Przekrój geologiczny przez utwory czwartorzędowe na linii Wyszogród-Sochaczew

A

e

^{T A}

^{G E} o L o G I e A . P o L o N I e A

Vol. XlV 1964 No. 3

WANDA LASKOWSKA-wys6czA:&SKA

Przekrój geologicżny

przez utwory.czwartor.zędowe

na linii Wyszogród~Sochaczew

STRESZCZENLE: W rejonie J>ODlięd?;y Wyszogrodem a SocilBczewem stwierdzono wystlplwanie trzech poziOllDów glin ZwałowyCh. . Na'jniożazy poziom związano ze zlodoWaceniem ik'rakawsk.im., ~ pozostałe ze stadiałaJlDi zl()Ida.wlllcema, środkowo­

poleldego. NajStarsze osady alUtWiallne 'POChodzące z interstadiału Pilicy, poprzedza-

jącego nasunięcie stadiału Warty. B1Iwierdzone zostały IW kopalnej dolinie WiSły koło

iPlecewic. W utwory zastoiSlkowe. 2lWiąlZalle oz transogreiUą· stadiału Wkry oraz

star-

sze, wcięta jest etlIDIIka doLina. Coraz to młiOds:ze ał1J(Wia Wisty 'WYstępują 'W kie- runku Wyszogrodu. co :wią2e się .z ipl'ze&lJWaniem się iJroryta Wisły na tym odcinku

,

z

południa !ku północy.

Badania

lila

artkuszu

WySZJOgród, obejmujące

l:ewy hrzeg doliny Wi-

sły,

prowadzone

'były

przez

autorkę

od roku 1957.

W~nilki

tych

,badań · częściowo zostały

juri opu'blillrowane tLaskrowska ·1960, 1961).

W niniejszym arlyllrule zostanie

przedstawio~y

pr.zekrój

,biegnący wzxiłuri l,iDU Wysrogr6d -

Pleeewi.ce -

SochaczeW,dający wgląd w

bu-

dowę geologiczną

doliny

Wisły

na tym odci,ll'ku. W historii opracowanego terenu

wyróŻ'lliooo

drwa

główne etapy. PiE!'.l'lWszy.etap jest historią kształ­

towania .

się rzeź!by

terenu,

·począwszy

od okr· esu

poprzedzająoegt> zloąo­

wacenie

kralkowsk~ aż

do

końca

pieJ'lWBZegO

stadiQłu

·dodowacenda

środ-

. kowopoJskiego. Drugi etap rOz;pQCzyna

się

od momentu wkroczenri.a

Wisły

na ten ()Ibszar

i

stanowi

historię

TOZlWOjU jej dpliny. . . Rejon Wyszegrodu !llIi.ejedookrotnie

ibył jUż

omawiany

VI

Literaturze (Lencewicz 19'17, 1919,·1927;

Lewiński, Łq.niewski, Mał1rowski &

Samso- ndwicz

1.927). Z IIlf()wszych

prac, które

· 'były

wynikiem znacznie szczeg6-

łowszych 1Oadań, wymienić należy

praoe H.

RU$Zczyńśkiej-Szenajch

(1961, 1964)

i

K. Kopczyiisdej-ZandaI"8ldej

{l

961) • .

Odnoszą się

one do

pn.-.

-wsChodniej

części

a:rkus.za. Wyszogrod. Do prac

dotyczących ~bezpośred­

nio omawianego odcinka

należy

opracowanie Profilu

iłów

warwowych

po'ziomu!I[

w

Plecewicach nad

Bzurą·

(Halicki 1933) oraz nie publikowana

prraca D. Adamiec

(1952~, omawiająca morfologię i czwar'tor.zęd.

doliny

I

11

Dl

o

^firm

'---'

_ _ 1 ___ 2

Fig. 1

czerwlńsk

\ 8j:bietISw

Janówek • •

I I~

^H

ów

I

^Wólka

I

^Smolana

•

_qnary

•

Mapa goomarf()logiczna doliny Wio9ły pod Wyszogrodem

1 uawędBle poszozególnych ta.raaów ł wysoczyzny ,polodowcowej; 2 Unie przekrOjów; 3 otwory wiertnicze; 4 \VYdmY; 5 ,,ma.rtwa dOlina"; l, II, 111 ta.raay Wisły

