Systemy partyjne w państwach demokratycznych. Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Systemy partyjne w państwach demokratycznych

Wprowadzenie Przeczytaj

Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

Systemy partyjne w państwach demokratycznych odzwierciedlają poglądy polityczne społeczeństwa.

Partie tworzące taki system reprezentują interesy polityczne, gospodarcze i społeczne dużych grup obywateli. We współczesnych demokracjach wprowadzają elementy ogólnospołeczne; nie są już partiami klasowymi, ale ciągle wpisują się w oś podziału prawica – lewica. Zaczynają jednak zanikać różnice między nimi, zwłaszcza w przypadku partii znaczących. Partie starają się też odwoływać do tradycji historycznych i interesów grup, wśród których szukają poparcia. Zgodnie z podziałami

w społeczeństwach, wskazują cele i drogi do ich osiągnięcia, które będą odpowiadały interesom obywateli. Systemy partyjne to również wzajemne relacje pomiędzy partiami, poziom polaryzacji sceny politycznej, sposoby rywalizacji lub współpracy. We współczesnych demokracjach te zmienne zależą od poziomu kultury politycznej elit i obywateli. Kultura polityczna jest często wynikiem zadrażnień historycznych i poziomu zamożności społeczeństwa. Inne będą oczekiwania od partii w demokracjach ustabilizowanych, inne zaś w państwach dopiero budujących instytucje demokratyczne. Od trwałości demokracji będzie zależała również stabilność systemu partyjnego i jego przewidywalność.

Twoje cele

Wyjaśnisz znaczenie systemu partyjnego.

Scharakteryzujesz czynniki wpływające na kształt systemu partyjnego.

Przeanalizujesz i porównasz systemy partyjne w państwach demokratycznych o różnych doświadczeniach historycznych.

Systemy partyjne w państwach demokratycznych

Źródło: andibreit, licencja: CC 0.

(3)

Przeczytaj

Belgijski system partyjny

Podział administracyjny Belgii

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Współczesny belgijski system partyjny można zakwaliﬁkować jako model rozbicia wielopartyjnego.

Charakteryzuje go znaczna liczba ugrupowań politycznych uzyskujących mandaty parlamentarne. Wpływ na taką formę systemu partyjnego ma federalny charakter państwa i pojawienie się po II wojnie światowej partii regionalnych o charakterze nacjonalistycznym. Powstawały one zarówno we Flandrii, jak

i w Walonii. Kolejnym etapem kształtowania się współczesnego systemu partyjnego Belgii były podziały narodowościowe w ramach dotychczasowych partii ogólnokrajowych. Zmiany te nastąpiły w partiach chadeckich, socjalistycznych i liberalnych. W rezultacie trzy partie, różniące się doktrynalnie

w kwestiach społeczno‑gospodarczych, przekształciły się w sześć partii. Te z kolei poszerzyły swoje programy o ochronę praw Flamandów lub Walonów. W latach 70. na belgijskiej scenie politycznej pojawiły się kolejne ugrupowania o różnej trwałości i odmiennej pozycji w systemie. Były to np. partie ekologiczne, związane z odrębnymi grupami narodowościowymi. Pod koniec lat 70. powstał również skrajnie prawicowy Blok Flamandzki.

Specyﬁką belgijskiego systemu partyjnego są ugrupowania o różnym proﬁlu politycznym. Poza tradycyjnym podziałem na prawicę i lewicę podstawowe znaczenie dla kształtowania się systemu partyjnego w Belgii ma rozłam narodowościowy, wiążący się ze wzrostem akcentowania

przez Flamandów i Walonów odrębności etnicznych. Podziały narodowe pogłębiane były

zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego obu części federacji belgijskiej. W konsekwencji podziału partyjnego powstały koalicje rządowe, które łączyły ugrupowania ﬂamandzkie i walońskie, a także reprezentowały różne rodziny partii politycznych. Skutkiem tych rozwiązań była krótkotrwałość gabinetów. Do dziś trwa podobna sytuacja, czyli rozdrobnienie systemu partyjnego Belgii.

