Stopień przygotowania uczniów do pracy z mapą na lekcjach historii

WACŁAW MARMON

Stopień przygotowania uczniów do pracy z mapą na lekcjach historii

W sy stem ie środków poglądow ych, ja k ie ma do swej dys­

p o z y c ji n a u cz y cie l i u czeń , mapa odgrywa n ie p o śle d n ią r o lę . W dydaktyce zn a jd u je ona sz e ro k ie za stoso w a n ie, zw łaszcza w przypadku - gdy za leży na jednoczesnym obrazowaniu w ca­

ł o ś c i w ie lk ic h obszarów pow ierzch n i. Ma n ie j w ła śn ie , przy pomocy znaków umownych mogą być przedstaw ione n ajróżnorod­

n ie js z e z ja w isk a , związane b ezp ośredn io lub p ośred n io z da­

nym terenem .

W nauczaniu h i s t o r i i pomoc t a n ie słu ży do k sz ta łto w a ­ n ia samego p o ję c ia "m apa", a le ma k szta łto w a ć nowe p o ję c ia , d o sta rcza ć ok reślon ych w iadom ości, d osk o n a lić u m ie ję tn o ś c i, wychowywać. P rz y stę p u ją c do j e j stosow ania n a u cz y cie l h is ­ t o r i i powinien posiadać wiadomości d oty czące s to p n ia rozu­

m ienia przez uczniów i s t o t y mapy od stro n y k a r to g r a fic z n e j, a ta k ż e h is to r y c z n e j. Stanow ić to bowiem b ęd zie o p ó ź n ie j­

szym powodzeniu lu b niepowodzeniu dydaktycznym, wynikłym ze stosow an ia t e j pomocy.

W p o ls k ie j lit e r a t u r z e m etodycznej problem te n c z ę sto znajdow ał swoje o d b ic ie , jednak n ie b y ł przedmiotem s z e r ­ szych badań em pirycznych. O s ta tn io podobną problem atyką ba­

dawczą z a ję ła s ię E leonora T rz c iń sk a i A lo jz y Z ie le c k i1 . S z c z e g ó ln ie praca te g o o sta tn ie g o au tora p t . "Mapa w naucza­

niu h i s t o r i i " d a ła sz e ro k i obraz w ykorzystywania t e j pomocy poparty ciekawą em p irią.

101

Próbą p o sta w ien ia diagnozy odnośnie te g o zagad n ien ia b y ły te ż badania prowadzone w ramach sz e rsz e g o eksperymen­

tu d oty czącego k sz ta łto w a n ia u m ie ję tn o ś c i l o k a l i z a c j i p r z e ­ str z e n n e j faktów h isto ry cz n y c h u m łodzieży s z k o ln e j, k tó r e stanow ić mogą skromne d o p e łn ie n ie d oty ch czas prezentowanych badań2 . Prowadzono je w pierw szych k la sa ch lice ó w ogóln o­

k s z ta łc ą c y c h . Wybór konkretnych s z k ó ł i m iejsco w o ści doko­

nany z o s ta ł w sposób losow o - warstwowy spośród placówek z województw: k a to w ic k ie g o , krakow skiego i now osądeckiego.

O s ta te c z n ie badaniem o b ję to 216 uczniów z 6 s z k ó ł, rep re­

zen tu ją cy ch zróżnicow ane aglo m eracje m ie js k ie : m ałego, śre d ­

n iego i dużego m i a s t a .- ^>

Opracowując badania zastanaw iano s i ę , czy uczn iow ie - p ra cu ją c z mapą - mają świadomość sp e c y ficz n e g o ch arak teru t e j pomocy. To n asunęło p y ta n ia o ic h znajomość mapy od stro n y k a r to g r a f ic z n e j, a ta k ż e - czy d o s tr z e g a ją w n ie j asp ek t h is to r y c z n y . Odpowiedzi na t e p y ta n ia mogły w yjaśn ić w ie le zja w isk związanych z wykorzystywaniem map w nauczaniu - u czen iu s ię h i s t o r i i . Skonstruowano w ięc spraw dziany, k tó ­ re obejmowały odpow iedzi na p r o s te p y ta n ia , związane z pro­

gramem n au czan ia, a d oty czą ce s p e c y f ik i mapy.

