Supermocarstwa i mocarstwa regionalne współcześnie. Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Supermocarstwa i mocarstwa regionalne współcześnie

Wprowadzenie Przeczytaj

Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

We współczesnym świecie funkcjonują liczne państwa, które odgrywają rolę mocarstw regionalnych lub supermocarstw globalnych. Część państw traci znaczenie, upada lub znika z areny dziejowej, inne rosną w siłę. Przemijanie imperiów jest procesem nieuniknionym, o czym przekonało się Imperium Romanum, imperium osmańskie czy Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Dlatego należy dokonać przeglądu współczesnych mocarstw i supermocarstw oraz ich wpływu na otaczającą nas rzeczywistość.

Twoje cele

Wyjaśnisz pojęcie ładu międzynarodowego i podasz jego typy.

Scharakteryzujesz przykłady współczesnych supermocarstw.

Ocenisz rolę regionalnych mocarstw niezachodnich na przykładzie Chińskiej Republiki Ludowej, Federacji Rosyjskiej, Republiki Indii i Federacyjnej Republiki Brazylii.

Przedstawisz wpływ współczesnych supermocarstw na sytuację polityczną na świecie.

Supermocarstwa i mocarstwa regionalne współcześnie

Źródło: licencja: CC 0.

(3)

Przeczytaj

Ład międzynarodowy

Konsekwencją stosunków międzynarodowych jest funkcjonowanie określonego ładu międzynarodowego, który opiera się na stanie równowagi między poszczególnymi państwami. Stworzenie i utrzymanie takiego ładu stanowi wyzwanie, jakie przed rządzącymi poszczególnych państw stawia współczesny świat. Jest to o tyle trudne, że interesy państw często się wzajemnie wykluczają. Dlatego ważną rolę odgrywa umiejętność dochodzenia do konsensusu, zawieranie kompromisów i trzymanie się zasad obowiązującego prawa międzynarodowego. Należy pamiętać, że w wyniku rozwoju technologicznego coraz większa liczba państw jest zaliczana do potęg nuklearnych, dysponujących bronią jądrową. Tym samym trudniej jest utrzymać ład międzynarodowy. Zakończenie II wojny światowej spowodowało, że zmienił się układ sił na świecie; dotychczasowe mocarstwa straciły na znaczeniu, za to powstały dwa supermocarstwa atomowe, które przez blisko pół wieku nadawały ton ładowi międzynarodowemu na świecie.

Rodzaje ładu międzynarodowego

Najbardziej upowszechniony sposób charakteryzowania ładu międzynarodowego opiera się na liczeniu jego biegunów, czyli mocarstw, które wpływają na kształtowanie się stosunków międzynarodowych.

Wyróżniamy ład:

jednobiegunowy

Charakteryzuje się dominacją jednego mocarstwa na świecie, które bywa nazywane hipermocarstwem.

Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia po 1991 roku i upadku Związku Socjalistycznych Republik

Sowieckich, kiedy jedynym supermocarstwem pozostały Stany Zjednoczone. Należy jednak pamiętać, że taka sytuacja nie trwa długo, zawsze znajdzie się nowy kandydat startujący do rangi supermocarstwa.

dwubiegunowy (bipolarny)

Występuje, gdy mamy do czynienia z rywalizacją dwóch mocarstw, które mają pozycję dominującą nad pozostałymi państwami. Jego najlepszym przykładem będą stosunki między ZSRS i USA w okresie zimnej wojny.

wielobiegunowy

System polega na funkcjonowaniu trzech lub więcej mocarstw na świecie. W ramach tego systemu możemy wyróżnić:

system trójbiegunowy – funkcjonował w latach drugiej wojny światowej;

system czterobiegunowy, jaki występował po zakończeniu II wojny światowej, przed rozpoczęciem zimnej wojny;

system pięcio-, sześciobiegunowy występuje współcześnie, a jego skład regularnie się zmienia.

Pojawiła się też śmiała koncepcja mówiąca, że świat będzie funkcjonować bez biegunów, co może prowadzić do anarchii.