Charakterystyczne jest również podobne poparcie wyborców dla różnych ugrupowań politycznych oraz porównywalna liczba uzyskiwanych przez kilka partii mandatów parlamentarnych. W konsekwencji trudno stworzyć stabilny rząd federalny. Coraz częściej możemy zaobserwować sytuację długotrwałego braku rządu federalnego lub rządów mniejszościowych, co spowodowane jest trudnościami

w rozmowach koalicyjnych. Przykładem może być sytuacja po wyborach w 2011 roku, kiedy rząd federalny powstał 535 dni po ich przeprowadzeniu. Od 2019 r. w Izbie Reprezentantów (niższej izbie parlamentu federalnego Belgii) zasiadają przedstawiciele następujących partii:

Nowy Sojusz Flamandzki (N‑VA);

Interes Flamandzki (VB);

(4)

Partia Socjalistyczna (Walonia) (PS);

Chrześcijańscy Demokraci i Flamandowie (CD&V);

Robotnicza Partia Belgii (PTB/PvdA);

Flamandzcy Liberałowie i Demokraci (Open VLD);

Ruch Reformatorski (MR);

Partia Socjalistyczna (Flandria) (sp.a);

Ecolo;

Groen;

Centrum Demokratyczno‑Humanistyczne (CDH);

Démocrate Fédéraliste Indépendant (DéFI).

Wskaż czynniki, które wpłynęły na ukształtowanie się systemu partyjnego Belgii. Jakie zagrożenia dla trwałości państwa można w nich zauważyć?

System partyjny Hiszpanii

Podział administracyjny Hiszpanii

Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł

Systemy polityczne

System partyjny współczesnej Hiszpanii zaczął kształtować się w okresie

dwudziestolecia międzywojennego. Okres kolejnych dyktatur ograniczał jednak możliwości jego rozwoju. W okresach rządów niedemokratycznych mogła działać tam tylko jedna partia polityczna, która popierała rządy dyktatorów.

Sytuacja zmieniła się po śmierci gen. F. Franco – rozpoczął się proces demokratyzacji ustroju politycznego Hiszpanii. Jednym z inicjatorów zmian i osobą czuwającą nad ich kierunkiem był król Juan Carlos. W 1976 roku została przyjęta ustawa konstytucyjna, która przywracała wybory i wprowadzała

proporcjonalny system wyborczy do Kongresu Deputowanych oraz zasadę pluralizmu politycznego. Kolejnym krokiem było uregulowanie zasad tworzenia partii politycznych. Dzięki tym decyzjom zaczął kształtować się współczesny

“

(5)

Po wyborach w listopadzie 2019 r. najważniejsze partie na scenie politycznej Hiszpanii to:

Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) – należy do głównego nurtu europejskiej socjaldemokracji;

Partia Ludowa (PP) – ugrupowanie umiarkowanie konserwatywne, nawiązujące również do doktryny liberalizmu i chrześcijańskiej demokracji;

Obywatele – Partia Obywatelska (Ciudadanos) – oﬁcjalną doktryną programową partii jest postępowy liberalizm;

Zjednoczeni Możemy (Unidas Podemos) – koalicja lewicowych partii politycznych;

VOX – partia radykalnej prawicy.

Poza partiami ogólnopaństwowymi w hiszpańskich wspólnotach autonomicznych funkcjonują również partie narodowe i regionalne. Większość z nich na poziomie ogólnokrajowym ma znaczenie regionalne.

Zastanów się, co po 2015 roku wpłynęło na pojawienie się na hiszpańskiej scenie politycznej partii skrajnych.

system partyjny Hiszpanii. Jego ewolucja obejmuje dwa etapy. W latach 1977–

2015 nosił cechy systemu dwupartyjnego, by po kolejnych wyborach w 2015 roku przekształcić się w wielopartyjny. Przed 2015 rokiem tylko dwa ugrupowania rywalizowały o zwycięstwo w wyborach i możliwość tworzenia rządu. W latach 1977–1982 były to Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza oraz Unia

Centrum Demokratycznego utworzona przez Adolfo Suareza, pierwszego niefrankistowskiego premiera Hiszpanii. Po roku 1982 miejsce Unii Centrum Demokratycznego w rywalizacji o władzę przejęła Partia Ludowa. Pomiędzy rokiem 1982 a 2015 doszło do alternacji (wymiany) władzy pomiędzy tymi partiami czterokrotnie. Liczba zdobywanych przez nie głosów wahała się pomiędzy 65.5% w roku 1979 a 84,7% w roku 2008. Dlatego dominowały one w składzie Kongresu Deputowanych, każdorazowo obsadzając ponad 80%

mandatów.

Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 2, Kraków 2020, s. 242.

Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł

Systemy polityczne

Wynikała z tego możliwość tworzenia jednopartyjnych, większościowych rządów. W 2015 roku doszło do poważnej zmiany systemu partyjnego, który utracił dotychczasowe właściwości. Dwie największe partie straciły zdolność do uzyskania większości mandatów w Kongresie Deputowanych i utworzenia jednopartyjnego, większościowego rządu. Łączne poparcie dla nich spadło poniżej 60% (w latach 2015 i 2016), a w 2019 osiągnęło najniższy w historii poziom 45,4%. Liczba partii zdolnych do uzyskania w wyborach

parlamentarnych poparcia przekraczającego 10% wzrosła z dwóch przed 2015 rokiem do czterech (w latach 2015 i 2016) i pięciu w 2019 roku, a miejsce dwóch dużych partii w systemie zajęła jedna duża i cztery średnie.

Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 2, Kraków 2020, s. 241.

“

(6)

System partyjny Austrii

Podział administracyjny Austrii

Współczesny system partyjny w Austrii ukształtował się w dwóch etapach. Pierwszy etap to czas od 1918 roku, czyli od upadku monarchii austro‑węgierskiej do Anschlussu w 1938 roku. Druga faza jego

kształtowania zaczęła się w 1945 roku, a zmiany trwają do dziś. W okresie międzywojennym najważniejsze partie polityczne w Austrii to Socjalistyczna Partia Austrii i Partia

Chrześcijańsko‑Społeczna. Pozostałe były kontrolowane ideologicznie przez Związek Niemieckich Narodowców, czyli zwolenników Anschlussu. Działania partii w tej formie zakończyły się wraz z włączeniem Austrii do Rzeszy w 1938 r., kiedy stała się ona częścią NSDAP. W listopadzie 1945 roku zostały przeprowadzone wybory do Rady Narodowej. Wyniki tych wyborów doprowadziły do odbudowy głównych partii z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Mandaty parlamentarne zostały podzielone pomiędzy Socjalistyczną Partię Austrii i Austriacką Partię Ludową, które uzyskały ponad 90% głosów.

Spowodowało to ukształtowanie się systemu dwupartyjnego. Trzecią siłą stała się Komunistyczna Partia Austrii, ale zdobyła tylko cztery mandaty parlamentarne. W 1955 roku pojawiła się na scenie politycznej Partia Wolności. Równocześnie rywalizacyjny model systemu partyjnego sprzed II wojny światowej, polegający na wzajemnym zwalczaniu się chadeków i socjalistów, zmienił się na model konsensualny, polegający na współpracy, który dawał możliwość utworzenia tzw. „wielkiej koalicji”.

Na przełomie lat 70. i 80. austriacki system partyjny ewoluował w stronę systemu dwuipółpartyjnego.

Dwóm dużym partiom, socjalistycznej i chadeckiej, towarzyszyła mała Partia Wolności, która stała się

„języczkiem u wagi” i mogła decydować o koalicji rządowej. Radykalizacja Partii Ludowej spowodowała jednak rozbicie kształtującego się układu. W latach 90. w skład austriackiego systemu partyjnego wchodziły dwie duże partie: Socjalistyczna Partia Austrii i Austriacka Partia Ludowa, a także mniejsze i pozostające w opozycji wobec rządzącej „wielkiej koalicji” Partia Wolności i Zielona Alternatywa, partia ekologiczna, która w Radzie Narodowej pojawiła się w 1983 roku. Sytuacje wewnętrzne w obu partiach doprowadziły do kryzysu i rozpadu „wielkiej koalicji”. Było to przyczyną przebudowy austriackiej sceny politycznej i powstania systemu partyjnego z przewagą partii prawicowych. W połowie pierwszej dekady XXI w. rozpoczął się proces stopniowego „odmrażania” austriackiego systemu partyjnego. Wielkie partie zaczęły stopniowo tracić dominację. Począwszy od 2006 r., w pięciu kolejnych elekcjach reprezentację parlamentarną uzyskały cztery nowe ugrupowania. Był to radykalnie prawicowy Związek dla Przyszłości Austrii w latach 2006 i 2008, liberalna Nowa Austria od 2013 roku, założony przez biznesmena Franka Stronacha populistyczny Team Stronach für Österreich w 2013 roku, czy wreszcie wywodząca się z ruchu Zielonych Liste Pilz w 2017 roku. Wymienione inicjatywy polityczne nie utrwaliły swojej pozycji na austriackiej scenie politycznej (po ostatnich wyborach w parlamencie pozostała jedynie Nowa Austria), jednak ich pojawienie się świadczyło o tym, że oferta „starych” partii nie zadowala w pełni austriackich wyborców. Powodem, oprócz kryzysu gospodarczego, mogła być niekończąca się seria skandali

