Ochrona roślin - metody

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Instytut Rolnictwa, Katedra Agronomii

ul. Nowoursynowska 159 02-776 Warszawa

Ochrona roślin - metody

Integrowana ochrona roślin

 zwalczanie szkodników, chorób i chwastów (organizmów szkodliwych) przy użyciu wszystkich dostępnych metod zgodnie z wymaganiami ekonomicznymi, ekologicznymi i toksykologicznymi, które dają pierwszeństwo naturalnym czynnikom ograniczającym i ekonomicznym progom

zagrożenia (wg Międzynarodowej Organizacji Biologicznego i Integrowanego Zwalczania Szkodliwych Zwierząt i Roślin),

 wykorzystanie wszystkich dostępnych metod i technik z zachowaniem ochrony środowiska w celu utrzymania populacji agrofaga na poziomie, który nie zagraża

spowodowaniu nieakceptowalnych ekonomicznie uszkodzeń lub strat (FAO).

Obowiązek przestrzegania integrowanej ochrony roślin wynika z:

 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z 21 października 2009 r. określająca ramy wspólnotowego

działania na rzecz zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin (Dz. U. UE. L. 309).

Cel - dostosowanie ochrony roślin do wymogów rolnictwa zrównoważonego.

 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)

Nr 1107/2009 z 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzenia do obrotu środków ochrony roślin i uchylającego przepisy

dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG (Dz. U. UE. L. 309) – wymóg wprowadzenia od 01.01.2014 r. przez wszystkie kraje

członkowskie Unii Europejskiej integrowanej ochrony roślin.

Akty prawne obowiązujące w Polsce

 Ustawa o środkach ochrony roślin z dnia 8 marca 2013r. (Dz.

U. poz. 455) jednolity tekst ustawy (Dz. U. 2019 r., poz. 1900).

 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013r. w sprawie wymagań integrowanej ochrony

roślin (Dz. U. poz. 505) – wykaz działań polecanych do

stosowania w ramach niechemicznych metod ochrony roślin jeszcze przed zastosowaniem chemicznych środków oraz zasady kiedy możemy stosować chemiczne środki ochrony

roślin. Zgodnie z rozporządzeniem zabiegi chemicznej ochrony roślin mogą być wykonywane przy braku skuteczności

wcześniej podejmowanych działań na podstawie

przeprowadzonego monitoringu występowania organizmów szkodliwych i ich rzeczywistego zagrożenia.

 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 maja 2013r.

w sprawie szkoleń w zakresie środków ochrony roślin (Dz. U. poz. 554).

Wg rozporządzenia ważne jest aby środki ochrony roślin były stosowane przez profesjonalnych użytkowników (osoby, rolników), które przeszły szkolenie w zakresie stosowania środków ochrony roślin.

 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2013r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu

i przechowywaniu środków ochrony roślin (Dz. U. poz. 625).

 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 31 marca 2014r. w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin (Dz. U.

poz. 516).

Prawidłowe stosowanie środków ochrony roślin zapewnia sprzęt sprawny technicznie i odpowiednio skalibrowany, który użyty zgodnie

z przeznaczeniem nie stwarza zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt.

 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 grudnia 2013r. w sprawie potwierdzenia sprawności

technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin (Dz. U. poz. 1686).

Rozporządzenie określa warunki organizacyjno-techniczne

prowadzenia badań sprawności technicznej sprzętu, metodykę tych badań, zakres i sposób dokumentowania tych badań, wymagania jakie powinien spełniać znak kontrolny umieszczany na sprzęcie oraz wzór tego znaku.

 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 grudnia 2013r. w sprawie wymagań dotyczących sprawności technicznej sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin (Dz. U. poz. 1742).

Rozporządzenie określa rodzaje sprzętu przeznaczonego do stosowania środków ochrony roślin, wymagania dotyczące sprawności technicznej sprzętu, odstępy czasu, w jakich przeprowadza się badania.

Nowe regulacje w zakresie zdrowia roślin

 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 2016/2031 z 26 października 2016r. w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin uprawnych

 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)

nr 2017/625 z 15 marca 2017r. w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu

zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin.

 Ustawa o ochronie roślin przed agrofagami z dnia 13 lutego 2020r.

(Dz. U. 2020 r., poz. 424)

 Ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa

Integrowana ochrona roślin jest to „sposób ochrony roślin przed organizmami szkodliwymi polegający

na wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod ochrony roślin, w szczególności metod niechemicznych, w sposób minimalizujący zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwierząt oraz dla środowiska” Ustawa z dnia 8 marca 2013r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. poz. 455), art. 2 pkt. 16.

Strategia integrowanej ochrony roślin opiera się na systematycznie prowadzonych działaniach:

 monitoringu – systematyczna obserwacja

(określenie występowania i liczebności agrofagów);

 prewencji – działania zapobiegawcze;

 interwencji –wykorzystanie chemicznych środków ochrony roślin, w sytuacji kiedy nie przyniosły

efektów działania zapobiegawcze, a inne metody ochrony mogą być nieskuteczne.

