Z badań nad strukturami sedymentacyjnymi i petrografią niektórych serii piaskowcowych z łupków menilitowych Karpat

A N N A L E S D E L A S O C I E T E G f i O L O G I Q U E D E P O L O G N E

T om (V o lu m e ) X X X V I — 196« Z e s z y t (F a s c ic u le ) 2 e K r a k ó w 1965

ANDRZEJ ŚLĄCZKA, RAFAŁ UNRlUG

Z B A D A Ń N A D S T R U K T U R A M I S E D Y M E N T A C Y J N Y M I I P E T R O G R A F I Ą N I E K T Ó R Y C H S E R I I P I A S K O W C O W Y C H

Z Ł U P K Ó W M E N I L I T O W Y C H K A R P A T (Tabl. VI— IX i 9 fig.)

Sedimentary structures and petrology of some sandstone members oj the Menilite beds, Carpathians (Summary)

(PI. V I— IX and 9 Fi gis.)

T r e ś ć : Przedstaw iono charakterystykę sedyimentol-ogiczną i petrograficzną piaskow ców kliwiskich jednostki sk olskiej, piaskow ców z M szanki strefy przeddu- k ielsk iej. piaskow ców cer go wis kich jednostki d u kielsk iej oraz cLenkoławicowych p iask ow ców w ystępujących w różnych obszarach w śród łupków m enilitow ych.

Stw ierdzono, że piaskow ce w ykazują obecność istotnych różnic strukturalnych i teksturalnych.

WSTĘP

Z agadnienie składu m ineralnego i te k stu r piaskow ców fliszow ych

^K arpat 'polskich jak i ich s tru k tu r sed ym entacyjnych było już 'niejedno­

k ro tn ie poruszane w literatu rlze. Z w ykle jed n ak oba te zagadnienia tra k ­ to w an e były oddzielnie. D opiero o statn io prow adzone są p róby p rzed sta­

w ienia zw iązku sk ład u m ineralnego, te k stu r i s tru k tu r sedym entacyjnych :z pochodzeniem m a te ria łu k lasty czn eg o (T. D u r k o v i c , 1960, 1961;

M. K a m i e ń s k i e t all., 1963; A. Ś l ą c z i k a , 1963; R. U i n r u g , 1963).

P o opublikow aniu A tlasu S tratygraficzino-P laejalnego K arp at (M. K s i ą ż- k i e w i c z , 1962) o raz syntetycznego opracow ania stra ty g ra fii polskich K a rp a t ( B i e d a e t all., 1963) przed badaniam i tego ty p u o tw ie ra ją się now e, korzystne m ożliw ości.

W n in iejszej n o ta tce au to r o w ie p o d jęli próbę o k reślen ia różnic w sk ła ­ d z ie p etro g raficzn y m , c h a ra k te rz e spoiw a i m orfologii kw arcu i w y stęp o ­ w ania s tru k tu r sedym entacyjnych w m ało różniących się w iekiem seriach piaskow cow ych, k tó ry ch m a te ria ł k lasty czn y pochodzi z różnych źródeł.

O bserw acje zostały poczynione nad n iek tó ry m i zespołam i piaskow ców w y stępujących w w arstw ach m enilitow ych polskich K arp at W schodnich rep rezen tu jący ch d olny oligocen.

B adaniom poddiane zostały piaskow ce z M sizanki jed n o stk i przeddu- k ielsk iej i częściow o d u k ielsk iej, nieco od n ich m łodsze piaskow ce c e r- gow skie jed n o stk i d u k ielsk iej oraz piaskow ce kliw skie jed n o stk i sk o l- sk ie j, stanow iące najw yższą straty g ra ficzn ie serię spośród trzech w ym ie­

nionych. P o n ad to przeprow adzono obserw acje n ad piaskow cam i k liw sk i- mii w północnej części jed n o stk i śląsk iej w ystępującym i w n ajn iższej

części W arstw m enilitow yeh oraz nad cienkoław icow ym i piaskow cam i pojaw iającym i się w śród łupków m enilitow yeh w różnych obszarach i w różnych (pozycjach straty g ra ficzn y c h 1.

P ołożenie 'badanych puniktów i m iejsca poibrania prób przedstaw ione są n a fig . 1.

Fig. 1. P ołożen ie badanych punktów i m iejsca pobrania prób. 1 — z p iask ow ców kliw sk ich ; 2 — z p iask ow ców typu k liw sk iego z jednostki śląskiej; 3 — z p ia sk o w ­ ców z M szanki; 4 — z p iask ow ców cergow skich; 5 — z piaskow ców cien k o ła w ico -

w ych z łupków m en ilitow yeh

Fig. 1. S ituation of sam pling sites. Sam ples of: 1 — K liw a sandstones; 2 — K liw a - -typ e-san d ston es of th e S ilesian unit; 3 — M szanka sandstones; 4 — C ergow a san d ­

stones'; 5 — thin -b ed ded sandstones of th e M en ilite beds

PIASKOW CE KDLIWSKIE

P o z y c j a s t r a t y g r a f i c z n a

P onad m arglam i globigerynow ym i kończącym i sed y m en tację w arstw hieroglifow ych bądź też zielonych łupków , a rep rezen tu jący ch najw yższą część górnego eocenu (J. B l a i c h e r , 1961), zaleg ają w jednostce sk o l- sk iej w arstw y m enilitow e, w k tó ry ch pow yżej rogow cow rozw inięte są w kładki piaskow ców kliw skich, m iejscam i zupełnie w y p ierające fa c ję łupkow ą. Łupiki m enilitow e przechodzą k u górze w w arstw y k ro śn ień ­

1 Badania w jednostkach północnych przeprow adzone zostały przez R. U n r u ­ ga, a w jednostkach p ołudniow ych głów nie przez A. S ł ą c z k ę .

sk ie (w p racy F . B i e d a e t all., 1963, czy teln ik znajdzie szczegółow e p ro file o raz całą lite ra tu rę dotyczącą stra ty g ra fii tego obszaru).

S t r u k t u r y s e d y m e n t a c y j n e

W sw ym typow ym rozw oju piaskow ce k liw sk ie są grubo- i śred n io - z ia rn iste , często zlepieńcow ate z dobrze obtoczonym i ziarn am i kw arcu o śred n icach sięg ający ch 10— 15 mm. C h arak tery sty czn ą cechą je st w y­

soka niekiedy zaw artość glau k o n itu .

'Piaskow ce te są słab o zw ięzłe, siln ie (porow ate, barw y jasn o szarej, zw ykle bezw apienne. W ietrzejąc p rzy b ie ra ją barw ę sz arą lu b żółtaw ą.

G rubość ław ic dochodzi do k ilk u m etrów . G rubo- i średnioław icow ym piaskow com kliw skim tow arzyszą łupiki m ułow cow e b arw y czekolado­

w ej. W śród piaskowcóW gruboław icow ych są one rozw in ięte słabo, lokal­

n ie n aw et zupełnie zan ik ają. P iaskow ce o śred n iej gru b o ści ław ic są re ­ g u la rn ie p rzek ład an e czekoladow ym i łupkam i.