Głównym celem pierw szego spraw dzianu /o k re ślo n e g o sym­

bolem 2 .1 . 1 . / b y ło s tw ie r d z e n ie , czy badani u czn iow ie p o sia ­ d a ją przygotow anie g e o g ra fic z n e potrzebne do pracy z mapą na le k c ja c h h i s t o r i i . «Jako główny punkt o d n ie s ie n ia d la o - k r e ś le n ia praw idłow ości odpow iedzi p r z y ję to program naucza­

n ia g e o g r a f ii w k l a s i e p ie rw sze j liceu m o g ó ln o k sz ta łc ą ce g o i t r e ś c i p od ręczn ika szk o ln ego do nauki g e o g r a f i i .

W p ytan iu pierwszym te g o sprawdzianu badani o trzy m a li p o le ce n ie narysow ania dowolnych zarysów obrazu jących w yspę, półw ysep, z a to k ę , rzekę i morze oraz o p isa n ia sw ojego rysun­

ku. C h o d z iło tu o stw ie rd ze n ie u uczniów p ra k ty czn ej zn ajo­

m ości podstawowych elementów układu poziom ego, sk ła d a ją cy ch s ię na obraz mapy. J e s t to bowiem jeden z podstawowych czyn­

ników przy l o k a l i z a c j i słow nej w nauczaniu g e o g r a f i i , a ta k ­

że w pracy z mapą na lek cja ch , h i s t o r i i . Przy o cen ie p rz y ję ­ to kryteriu m , że za odpowiedź prawidłową uznano t ę , w k tó ­ r e j poprawnie narysowano w sz y stk ie wymagane elem enty. Oka­

za ło s i ę , że prawie 100% badanych wykonało poprawnie powyż­

sz e p o le c e n ie . Dow odziło t o , że uczniow ie prawidłowo k o ja ­ r z y l i rysunek poziomego układu rzeźby terenu z odpowiedni­

mi o k re śle n ia m i.

D rugie p y ta n ie sprawdzianu d o ty cz y ło w yznaczenia od­

l e g ł o ś c i terenowych na mapach. Brzm iało ono: "W ja k i znany C i sposób możemy o k r e ś lić o d le g ło ś c i terenowe przy pomocy mapy"? Przy o cen ie p r z y ję to n a stę p u ją ce k r y te r ia : za odpo­

wiedź prawidłową - ogólną uznano sform ułow anie, że o d le g ło ś ­ c i terenowe o k re śla ć można na mapach w oparciu o sk a lę lub p o d zia łk ę mapy. Za d a lsz e rozbudowanie odpowiedzi praw idło­

wej uznano o p is c z y n n o śc i, ja k ie należy wykonać przy o b li­

cza n iu o d le g ło ś c i terenowych z mapy. A w ięc: mierzymy od­

le g ło ś ć na m apie, a n a stęp n ie mnożymy tę o d le g ło ś ć przez lic z b ę o k r e ś la ją c ą zm n iejszen ie teren u na mapie lu b odkła­

damy na mapie okrślon y odcinek p o d z ia łk i lin io w e j. O pis te n sformułowano na podstaw ie m a te ria łu podręcznikow ego^.

Na podstaw ie powyższych kryteriów uczniow ie u z y s k a li 94% odpowiedzi praw idłow ych, z czego 63% uznano za o g ó ln e, p o z o sta ły ch

31

% obejmowało o p is c z y n n o śc i. Tak w ięc ponad połowa z badanych w ykazała s ię je d y n ie ogólną znajom ością problemu zm n iejszan ia obrazu mapy w stosunku do rzeczy w is­

t o ś c i . Pewnym pocieszeniem może być f a k t , że 31% jednoznacz­

n ie wykazało s ię znajom ością praktycznego w ykorzystan ia po­

d z ia łk i i s k a li mapy.