Carte geormorphologique de la va~ de la ViBtule

pres

'de Wyszogr6d

.1. rebolld8 des c11ff6rentes terr&Bse6 et du plateau morałnique; 2 lljJDe8 de ooupas; 3 forages;

4 clunel; S "vall6e mol'te"; I, II, 111 terrass89 de la Vletule

PRZEKRóJ OZWARTORZlJDO' NA Ll'NII WY&OGRóD-S.OCHACZBW. 365

organogenf.czne" które

doIkumenł.owałylby'·

okresy in;teI'glacjalne rw: ^tym

rejonie, nie

zostały 'sbwie.rdzone,

a

/Znane są

jedy:nie z Bl7DzóWki,

sąsied­

niego terenu

położonego

dalej na 'wschód . . W :bad,anyni rejonie odpowied- ni'kiem osadów organog.enicz.nYch (interglacjalnych)

są

utwory aluwialn·e osadzane w dolinie

Wisły

(talbl. I).

Podłoże czwartorzędu

na omawianym terenie

sta·nowią iły pHoceń­

skie. Powierz.chrnia ich nie jest równa,

00 spowodowały

.przypuszcza·lnie

późniejsze

ruchy

podłOŻ'a.

lPod Wyszogrodeni

IW iły plibceńSkie wcięta j~t głęboka

dolina erozyjna, której

sze~kość,

rwynQSi

około

1,5 km.

Prawdopodo' bnie pochodzi ona' z Qlkresunajstarszego' zlfOdowaoenia. Wody

transgredującegO 'lądolodu ~aJrowskiego

G II Gw

_, nawiązaniu do

symboli

_{. ,}

-oz.naczeń

stratygr:arficmlydh

sto~anych '

przez S. Z.

Róży"kiego, 19~1) zasypały. częściowo dolinę materiałem żwirowym

(w

żwirach

notowany ' jest znacz.p.y

udział materiału ;północnego),

który

~stępnie pokryła

glina

zwałowa. Miąższłość ~ej

gliny jest ibardzo

różną,

-- np. pod Wyszogrodem w dolinie erozyjnej

zachowała się

ona j-edynie rw

strzępach,

natomi'ast · w Wólce Smolanej jej

^'iniąższaść

wynosi 18

m.

Utwory

związane

z

recesją

zlodowacenia G II -nie

zostały wyróżnione

na przekroju z obrakudosta- tecznych danych.

Początkowy

okres Wielkiego

Interglacjału 'zaznaczył się

ruchami

wznbSZąCymi

w strefie aDtY'klinorium

lPOOllorsko-ikujawsk<l-Świętolkrzy­

skiego

!(Różyoki

1962:).

Spowodowało to

tworzenie

się

na ' pn.-wschodnim skrzydle antyklinorium szeregu

<Wypiętrzeń

i

obniżeń wpodło.żu

Z!budo- wanym z

iłów plióeeńskich.

Z opraOOWJlW,anego rejonu znane

są

dwa

większe wy,piętrzenia

pliocenu:

Gąlbin

- Sanniki i Wyszogr6d

~ SIadów-

Czertwińsk.

Strop

iłqw wypiętrzenia Gą!bin

- Sa'lllIliki zna'jduje

się

na

wysokości około

87 m n.p.m., a -w miejscu

najwyższego

wyniesienia do- chodzi dOI

około

13' 2 m . n.p.m. Wzn'iesienie

powższe,.

które

nadbudowują

' piaski i

żwiry ~140,2 ID

'n.p.m.) UZllaIl:e

zostało

przez S.Lencewic,za

~1927:)

jaJko morena

;wvciśniecia.