Supermocarstwa i mocarstwa

Współcześnie mamy do czynienia z jedynym supermocarstwem na świecie – USA, mocarstwami światowymi w postaci Unii Europejskiej, Chin i Rosji oraz mocarstwami regionalnymi, wśród których na pierwszy plan wysuwają się Indie, Brazylia i Japonia. Tu należy zaznaczyć, że dane państwo może być supermocarstwem tylko w określonej dziedzinie. Przykładowo Chiny są już obecnie supermocarstwem pod względem gospodarczym, które około 2030 roku wyprzedzi USA.

(4)

Przewidywana dystrybucja opiera się na obecnych założeniach, PKB i wydatki wojskowe są w ujęciu PPP.

Oprac. na podst. Czy Chiny mają to, czego trzeba, aby być światowym supermocarstwem? , forsal.pl.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zwróć uwagę na inne państwa regionu Azji.

USA jako jedyne supermocarstwo na świecie stara się utrzymywać ład międzynarodowy przez utrzymywanie wysokiego budżetu obronnego w postaci 3,1% PKB. W przeliczeniu daje to 609,8 miliardów dolarów; dla porównania drugie z kolei Chiny przeznaczają na ten cel 1,9% PKB, czyli 228,2 miliardów dolarów. Oznacza to dużą siłę militarną USA, co widać na poniższym zestawieniu

w porównaniu z Chinami, które jednak dysponują większą liczbą żołnierzy w służbie czynnej.

W pozostałych elementach przeważają Amerykanie.

Porównanie siły militarnej USA i Chin

Porównanie potencjału nuklearnego mocarstw atomowych: na pierwsze miejsce wysuwa się Rosja, nawet przed USA, co jest spuścizną po okresie rywalizacji zimnowojennej. Stany Zjednoczone mają przewagę w liczbie rakiet rozlokowanych na świecie. Pozostałe państwa atomowe są daleko w tyle.

Oprac. na podst. Szacowane globalne zapasy głowic jądrowych, 2018, techpedia.pl [dostęp: 29.09.2020].

By państwo było supermocarstwem, musi posiadać bazy wojskowe na obszarach ważnych strategicznie.

Poniżej na ilustracji widać rozmieszczenie baz wojskowych USA, Chin i Indii w basenie Oceanu

Spokojnego. To wszystko wymaga dużych nakładów ﬁnansowych, dlatego nie każde państwo na to stać.

Oprac. na podst. Stockholm Interna onal Peace Research Ins tute: Międzynarodowy Instytut Studiów Strategicznych Bilans Wojskowy 2018, bloomberg.com.

Źródło: EnglishSquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Oprac. na podst. Stockholm Interna onal Peace Research Ins tute: Międzynarodowy Instytut Studiów Strategicznych Bilans Wojskowy 2018, bloomberg.com.

Źródło: EnglishSquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 



 



(5)

Bazy wojskowe USA, Chin i Indii w basenie Oceanu Spokojnego Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

BRICS

Do 13 kwietnia 2011 roku była to grupa czterech rozwijających się mocarstw regionalnych: Brazylii, Rosji, Indii oraz Chin, w 2011 roku dołączyła do nich Republika Południowej Afryki. W ten sposób powstała nazwa BRICS, która pochodzi od pierwszych liter nazw państw członkowskich. BRICS powstało w 2001 roku na bazie prognozy wydanej przez Goldman Sachs o tym, że państwa te będą w przyszłości

odgrywać rolę mocarstw. BRICS nie jest sojuszem politycznym, lecz zrzeszeniem państw, które dążą do utworzenia nowego systemu walutowego, zwiększenia roli krajów rozwijających się i zreformowania ONZ.

Głowy państw BRIC, 2010: Dmitrij Miedwiediew, Luiz Inácio Lula da Silva, Hu Jintao i Manmohan Singh Źródło: José Cruz/ABr, licencja: CC BY 3.0.

Państwa tworzące BRICS są bardzo zróżnicowane pod względem gospodarczym. Gospodarka Rosji opiera się na towarze, Chin – na eksporcie, Indie są największym rynkiem konsumenckim, Brazylia najlepiej rozwinęła strukturę gospodarki, RPA zaś to obecnie najszybciej rozwijająca się część Afryki. Dla państw członkowskich funkcjonowanie w ramach BRICS jest szansą na poprawę pozycji

międzynarodowej.

Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW)

(6)

Szczyt przywódców państw członkowskich Szanghajskiej Organizacji Współpracy w Astanie, 9 czerwca 2017 (w tle logo organizacji)

Źródło: Presiden al Press and Informa on Oﬃce, licencja: CC BY 4.0.