(7)

korupcyjnych, w które zamieszani byli politycy największych partii austriackich. Austriackie partie polityczne działają na podstawie ustawy o zadaniach, ﬁnansowaniu i kampanii wyborczej, dlatego pluralizm jest podstawą funkcjonowania demokracji w Austrii. Obecna sytuacja może świadczyć o głębokiej przebudowie austriackiego systemu politycznego w kierunku wielopartyjności. Kolejne wybory 2019 roku wydają się potwierdzać tę tendencję. Wskazują na rozdrobnienie parlamentu i trudności w budowaniu koalicji rządzącej.

Zastanów się, jakie czynniki wpłynęły na zmiany w austriackim systemie partyjnym.

System partyjny Czech

Podział administracyjny Czech na kraje, odpowiedniki polskich województw Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

System partyjny Czech zaczął się kształtować w wyniku tzw. aksamitnej rewolucji, czyli zmiany ustrojowej, która rozpoczęła się w listopadzie 1989 roku. Wprawdzie wówczas Czechy były częścią federacji czechosłowackiej, ale systemy partyjne obu państw, które usamodzielniły się w 1993 roku, od początku powstawały oddzielnie. W początkowym okresie system partyjny Czech można określić mianem zatomizowanego. Polaryzacja istniała wyłącznie pomiędzy partią komunistyczną, która była izolowana i resztą opozycji. W pierwszych demokratycznych wyborach do parlamentu dostały się tylko cztery partie polityczne, co mogło stać się podstawą tworzenia wielopartyjnego systemu. Do roku 2013 ukształtował się dość stabilny system partyjny z wyraźną dominacją dwóch partii politycznych: Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej i prawicowej Obywatelskiej Partii Demokratycznej. Istotną siłą w parlamencie była tradycyjnie Komunistyczna Partia Czech i Moraw, która w czterech kolejnych wyborach zajęła trzecie miejsce pod względem liczby zdobytych mandatów (w 2010 r. czwarte, zachowując jednak liczbę miejsc w Izbie). Partię tę izolowano jednak na scenie politycznej i nie brano jej pod uwagę w rozmowach koalicyjnych. System ten uzupełniała obecność dwóch (w 1996 r. wyjątkowo trzech) mniejszych partii.

Wybory z 2017 roku zepchnęły obie partie lewicowe, Czeską Partię Socjaldemokratyczną i Komunistyczną Partię Czech i Moraw, na odległe pozycje, a Obywatelska Partia Demokratyczna zanotowała drugi

najgorszy wynik w swojej historii. Mandaty zdobyło aż dziewięć partii (w tym trzy nowe, niemające dotąd swoich przedstawicieli w parlamencie), co stworzyło najbardziej rozdrobnioną Izbę od wyborów w 1996 roku. Zwycięzcą wyborów była populistyczna partia ANO, założona przez biznesmena Andrieja Babisa. Na skutek decyzji wyborczych obywateli Czech system wyborczy tego państwa stał się jednym z najbardziej niestabilnych w Europie Środkowej. Partie, które odniosły sukces w wyborach w 2017 roku, nie mają określonego charakteru ideowego i trudno je umieścić na klasycznej osi prawica – lewica. Są to partie populistyczne, które wskazują na konieczność zwiększenia transparentności życia publicznego i walkę

(8)

z korupcją. Brak klarownych ram ideologicznych pomaga w reagowaniu na aktualne problemy i pozwala wprowadzać zmiany programowe na podstawie wyników sondaży.