'której powstanie

związane było

- jego

ula-

niem - ze zlodowaceniem "dolinowym". W

odsłloni·ęci:ach Z1lajduj.ący~h .się w

cegielni Konstantynów (okolice

Gąbina), leżącej ruE'OO poniżej Jku1~

minacji, widoczne

są

zaburzenia typu

,glacyt~ktonicznego. Niższe lWJIPięt­

!'Zenie,

wyBtępująoe ,bezpośrednio

na ODJ.aWia-iiym . ierenie. którego wy.-

rokości wahają się

VI grar.icaoh 46-57 m n.p.m., zaznacza

się

na lin'ii . Wyszogr6d -

Sl~

-

CzerwińBk. Stąd w

kierunku wschodnim i

połu­

dniowym powierzchnia plibcenu

obniża si~, schodząc

np.

IW miejscdW~

ści Detbła ,koło

Leszna,

leżącej

na tarasie kampinoskim, do

ikloło

45 m

poniżej

po.ziomu morza ..

Ruchy

:wypiętrzające, trwające

na

początku

Wielkiego lntergla-

cjału, ,spowodowały

miejscami zaJburzenia osadów

nadległycl1.

oraz od-

młodz.enie rzeźby, CO 'Z

kolei

wpłynęło

na

wzmożenie

procesów erozyj- nych ' i

_.

. de.nuda.cyjnyclh. Tym

też

prawdopodolbnie ·

należy .tłumaczyć

' .

znaczne zniszczenie w . okresie trwania

interglacjału

pokryw glacjalnych,

,pBZl!lKBóJ OZW ARTO~U NA. LImI WYSZOGRóJJ-.-8OOHA.CZBW 367

ÓWczesna

Wiała płynęła

w

pobliżu miejscowości

Zuk6wka, pod-

cionając krawędź .ZIbudowaną

z gliny

zwałowej. Wcięcie sięgało

d:o 36 m

n.p~m.

(31m od

współczesnej

powierzChni tarasu. II) i zaznaczone jest.

warstwą źwrirów

z

toczeńcami

szarej. gliny zwarowej (Mrierc.

Helenlłm),

pochodzącej

z niszczenia

krawędzi. Gł~oolroBć

tego

wcięcia dokume~tuje r6wnieżwiercenie

· w Konaraoh,

położone na północ

od iPlecewic

(fig.

1).

W wierceniu tym

~

podobnej

głębdkości występują

dwa paziomy pia- sków

romoziaI'lIństych

z

toczeńcami

murowców ty,pu madowego, zawie-

rających

lba:rdzo

dużo

detrytusu

roślinneg<>. PI:ZYlPU8LC!ZaĆ. należy, że

toczence te

pochodzą

z rozmywania 21biomiików

wodnych, zarośniętych

w okresie Poprzedniego

i'lllt:erglacjału.

. .

Na pbdstawie

wyżej

wymienionych danych nasuwa

Się

przypuszcze- nie,

że przejście. Wisły

'ze

zleWn~

Morza Czarnego do MO!l"za

Północnego

w okresie

trwającego

:zlodowacenia

środkowopolskiego od'b~ Si~

win- terstadiale Pilicy.

Wyżej wysunięte

przy:puszczenda

potwierdzają

,bada- nia z . rejonu

Studzieńca

(LaskoWska 1961k gdzie, na · podstaiwie· kd1ku

wierceń

zlOlkalizowanych u stóp

lp-awędzi

poziomu

1[tI, stwi~ć można

było istnienie. na tym. terenie utiWoi-ów aluwialnych, ,powstałych

po

osa-

dzeniu

się

gii1}y

zwałowej związanej

z

transgresją Raąomki.

. .Pierwotne

koryto iWisły można prześledzić

na odci'nlku

pomiędzy miejscowościami

Zuk6wka i Helep.Ów, ,bowiem na tym obszarze stron gliny

2IWałow.ej G 111max. sięga

w Helenowie na

wyso!kość

5i m n.p.m., a w 2ukówce 55 ~ n.p.m., natomiast pomiędzy tym~ punlkltami wy~pują jedynie utwori'a!kumuJlacji rzecznej (tabl. I).

Pr~ypuS2lC7ać

zatem

należy.