Z a gad n ien ie: " Ja k mapa o k re śla k ie ru n k i św ia ta ? " - by­

ło przedmiotem tr z e c ie g o p y ta n ia . Po u d z ie le n iu odpowiedzi badani m ie li zaznaczyć k ie ru n k i św ia ta na uprzednio naryso­

wanym k o n tu rz e, będącym odpow iedzią na pierw sze p y ta n ie spraw dzianu.

Przy o cen ie t e j odpowiedzi zastosowano n a stę p u ją ce kry­

t e r i a . Za praw idłow ą, pełną odpowiedź, p r z y ję to n a stęp u ją cą

lu b równoznaczną: J e ż e l i na mapie n ie j e s t o k reślo n a / " na­

rysow an a"/ róża kierunków ś w ia ta , to sama mapa poprzez swój obraz przed staw ia k ie ru n k i św ia ta w następującym u k ła d z ie : północ - na g ó rn e j ramce mapy: p ołudn ie - na d o ln e j ramce mapy: wschód - na prawej ramce mapy: zachód - na lew ej ram­

ce mapy. Przy u s ta le n iu powyższego kryterium p r z y ję to zasa­

dę t a k i e j k o n s tr u k c ji map, używanych ja k o pomoc w s z k o ln ic ­ tw ie p olsk im . Do odpow iedzi tzw . n iep ełn y ch z a lic z o n o t a k i e , k tó re n ie wspominały o u m ieszczon ej na mapie róży kierunków ś w ia ta . P o z o s ta łe odpow iedzi uznano za niepraw idłow e.

P o le c e n ie ozn aczen ia s tr o n św ia ta wykonało prawidłowo 82% badanych. Odpowiedzi pełnych prawidłowych u d z i e lił o t y l ­ ko 9%» a n iep ełn y ch prawidłowych 62% uczniów . Znaczna w ięk­

sz o ść badanych - ch o cia ż ty lk o o g ó ln ie - zdawała so b ie sprawę z te g o , ja k na używanych przez s ie b ie mapach okre­

śla n e były podstawowe k ie ru n k i św iata* N ależy tu zazn a czy ć, że mapy stosowane przez n ich w p r o c e s ie dydaktycznym n ie zaw ierały róży kierunków , to te ż można p r z y ją ć , że uczniow ie c i p o s ia d a li ogólne - a le w y sta rc z a ją ce przy nauczaniu h is ­ t o r i i - w iadom ości.

P y ta n ie czw arte omawianego sprawdzianu d o ty cz y ło zn ajo ­ m ości sym b o lik i u k sz ta łto w a n ia pionowego. Badani m ie li wy­

j a ś n i ć , w ja k i sposób przedstaw ione są na mapach g ó r y , wy­

żyny i n iz in y . Za odpowiedź prawidłową uznano sform ułow ania, że g ó ry , wyżyny i n iz in y przedstaw iane są na mapach za po­

mocą: a / kolorów , Ъ / poziom icy lin io w e j, с / cien io w an ia lub kreskow ania.

Dokonując oceny n ie stw ierdzono zdecydowanie błędnych odpow iedzi, n iem niej ty lk o 3% badanych wym ieniło je d n o cze ś­

n ie w sz y stk ie sposoby p rzed sta w ia n ia u k sz ta łto w a n ia piono­

wego. N a jc z ę ś c ie j zwracano przy tym uwagę na same k o lo ry /66% badanych/ oraz k o lory i poziom ice lin io w e . Wprawdzie s k a la barw w używanych przez badanych uczniów mapach s łu ż y ­ ł a n a jc z ę ś c ie j do oznaczenia w y so k o ści, to jednak w mapach h isto ry cz n y ch podręcznikow ych zaznaczano u k sz ta łto w a n ie

4

W "Małym a t l a s i e h istoryczn ym " i " A t la s ie do h i s t o r i i s ta r o ż y tn e j" spotykamy tech n ik ę cien io w a n ia ^ , D la te g o n ie można b y ło uznać za w y sta rcz a ją ce odpowiedzi zw racających uwagę ty lk o na kolorow ą sk a lę w y so k o ści. P r z e c ie ż w łaśn ie k o lo ry na mapach h isto ry czn y ch s łu ż ą do całkiem innego c e lu .