P ow ierzchnie spągow e ław ic piaskow ców , a w w iększości obserw ow a­

nych przypadków rów nież i pow ierzchnie stropow e są o stre. P rz e jśc ie od piaskow ca do łu p k u spotykane są w yjątkow o. S tru k tu ry n a spągow ych pow ierzchniach ław ic zw iązane z d ziałaln o ścią p rąd u są rzad k ie. P ias­

kow ce często m ają s tru k tu rę w ew nętrzną ław ic n ie uporządkow aną, n ie­

k ied y z rozrzuconym i gniazdam i grubszego m a teria łu , n a co zw róciła uw agę F. S z y m a k o w s k a (1960). L iczne ław ice m ają w arstw ow anie frak cjo n aln e, k tó rem u m oże tow arzyszyć lam inacja h o ry zo n taln a lub p rzek ątn a. N iek tó re ław ice zaw ierają toczeńce łupkow e o raz spływ ow e zaburzenia lam iniacji.

Z opisyw anym ty p em piaskowcóW w spółw ystępują osuw iska złożone z m ateriału piaszczysto-żw irow ego, w k tó ry m śred n ica otoczaków docho­

dzi do 3 cm . M ateriał te n zaw iera liczne okruchy w ęgla, czarn y ch rogow ­ ców , otoczaków piaskow ców kw arcow ych w ym ieszane z o stro k raw ęd zis- ty m i okrucham i czekoladow ych łupków , id entycznych z łu p k am i p rze­

k ład ający m i się z ław icam i piaskow ców . W ław icach osuw iskow ych spo­

ty k a się rów nież duże toczeńce b iały ch lek k ich sk a ł o c h a ra k te rz e d ia to ­ m itów , o śred n icy do 30 cm o raz zielonych łupków m arg listy eh o śred n icy do 20 cm . M ateriał żw irow y byw a też n ie re g u la rn ie rozproszony w cze­

koladow ych, m ikow ych m ułow e ach.

'O pisane w yżej ty p y piaskow ców o raz ław ice osuw iskow e obserw ow ać m ożna dobrze w dużym odsłonięciu nad S anem w T em eszow ie K rz e­

m iennej (F. S z y m a k o w s k a , 1960). W odsłonięciu ty m w y stęp u ją liczn e ży ły piaskow cow e zw iązane zajpeiwne z osuw iskiem zn ajd u jący m się w jego górnej części. Je d n a z ży ł posiada grubość p rzek raczającą 2 m p rzy w idocznej1 długości ponad 30 im.

Zm ienność ław ic w poziom ie tru d n o je st prześledzić n a dłuższych od­

cinkach ze w zględu n a sta n odsłonięć. W odsłonięciu w T em eszow ie, jednym z n ajw iększych n a om aw ianym obszarze, w iększość ław ic zacho­

w u je sta ły c h a ra k te r na całej długości odsłonięcia, lecz n ie k tó re ław ice w yklinow ują się. Ja k w ynika ze zdjęcia geologicznego obszaru T yraw y S olne j — W itryłow a '(F. S z y m a k o w s k a, 1960)^ kom pleks gruboław i­

cow ych piaskow ców k liw sk ich m a c h a ra k te r soczew kow aty.

D rugim ty p em piaskow ców k liw sk ich są cienkoław icow e, drobnoziar­

n iste lam inow ane [piaskow ce, n iek ied y m ikow e, b arw y sz arej (J. Ż g i e t, 1963) 1. P iaskow ce są n iem al zaw sze lam inow ane, p rz y czym lam in acja

1 Podczas przygotow yw ania rękopisu tej pracy został w ygłoszon y w dniu 36 czerw ca 1963 r. w K arpackiej Stacji T erenow ej I. G. w K rakow ie referat m gra

je st często zaburzona. P o sp o lite są konw olucyjn-e zaburzenia liam inacji oraz d efo rm acje spływ ow e w y rażające się intensyw nym pof ałdkow aniem lam in o aim iplitudzie zm niejsizającej się zarów no ku spągow i, jak i stro p o ­ w i ław icy. R ezu ltatem teg o pofałdikow ania są nierów ności n a stro p ie i sp ą­

gu ław icy p rzy p o m in ające do złu d zen ia lin ijn e sy m etry czn e ripłplem arki (tab l. V I, fig. ¹). Ł aw ice tego ty p u w y stęp u ją w śród typow ych czarnych łupków m enilitow ych: obserw ow ano je w okolicach K ręp ak a i Leszczaw y.

Szczególnym ty p em stosunkow o często w ystępującym w ty m s a m y m

obszarze są nieciągłe, soczew kow ate ław ice gru b o - śred n io - lub drobno­

ziarn isteg o piaskow ca, tw orzące asym etryczne soczew ki o grubości do k ilk u n astu centy m etró w i długości do trzy d ziestu k ilk u centym etrów . Soczew ki ta k ie są p rzek ątn ie w arstw ow ane, p rzy czym często w spółw y- stęp u je w arstw ow anie frak cjo n aln e (fig. 2). Soczew ki d ro b n o ziarn iste w ykazują zazw yczaj budow ę p ro stą sk ład ającą się z jednego zespołu lam in przek ątn y ch ; isOczewki śred n io ziarn iste sk ła d ają się często z k ilk u

• 5 0 c m

Fig. 2. Przekątnie w arstw ow an e soczew k i p iask ow cow e z piask ow ców k liw sk ich Lesze za w a

Fig. 2. Cross la m in a te d leirticu-lar be-ds of th e K liw a sa n d s to n e s at Leszcza:wa

n ak ład ający ch się zespołów lam in przek ątn y ch . Soczew ki zbudow ane z gruboziarnistego piaskow ca w ykazują .zw ykle obecność w arstw ow ania frakcjonalnego przechodzącego ku górze w w arstw ow anie lam inow ane.

Soczew ki tego ty p u c h a rk te ry z u ja w y raźn iejsze objaw y grzęźnięcia, a ich spągow a pow ierzchnia je st zw ykle n iereg u larn a.

P iaskow ce k liw sk ie uw ażane są n a podstaw ie cech stru k tu ra ln y c h ław ic za osady spływ ów piaskow ych (flu x o tu rb id ites) — dotyczy to g ru - boław ieow ych i g ru b o ziarn isty ch piaskow ców oraz za osady prądów za­

w iesinow ych (piaskow ce śred n io - i cienkoław icow e) (J. Ż g i e t , 1963).

PIASKOW CE TYPU KLIW SKIEGO JEDNOSTKI ŚLĄSK IEJ I PIASK OW CE Z MS ZANKI

P o z y c j a s t r a t y g r a f i c z n a

W części północnej jed n o stk i śląsk iej w re jo n ie K rosna w arstw y mfe- nilitow e rozpoczynają się łupkam i m enilitoiw ym i zaw ierającym i lokalne

J. Ż g i e t a dotyczący w stępnej charakterystyki sedym entologicznej piaskow ców k liw sk ich oraz ukazało się streszczenie tego referatu, którego w n iosk i zgodne są

z w ynik am i autorów.

w kładki piaskow ców ty p u krośnieńskiego, zlepieńcam i oraz piaskow cam i ty p u kliw skiego (H. G o b i o t , 1928; J. ' N o w a k , 1922). W części połud­

niow ej n ato m iast oraz w jednostce d u k ielsk iej łupkam i m enilitow ym i z w kładkam i piaskow ców z M szanki (piaskow ce te w y stęp u ją rów nież, i p oniżąj m arg li globigerynow ych, jednak tu ta j om ów ione zostan ą ty lk o piaskow ce ,z w a rst m enilitow yeh (O. W a r c h a ł o w s k a - P a z d r o w a ,

1929; A. Ś ł ą c z k a , 1961 a). '

W om aw ianej części jed n o stk i śląsk iej pow yżej piaskow ców ty p u kliw skiego i piaskow ców z M szanki obecne są rogow ce i m arg le krzem ion­

kow e p rzy k ry te łuipikami m enilitow ym i. T e o sta tn ie w części północnej posiadają m iąższość n iew ielk ą (ok. 30 m), k u południow i m iąższość ich zw iększa się i dochodzi do 150 m . Ł upki te kończą się w arstw am i p rz e j­

ściow ym i do nad leg ły ch w arstw k ro śnieńskich.