że krawędź

Ikopalna doliny

Wisły przebiegała

w ikiel'llmku· pn.-zachodnim

pr:zęi miejscowości

ZuIkó'wJka,

Iłów'

i Studzieniec, gdzie

nałOlŻOna· została nań współ&esna ik:NIIwęd'Ź

poziomu lU CLaskowska 1961).

W rejonie . Helenowa

wytworzył się cokół

erozyjny. pód.cina'nv

Drzez Wisłę

od

.

strony

południowej . .

i

.północ-pej.

Prawrlopoclabnie

ciągnął się

ón w !kierunku

w8Chod!nim aż'

po

miejscowość

Wiersze. Vi

wier~niu

opisanYm rprze~ J. Nowak

(1960)

glina zwałowa stadiału Radoln:ki IWYstę~

puje na

głębokości

57 m n.p.m., natomiast

w

Ikieruillku

południowym i północnym

w wierceniach' gliny tej nie

Sńwie1'ld2'Jcmo.

Joest to .zatem analogiczna sytuacja do opifm:Dej Powyżej.

, Po wytworzeniu

się

doliny

Wisły,

w okresie

tIwa,nła interstadiału

Pilicy, · na

dstniejącej wysoczyźnie

polodówoowej znacznie

nasiliły Się

pro- cesy erozji i denudacji. Powierzchnia glmy

zwałoWej była

intensywnie niszcrona

i

dlatego na glinie G.JII

m~. często Występuje

bruk. W

nie-

których miejscacll

mią.ższość

glU:1Y

została'

znacznie zrEdukowa!Ja.

szczególnie W strefie· przydolinnej. W· tYm

~mym

c.zasie

w

doliinie rzeki

osadzały się żwiry,

!piaski i u1twory mulaste (talbl. I, w-wa 5). .

. Wody

transgredującego lądolodu ,stadiał:ą.

Warty GIlI + 1

zasypały dolinę Wdsły materiałem żwirowym

i

pm.szczystym~

Na :pr2l6d.opol:u woikre-

BAch

stagnacji

lądolodu, tworzyły ·się

lokalne zbiorni!ki wodne, w których

PBZBB:ROJ OZWABTOBZ:tDU NA. LrNII WYSZOGBOD-SOCHACZmw 369

polSkiego,

Wisła

ponownie

,wcięła się

w utwory nagromadzone w czasie trwania if:eg'Q., ~a4iału. WcięCiE~: to przypada na początłkową fazę inter-

glacj!ału

eemskiego

i

1WYll0Bi

olroło,.14

m od

współczesnej

potWIierZClhni tarasu n {54 m n.p.m.). Zamacza

się

ono

waI'Stwą pią$ku średnio-

i grubo- 'ziarnistego ze

żwirami

oraz

toczeńcami iłów

wan,yowych (!Kanary).

Wówczas -to

wytworzyła si~ kraWędź

poziomu ITI.

Qd

inter.glacjału

eemskiego datuje

się oibecność

Bzury w badanym rejonie.

Śladem

dawnego

prze~yw:u

BzUry

I;>yła

najprawdoppdobn-iej tzw . .,martwa dolina" (fig. 1), która

łączy si~,

ze

yą>6łczesną doHną

Bzury w

miejsoowtości Kozłów

Stary,

IE!i'.ącej 'W odległości około

12,ikm

poWyżej

Sochaczewa. W rejonie

Kozłowa

Bzura

_gwałtownie

zmienia kierunek z

północnego,

w którego

prżedłużeniu

znajduje

si~

"martwa dolina", na wschodni, by

nasflęjmie pl7Jejść ponownię

do ki.erunkl,l NN-E.

Od.

miejsca zmiany !kiel"linku

aż

do

1P1ecewicąolina

Bzury ma Charakter stasu-niktowo

młodego przełomu. Przełom

ten

nastąpił

w stadiale pomorskimzlodowa- cenia

bałtyckiego

G IV; !kiedy wody

Wisły

odproiWad2Jane

Ibyły

na zachód

-pradOliną

Noteci -

Warty.