P y ta n ie p ią te sprawdzianu b rzm ia ło : " 0 czym inform uje nas legen d a mapy?" Przy o cen ie odpowiedzi p r z y ję to następu­

ją c e k r y te r ia : za prawidłową uznano ta k ą , k tó r e j sens odpo­

w iadał o k r e ś le n iu , i ż legenda mapy zaw iera o b ja śn ie n ia uży­

wanych na mapie sym bolicznych oznaczeń6 . I te n sposób kwa­

lifik o w a n y ch prawidłowych odpowiedzi u d z ie lił o 67% badanych uczniów . Ja k s ię o k a z a ło , w p ytan iu tym uczniow ie m ie li n a j­

n iż sz y procen t prawidłowych odpowiedzi z analizow anego spraw­

d zian u , co może św iadczyć o n ie n a jle p s z e j znajom ości te g o za g a d n ie n ia .

O s ta tn ie p y ta n ie wspomnianego sprawdzianu / 2 . 1 . 1 . / do­

ty c z y ło , podobnie ja k p y ta n ie d ru gie, p o d z ia łk i i s k a l i mapy.

Sformułowano j e n a stę p u ją co : "0 czym inform uje Was legenda i s k a la mapy?" D z ię k i temu sta n o w iło ono w i s t o c i e zarazem r o z w in ię cie i w e ry fik a c ję d ru giego p y ta n ia . Równoczesne u ję ­ c ie w pytaniu p o d z ia łk i i s k a li podyktowane z o s ta ło tym , że w podręczniku szkolnym p o ję c ia t e używane są za m ie n n ie '.

Za odpowiedź prawidłową p r z y ję to d e f in ic ję podręcznikow ą, że p o d zia łk a lu b s k a la mapy j e s t to lic z b a w yrażająca s t o -Q . eunek o d le g ło ś c i r z e c z y w is te j do p rzedstaw ion ej na mapie • Prawidłowych odpowiedzi u d z i e lił o 84% uczniów . Można w ięc p ow ied zieć, że dość w ysoki procent badanych orientow ał s ię , do czego słu ży s k a la i p o d zia łk a mapy. W eryfikowało to pozytywne odpowiedzi na p y ta n ie d r u g ie , przede w szystkim r o z s z e r z a ją c t e ogólne stw ie rd z e n ia , że sk a la i p o d zia łk a mapy słu ży do m ierzen ia o d le g ło ś c i.

Reasumując można s tw ie r d z ić , że w iększość badanych ucz­

niów wykazywała ogólną znajomość mapy g e o g r a fic z n e j, a więc p o sia d a ła w y sta rcz a ją ce podstawy do pracy z mapą h is to r y c z ­ n ą. N iepokojący b y ł jednak procen t odpowiedzi n iepraw idło­

wych, k tó ry - w przypadku dość p ro sty ch pytań - w ydaje s ię ju ż duży, s z c z e g ó ln ie w o d n ie sie n iu do p y ta n ia tr z e c ie g o i s z ó s te g o , W t r a k c ie a n a liz y wypowiedzi zaobserwowano te ż indyw idualne r ó ż n ic e , w skazujące na potrzebę p o d ję c ia prac w kierunku wyrównania poziomu u czn iów . Wydaje s i ę , że b y ło ­ by n a jl e p i e j , gdyby przed p rzy stą p ien iem do pracy z mapą h isto ry c z n ą pow tórzyć i u zu p e łn ić ogóln e w iadom ości o m apie.