S t r u k it u r y s e d y m e n t a c y j n e a) piaskow ce ty p u kliw skiego

Je st to k ilk u m etro w ej m iąższości kom pleks piaskow ców dro b n o ziar­

n isty ch , glaukonitow ych, ikrem ow ozielonkaw ych, b iało w ietrzejący ch , tw o­

rzących ław ice o grubości 0,5— 1 m. P iaskow ce są lam inow ane horyzon­

ta ln ie i p rzek ątn ie, w y stęp u je też słab o zaznaczające się w arstw ow anie frak cjo n aln e. P ow ierzchnie stropow e i spągow e ław ic są o stre , ław ice piaskow ców poprzedzielane są w arstew kam i b ru n atn y ch iłów parocem ty- m etrow ej .m iąższości. N a pow ierzchniach lam in acji w y stęp u je drobna m ika, o k ru ch y zielonych 'łupków , zw ęglony d e try tu s ro ślin n y i szczątk i ryb.

P iaskow ce dobrze o d słan iają się przy now ej drodze z K orczyny do C zarnorzek.

b) piaskow ce z M szanki

S eria piaskow ców z M szanki ro zw in ięta je st w postaci soczew ek o m iąższości dochodzącej lo k aln ie do k ilk u d ziesięciu m etrów . M aksym al­

n e m iąższości osiągają one w zachodniej części jed n o stk i d u k ie lsk ie j na południe od D ukli. K u E w ystępow anie ich ogranicza się do o b szaru brzeżnego te j jed n o stk i o raz do s tre fy p rzed d u k ielsk iej.

W typow ym sw oim rozw oju są to piaskow ce gruboław icow e (ław ice o siąg ają grubość k ilk u m etrów ), g ru b o ziarn iste, zlepieńcow ate, w arstw o­

w ane fralkcjonalnie. N a p ery feriac h obszaru w ystępow ania c h a ra k te r piaskow ców ulega pew nej zm ianie, w ybitnie przew ażają tam ław ice średniozŁ arniste o ch arak terze osuw iskow ym .

O pisane tu zostaną piaskow ce z M szanki ze stre fy p rzed d u k ielsk iej okolic Cisnę j oraz z jed n o stk i d u k ielsk iej n a południe od K om ańczy (fig. ¹).

Są to przede w szystkim piaskow ce ciem noszare lub b ru n atn e bezw ap- n iste. P rzek ład an e są cienkim i w kładkam i czarnych, tw ard y ch m ułow - ców i ilasty ch łupków (tabl. V I fig . 2, fig . 3).

W śród piaskow ców w yróżnić m ożna: a) piaskow ce i zlepieńce m ono- fra k cy jn e o m iąższości do 1 m etra i grubości ziarn do 1 cm . Z iarn a w zle­

pieńcach w ykazują często im brykaeję; ib) piaskow ce frakcjonow ane o m iąższości do 1,5 m (n ajczęściej jed n ak nie p rzek raczające 60 cm ).

G rubość ziarna osiąga w części doln ej ław icy 2—3 m m , w części górnej

0,2 m m .

L okalnie w łupkach w y stęp u ją ułożone pasm ow o soczew ki fra k cjo - nailnie w arstw ow anych zlepieńców . D ługość soczew ek w ynosi k ilk an aście centym etrów . Są one bardzo podobne do soczew ek opisyw anych p rzez

R . U n r u. tg a z w arstw ligockich (R. U n r u g , 1959); c) piaskow ce o w ar­

stw ow aniu złożonym , w dolnej części frakcjonow ane, w środkow ej, obej­

m u jącej zw ykle n ajw ięk szą część ław icy, drobnoziarni'site, lam inow ane rów nolegle, w górnej z konw olutnym i zaburzeniam i lam in acji lub stru k ­ tu ram i osuw iskow ym i. W piaskow cach ty ch obserw uje się p rzejścia ku

Fig. 3. Fragm ent profilu kam ieniołom u w Cisnej. Typy w arstw ow an ia p iask ow ców z M szanki

Fig. 3. Fragm ent of the p rofile of the quarry at Cisna.

Types of bedding of the M szanka sandstones

górze w m ułow ce i z kolei d alej w łu p k i p e li- tyczne; d) ław ice osuw iskow e, m iąższość ich do­

chodzi do dw óch m etrów . Są to zw ykle m ułow ­ ce m ikow e o stru k tu rz e osuw iskow ej, w k tó ry ch tk w ią n ie re g u larn e soczew ki piaskow ców . W so­

czew kach ty ch je st jed n ak często zachow ana stru k tu ra p ierw o tn a np. frak cjo n o w an ie. Są to osuw iska ty p u one-bed slum p w term in o lo g ii M. K s i ą ż k i e w i c z a (1958).

In n y ty p ław ic osuw iskow ych sk ład a się ze zlepieńcow atych piaskow ców m ułow cow ych z frag m en tam i pokruszonych sk o ru p i k w arcy - tow ych d ro b n o ziarn isty ch piaskow ców . Ł aw ice tego ty p u osadzone zo stały p rzez gęste spływ y m ułow e. O bserw ow ano je w jednostce d u k iel­

sk iej w K om ańczy.

PIAiSKCWCE CERGGWSKIE

P o z y c j a s t r a t y g r a f i c z n a

W jednostce d u k ielsk iej ponad m arglam i

;globigerynow ym i zaleg ają om ów ione ju ż piaskow ce z M szanki, p rz y k ry te łup k am i m enilitow ym i o m iąższości k ilk u n astu m etrów . W yżej w y stęp u ją rogow ce i m argle z rogow cam i (m argle podcergow skie) o siąg ające m iąż­

szość około 100 m o raz piaskow ce cergow skie (H. T e i s s e y r e , 1929) o m iąższości około 300 m (zarów no piaskow ce cergow skie, ja k i piaskow ce z M szanki w y stęp u ją jed y n ie w zachodniej i północnej części jed n o stk i

d u k ielsk iej). Pow yżej piaskow ców cergow skich ro zw in ięty je s t praw ie pięćsetm etrow y kom pleks łupków m enilitow ych z w kładkam i rogow ców . Ł upki te przechodzą k u górze w w arstw y przejściow e, a te z kolei w w ar­

stw y krośnieńskie.

S t r u k t u ir y s e d y m e n t a c y j n e

P iaskow ce cergow skie reprezen to w an e są przez k ilk a typów stru k tu ­ raln y ch ław ic w y stęp u jący ch w zm iennych sto su n k ach ilościow ych:

w części c e n tra ln e j p rzew ażają piaskow ce gruiboław icow e, jednorodne bądź frak cjo n aln e, n a obszarach p ery fery c znych zw iększa się udział piaskow ców lam inow anych.