Organizacją, która ma za zadanie wzmocnić poczucie bezpieczeństwa w Azji, jest Szanghajska

Organizacja Współpracy, powstała 15 czerwca 2001 roku z inicjatywy Rosji, Chin, Kazachstanu, Kirgistanu i Tadżykistanu, tworzących do tej pory szanghajską piątkę. Z czasem organizacja powiększyła się

o Uzbekistan, Indie i Pakistan. Pierwsze skrzypce w organizacji grają Rosja i Chiny, dla których jest to forma dążenia do realizacji supermocarstwowych marzeń. Jednak SOW pozostaje na razie tylko paktem politycznym, mimo że niektórzy chcą go przekształcić w organizację również militarną.

Słownik

ład międzynarodowy

(system międzynarodowy, porządek międzynarodowy); wynik, wypadkowa stanu stosunków między państwami, a szczególnie między mocarstwami; jego zasadniczym elementem jest stan równowagi sił, głównie jądrowych

mocarstwo

państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny pełni ważną rolę na świecie, jest potęgą, a zarazem przewyższa inne państwa, odgrywa odpowiednią rolę, kreuje w znacznym stopniu stosunki międzynarodowe we wszystkich dziedzinach, ma znaczne możliwości wewnętrzne (militarne, ekonomiczne etc.)

supermocarstwo

państwo (mocarstwo) dysponujące największym potencjałem politycznym, militarnym oraz

gospodarczym i mogące w skuteczny sposób kreować stosunki globalne, dzięki czemu ma większe znaczenie niż pozostałe mocarstwa

(7)

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą interaktywną i wykonaj polecenia.

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, jakie są konsekwencje pandemii dla pozycji mocarstw na świecie.

Ćwiczenie 2

Rozstrzygnij, czy USA to jedyne supermocarstwo na świecie. Odpowiedź uzasadnij.">

Uzasadnienie:

Ćwiczenie 3

Zastanów się, jaka jest pozycja gospodarcza Polski na świecie.

(8)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, czym jest ład międzynarodowy. 輸

Ćwiczenie 2

Wskaż, z jakim rodzajem ładu międzynarodowego mieliśmy do czynienia w okresie zimnej wojny. 輸

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z fotograﬁą i wykonaj polecenie.

Źródło: JOSN Oscar Sosa (USN), domena publiczna.

Wyjaśnij, jaka część potencjału militarnego państwa świadczy o jego mocarstwowej pozycji na świecie.

醙

(9)

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

Wyjaśnij, jakie państwa tworzą BRICS.

醙

BRICS – jakie państwa należą?

BRICS to nic innego, jak określenie stosowane wobec grupy tak zwanych krajów rozwijających się, a więc tych, których gospodarka wciąż jeszcze rośnie w siłę i stara się dogonić najpotężniejsze kraje świata (np. Stany Zjednoczone czy Niemcy).

Określenia BRICS nie stosuje się jednak wobec wszystkich krajów rozwijających się, lecz jedynie wobec tych najbogatszych, które współtworzą grupę BRICS.

Źródło: BRICS – jakie państwa należą?, dostępny w internecie: zadluzenia.com [dostęp 31.08.2020 r.].

“

Ćwiczenie 5

Dokonaj analizy wykresu i wykonaj polecenie.

Oprac. na podst. List of countries by past and projected GDP (PPP), en.wikipedia.org [dostęp: 30.09.2020].

Wyjaśnij, jakie są prognozy PKB w parytecie siły nabywczej Chin i USA.

醙

(10)

Ćwiczenie 6

Rozstrzygnij, jaką rolę pełni Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, tworzona przez Federację Rosyjską.

難

Putin: Rosja mimo sankcji wzmacnia pozycję na światowym rynku broni

Eksport rosyjskiego uzbrojenia i sprzętu wojskowego rośnie; Rosja wzmacnia swoją pozycję na światowym rynku zbrojeniowym nawet mimo sankcji – ocenił w poniedziałek prezydent Władimir Pu n na posiedzeniu komisji ds. współpracy wojskowo‑technicznej z zagranicą.