Wskaż, jakie wydarzenia w Europie mogły wpłynąć na destabilizację czeskiego systemu partyjnego.

System partyjny Węgier

Podział administracyjny Węgier

Podobnie jak w większości państw postsowieckich, system partyjny Węgier zaczął kształtować się w 1989 roku. Już wówczas partie polityczne zaczęły odgrywać rolę głównych aktorów węgierskiego życia politycznego. Szybkiemu wzrostowi znaczenia partii w systemie politycznym nie towarzyszyło

zakorzenienie ich w społeczeństwie. Na Węgrzech utrzymuje się stosunkowo niska liczba partii, choć od początku stały się one głównym kreatorem elit politycznych. Niemal od momentu swojego powstania węgierski system partyjny wykazywał się dużą stabilnością. W XX wieku do parlamentu wchodziło sześć wciąż tych samych partii politycznych. Po wyborach w 2002 roku weszły tylko cztery partie, ale

w dalszym ciągu system można było określić jako wielopartyjny. Prawie wszystkie ugrupowania, funkcjonujące na przełomie wieków w węgierskim systemie partyjnym, powstały w 1989 roku.

W początkowym okresie kształtowania się węgierskiego systemu partyjnego istniały trzy typy ugrupowań:

Partie, które próbowały reaktywować tradycję, nie utrzymały się na scenie politycznej Węgier. Ich wspólną cechą były konﬂikty wewnętrzne wynikające często z prób autorytarnego kierowania partią, a spory te często znajdowały ﬁnał na sali sądowej. Spośród partii założonych po 1989 roku pewne sukcesy odnosiły tylko te, które powstały w wyniku secesji, ale również one miały problemy z trwałością i wprowadzaniem swoich przedstawicieli do parlamentu. W konsekwencji tych sporów zaczął

kształtować się dwubiegunowy (dwublokowy) system partyjny. Linia podziału biegła wzdłuż linii prawica – lewica. Sytuacja zmieniła się po wyborach w 2006 roku, kiedy ówczesny premier przyznał, że sytuacja gospodarcza państwa jest dużo gorsza, niż było to przedstawiane w kampanii wyborczej. Nagranie wyciekło i doprowadziło to do protestów społecznych, których skutkiem był upadek koalicji

i przesunięcie poparcia społecznego na partie prawicowe, w tym uznawany za partię skrajną Jobbik. Te tendencje potwierdziły wybory do Parlamentu Europejskiego z 2009 roku, gdzie przewagę uzyskały

(9)

partie prawicowe Fidesz i Jobbik. Zmiany na scenie politycznej Węgier umocniły się w wyborach parlamentarnych w 2010 roku. Fidesz w tych wyborach uzyskał rekordowy wynik, uzyskując większość konstytucyjną. Od tych wyborów Fidesz i jego lider Victor Orban umacniają swoją pozycję polityczną, a sama partia stała się hegemoniczna.

Sprawdź wyniki wyborów dla Fideszu w kolejnych elekcjach po 2010 roku i uzasadnij hegemoniczność Fideszu.

Słownik

koalicja rządowa

porozumienie partii politycznych w celu powołania wspólnego rządu; rząd koalicyjny tworzony jest z reguły wówczas, gdy żadna z partii nie ma w parlamencie bezwzględnej większości czy innej liczby przedstawicieli wymaganej dla rządów, a rządy sprawowane przez rząd mniejszościowy byłyby mało stabilne

koalicja wyborcza

porozumienie partii politycznych i organizacji związkowych zawierane w celu współdziałania lub współtworzenia list wyborczych, polegające na zgłaszaniu wspólnych kandydatów lub udzielaniu wspólnego poparcia wybranym kandydatom do parlamentu bądź samorządu

polaryzacja sceny politycznej

podział sceny politycznej na dwa bloki, najczęściej prawicę i lewicę, które nie potraﬁą dojść do

wspólnych ustaleń na żadnej płaszczyźnie; polaryzacja sceny politycznej często przenosi się na relacje wewnątrz społeczeństw