P rzew ażającym ilościow o typem są gir uboła w icow e, do 1 m m iąższości g ru b o - i śred n io ziarn iste piaskow ce jednorodne, bądź te ż o słab o zazna­

czającym się frak cjo n aln y m w arstw ow aniu polegającym n a p ojaw ieniu się, jed y n ie p rz y spągu ław ic, nieco grubszych ziarn. Z iarn a te są bądź rozrzucone n iereg u larn ie, bądź ułożone dachów kow ato, n iek ied y zaś U nij­

n ie na pow ierzchniach odpirądow ych w arstew ek p rzek ątn y ch . P onadto w różnych częściach ław ic obecne są strefo w e skupienia okruchów łu p ­ ków , zw ykle ułożonych dachów kow ato.

W przypadkach gdy odsłonięcie pozw ala n a śledzenie tak ich ław ic na dłuższym odcinku okazuje się, że w ykazują one często budow ę złożoną.

B udow a ta m oże być lokalnie zam askow ana przez jednorodność oiaskow - ca, lecz ujaw nia się w w iększych odsłonięciach; lo k aln ie p o jaw iają się w p ozornie jednorodnej ław icy pasm a m a te ria łu grubszego ja k też i w kład­

k i łupków ro zd zielający ch tę ław icę na k ilk a cieńszych. R ów nież sp o ty ­ ka się ław ice złożone z dw u lub w ięcej ław ic m onofrakcyjnych, ale o róż­

n ej w ielkości ziarn a (fig. 4).

Fig. 4. Zm ienność ławiic p iask ow ców cergowtskich. K orelacja ław ic ;z różnych części kam ieniołom u w Komańczy. 1 — p iask ow ce jednorodne; 2 — piaskow ce frak cjo- n a ln ie w arstw ow ane; 3 — rozm ycia śródła w icow e w piaskow cach (ław ice złożone);

4 — .piaskowce (przekątnie w arstw ow ane; 5 p iask ow ce o w arstw ow an iu k on w olu-

■cyjnyim; 6 — (piaskowce lam inow ane; 7 — syderyty; 8 — łup k i

Fig. 4. V ariation o f tyipes o f ibeddinig in the Cergowa sandstones, quarry at K om ań­

cza. 1 — hom ogenous sandstone; 2 — graded sandstone; 3 — boundaries o f layers in com plex beds; 4 — current lam ination; 5 — con volu te bedding; 6 — horizontal

lam ination; 7 — sideri'te bed; 8 — sh ale

W innym ty p ie ław icy złożonej w arstw a piaskow ca jednorodnego lub frakcjonow anego je st podścielona bezpośrednio przez piaskow iec lam i­

now any, rozdziela je pow ierzchnia ero zy jn a.

C zęsto rów nież w y stęp u ją ław ice o w arstw ow aniu kom binow anym , w k tó ry ch nad częścią frak cjo n aln ie w arstw ow aną lub jednorodną po ja­

11 Rocznik

wia się bądź lam inow anie przek ątn e, bądź rów noległe, niek ied y n astęp u ­ jące po sobie. L am inow anie kO nw olutne pojaw ia się zw yklle w najw yższej części ław icy.

W ław icach lam inow anych zachodzą zm iany la tc ra ln e , i ta k w k a­

m ieniołom ie w K om ańczy zaobserw ow ano, że w k ilk u przypadkach na p rzestrzen i k ilk u d ziesięciu m etrów lam inacja p rzek ątn a przechodzi w rów noległą (fig. 4).

P rzedstaw ione pow yżej ty p y ław ic w ykazują stosunkow o dużą zm ien­

ność m iąższości na n iew ielkich obszarach, n iek ied y n aw et p o siad ają budo­

wę soczew kow ą.

Pom iędzy poszczególnym i ław icam i piaskow ców śred n io ziarn isty ch lub ich zespołam i w y stęp u ją piaskow ce d ro b n o ziarn iste w ław icach o g ru ­ bości do 25 om. S ą one lam inow ane bądź rów nolegle, bądź p rzek ątn ie (długość ripplem arków 12 cm , a am p litu d a 1 cm ) (tab l. V II, fig. ²), lub oba te ty p y p rzek ład ają się w zajem nie. S poradycznie ty lk o w y stęp u je w arstw ow anie konw olutne. W n iek tó ry ch ław icach w idoczne je st p rzej­

ście k u górze w łupek piaszczysty.

Ł aw ice te podobnie jak i poprzednie n ie zachow ują tego sam ego cha­

ra k te ru na w iększej p rzestrzen i, zm ianie ulegać m oże n ie ty lk o m iąższość, ale i ro d zaj stru k tu r.

Z upełnie podrzędnie w y stęp u ją ław ice osuw iskow e zbudow ane z m a­

te ria łu piaszczystego, z frag m en tam i ław ic piaskow cow ych, przechodzące na k ró tk im odcinku w k ie ru n k u p rąd u w ław ice fra k cjo n a ln ie w arstw o­

w ane. P odobne p rzejście osuw iska w ław icę w arstw ow aną fra k c jo n a l­

n ie opisane zo stało z w arstw lgockich (R. U n r u g, 1959).

C echą ch arak tery sty czn ą piaskow ców śred n io - i g ru b o ziarn isty ch je st obecność hieroglifów o n iereg u larn y ch , w ydłużonych k sz ta łta c h — ,,roz^

pływ ow ych” . Związanie z nim i są pospolicie w y stęp u jące i b ard zo ch arak ­ tery sty czn e s tru k tu ry „płom ieniow e” w ykazujące n iek ied y n achylenie w k ie ru n k u p rąd u . W n iek tó ry ch w ypadkach ro zw ijają się one poprzecz­

n ie do k ieru n k u pirądu. W m niejszej ilo ści sp otyka się tu rb o g lify . C zę­

sty m zjaw iskiem są rozm ycia, p rzy czym w idoczna ich głębokość dochodzi do ¹ m , n ie je st jed n ak w ykluczone, że osiągnąć one m ogą i k ilk a m etrów . R ozm ycia te m askow ać m ogą pierw o tn ą grubość ław ic, usu w ają bow iem w w ielu przypadkach n ie (tylko łupek, ale i część ław ic piaskow cow ych.

D oprow adzić to m oże do m ylne j oceny początkow e j ilo ści m a te ria łu tw o­

rzącego p rąd zaw iesinow y, gdyż oprócz m a teria łu w yjściow ego p rąd p rze­

nosi rów nież m a te ria ł pochodzący z erozji, dna.

P iaskow ce cergow skie w w ielu przypadkach w ykazują c h a ra k te ry ­ styczną szybką izm ienność s tru k tu r sedym entacyjnych i grubości ław ic na n iew ielk iej odległości. Z m iany te zaznaczają się szczególnie siln ie w poprzek w ydłużonych jęzorów piaskow cow ych. W m iarę posuw ania się na b oki jęzora piaskow cow ego grubość ław ic gw ałtow nie m aleje, zw iększa się udział drobnego ziarn a oraz pelitów , w zrasta też ilość lam i- n acji rów noległej i 'p rzek ątn ej w ław icach złożonych (fig. 4). Z m iany te m ające c h a ra k te r lo k aln y m ożna w iązać zapew ne z hydrodynam iką p rą ­ dów płynących rynną, w k tó re j sk ład an e b y ły piaskow ce cergow skie.