„Pozycje Rosji na globalnym rynku broni umacniają się i to mimo nasilenia reżimu sankcji i nieuczciwej konkurencji” – powiedział Pu n. Poinformował, że wartość wyeksportowanej przez Rosją w br. produkcji zbrojeniowej sięgnęła 13 mld USD, czyli ponad 2 mld więcej, niż było to w analogicznym okresie zeszłego roku.

Ogółem zaś por el zamówień na rosyjskie uzbrojenie przekracza 50 mld USD – dodał.

Ponad jedna trzecia rosyjskiego eksportu broni przypada na kraje członkowskie poradzieckiej Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), tworzoną przez część z nich Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (ros. skrót ODKB) i na innych tradycyjnych partnerów Rosji, w tym w Afryce – wyjaśnił Pu n.

Rosyjski prezydent ocenił, że należy „stale, w czasie rzeczywistym, analizować sytuację na rynkach regionalnych i uwzględniać zmieniające się potrzeby nabywców”.

Źródło: Pu n: Rosja mimo sankcji wzmacnia pozycję na światowym rynku broni, 16.12.2019 r., dostępny w internecie: forsal.pl [dostęp 31.08.2020 r.].

“

(11)

Ćwiczenie 7

Rozstrzygnij, czy Indie mają szansę na stanie się mocarstwem. Odpowiedź uzasadnij.">

Uzasadnienie:

難

Wojciech Tomaszewski

Tomaszewski: Indie. Jak rodzi się nowe mocarstwo

Światowa strategia Indii

Celem tej strategii jest uzyskanie przez Indie statusu światowego mocarstwa.

Dokonanie tego będzie możliwe przy spełnieniu jednocześnie trzech warunków.

Pierwszy z nich to uzyskanie odpowiedniej siły ekonomicznej. Indie już są na tej drodze. Ich procentowy wzrost PKB nie jest niższy niż w Chinach, a nawet trochę wyższy. Dalsze perspektywy rozwoju są powszechnie uważane za dość dobre i przewiduje się, że za kilkanaście lat Indie staną się jedną z lokomotyw światowej gospodarki. Drugim warunkiem jest uzyskanie odpowiedniego potencjału

militarnego, mogącego chronić pozycję kraju w międzynarodowych relacjach. Indie systematycznie rozbudowują swoje siły zbrojne, zwłaszcza marynarkę wojenną, która ma dominować na Oceanie Indyjskim, uważanym w Delhi za mare nostrum.

Do 2020 roku Indie mają dysponować trzema lotniskowcami, co zapewni im przewagę nad ﬂotą chińską. Trzecim warunkiem jest posiadanie odpowiedniej pozycji politycznej. Indie na razie nie posiadają takiej pozycji, ale realizują ten warunek w tzw. koncepcji Quad, czyli w nieformalnym antychińskim przymierzu czterech państw: USA, Japonii, Indii i Australii. Wszystkie te państwa czują się w większym lub mniejszym stopniu zagrożone wzrastającą potęgą Chin. Jednakże Indie mają też własną światową strategię, niekoniecznie zbieżną z interesami np.

USA. Mówił o niej premier Modi w Davos.

Źródło: Wojciech Tomaszewski, Tomaszewski: Indie. Jak rodzi się nowe mocarstwo, 3.04.2018 r., dostępny w internecie: nczas.com [dostęp 31.08.2020 r.].

“

(12)

Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, czy stwierdzenie Sun Zi ze „Sztuki wojny” jest nadal aktualne.

難

Czy Chiny mają to, czego trzeba, aby być światowym supermocarstwem?

Jak kosztowne jest utrzymanie statusu światowego supermocarstwa doskonale wiedzą Stany Zjednoczone. Chiny też aspirują do tego miana, dążąc do rozszerzenia strefy swoich wpływów po oba bieguny. Jednak czy Państwo Środka stać na to, aby być supermocarstwem? Utrzymanie dużej armii, misji dyplomatycznych i udzielanie pomocy zagranicznej to duże koszty. A im strefa wpływów Chin będzie większa, tym większe będą koszty, co może ostudzić ambicje prezydenta Xi Jinpinga. Jak napisał dwa i pół tysiąca lat temu chiński generał Sun Zi w „Sztuce wojennej”,

„najpierw policz koszty”.

Pod względem gospodarczym Chiny już teraz są supermocarstwem. Gospodarka Państwa Środka wyrażona w parytecie siły nabywczej jest większa niż USA.