Może to z ro b ić n a u c z y c ie l h i s t o r i i a lb o - nawet l e p i e j - n a u c z y c ie l g e o g r a f i i , powinno jedn ak między nim i n a stą p ić odpowiednie porozum ienie w c e lu u s ta le n ia zasad k o r e l a c j i .

N ieja k o kontynu ację te g o spraw dzianu sta n o w ił następny /oznaczony symbolem 2 .1 . 2 . / , S z ło w nim głów nie o sk o n tro ­ lo w a n ie, czy badani uczniow ie z d a ją s o b ie sprawę z odmien­

n o śc i mapy h is to r y c z n e j i rozu m ieją j e j s p e c y fik ę . P y ta n ie p ierw sze b rzm ia ło : "Czym ró ż n i s ię mapa fiz y c z n a od h is t o ­ r y c z n e j? " C h o d z iło tu o w y ja ś n ie n ie , czy badani d o strz e g a ­ ją c ta k ą ró żn icę - co na pierw szy r z u t oka wydaje s ię b ar­

dzo łatw e - p o tr a f ią o k r e ś lić , na czym ona p o le g a .

O kazało s i ę , że bardzo duży p rocen t uczniów /94% b a d a - n y c h /d o strz e g a ł r ó ż n ic e , jednak w ięk szo ść o k r e ś la ła j e l a ­ p id a r n ie , p is z ą c że mapa h isto ry c z n a p rzed staw ia w ydarzenia i obszary h is to r y c z n e /7 9 % /, n ato m iast fiz y c z n a u k azu je wa­

runki fiz y c z n e pow ierzchni /6 8 % /. R z a d z ie j p isa n o , że na mapie h is to r y c z n e j brak j e s t ozn aczen ia elementów f i z y c z - cznych pow ierzchni Ziem i /1 7 % / oraz że mapa fiz y c z n a przed­

sta w ia a k tu a ln e te ry to riu m państwa /13% /» Je d y n ie 10% zwró­

c i ł o uwagę, że t e same k o lo ry o b ra zu ją na mapie h is to r y c z ­ nej co innego n iż na mapie f i z y c z n e j.

D ru gie p y ta n ie omawianego sprawdzianu b rzm ia ło : n0 czym inform u je nas legen d a mapy h is to r y c z n e j? " Sformułowano j e podobnie do p y ta n ia p ią te g o poprzedniego sprawdzianu / 2 . 1 . 1 / M iało ono na c e lu w y ja śn ić , czy uczn iow ie d o s tr z e g a ją r ó ż - ' n icę pomiędzy legen d ą mapy w s e n s ie ogólnym, a t ą , k tó ra

zn a jd u je s ię na mapie h is to r y c z n e j. Innymi słowy - czy d o j­

rzą w le g e n d z ie asp ek t h is to r y c z n y .

Do ocen? odpowiedzi p r z y ję to n a stęp u ją ce k r y te r ia . Za odpowiedź ogólną /zwaną te ż n ie p e łn ą / uznano ta k ą , k tó ra w swej t r e ś c i b y ła jednoznaczna z określeniem legendy mapy w przypadku poprzedniego spraw dzianu, a za odpowiedź w p ełn i prawidłową - ta k ą , k tó ra u w zględ n iała wspomniany aspekt h is ­ to ry c z n y . Powinna ona odpowiadać następującem u sformułowa­

n iu : "le g e n d a mapy h is to r y c z n e j w yjaśn ia nam oznaczenia sym­

b o lic z n e używane na danej mapie d la p rzed staw ien ia t r e ś c i h is t o r y c z n e j" .

Odpowiedzi w p e łn i prawidłowych u d z ie lił o 62% badanych, co podobne b y ło do wyników odpow iedzi na p ią te p ytan ie z poprzedniego spraw dzianu. Zważywszy, że p ytan ie to b yło bar­

dzo p r o s te - a d la u zyskan ia praw idłow ej odpowiedzi n a leża ­ ło je d y n ie wykazać s ię u m ie ję tn o śc ią lo g icz n e g o m yślenia - n ależy p o d k r e ś lić , że 38% badanych, k tórzy n ie p o t r a f i l i u d z ie lić praw idłow ej odpow iedzi, stanow i w tym przypadku dość spory o d se te k .