rząd mniejszościowy

gabinet w systemie parlamentarnym lub parlamentarno‑gabinetowym, który nie ma poparcia większości deputowanych w parlamencie; zazwyczaj taki gabinet powstaje w wyniku niepowodzenia rozmów koalicyjnych pomiędzy partiami, wynikającego z rozbieżnych poglądów politycznych lub w wyniku rozpadu istniejącej koalicji; rząd mniejszościowy często działa nieskutecznie, wynika to z możliwości blokowania jego decyzji przez większość parlamentarną; rządy mniejszościowe powodują niestabilność polityczną w kraju, często jedynie będąc tylko administratorem polityki państwa do następnych wyborów

system par i hegemonicznej

system partyjny charakteryzujący się istnieniem jednej partii mającej większość władzy i jej kilku legalnych przybudówek mających stworzyć pozory pluralizmu; występował w krajach socjalistycznych należących do bloku wschodniego

stabilność systemu partyjnego

utrwalona na scenie politycznej ilość ugrupowań funkcjonujących w systemie, ich programy polityczne oraz poziom relewantności i jasne zasady wymiany władzy pomiędzy nimi

(10)

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Porównaj systemy partyjne w wybranych państwach europejskich. Wskaż różnice między nimi.

Par e rządzące w wybranych krajach europejskich

Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2

(11)

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia:輸醙難

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z wykresami i wykonaj ćwiczenie.

Oprac. na podst.: Wybory parlamentarne w Hiszpanii w listopadzie 2019 roku, wikipedia.org [online, dostęp:

27.05.2020].

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-ND 3.0.

Oprac. na podst.: Wybory parlamentarne w Hiszpanii w listopadzie 2019 roku, wikipedia.org [online, dostęp:

27.05.2020].

 



 



輸

(12)

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj ćwiczenie.

Belgia przeżywa najdłuższy kryzys rządowy w historii

Negocjacje nad powołaniem nowego belgijskiego rządu po czerwcowych wyborach przeciągają się dłużej niż trwały rekordowo dotąd długie rozmowy po poprzednich wyborach w 2007 r. „Oto rekord, bez którego świetnie byśmy się obeszli. 25 grudnia minie 195 dni kryzysu. Belgia pobije więc rekord najdłuższego kryzysu politycznego w swojej historii, który trwał 194 dni!” – z sarkazmem pisał dziennik

„La Libre Belgique”. „Głosowaliśmy 13 czerwca, gdy kończyła się wiosna. I chociaż mamy już początek zimy, to rządu federalnego jak nie było, tak nie ma! Co gorsza, lata świetlne dzielą nas od porozumienia w tej sprawie” – dodała gazeta.

Frankofoni vs Flamandowie. Kryzys uwypuklił niemożność przezwyciężenia waśni między frankofonami i Flamandami mieszkającymi w Belgii. Na spory językowe, gospodarcze i kulturowe nałożył się po wyborach ostry podział polityczny:

francuskojęzyczna Par a Socjalistyczna pod wodzą Elio Di Rupo dominuje

w pejzażu politycznym na południu kraju i w Brukseli; ale to ﬂamandzcy nacjonaliści z par i N‑VA w czerwcu [2010 r.] zostali największą siłą polityczną kraju, głosząc hasła dalszego uniezależnienia Flandrii. Ich liderem jest Bart De Wever. Ponad pół roku po wyborach parlamentarnych Belgia nie ma nowego rządu, gdyż par om ﬂamandzkim i francuskojęzycznym nie udało się uzgodnić reformy kraju

i wzmocnienia regionów kosztem państwa federalnego, bez czego nie można zacząć rozmów koalicyjnych. Kolejne propozycje kompromisu wysuwane przez Di Rupo nie zadowoliły głównego partnera w rozmowach, a jednocześnie jego rywala

politycznego, jakim jest De Wever.

Źródło: Belgia przeżywa najdłuższy kryzys rządowy w historii, 28.02.2018 r., dostępny w internecie: newsweek.pl [dostęp 27.05.2020 r.].

“

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z tabelą i wykonaj ćwiczenie.