A biorąc pod uwagę to, że w Chinach rynek konsumentów jest znacznie większy niż w Stanach i że w przyszłości konsumenci staną się bogatsi niż są dzisiaj, przewaga gospodarki Chin będzie nadal rosła.

Źródło: Czy Chiny mają to, czego trzeba, aby być światowym supermocarstwem?, 2018.09.2018 r., dostępny w internecie: forsal.pl [dostęp 31.08.2020 r.].

“

(13)

Dla nauczyciela

Autor: Justyna Szymańska

Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie

Temat: Supermocarstwa i mocarstwa regionalne współcześnie Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

XIII. Ład międzynarodowy. Uczeń:

1) rozróżnia typy ładów międzynarodowych (monocentryczny, dwubiegunowy, policentryczny), odwołując się do historii XX i XXI wieku; przedstawia na przykładach znaczenie supermocarstw dla funkcjonowania tych ładów;

8) wykazuje, że regionalne mocarstwa niezachodnie (Chińska Republika Ludowa, Republika Indii, Federacja Rosyjska, Federacyjna Republika Brazylii) działają w kierunku wzmocnienia własnej pozycji międzynarodowej, także przez organizacje międzynarodowe (BRICS, Szanghajska Organizacja Współpracy).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia pojęcie ładu międzynarodowego i podaje jego typy;

charakteryzuje przykłady współczesnych supermocarstw;

ocenia rolę regionalnych mocarstw niezachodnich na przykładzie Chińskiej Republiki Ludowej, Federacji Rosyjskiej, Republiki Indii i Federacyjnej Republiki Brazylii;

przedstawia wpływ współczesnych supermocarstw na sytuację polityczną na świecie.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

śniegowa kula.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

(14)

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

Chętni/wybrani uczniowie przygotowują prezentację nt. potencjału militarnego światowych mocarstw.

Mogą w tym celu wykorzystać wykresy i mapy zamieszczone w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Przedstawienie tematu „Supermocarstwa i mocarstwa regionalne współcześnie” i celów zajęć.

2. Śniegowa kula. Uczniowie w parach przygotowują wyjaśnienie pojęcia ład międzynarodowy.

Następnie łączą się w czwórki, porównują swoje pomysły, dyskutują i tworzą wspólną wersję propozycji. W kolejnym kroku łączą się w ósemki i coraz liczniejsze grupy, aż powstanie ogólnoklasowa wersja wyjaśnienia. Chętna/wybrana osoba zapisuje propozycję na tablicy.

3. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej widżet z sekcji „Przeczytaj” dot. rodzajów ładu międzynarodowego. Uczniowie charakteryzują rodzaje ładu, a następnie weryﬁkują swoje wiadomości z metriałem.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie wspólnie z nauczycielem analizują mapę przedstawiającą PKB, wydatki na obronność i przewidywania dot. wieku produkcyjnego poszczególnych mocarstw.

2. Przedstawienie prezentacji przygotowanej przez uczniów. Po jej zakończeniu reszta klasy może zadawać prelegentom pytania.

3. Dyskusja na temat: „Broń atomowa czy wzrost gospodarczy – co ma większy wpływ na to, że państwo jest supermocarstwem?”. Uczniowie przedstawiają swoje argumenty, kontrargumenty i opinie. Na zakończenie chętna/wybrana osoba dokonuje podsumowania.

4. Praca z materiałem w sekcji „Sprawdź się”. Uczniowie wspólnie rozwiązują ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych. Wybrana osoba czyta po kolei polecenia. Po upływie czasu na zastanowienie się chętna osoba udziela odpowiedzi. Reszta uczniów ustosunkowuje się do niej, proponując swoje pomysły. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Zespół klasowy analizuje informacje zawarte w materiale z sekcji „Mapa interaktywna” i dyskutuje o wpływie współczesnych supermocarstw i mocarstw na sytuację polityczną na świecie.

Chętna/wybrana osoba zapisuje na tablicy wnioski.

Praca domowa:

1. Przygotuj kilka pytań dotyczących poruszanych na zajęciach zagadnień, których możesz się spodziewać na kartkówce.

Materiały pomocnicze:

J. Bryła, Z. Czachór, W. Malendowski, Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 2016.

Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2018.

(15)

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium z sekcji „Mapa interaktywna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.