P y ta n ie t r z e c i e : "W ja k i sposób z o r ie n tu je s z s ię , ja k i okres h isto ry cz n y przedstaw ia nam dana mapa h isto ry cz n a ? "

- sformułowane z o s ta ło w c e lu stw ie rd z e n ia , w jakim stop n iu badani p o tr a fią łą c z y ć obraz mapy z odpowiednim okresem /cz a se m / h isto ry czn ym . Podstawę oceny odpowiedzi na to py­

ta n ie stan o w iły sform ułow ania o k r e ś la ją c e : t y t u ł mapy, j e j le g e n d ę , k s z t a ł t tery to riu m lu b s y tu a c je h is to r y c z n e , przed­

staw ione na o b ra zie mapy, a będące elementami id e n ty fik a c y j­

nymi d la uczniów .

Ja k w ynikało z oceny, n a jw ię c e j, a le ty lk o 42% bada­

nych, orien tow ało s ię w yłączn ie po le g e n d z ie mapy, 16% - po k s z t a łc ie te ry to riu m i s y t u a c ji h is to r y c z n e j przedstaw ionej na m apie. T y tu ł wraz z legendą wym ieniło ty lk o 10% badanych, a legendę i k s z t a ł t tery to riu m - 9%« Je s z c z e m n ie j, bo 6%

respondentów , wym ieniało rów nocześnie t y t u ł i k s z t a łt te r y ­ to riu m , a najm niej /3% badanych/ o k r e ś la ło naraz w szystk ie tr z y sposoby id e n ty fik o w a n ia .

Z a n a liz y w ynika, że n a jc z ę ś c ie j legenda i t y t u ł mapy były d la uczniów id e n ty fik a to r a m i cza su h is to r y c z n e g o . Ja k wiemy są to n a jp r o s ts z e , a zarazem niezawodne sposoby iden ­ t y f i k a c j i . T ru d n ie j n a to m ia st posługiw ać s ię w tym przypad­

ku k sz ta łte m te ry to riu m czy o k reślo n ą s y tu a c ją h is to r y c z n ą . Wymaga to ju ż pewnego w yrobien ia h is to r y c z n e g o , a ty ch od­

pow iedzi b yło n a jm n ie j. Ponadto w odpow iedziach dominowały sform ułow ania odnoszące s ię do jedn ego id e n ty fik a to r a /b y ­ ło ic h 69% /, a najm niej b y ło ty c h , k tó re b ra ły pod uwagę je d n o cz e śn ie w sz y stk ie tr z y id e n ty fik a to r y .

Problem sy m b o lik i kolorów mapy h is to r y c z n e j występował w czwartym p ytan iu spraw dzianu. P y ta n ie b rzm ia ło : "Co przed staw ione j e s t za pomocą kolorów na mapach h isto ry cz n y c h ? "

Za prawidłowe uznano odpowiedzi mówiące, że za pomocą k o lo ­ rów przedstaw ione są t e r y t o r ia /z ie m ie , państwa i t p . / lu b fa k ty h is to r y c z n e , ja k ie m iały m ie jsc e na ty ch o b szarach .

Aż 87% badanych o d p o w ied zia ło, że koloram i oznacza s ię na mapach h isto ry cz n y c h odpowiednie t e r y t o r ia . Je d y n ie 8%

uw ażało, że oprócz te ry to rió w koloram i zaznacza s ię te ż fa k ty i w ydarzenia h is to r y c z n e . Tak w ięc można s tw ie r d z ić , że 95% badanych zdawało so b ie sprawę z przezn aczen ia sym boliki kolorów na te g o ro d za ju mapach. Wydaje s ię jednak ciekaw e, że w p ytaniu pierwszym te g o spraw dzianu, podczas porówna­

n ia mapy fiz y c z n e j z h is to r y c z n ą , ty lk o 10% uczniów p is a ło , że t e same k o lo ry ozn aczają na mapach co in n ego. Świadczy t o , że w p ro c e sie dydaktycznym n ie c z ę s to dochodzi do kon­

f r o n t a c ji ty c h map.