PIASKOW CE Z ŁUPKÓW MENIL.ITOWYCH

Leżące pow yżej kom pleksu piaskow ców cergow skich ciem ne łu p k i m enilitow e tw o rzą p a k ie ty w arstw ow ane fra k cjo n a ln ie o m iąższości ok.

2 m (tabl. V I, fig. 2). Z aczynają się one zw ykle m ułow cam i m ikow ym i

(niekiedy z w irow cam i — S. D ż u ł y ń s k i, A. R a d o m s k i , A. Ś l ą c z- k a, 1956), przechodzącym i k u górze w łu p k i z d robną m iką, a kończące się pelitycznym i bezm ikow ym i łuipkam i. Co p arę pakietów sekw encja rozpoczyna się od drobno.ziarnistych, cienkoław ieow ych piaskow ców . P iaskow ce te są lam inow ane p rzek ątn ie, grubość ich je st n iereg u larn a z soczew kow atym i zgrubieniam i, odpow iadającym i ripplem arkom . N ie­

k ie d y ław ice są poprzeryw ane, tw orząc oddzielne soczewiki. P ow stały one p rzy słabym dopływ ie m ateriału piaszczystego i zachow ały się pod sedym entującym i w dalszym ciągu iłam i.

CHARAKTERYSTYKA PETROGRAFICZNA

P i a s k o w c e ik ¹ i w s k i e

S kład p etro g raficzn y piaskow ców kliw skich p rzedstaw iony je st na ta b e li 1. Z iarna k w arcu we fra k c ji p iaszczystej w ykazują w w iększości fa liste w ygaszanie. Z iarna o średnicy p rzek raczającej 2 m m re p re z e n tu ją zw ykle żyłow e agregaty kw arcow e. S k alen ie są zserycytyzow ane i na ogół nie oznac za lne. S|poradycznie są widocznie re lik ty zbliźlniaczeń a lb i- tow ych w plagioklazach, bardzo' rzadko spotyka się św ieże ziarn a m ik ro - k lin u o stru k tu rz e k ratk o w ej. M uskow it zw ykle o w y blakłych barw ach in terferen cy jn y ch w ystępuje w bardzo zm iennych ilościach. Z aw artość jego w ynosi m aksym alnie 14% w piaskow cach cienkoła w icow ych, n ato ­ m iast w piaskow cach gruboław icow ych spada do zera. O kruchy sk ał re ­ prezentow ane są p rzez drobne ziarna chalcedonu i m ułow ców , sporadycz­

n ie w y stęp u ją też okruchy w apienne. G laukonit w y stęp u je w izom etrycz- n y ch zaokrąglonych ziarnach, co w skazuje, że je st on redeponow any.

D robno rozproszony p iry t w ystępuje w spoiw ie. Spoiw o porow e lub pod­

staw ow e, opalow e, n iek ied y z dom ieszką m inerałów iłow ych, na k o n tak ­ ta ch z .ziarnam i kw arcu n iek ied y przekry stalizo w an e w chalcedon. W szli­

fach piaskow ców kliw skich pospolicie spotyka się okrzem ki. W jed n ej z próbek, pochodzącej z B abicy, stw ierdzono m asow e ich w ystępow anie (taibl. V III, fig. 4). W ystępow anie okrzem ek w łupkach m enilitow ych i piaskow cach kliw skich notow ane już b y ło m . In. p rzez M. F i 1 i p e s c u (1930) i Cz. K u ź n i a r a (1952). O krzem ki stanow ią zapew ne źródło obfitego krzem ionkow ego spoiw a opisyw anych piaskow ców .

P rzykładow e krzyw e sk ład u ziarnow ego piaskow ców kliw sk ich p rzed ­ staw ione są na fig. 5. P iaskow ce te ch a ra k te ry z u je w ysoki sto p ień w ysor- tow ania. W spółczynnik d y sp e rsji obliczony w edług w zoru podanego przez R. L. F o lk a i W. C. W a r d a (1957) posiada w artości poniżej 0,7, co dość w yraźnie odbiega od w artości podaw anych dotychczas w lite ra tu rz e d la piaskow ców fliszu k arp ack ieg o (R. U n r u g , 1959, 1963; M. K a ­

m i e ń s k i e t all., 1963) (tab ela 4).

Piaskow ce te w ykazują rów nież w ysoki sto p ień obtoczenia ziarn (ta­

b ela 2). Z iarn a kw arcu zaliczone do k la sy obtoczonych i dobrze obtoczo­

nych p o siad ają często m atow e pow ierzchnie, co w skazuje na obróbkę eol.iczną, po tw ierd zając w nioski M r a z e c a (G. M a c o v e i, 1927) o eo- licznym pochodzeniu m a te ria łu piaskow ców kliw skich (tabl. V III).

P i a s k o w c e t y p u k l i w s k i e g o

P iaskow ce ty p u kliw skiego :z .jednostki ślą sk ie j o d słan iające się w K orczynie różnią się od typow ych piaskow ców kliw skich z jed n o stk i sk o lsk iej w yższą zaw artością kw arcu, a m niejszą zaw artością sk alen i i m iki, zupełnym b rak iem okruchów sk ał o raz znacznie siln iejszy m sto p - H*

Składmineralnypiaskowców kliwskichjednostki skolskiej

CO <L>

^ i—H

<U ,Q J 3 ca

(0

sjaifto

auui

ai.iuoonex§

ąjuo^nBiS

xułBm/łU9iuao

O M i o d s

M o

Cfi

(U

W (UG

O

■4-S1/5 T 5C

cd

M

0 X!

«w

O

CJo

c/3

oa

o

CJ i—H

CO (- i

<D

B O TU I + S 5[D O I

BHIOt + JBJlS

^ o n a ^ o uiajoSo

auołsauift oiua§ouB§ao auzoTua3oaB9ao aiuaidBM auołsauiii auniBis^JO auzon^łs^Jłi

a tu a id B iW

auojsłiis

a a M O f n u i

łja tp

a o A v o 3 o i

a^TAOosnuu

łTM03[SnUl

sJBdsppj aiuaiB3fs

z^asnb

o j b a v>i

aa

wCO

co X

Ao u

Oh

, IT3 . i n IO , ,

I - I - o I I

IO IO

o " o o o o o

I I w o io io o io o frf co co* o co co

IO IO IO

>a- io csj ih

^ r f Ifl ^

o o o o

i - T * - T c o i o * c o " c s ? c q Tfi i o ^ T h

ioIO O k IO IA O io

H o W N cT ^IOo

I I I I I

M M M M I

IO o

M M M I

O | IO O to

i-T ^{| h e f} I I I

O O i o O |

^ 05“ O H i

oco ^{lO ^}o

O IO O fc IO H 0 0 N W

10 o ¹⁰¹⁰

csf ^ IO IO**

O O l O O O O O O O l O CO Tji

CM co

« H ^ <J H N <J H

GS 1-H N 0 0

X M cd cd cd o

a a

<u* a / , Q

{-I {-<

cd&

>Q .D <U* i/j o *o

N N

w w4> 0) b a

U I-I co CO CO O) 01 4»

cd£

m cd

os-(

o

W a

w U

•I—) o

a> kh

03 *5,

co*

Jw S

X_+-> £ a .s

•g s

••-3 rz^

N W

o r«

W) 5

Q) ŁHo

C/la>

Go 3 ^TS

£ %

l/i

00

£

ł—1

a; cd

0

1 £

O i-h

^ wV_co² ^ s

O t n

o

1 0 1 0 ^

00 !>“

co

O 1 0

f-H O

I I

G -

N

o ¹⁰

^ o

o o o o

t> IO

< m

CO CO

£3 £

N N c>

uo M w

niem p r,sk ry stalizo w an eg o krzem ionkow ego spoiw a w y stępującego głow ­ n ie w p o staci chalcedonu (tab ela ¹).