(W starszych

stadiałaoh

zllodowacenia'

-bał­

tyckiego wody

Wisły

odJpr0W5:dozane

były

na' zachód,

doliną

Bzury w jej

środkowym, ~ilkowytn, ~i'i1ku).tJjśCie

Bzury

znajdowało się

w rejonie Mistrzewic.

Dziełelll"7Bzury było

.zniBzczeilie

krawędzi

pozio- mu III na linii Plecewice -

Młodzieszyn

(fig: 2),

wynoszącej oikoło

5 km

długości

i wynvorzenie tzw. ,;wiellkiee:o

meandruC~

-Bzury. N.iszczenie to

WNW E

(,]ul/opili)

~~'::l,,~.,\---- - - ----~- _ 0 .... , _ _ _ .... 1I1m

Fig. 2

Przekrój geólogiczny na linii Młodzieszyn -,- Plecewice

Objaśnlenia Ja.k do _bl. I

Cou.pe geo1ogique sur la liJgne Młodzieszyn - Plecewice

~~ _me 8IJ4" le 1l&bl. I

trwało

od momentu powstawania

przełomu

Bzury

aIŻ po dzień

dzisiejszy, kiedy to rzeka

przesuwała

swoje

iko.ryto ^!Ila

'WSChód,

sypiąc jęCLnocześnie

u

ujścia stożki._~

Stratygraficzne

ujęcie

osadów tarasów akumullacyj.nycll doliny Wi-

sły

nie jest

łatwe

ze

względu

na to,

że iW

wielu - -przypa<Uqtch erozja rzeczna

niszcz~a CzęściOIWO

lulb caErowic.ie swoje osady na-gromadzone w pewnych oIkresach. Jak wynika' z przeprowadzonych

hadań,

najstarsze

4

AcrA GEQLOGICA POLO;NICA, vOL. XIV

w.

L.ASKOWSKA-WYSOCZAŃSKA, TABL. II

·H fil 88

7fJ

70 tJ2

5,(

"8 36 30 21

N

Przekrój geologiczDyprzez koryto

Wisły

pod Wyszogrodem Coupe geologique a travers le lit de la Vistule . pres de Wy8zogród

Objaśnienia jak do tabl. I

ElOPlications oornme sur le tabl. I

E

pBZIIIK'BOJ CZWABTORQDU NA. Ll'lUI WY.BIZ()()BóD....CBA.CZEW 371 .

Wisły.

W

Oibu

tych

!pl'IZypadkach

widoczna

jest

ta

sama ilm1ejIlDŚć

eta- pów -

wcięcie się Wisły rw pooaOiŻe,

a

następme

przerzucenie

się

nurtu rzeki

w kieruniku'północy

z jednoczesnym zaSYpa!Iliem miejsca pierwot- nego

^wcięcia.

N8łWiązując

do

badań

S. Z.

Różyckiego

(1962:), taras zaleWowy lb ze starszymi madami rzecznymi odniesiony

został

do

przełamu

okresu atlantyckliego

i

wbboreaJnego, natomiast tworzenie

^się

tarasu wlewo- wego la

przypada

na okres subatlMltydki.

Pracownia Geologii Czwartorzędu Zakładu Nauk Geologicznych PAN Wars.mwa 22, Al. ZwiTki i Wigury 6

Warszawa, w paździeTniku 1962 T.

ADAMIEC D. 1952. iMorfologi<a i czwartorzęd doliny dolnej Bmry na odcinku od Rawtki do Wisły. ArdliJwum Kat. Geologii Cżwarlorzędu U.W. WarSZ8IWa.

BOROWlKo-.DŁUŻAKOWA Z. Holstein Interglacialat BrzOz6W1ka. - Warszawa Ba8in. W: Z badań c2lWll1rlorzędu w Polsce. - Biul. 1.G. ~ druku - in print).

WarSZl&wa.

HALlOKIl B.· 1933. Iły wstęgowe

w

Plecewi'cach nad BrIJIlr'ł (Argilelł ruba.nn6es

a

Plecewdce Bur ila Bzura). - Z!IIbyt. Pmyr. N'ieorlyJw., t. II. Warszawa.