O s ta tn ie - p ią te p y ta n ie sp ra w d zia n u ,d o ty czy ło porów­

nania wspomnianych uprzednio map: f iz y c z n e j i h is to r y c z n e j.

Brzm iało ono: "Na czym p olega r ó ż n ic a w rozpatryw aniu od­

l e g ł o ś c i i obszarów na mapie f iz y c z n e j i na mapie h is to r y c z n e j"? Sformułowane z o s ta ło w c e lu s tw ie rd z e n ia , czy badani d o s tr z e g a ją ró ż n ice w yrażające s ię w tym przypadku h is t o ­ rycznym aspektem czasow o-przestrzennym . Innymi słow y: czy używ ając mapy do celów h isto ry c z n y c h , b io rą c pod uwagę czas

rozgrywanych na t e j p r z e s tr z e n i wydarzeń, k tóry determ inu­

je zmienność określon ych obszarów; np. czy ro z p a tru ją c ob­

sz a r państwa B olesław a Chrobrego n ie m odernizują tego p oję­

c i a , u to żsa m ia ją c je z wyglądem obecnej P o l s k i . Czy o dleg­

ło ś ć do p rze b y cia przez lu d z i w tamtym c z a sie , przy prymityw­

nych środkach lo k o m o c ji, n ie j e s t d la n ich równoznaczna z d z is ie js z y m dystansem pokonywanym samochodem czy samolotem.

Okazało s i ę , że odpowiedź na t o p ytan ie sp ra w iła ucz­

niom dużo kłop otów . Przy ocen ie odpowiedzi w zięto pod uwagę n a stę p u ją ce m o żliw o ści: - n ie ma r ó ż n ic y ; - o k re śle n ie ró ż ­ n icy w k o n te k ście w yjaśniającym asp ek t czaso w o-p rzestrzen n y;

- inne odpow iedzi, w tym te ż bardzo ogólne i n ie na tem at.

Je d y n ie 7% badanych w yraźnie zazn aczyło w odpowiedziach a sp ek t cza so w o-p rzestrzen n y , tz n . w y ja ś n iło , że ro z p a tru ją c t e o d le g ło ś c i n ależy p a trzeć na n ie przez pryzmat okresu /c z a s u /, ja k ie g o d o ty cz ą . O d le g ło ś c i t e , bardzo zb liż o n e do obecnych, przy ówczesnym s ta n ie c y w iliz a c ji b yły o w ie­

l e tr u d n ie js z e do pokonania. Podobnie b yło z obszaram i, a k o n k retn ie z problemem ic h zagospodarowania i p rzy d a tn ości do celów gospod arki narodow ej.

N ajw ięcej uzyskano odpowiedzi zbyt ogólnych lu b n ie na tem a t, k tó re zakw alifikow ano ja k o " in n e " ; b y ło ic h 56%.

Także stosunkowo duży procent badanych n ie u d z i e lił o żadnej odpowiedzi -

19

%» a 17% s tw ie r d z iło w yraźnie, że n ie ma żad­

n ej r ó ż n ic y . T ak i ro zk ła d odpowiedzi wydaje s ię być spowo­

dowany w ystępu jącą uprzednio te n d en cją do ilu s tr a c y jn e g o używania omawianej pomocy. W yraźnie uw idocznia s ię tu brak w ykorzystyw ania map do porównań, w nioskow ania,czy te ż k s z ta ł­

tow ania p o jęć h isto ry c z n y c h , co ju ż n ie je d n o k ro tn ie można b y ło zauważyć w analizow anych wypowiedziach ankietow ych.