Fig. 5. P rzykład ow e (krzywe sk ład u ziarnowego. Linia przeryw ana, d łu g ie k resk i — p iask ow ce k liw sk ie; L inia ciągła — p iask ow ce z M szanki. L inia przerw ana, k ró tk ie

kreski — p iask ow ce cergow skie

Fig. 5. E xam p les o f g rain -size distribution curves. Dong dashes — K liw a sandstones, Continuous lin e — Mszamka sandstones. S hort dashes — C ergow a sandstones

P i a s k o w c e z M s z a n ' k i

S kład m in eraln y piaskow ców z M szanki przedstaw iony je s t w ta b e li 3, P iaskow ce te cech u je w ysoka na ogół zaw artość kw arcu, głów nie m eta­

m orficznego, zgranulow anego m ozaikow o. S kalenie, w ystępujące n iek ied y w dużych ziarnach (do 4 m m śred n icy w odm ianach zlepieńcow atych)7

są zw ykle siln ie zseirycytyzow ane i nieoznaczalne. P ojedyncze św ieże ziar­

na plagioklazu oznaczone na podstaw ie m aksym alnego k ą ta w ygaszania św iatła w p rzek ro ju p rostopadłym do (⁰¹⁰) odpow iadają oligoklazow i.

O kruchy sk ał rep rezen to w an e są przez gnejsy, łu p k i m ikow e, chalcedo- n ity i w apienie k ry staliczn e. O dm iany d ro b n o ziarn iste piaskow ców z M szanki sk ła d ają się niem al w yłącznie z kw arcu m etam orficznego.

Spoiw o m a c h a ra k te r d etry ty czn ej m asy w y p ełn iającej (m atrix), czę­

ściow o im pregnow anej chalcedonem . K o n tu ry z ia rn k w arcu są zw ykle nieco skorodow ane. R zadki g lau k o n it je s t redeponow any. P iry t w ypełnia frag m en ty sk o ru p otw om ic — zw ykle pojedyncze kom ory, lub w y stęp u je w p ostaci autom orficznych k ryształków .

Tabela Table

W C 'q

c d G

A

O

< u P U

a c o

VI

b f l

£

sS

m o

X ^V

c o o c a X t

•■o

57 a

c o

U fl

s s

£ N

3 o

O O

Sh i—i

c o

£

X a

f - l

CO

.2

" c

No

oo

X I

o

>a

(U

a

o

fi

&

o

0 ) d (

•4-1 c d

- a ;

1 5 a w

a >

fi fi

O

tf

£ §

' 3

rt 2

2 w

tuo o

ó

fi «W G O

“ i w

O OJ

C O I aC 3

o i

QJ CA

, f i

f i in

• i-H

a j

u

W )

" O

fi

c d w

O

C/3 CO(U

fi

T Dfi fi

O

fi

T 3 CL)

!h

* 1 0

fi

c d a >

e

(Ufi

o

N O O - M , Q O

0

NU

_ Q O

T3

T 3 0 ) ' Ofi

fio u

O )

< u

ofi

N

O O

« f j J 2

O T 3

a >

T3fi fi

o

S-(

(Ufi

oN

a

o 25

rMo

* • 0 T 5

<D T 3

fifi

ou

. Q f i w

D- CO 00 t-

TJH co co

o O o o o “o

I I

O W t-

cm ^ cm

CM CO o

c o c o ^ 00_{c o} ^ _w ⁰⁰ _{c o}

i ta « 2 'S a

+ f ’O W )

O > 5

■m < c d

§ * -s

a Sh 3

^ 3 w

(U

. 2 2 ^

i N CO

O , 2 h s_# ^ 3 ^

o ^ a

CO cO

> -(

a S

c d W

c d

- Q

* o s-<

P U

C Mi-H CM

0 >

• H iA

M a >

w f i o

• H - f j

Ul

' O

<D f i O

>

c d

i/i

P

O c d

£

l/l ^{• H}

c d *— 1

• H

a W

^ 5

fi

c d n

co

V I O J

fi

O 4 ->

W T 5

fi

c d w

C M

<

c o

£ *

o S

j a j c o

C0 N a

£ 0

N

01

0 1

vQ

w N cd w

vti o a>

e ₀) co o>² s

Eh W H

W

< N c o N

U

‘ f l

td oi 55

a c

WVI ^I

O O W

Skład mineralnypiaskowcówz Mszanki Mineralcomposition ofthe Mszanka sandstones

co cn

CO CU

<D

Cd

Eh

saaifto 3UUI

^Caid

a^raoonBig łtuo^nE^S

xixjeui/iuauiao

o A u o d s

Borui+sspoi i£qoTU3[c uie^oSo

9UO^S0'UITX oiuagouBgjo 3UZ3raB§OUBSJO

araatdBM SUO^SS'UITI auin^s^ao auzor[^sXj^

0TU9tdeM.

auo^s^ts aoMofnui

s^iaip aoMoSoj

a^iAoosnui

jiMo^snui

sjEdsppj

31U9[B5[5

z^iBnb

3JBM5[

I I

o m o o i o i o o m

i-H O t-h ?-h o O »“i O

lO U3 o 1 0 « o <= o

oo~ co" ^ C-' CM o ł-HęOł-ię^c^ł-HrHOO

O O IO |

CO H (O co CO I

y-4

M M I I I

I I ^{o o oW « N}

I I I I I I I

o o

h i : - i i

org ¹⁰ o o ł-T

O O (O l£3 ¹⁰ O (O

^ ^ o « o a c i

lO ir^ in IT5 ir^

CD t-' 05 t** H

^ in « (O (O

© . o

Tj* co to

o t> co

T-H CMwcm co i>

cd cd cd cd cd cd c fl C C C fl

w w co ^{w w} w

O rlw U O U U

<

u-< ►—<

hH^►—1

OJ (1)

O o

£ £o o

cdXI^CO

W W

wCD

r! £

■5 5 3 -o

5? fi u <o

<U te

° o

te W)

> f-l

vO <u

■ S ica ^ cg ^q_|

a °. fi

°

cd

u<D

c

wo

a

* ⁸

■s -_{cs co} r3 s^-1 ,K a) W c

0,5

| o o 1

1 1 1

O O lO 00 r^ H CM D—

o o O

co co co

1 0 CM

o 1

CM 1

m o o

1A Tt*

CM CM

in

o 1

o o I

00 H 1

T-H

o Id O

H o CM

to 1

co 1 CM

m lO lO

to i£d 00

ł-H CM

<

^{u PQ}

cd cd cd

N N M

o o a

*c “C -C cd cd cd

a E G o _{o o}

w w

.fio

>>

£o c

c/l

<L>

T-H cd

&w

Oł

£ ^ a 53

~ sN

.fi <U

TAI

O T3₀₁ G 2

<L) 'O

•3 £

£ fi

*8 2

O «w .Mw O 5 fi

a .S

>>

^cih cd

<D

cd rM

CO

IOco'

O O | csf rH I

° R

TjT

lO IO o

o>

03 CM

to O lO

o co i-T

I I I

I I

lO o

I lO^ o

| H H

1T5 O W

o" i-T o

O tfD to

O O

o IO icT ó o f

to ⁰⁰ co

cd

No

*53cd

Eo

M

o 6o

W &S-.