KOPCZYN'SKA-żANDAIR:SKA X. 1961. R02JWIÓj me:f!by okollJC Radzjkawa w 'CZaSie recesji zlodl()wacenia ośrodkowqpolSkiego (DevelQpmem ot relief in ihe ·Radzi'k6w area during recessioD: ol the Middle-PoliSh glaciation). - Bhrl. Geoi. U.W.,

·t I. Wa~wa.

LASKOWSKA W. 1000. iK.opal'lle stroktwy poligonalne na .glinacl1 zwałowyoh

·OFoasil

lPolygonal structures in boulder clay). - BiUl PeQlgl ~. ~igl.), nr 7.

Ł6dt.

1961. Znaczenieprocee6w ZBlJWowych i solWulkcnnyC'h w budowie pw.yua-

;wędziowego oocinlk:a

taraw

II ,doliny WiSły

w

okoli'CY lStudzieńca lS1ide and solifluction !proceS'B~ d'D the esocarpment ol terrace Xl In t'be ViS!t1lll.a valley in tbe vicinity ol Siudzleniec). IPrace o. plejstocenie Pol.i Srodkowej. Wyd.

'G~L Warszll/Wi8.

LENCE]WIDCZ IS. 1917. Moreny czołowe między lPłońskiem a. WyBLQgr.OIdem ~s' mo- raines Ifrontales en iPologne entre Pł<>ńs1k et Wyszo.gr6d). ~ ~8IW. Tow.

!Nauk. Warsz.,

t.

X. Warszawa.

1~19. Nowe IIIlOreny aroJ:owe na Niżu PolSkim (Nouve1les moradnes frOnJtales en 'P.olognc). - ~ąd Geogr., t. I, oz. I,z. 1-2. Warszawa.

11l0'1. Dyluwium i .llDOrfologia· środkowego Powiśla (Glaciation et morpbologie du Ibassin de ila V'i9tule l!Doyenne). - Prace P.I.G. (Trav. Sery. GeoI. !Po!.),

t. tI.

Wars'zalW'a.

lJEW'I:&stK-I J., ŁUNllE~I A., !MAŁKlOWSKI S. & -SAJl'oJliŚONOWirCZ J. 1927. 'Prze- wodnilk: geologiczny lPo Wa1'SlZ8wie i okoldcy. WarSZllWI,ł.

NOWAK J. 196'0. Osady czwartorzędowe doliny WiBły na północny .zachód od War·

ETU3lWy (Qua;!;ernary d~Bits .of the Vistula valley NfW of Warsaw). - Kwar- . talnik GeoI., t. 4,

z.

il. Warszll/Wa.

RO'zYOKI S. Z. 1961a. The Quaternary in the Warsaw ·Basin. VI ,INQUA Congress, . Guide-BOOikof Ex<cursion'll in the vieinit:r of Warsll/W.

372 ^WAN·DA LASItOWSB:A-Wn300ZAit&ItA

- 1961b. 'l1he lMiddlJ.e iPoland - general .presentation. VI m'QUA Congress, Guideo/Book, of ExctJrBÏC>n frOID the BalUe

ta

the Tatras. Part II, 'Vol 1.

HUSZ~A H. 1961. Struktura moren ezoiowych kolo ^I\VSÎ Kobyllniki na p6lnoc ad WY'S·zo,grodu :~l'IUIC1n1re of the end moraines near !Kobylnilki, nort!herJ.:y . Of WY'S'WirOd). - lBiul Gool. UJW.,

t.

'1. Warszalwa.

'R:U~SKA-SZENAJCH H. 1964~ iPlejstocen ^'W okolicaCh WyszOlgrOdu nad Wish,

(Le PIléiS'tocène auX environs de WYSNgr6d wr la Vilrtule). - .A:cta Gool· Pol.;

vol. XIV{3. Warszawa.

W. LAiSK:OWSKA-WY~SKA

COUPE GaOLOGIQUE A TRAVERS LES SmIMENTS DU QUATERNAIRE SUR LA LIGNE WYSZOGROD-SOCBACZEW

.