O gó ln ie stw ie r d z ić te ż można, i ż w wynikach badań wyraźnie n ie w y stą p iły zróżnicow ania środow iskow e.

0 i l e w yniki sprawdzianu 2 . 1 . 1 . dawały podstawy do pew­

nego optymizmu, o t y l e odpowiedzi w spraw dzianie 2 .1 .2 . p rzed staw iały s ię znacznie g o r z e j. O p iera ją c s ię na nich

można s tw ie r d z ić , że badani u czn iow ie m ie li ogólne przygo­

tow anie k a r to g r a fic z n e w y sta rc z a ją ce do pracy z mapą h is t o ­ ry cz n ą . Też w ogólnym z a r y s ie zdaw ali so b ie sprawę z odmien­

n o śc i mapy h is t o r y c z n e j. S ła b ie j n atom iast d o s tr z e g a li spe­

c y fik ę mapy h is to r y c z n e j. W odpow iedziach, k tó r e te g o wyma­

g a ły przew ażnie brak b y ło bowiem szczegółow ych w y ja śn ie ń , m iały one c z ę s to ch a ra k te r n iep ełn y i ogóln ikow y. P o tw ie r­

dzałoby to p rzy p u szczen ie o ilu s tr a c y jn y m , a w ięc - w naszym mniemaniu - niepełnym w ykorzystyw aniu mapy w p ro c e sie nau­

c z a n ia h i s t o r i i , co bardzo b lis k o koresponduje z wnioskami w yciągniętym i z wypowiedzi ankietow anych n a u c z y c ie li i u cz­

niów ^.

PRZYPISY

Л E . T r z c iń s k a , Techn ika pracy z mapą h is to r y c z n ą u cz ­ niów k la s I lic e a ln y c h , ’’Wiadomości H isto ry cz n e ” 1985» nr 3»

s .

250

- 2 5 5 ; A . Z i e l e c k i , Mapa w nauczaniu h i s t o r i i , War­

szawa 1984

2 Częściow e w yniki badań związanych z tym eksperymen­

tem opublikow ał a u to r w a r ty k u le : "S to p ie ń u m ie ję tn o ś c i lo ­ k a l i z a c j i p rz e strz e n n e j faktów h isto ry cz n y c h u m łodzieży s z k o ln e j" , / w : / R oczn ik K o m isji Nauk P ed a go giczn y ch , t . X X X II, 1 9 8 4 , s . 101 -

115

.

5 Р о г . H . R a d licz-R O h low a , G e o g r a fia fiz y c z n a ogólna d la k la s y I liceu m o g ó ln o k s z ta łc ą c e g o , Warszawa 1 9 7 1 ,

s . 49 - 50. _________ _ _ ______

4 Zob. J . D o w iat, H is to r ia d la k la sy I liceu m ogólno­

k s z ta łc ą c e g o , Warszawa 1 9 7 2 , s . 4 1 , 6 8 , 1 2 2 .

5 Zob. C . Nanke, L . P io tr o w ic z , W. Semkowicz, Mały a t ­ la s h is to r y c z n y , Warszawa 196 7; t e ż : L . P io tr o w ic z , A tla s do h i s t o r i i s t a r o ż y t n e j, Warszawa 1 9 6 0 .

6 Zob. H . R a d licz-R tth lo w a , op. c i t . , s , 50»

? Tamże, s . 4 9 -5 0 , 2 8 4 .

® Tamże, s« 2 8 2 . Za odpowiedź prawidłową uznano ta k że sform ułow ania, k tó re n ie m usiały brzm ieć id e n ty c z n ie z przy­

to c z o n ą d e f i n i c j ą , a le odpowiadały j e j m ery to ry czn ie .

9 Zob , I . Marmon, W ykorzystywanie map w nauczaniu i u - czen iu s ię h i s t o r i i w o p in ii n a u c z y c ie li i uczn iów , "Wiado­