Z iarn a kw arcu w e fra k c ji p iaszczy stej są n a ogół słab o obtoczone (tab ela 2). W e fra k cja ch ponad 2 m m obtoczenie je st bard zo dobre, co n ie m usi św iadczyć jed n ak o dłuższej obróbce, gdyż te n m a te ria ł żw irkow y osiąga w ysoki sto p ień obtoczenia bardzo prędko, ponadto n ie m ożna w y­

kluczać pochodzenia m a te ria łu ze starszy ch niszczonych sk a ł osadow ych.

P rzykładow e k rzy w e sk ład u ziarnow ego piaskow ców z M szanki p rzed ­ staw ione są na fig. 5, w spółczynnik d y sp e rsji m a te ria łu na ta b e li 4.

K rzyw e te są zbliżone do krzyw ych sk ład u Ziarnow ego przedstaw ionych d la frakcjonow anych piaskow ców istebniańsikich z K arp at i(R. U n r u g ,

1963).

KWARC QUARTZ

Fig. 6. S k ład m ineralno-petrograficzny piaskow ców o s.p*oiwie typu m asy w y p ełn ia ­ jącej. 1 — p iask o w ce z Mszanki; 2 — p iask ow ce cergow skie; 3 — piaskow ce cienko- ław ioow e z łu p k ó w m enilitow ych. Z aw artość kw arcu, sk alen i i okruchów sk a ł m ik i przeliczona n a 100%. Procentow a 'zawartość 6poiw a przedstaw iona jeist za pomocą

w ektorów . Kresika poprzeczna O'znacza 15% zaw artości spoiw a

Fig. 6. Com position oif sandsstones w ith m atrix. 1 ■—• QVLs'zanka sandstones; 2 — Cer- gow a sandstones; 3 — th in -b ed d ed sandstones of th e Menili'te ibedis. C ontent of quartz, feldspair and rock fragm ents + imica recalculated into lO'O per cent. P ercen ­ tage o f m atrix sh ow n b y vectors. T he sh ort tran sverse lin e indicates the lenght of

vector corresponding to 15 per cen t content of m atrix

P i a s k o w c e c e r g o w s k i e

W przeciw ień stw ie do se rii piaskow cow ych opisyw anych pow yżej, k tó ry ch sk ład m in eraln y je st dość sta ły , piaskow ce cergow skie cech u je duże zróżnicow anie sk ład u m ineralnego w zależności od w ielkości ziarn.

Skład m in eraln y piaskow ców cergow sikich przed staw io n y je st n a ta b e li 3.

W próbce piaskow ca g ru b o ziarn isteg o (K om ańcza A) w śród ziarn o śred ­ nicy «koło ² m m i pow yżej w y stęp u ją: w apienie orgam ogeniczne, w apie­

n ie k ry staliczn e, k w arce żyłow e, g n ejsy , rad io lary ty o raz d e try tu s orga­

niczny reprezentow any p rzez okruchy litotam niów i sk o ru p k i num ulitów .

Spoiw o o ch a ra k te rz e m asy w y p ełn iającej, złożonej z d ro bnych ziarn kw arcu, okruchów w apiennych, se ry c y tu i m inerałów iłow ych lokalnie im pregnow anych chalcedonem .

W odm ianach śred n io ziarm sty ch '(K om ańcza C) i d ro b n o ziarn isty ch (K om ańcza B) zw iększa się zaw artość kw arcu, głów nie m etam orficznego, p rzy rów noczesnym sp ad k u zaw arto ści okruchów sk ał. Z w iększa się też zaw artość m uskow itu i pojaw ia się p iry t w ipostaei spirytyzow anych ko­

m ór i ośrodek kom ór otw ornic.

T a b e l a 4 T a b 1 e 4 Średnie średnice i w sp ółczyn n ik i w ysortow an ia próbek piask ow ców k liw sk ich ,

piaskow ców z M szanki i piask ow ców cergow skich

M ean diam eters and sorting coefficien ts of the K liw a sandstones M szanka sandstones and C ergow a sandstones in phi units

piaskow ce k liw sk ie

piaskow ce z M szanki

piask ow ce cergow skie

próbka Tem eszów T em eszów Cisną Cisną Komańcza Kom ańcza

sam ple A 4 I A 1 1 2 B A C

średnia średnica

m ea n diam eter 2,81 2,41 2,21 1,63 1,63 2,43

w spółczynnik w ysortow an ia sortin g

coefficien t 0,66 0,63 1,09 0,96 1,72 0,96

Spoiw o o c h a ra k te rz e w ap ien n o -ilastej m asy w ypełniającej zaw iera znaczną ilość k alcy tu . K o n tu ry ziarn są siln ie skorodow ane. Z teg o te ż pow odu n ie o kreślono sto p n ia obtoczenia ziarn .

P rzykładow e krzyw e sk ład u ziarnow ego piaskow ców cergow skich po­

d an e są na fig . 5, a w spółczynnik d y sp e rsji w ta b e li 4. Ja k w idać, p ias­

kow ce cergow skie cech u ją nieco w yższe w arto ści w spółczynnika d y sp e rsji niż d la pozostałych analizow anych piaskow ców .

C i e n k o ł a w i c o w e p i a s k o w c e z ł u p k ó w m e n i l i t o w y c h P iaskow ce te cechuje bard zo w ysoka zaw artość kw arcu, rep rezen to ­ w anego .głów nie przez kw arc m etam orficzny o falisty m w ygaszaniu. B ar­

dzo rzad k ie 'skalenie są zserycytyzow ane i nieoznaczalne. O kruchy sk a ł są rep rezen to w an e p rzez chalced o n ity i m ułow ce. Z aw artość m uskow itu je s t niska. G laukonit je st redeponow any. P iry t ro zproszony w spoiw ie, w y stęp u je w (postaci drobnych g ro n iasty ch sk u p ień (tab ela 3).

Sipoiwo serycytow o-iłow e ty p u m asy w y p ełn iającej, siln ie im ipregno- w ane chalcedonem . C halcedon tw orzy otoczki n a ziarnach kw arcu o n ie­

reg u larn y m , strzęp iasty m zew nętrznym brzegu i o rie n ta c ji o p ty czn ej od­

m iennej od z ia rn kw arcu, n a k tó ry ch n a ra sta ją . K orozja ziarn kw arcu zlokalizow ana je st n a k o n tak tach z ia rn o raz w m iejscach, gdzie spoiw o iłowe k o n ta k tu je z ziarn am i kw arcu. Ze w zględu n a częściow o krzem ion­

kow e spoiw o zacierające k o n tu ry ziarn kw arcu skład ziarnow y i stopień obtoczenia n ie 'b y ły oznaczane.

S kład m in eraln o -p etro g raficzn y fra k c ji k lasty czn ej opisyw anych pias­

kow ców przedstaw iono n a fig u rze ⁶ i 7. S tosu n k i ilościow e składników k lastycznych przeliczone na 100 procent przedstaw iono za pom ocą p u n k ­ tów p ro jek cy jn y ch n a diag ram ie tró jk ątn y m , n ato m iast zaw artość m asy w ypełniającej ew en tu aln ie spoiw a przedstaw iono za pom ocą w ektorów .