(Résumé)

SOMMAtRB: !Da.œ la région entl'e WJBilogrOd et ^Socbaœew on a constaté trcols niveaux d'argUes m0ra4ll1ques . .Le plus bu correapond " le. glac1a1ll.on onwovImlne (Mindel), les dewt a.utrea - aux glaoI.stadee de la glac1alt.1on de la !Pologne centraie (Riss). Lea sédi·mente &lluv.laux les plus anciena pz'OVenfIont de 1',D$elatade de la !l'Wca pr6cédlmt le stade de la WIUIIla ont été ooIl8tatéll C1MI8 li. vallée follltiLe de la VIstule iPl'êI de l'Ieee_ce. La. vallée éémlenne est oreusée dans les s6d1menta d'un 1.0 de barrage 8'lac1a.ire l i . à la transgr8llBl.on du glaolStade de la Wkra (seoond gIac18tade aprée la tra.ngreas1oo maxima) aIJ:I&l que dane des aM1men.te plus lUIIC1ens. Vers Wyszo- gr6d .an trouve dM &lluV'lons touJ!J\1l'II PlUB Jeunes de la Vdatule ce QUI. est llé au déplaoement

d.u I1t de ;[a. Vlstule dans ce liI8<lt9ur du BIld au nord.

DanS ^la orégion entre Wye2lQgr6d et Socbaezew fW de Varsovie) les 8'l"giJles pliocènes oOOtlBtituent le substratum du Qu.aternaJ.re '(lta:'t;l. 1). Leur &url~e est inégale, des élévations et dépress1O!llB' dues aux mouvements ultérieurs du subs~rat.um sont visibles. Près de Wysœogr6d dans 'CeS argiles s'encastre une \Pl'OIfonde vallée d'éro- sion, retmlP1ie de sédiments 'composés de 'graviers et ,de -sables au cours de la trans- gression de la glaciation de Cra<:OV.le G Il (tabl. l, oouche 1)

et

recouverte d·argile morainique de cette glaeiation.

La première période du Grand Inte:r:glaoiaire était marquée par des lIIWuve- ments d'élévation dans la· 'ZDne de l'anticlinortUIID de Poméranie-CU!javie-Monts de Ste Croix. Cella a entralné la création d'une série d'éleva!tioIl6 et de dépressions dans un osuobstra1mm ~é od\aJrg!iles ,bigarrées du Pliocène SUll." 'le flanc nord...elrl de l'anticlinordum. Urie éJévoation de ce gen·re est visible sur la

coua>e

(taOJl. 1).

Les mouvements d'élévation ont provoqué le ra.jeuniss6n)ent du relief ce qui, par la ,suite, a contribué à la recrudescence des processus d'érosion et de dénuda- tion. Cest !pourquoi l'argUe morainique de la' gIBcüition cracO'Vienne a été :pour une grande

;part ·

dénudée'· et ne s'est conservée que dans des l'8mbeaux de petites dimensions.

Les sédiments salblo-gréseux (talbL l, couc'he 3) pr<lviennent de la trans- . gression de l'inlandBis de la glacl.ation de la Pologne cen,tra~e G III. L'inlandsis

en tr~e&8ion du stade de RadOlllllœ (G III max.) a provoqué des ;pertll'l'batians glacitectondques visJb.les près de Wy92lOgl'6d et a couvert tout le terrain'. d'une épaisse couc'lte d'angile .mora.inique contenant d'ilmportantes Qu.antités de lambeaux pliOcènes ·et miocènes à la suite de l'acti.vité puissante d'exaration exercée par par

l'inlandsis !SUt' Ile silbstratum. .

A la suite d'un·e légère oscil:lati<ln d;u front de ·l'inlandsis dU stade de Radomlka

p1izEKB.OJ OZWARTORZJJD'D' NA Ll'NU WYSZOGB6D-SOCBAOZEW 373

des graviers, des sa;bles, des vases ain&Ï que l"argile morainique (GIll) sont' restés et sont bien visibles pres de Wyszogr6d.

