). Budow ą naw iązuje on do p ły t
kowe dnych form strefy tropikalnej (J e r z m a ń s k a , 1968). W Ja m n ej D.
obok form dorosłych w y stę p u ją rów nież liczne m niejsze osobniki.
C a p r o i d a e : należący tu rodzaj Capros rep rezen to w an y jest w fau nie współczesnej przez jeden g atu n ek C. aper L. W lite ra tu rz e spotyka się dość różne dane o jego zasięgach batym etrycznych. N ajtra fn ie j cha-
— 50 —
— 51 —
ra k te ry z u je je B o u g i s (1959) jako form y stosunkowo częste n a w y brzeżach Francji, lecz żyjące dość głęboko, najczęściej na sk ra ju dużych głębin. Łowi się je na głębokości kilkudziesięciu m etrów . W Ja m n e j D.
znaleziono tylko 4 bardzo m łode osobniki jako dom ieszkę w zespole ryb batypelagicznych.
S e r r a n i ' d a e : rodzaj Serranus żyje współcześnie w strefie p rz y brzeżnej m órz trzy m ając się głównie podłoża kam ienistego. W okresie ta r ła prow adzi pelagiczny try b życia podobnie jak i jego la rw y ( S w i e - t o w i d o w, 1964).
T r a c h i n i d a e: dorosłe form y rodzaju Trachinus prow adzą denny tr y b życia w sublitoralu, najczęściej zakopując się w piasku. Czasem łowi się form y dorosłe tak że w w arstw ach pow ierzchniow ych. Młode form y i la rw y łowiono w pobliżu brzegu w różnych porach roku na obszarze M orza Czarnego (S w i e t o w i d o w, 1964). W Ja m n ej w ystępuje rodzaj Trachinus masowo w pakiecie E, przy czym form y m łode w ykazują tu w y raźn ą przew agę ilościową.
A m m o d y t i d a e : są to ry b y w ystępujące w strefie przybrzeżnej na piaszczystym dnie. Dorosłe form y n ie k tó ry c h gatunków zakopują się w piasku. L arw y ich żyją blisko pow ierzchni wody. U g atu n k u czarno
m orskiego G y m n a m m o d y te s cicerellus ( R a f i n e s q u e ) m łode form y wchodzą w skład zimowego planktonu, a w iosną zbliżają się do brzegów i opuszczają n a dn o (S w i e t o w i d o ' w , 1964). W Ja m n ej D. znaleziono tylko jednego bardzo młodego osobnika jako dom ieszkę w zespole b aty - pelagicznym .
E u z a p h l e g i d a e : jest to rodzina rep reze n tu ją ca zupełnie w y m arłe ry b y pelagiczne. O biologii należących tu form m am y w ięc tylko dane pośrednie. W stanie kopalnym rodzaje rodziny Euzaphlegidae w y stę p u ją liczniej w osadach m ioceńskich K alifornii ( D a v i d , 1943). Na podstaw ie w nikliw ej analizy anatom iczno porów naw czej i składu fauny tow arzyszą
cej D a v i d (1943) w yciąga następujący w niosek: ,,These are fishes that- ev idently lived in r a th e r deep w a te r n ea r shore, in a region tran sitio n al b etw een th e neritic and th e bathypelagical zones. Most of th e G em pyli- dae, a closely re la te d family, live in th is region a t th e p re se n t tim e .”
W Ja m n e j poza szkieletam i ry b z ro dzaju P alim phyes w pakiecie C stw ierdzono w ystępow anie łusek tego ro d zaju w pakietach A i B, św iad
czących o obecności tej form y i w najdolniejszej p a rtii profilu. Należy jeszcze dodać, że Palim phyes w ystępuje również w u tw o rach chadum u n a K aukazie w tow arzystw ie batypelagicznych rodzajów Scopeloides, Vinci- guerria i E o m ycto p h u m ( D a n i l c z e n k o , 1960).
T r i c h i u r i d a e : należą tu form y pelagiczne osiągające duże roz
m ia ry ciała. Lepidopus argenteus B o n n e t , jak pisze B o u g i s (1959):
,,C’est un poisson qui p eu t atte in d re 2 m e tre s de longuer et v it a des profondeurs de quelques centaines de m etres. C ’est ce qui explique q u ’il soit capture peu freq u em m e n t aussi bien en M editerranee que d an s le Golfe de Gascogne.” Z cytow anej w yżej wypow iedzi m ożna sądzić, że r y b y te poza głębszą strefą m orza mogą czasowo w ystępować i w płytszych m iejscach. Tłum aczy to w ystępow anie rodzaju Lepidopus w całym p ro filu w Jam nej.
P a l a e o r h y n c h i d a e : w y m arła rodzina ry b reprezentow ana w Ja m n e j D. przez jeden fra g m en t osobnika rodzaju Palaeorhynchus. Ze w zględu na bliskie pokrew ieństw o z typowo pelagicznym i rodzinam i z pod- rzęd u Scombroidei rodzaj ten również uw ażany jest za rybę pelagiczną.
4*