K W A R C Q U A R T Z

Fig. 7. Skład mineralno-petroigraificzny piaskow ców o sp o iw ie krzem ionkow ym . 1 — p iask ow ce k liw sk ie; 2 — piask ow ce typ u kliwsikiego z jednostki śląskiej. Za­

w artość składników k lastyczn ych przeliczona na 100%. Procentow a zaw artość spoiw a przedstaw iona za pom ocą w ektorów

Fig. 7. (Composition o f sandstones w ith siliceou s cem ent. 1 — K iiw a sandstones;

2 — K liw a ty p e sandstones o f th e Silesi'an unit. C ontent o f d etrital fram ew ork constituents recalculated into 100 p er cent. Cem ent content sh ow n by vectors

Z grupow ano p rzy tym osobno piaskow ce posiadające m asę w ypełn iającą (fig. 6), a osobno piaskow ce ze spoiw em krzem ionkow ym (fig. 7). P rzy ­ ję ty sposób graficznego odw zorow ania sk ład u m in eraln o -p etro g raficzn eg o pozw ala na naw iązanie do k la sy fik a c ji piaskow ców w edług P e t t i j o h - n a (195-4), uw zględniającej c h a ra k te r i ilościow y udział spoiw a obok sto ­ sunków ilościow ych składników k lastycznych, a odznaczający się przy tym dużą p ro sto tą i p rzejrzy sto ścią. S chem at k lasy fik acy jn y P e t t i - j o h n a został nieco zm odyfikow any przez zaliczenie rogow ców do okru­

chów skał, a n ie do kw arcu, przez co zbliżył się on do schem atu k la sy fi­

kacyjnego proponow anego p rzez M. T u r n a u-M o r a w s k ą (1956), p rzy zachow aniu różnic ilościow ych w zak resie w ydzieleń poszczególnych ty ­ pów sk ał.

P rzeprow adzenie k la sy fik ac ji opisyw anych piaskow ców w edług k ry te ­ riów petro g raficzn y ch n astręcza pew ne tru d n o ści w iążące się z brakiem jednoznacznej d e fin ic ji szarogłazu. E w olucję definicji, szarogłazu i zw ią­

zanych z n ią in te rp re ta c ji geologicznych zestaw ił o statn io W. A. C u m - m i n s (1962). Z asadniczym rysem te j ew olucji poglądów zapoczątkow a­

nej ukazaniem się p racy E. B. B a i l e y a (1930), a szczególnie żyw ej od

chw ili w prow adzenia te o rii prądów zaw iesinow ych (Ph. H. K u e n e n i J. M i g 1 i o r i n i, 1950) ibyło odejście od opisow ej d efin icji o p artej na k ry te ria c h m iner a ¹ ogiczno-petrogr af ic znych na rzecz genetycznej d efin i­

c ji o p arte j n a k ry teria ch te k stu r a Inych. Za cechę ch arak tery sty czn ą d la szarogłazów uznano n ie ty le skład m in eraln o -p etro g raficzn y co obecność o b fite j m asy w y p ełn iającej (F. I. P e t t i j o h n 1954, ^fp. 363) i uznano, że szarogłazy stanow ią w w iększości osad prądów zaw iesinow ych. O stat­

n io W. A. C u m m i n s (1962) w ypow iedział pogląd, że obecność ob fitej m asy w y p ełn iającej, ch arak tery sty czn ej d la szarogłazów zw iązana je st z procesam i d iagenetycznym i.

W edług k la sy fik a c ji P e t t i j o h n a szarogłazy zaw ierają co n ajm n iej 15% m asy w y p ełn iającej, p rz y czym w typow ych szaroigłazach zaw artość kw arcu n ie p rzek racza zw ykle 75%.

K lasy fik u jąc opisane tu se rie piaskow cow e w edług zaw arto ści m asy w y p ełn iającej, do szarogłazów n ależy zaliczyć piaskow ce cergow skie o raz znaczną część piaskow ców z M szanki i cienkoław icow ych piaskow ców z łupków m enilitow ych. N atom iast piaskow ce Ikliw skie i piaskow ce ty p u

k l i w s k i e g o z jed n o stk i śląsk iej n ie są szarogłazam i ( f i g 6 i fig . 7). R ozgra­

niczenie to zgadza się dobrze z danym i :z o bserw acji nad S tru k tu ram i ła­

w ic, w skazującym i, że piaskow ce ikliw skie należy uw ażać za osady sp ły ­ wów piaskow cow ych (flu x o tu rb id ites), k tó re cech u je n isk a zaw artość p e litu (S. - D ż u ł y ń s k i, M. K s i ą ż k i e w i c z, Ph. H. K u e n e n 1959;

R. U n r u g, 1963). N atom iast n iek tó re piaskow ce z M szanki i piaskow ce cienkoław icow e z łupków m enilitow ych zaw ierające poniżej 15% m asy w y p ełn iającej nie są osadam i spływ ów piaskow ych, gdyż nie posiadają csch stru k tu ra ln y c h ław ic, w łaściw ych tem u typow i osadów . N iska za­

w arto ść m asy w ypełniającej obserw ow ana w n iektórych próbkach ty ch piaskow ców zdaje się być zw iązana z siln iejszą sy lifik acją.

Je śli b rać pod uw agę sk ład m in eraln o -p etro g raficzn y , za szarogłazy m ogą być uznane ty lk o (piaskowce cergow skie posiadające w ysoką zaw ar­

tość okruchów sikał. Je st to jedyna z opisyw anych tu se rii piaskow cow ych odpow iadająca d efin icji sizarogłazu zarów no ze w zględu na obecność obfi­

te j m asy w y p ełn iającej, jak i ze w zględu n a zaw artość okruchów skał, z tym jednak zastrzeżeniem , że w ysoka zaw artość fragm entów skał w a­

p ien n y ch n ie je st typow a d la szarogłazów .

P iaskow ce z M szanki im ają sk ład p etro g raficzn y odpow iadający w k la­

sy fik acji P e t t i j o h n a (1954) ortokw arcytom , protokw arcytom i k w ar- cytom skaleniow ym J. Piaskow ce cienkoław icow e z łupków m enilitow ych należą do p ro to - i ortokw arcytów . P iaskow ce ikliw skie rep rezen to w an e są przez o rto k w arcy ty , p ro to k w aro y ty i k w arcy ty skaleniow e. K ilka próbek o w ysokiej zaw artości m ik i w chodzi w pole szarogłazów niższego rzęd u . P iaskow ce ty p u kliw skiego z jed n o stk i śląsk iej są o rto k w arcy tam i.

Z agadnienia k la sy fik a c ji piaskow ców oraz stosunków szarogłazów do innych typów niaskow ców są bardzo obszerne i nie je st zam iarem a u t o ­

rów przeprow adzenie na ty m m iejscu ich w yczerpującej d y sk u sji.

Na m arginesie p róby określenia opisyw anych piaskow ców p rzy zastoso­

w aniu jednego z n ajp ro stszy ch schem atów k lasy fik acy jn y ch n asuw ają się n ato m iast n astęp u jące w nioski:

1 U żyte tu term iny stanowiią w iern e tłum aczenie term inologii P e t t i j o h n a.

AutOTOwie n ie zamierzają d yskutow ać szczegółów term inologii ‘polskiej dla (pias­

k o w ców .