L'interstade précédant le stade successif de la glaciation de la Pologne cen- trale, dit intel'stade de la Pilica .(G III fnaz./+ 1) avait une grande importance pour le déveloP,pment uatérieur ~ phénomènes inotervena:nt dans le terrain en quest4on.

Jusqu'à cette ;période, en ~et, ce tenain était un !plateau moranique et ce n'est que dans l'interstade de la Pilic'a que la Pra-Vistule est awarue pour la première fois creusant une ·v.allée dans les sédiments glaciaires et la comlblant ensuite de sédi- ments gréso-salbl-o-vaseux (talbl. l, coue'he 5). On peut donc swppo.ser que le !pB.ssage de la V.istU!le du bassin de la Mer Naire à celui .de la Mer du Nord a eu lieu dans l'interstade de la !Pilica..

Les ea-ux de l'inlandsis en tranagression du stade de Ja 'Warta (G III+1) ont rempli ·la vallée de ~ Vistule de matériel gréseux et sableux (talbl. \1, eO'UClhe 6).

Des argiles rulbanées plus anciennes (couche 7) ainsi que de :t'argile morainique se déposaient aLors dans les réservoirs d'eau.

Pendant la dur~ de l'.intersta:de de la Bugo-Narew (G III+1/2), l'argile mo- rainique (pl'OVenant du stade précédent a été sérieusettnent dénudée, surtout dans la région de la vallée de la Vistule.

Au cours du stade le plus jeune de la glaciation de la Pologne centrale dit stade de la WUt.ra (G III+2) un ,grand réservoir d'eau stagnante s'est formé. L'in- landsis n'est pas arrivé au terrain en question .. A cette époque s'est formé le niveau d'érOBÏon de mOllie et les argiles r·ulbanées ont commencé à se déposer (couChe 9).

Après la récessdon de l'in·landsis le réservoir d'eau stagnante s'est· écoulé et la Vistule s'est ,creusée de nouveau dans les sédiments accUlmulés- au 'COurs du stade de la Wkra (G JIl+2).

Le creusem,ent et la. formation 'du rebord du niveau III se situe -dans la iPhase il,litiale de l'intel"glaciaire éémien ·(Intgl. III/IV). Le r~iSlSage de la vaJilée s'est !poursuivi durant tout l'interglaciaire et la glaciation baltique '(G IV). A partir de cette ;période le lit de la YistU!le a cOOlllDe'Ilcé à ISe déplacer rprogressirvement vers le !!l'Ord. C'est pourquoi dans cette région, dans lia direction de Wysz0Q§r6d, on trouve des dépôts alJuvia.ux de plus en plus jeunes.

La f·omnation de Ja vallée de la azura, qui de Sochaezew à Plecewice montre le caractère d'une jeune vallée d~érosion, est également liée à la glaciation Ibaltique.

L'activité éolienne et .la formation de d1,1nes sur les différents niveaux de ila terras- se

n

se manifestent aussi dans -la dernière glaciation.

Sur la terrasse d'inondation de la VistuJ.e on distingue deux niveaux _ la et lb. Ils se caractérisent par .un ·grand contenu de matériel de gravier souvent aVec de nombreux petits pIets ~'bl. lI, coualles 12, -13).

Le lit contemporain de !la VilstuJ.'e,· coupant le rebocr.d du platew lPl'ès Ide Wy- szogr6d, est rempli de gravier .gros'sier provenant de la de9tDuction du re'borui con- struit d'argile morainique (ta'bl. 'lll, couche 14).

La mOl1P'hologie du subsltratuttn d'érosion de la terrasse !la' et du lit contem- porain de la· Vistule est très se!mlblalble. On y voit la lIXIême succesmon des étapes - le creusement de la Vistule dans le sulbstratum et ensuite le déplacement .du cours du fleuve vers Je nord accompBJgné du comblement du creusement prtmiiif.

iLa formation des deux niveaux de la terrase d'inondation correspond à la période postglaciaire.

Laboratoire de Géologie .du Quaternaire de l'Institut des Sciences Géologiques de l'Académie Polonaise des Sciences Warszawa 22, Al. ZWirki i Wigu1'1l

Varsovie, octobre 1963