Wyniki wyborów do Rady Narodowej w Austrii w latach 2017 i 2019

Par a

polityczna Rok Liczba oddanych głosów

Odsetek oddanych głosów

Liczba mandatów

Odsetek mandatów

ÖVP

2019 1 789 417 37,5 71 38,8

輸

醙

(13)

ÖVP

2017 1 595 526 31,5 62 33,9

SPÖ

2019 1 011 868 21,2 40 21,9

2017 1 361 746 26,9 52 28,4

FPÖ

2019 772 666 16,2 31 16,9

2017 1 316 442 26,0 51 27,8

NEOS

2019 387 124 8,1 15 8,2

2017 268 518 5,3 10 5,5

JETZT – Liste Pilz

2019 89 169 1,9 0 -

2017 223 543 4,4 8 4,4

Grüne

2019 664 055 13,9 26 14,2

2017 192 638 3,8 0 -

KPÖ

2019 32 736 0,7 0 -

2017 39 689 0,8 0 -

2019 30 211 0,6 0 -

(14)

Inne

2019 30 211 0,6 0 -

2017 71 827 1,4 0 -

Źródło: Österreich, Endgül ges Endergebnis (inkl. Wahlkarten - Gesamt), dostępny w internecie:

wahl19.bmi.gv.at [dostęp 27.05.2020 r.].

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z wykresem i wykonaj ćwiczenie.

Oprac. na podst.: Marek Czyżewski, Wybory do izby poselskiej w 2017 roku jako wynik zmian politycznych w Republice Czeskiej, [w:] „Acta Universita s Lodziensis. Folia Iuridica” nr 84, 2018, s. 142.

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z wykresem i wykonaj ćwiczenie.

Oprac. na podst.: Orban triumfuje na Węgrzech, tvn24.pl [online, dostęp: 27.05.2020].

醙

難

(15)

Ćwiczenie 6

Aureliusz Pędziwol

Politolog Dániel Hegedüs: Wadliwa demokracja na Węgrzech

Powiedziałbym, że lewicowo‑liberalna, postępowa opozycja – Węgierska Par a Socjalistyczna (Magyar Szocialista Párt, MSZP), Demokratyczna Koalicja

(Demokra kus Koalíció, DK) Ferenca Gyurcsány'ego lub nowo utworzony Ruch Momentum (Momentum Mozgalom) – wciąż nie znalazła odpowiedniej strategii, jak mogłaby rzucić wyzwanie Orbánowi. Otwarte pozostaje też pytanie, czy ta słabość jest przyczyną, czy też konsekwencją przytłaczającej pozycji Orbána. Myślę, że i jedno, i drugie.

Nie jest przypadkiem, że węgierskie par e opozycyjne nie mogły się odnowić.

Porównajmy to choćby ze Słowacją, gdzie co cztery lata powstają nowe par e, na scenę polityczną wchodzą nowe siły. Na Węgrzech taki proces odnowy jest

utrudniony, ponieważ opozycja nie ma odpowiedniego dostępu do mediów i innych ważnych zasobów, takich jak ﬁnanse.

Źródło: Aureliusz Pędziwol, Politolog Dániel Hegedüs: Wadliwa demokracja na Węgrzech, 12.05.2019 r., dostępny w internecie: dw.com [dostęp 27.05.2020 r.].

“

難

(16)

Ćwiczenie 7

Robert Alberski

System partyjny Austrii po wyborach do Rady Narodowej

Trzeba jednak pamiętać, że najważniejszym wyzwaniem dla austriackich par i politycznych jest wypracowanie nowego modelu koalicji rządowych, gdyż wszystkie te, które stosowano w okresie II Republiki wydają się mało prawdopodobne.

Oczywiście zarówno „wielka koalicja”, jak i koalicja ÖVP‑FPÖ nadal są

matematycznie możliwe (pierwsza z nich miałaby 111 mandatów, druga – 102), jednak zarówno socjaldemokraci, jak i „wolnościowcy” nie są zainteresowani takim rozwiązaniem. W tych okolicznościach S. Kurz, chcąc uniknąć ryzyka związanego z funkcjonowaniem jednopartyjnego rządu mniejszościowego, zdecydował się na podjęcie negocjacji z Zielonymi. Po sześciu tygodniach rozmów koalicyjnych zakończyły się one zawarciem porozumienia. Zieloni po raz pierwszy w swojej historii stali się członkiem koalicji rządowej, a S. Kurz zyskał większość potrzebną do utworzenia gabinetu. Jednak i to rozwiązanie obarczone jest dużym ryzykiem ze względu na różnice programowe między par ami, zwłaszcza w zakresie praw człowieka, polityki azylowej i klimatycznej.

Źródło: Robert Alberski, System partyjny Austrii po wyborach do Rady Narodowej, Warszawa 2020.

“

難

(17)

Ćwiczenie 8

Czy partia Podemos zmieni Hiszpanię?

Zdaniem politologa, Podemos wpisuje się w istniejącą w Europie tendencję wzrostu poparcia dla ruchów populistycznych. „W niektórych miejscach pojawia się

populizm prawicowy, w innych lewicowy. Ale to ten sam sposób prowadzenia polityki: podział na dobrych i złych, polityków i lud” – zwraca uwagę Rivero.

Eksperci mają wątpliwości, czy charakter polityczny Podemos da się opisać w tradycyjnych kategoriach. Tak o ideologicznej przynależności Podemos

wypowiadał się w wywiadzie udzielonym gazecie „Publico” jej lider, Pablo Iglesias:

„Podział na lewicę i prawicę, te zbiory wartości, które wielu z nas pozwalają się identyﬁkować, mnie, jako osobie lewicowej, nie pozwalają zrozumieć politycznej szachownicy w naszym kraju. My próbujemy tę szachownicę kopnąć, przedstawić inny scenariusz, w którym widać tych z dołu i tych z góry i w tym scenariuszu możliwa jest polityczna zmiana, obrona spraw socjalnych i obywateli”. „Władza nie boi się lewicy, boi się upodmiotowienia ludu i dla Podemos to będzie główny cel” – zadeklarował.

Źródło: Czy par a Podemos zmieni Hiszpanię?, 21.12.2014 r., dostępny w internecie: deon.pl [dostęp 27.05.2020 r.].

“

難

(18)

Dla nauczyciela

Autorka: Anna Wąsiel‑Alberska Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Systemy partyjne w demokracjach europejskich – porównanie Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony VII. Rywalizacja o władzę.

Uczeń:

5) przedstawia na przykładach poszczególnych państw systemy partyjne w państwach demokratycznych:

dwupartyjny, dwublokowy, partii dominującej, dwóch partii dominujących, rozbicia wielopartyjnego, kooperacji partii.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

scharakteryzuje różne procesy kształtowania się systemów partyjnych;

wykaże wpływ czynników historycznych i społecznych na stabilność systemu;

porówna wpływ historycznych uwarunkowań na poparcie społeczne dla partii politycznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

dyskusja;

analiza tekstu literackiego.

Formy zajęć:

burza mózgów;

analiza źródeł;

lekcja odwrócona;

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

(19)

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Uczniowie przed lekcją szukają materiałów charakteryzujących systemy partyjne w wybranych państwach europejskich.

2. Na początku lekcji przypominają deﬁnicję systemu partyjnego i wskazują na różne typy systemów partyjnych.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie w kilkuosobowych grupach na podstawie przygotowanych wcześniej materiałów wykonują prezentacje wskazujące na proces kształtowania się systemów partyjnych w poszczególnych państwach Europy Zachodniej i Środkowej.

2. Osoba reprezentująca grupę prezentuje pracę zespołu i wskazuje na zmiany zachodzące na scenie politycznej państwa, które grupa wybrała, a także na okoliczności i przyczyny tych zmian.

3. Po zaprezentowaniu wszystkich systemów partyjnych rozpoczyna się dyskusja nad stabilnością systemów.

Faza podsumowująca

1. Wybrana osoba podsumowuje dyskusję, wskazując na różnice przyczyn ewentualnej destabilizacji lub stabilności systemu w państwach Europy Środkowej i Zachodniej.

2. Chętna osoba próbuje przewidzieć możliwe przyszłe kształty systemów partyjnych i podsumowuje przyczyny zmian.

Praca domowa:

Przygotuj krótką notatkę na temat systemu partyjnego jednego z państw UE.

Materiały pomocnicze:

Partie i systemy partyjne Europy Środkowej, red. Andrzej Antoszewski, Petra Fiala, Ryszard Herbut, Wrocław 2003.

Marek Bankowicz, Beata Kosowska‑Gąstoł, Systemy polityczne, t. 2, Kraków 2020.

Systemy partyjne państw Unii Europejskiej, red. Beata Kosowska‑Gąstoł, Kraków 2010.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Mapa interaktywna może zostać wykorzystana przy wystąpieniach poszczególnych grup lub ich podsumowaniu.