Monitoring agrofagów - ważny elementem integrowanej ochrony roślin:

 umożliwia prawidłowe ustalenie terminów zwalczania

agrofagów oraz wspomaganie podjęcia decyzji o opłacalności zabiegu chemicznego,

 zapobiega niepotrzebnemu, nadmiernemu zużyciu środków ochrony roślin przy ograniczeniu ryzyka ewentualnych strat powodowanych przez agrofagi,

 dokonuje oceny szkodliwości agrofagów, której wynikiem jest:

 uzyskanie obrazu rejonizacji występowania agrofagów w danym roku

 przedstawienie zmian w nasileniu szkodliwości na przestrzeni lat

 uzyskanie wiedzy o znaczeniu gospodarczym poszczególnych agrofagów

 prognozowanie zagrożeń dla roślin ze strony nowych dla Polski agrofagów.

Metody agrotechniczne

 termin siewu, ilość i gęstość siewu

 dobór gatunków i odmian roślin

 zmianowanie i płodozmian

 zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne

 nawożenie

 zdrowy materiał siewny i rozmnożeniowy (sadzeniakowy)

Termin siewu - sprzyja szybkiemu kiełkowaniu i wschodom roślin, przyczynia się do ich lepszego ukorzeniania oraz

wzrostu siewek.

np. wczesny siew buraków – mniejsze ryzyko śmietki ćwiklanki, szkodników glebowych, zgorzeli siewek

opóźnienie terminu siewu ozimin – zmniejszenie liczebności ploniarki zbożówki

zbyt wczesny siew zbóż jarych – wydłużony okres wschodów i większe narażenie na patogeny

podkiełkowanie bulw i wczesne sadzenie – mniejsze ryzyko rizoktoniozy, stonki ziemniaczanej i czarnej nóżki.

Gęstość siewu - decyduje o porażeniu roślin przez patogeny lub zaatakowaniu przez szkodniki,

gęste zboża – masowe pojawy ploniarki zbożówki, niezmiarki paskowanej, mszyc oraz septorioza plew, mączniak

prawdziwy, rdza brunatna

zbyt mała gęstość – wzrost zachwaszczenia

zbyt głęboki siew – opóźnione wschody (choroby siewek) oraz bardziej uszkadzane przez drutowce i pędraki

Ilość wysiewu - zagęszczona rozstawa rzędów powoduje wzrost konkurencyjnego oddziaływania roślin na

chwasty (ograniczenie lub wyeliminowanie konieczności stosowania herbicydów).

Dobór gatunków i odmian roślin - niekiedy ogranicza występowanie patogenów i szkodników oraz pozwala oddziaływać na konkurencję pomiędzy roślinami

uprawnymi a chwastami.

Ważne jest, aby gatunki i odmiany były dobrze przystosowane do lokalnych warunków glebowo- klimatycznych, gdyż wówczas będą odporniejsze na agrofagi.

Zmianowanie i płodozmian

1. ograniczenie występowania chorób, szkodników oraz zachwaszczenie,

2. zwiększa biologiczną aktywność gleby (organizmy antagonistyczne w stosunku do patogenów),

3. prawidłowe rozmieszczenie przestrzenne upraw (np. zboża ozime i jare, pomidor i ziemniak).

Dobry płodozmian zawiera rośliny z różnych rodzin botanicznych lub grup roślin (ograniczenie

niebezpieczeństwa występowania wspólnych agrofagów).

Przerwa w uprawie

Kukurydza 2-3 lata (zgnilizna korzeni, zgorzel podstawy łodygi, omacnica prosowianka, drutowce, pędraki,

rolnice, ploniarka zbożówka)

Rzepak – 4 lata (zgorzele siewek, sucha zgnilizna

kapustnych, zgnilizna twardzikowa, czerń krzyżowych, kiła kapusty, słodyszek rzepakowy).

Burak – 4 lata, uprawa roślin mątwikobójczych (gorczyca biała i rzodkiew oleista).

Ziemniak – 3 lata przerwy (rizoktonioza)

Zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne - przygotowanie gleby do siewu i zapewnienie roślinom optymalnych warunków do kiełkowania i wschodów.

Prawidłowo wykonane orki, kultywatorowanie

czy bronowanie zmniejsza zachwaszczenie (ogranicza konkurencję chwastów).

uprawa pożniwna: przyoruje resztki pożniwne (miejsce zimowania wielu patogenów i szkodników), niszczy larwy ploniarki i niezmiarki, szkodniki glebowe oraz

równomiernie umieszcza nasiona chwastów w wierzchniej warstwie gleby.

orka przedzimowa:

1. zabieg fitosanitarny - niszczenie zarodników oraz form przetrwalnikowych patogenów np. fuzariozy liści zbóż, zgorzel podstawy źdźbła, łamliwość źdźbeł

oraz szkodniki np. śmietka, pachówka strąkóweczka, 2. wydobywa na powierzchnię np. gąsienice, poczwarki, osobniki dorosłe, chwasty i ich nasiona oraz pędy

podziemne są uszkadzane czy niszczone przez ujemne temperatury.

Nawożenie - wpływa na wzrost roślin, zbyt wysokie dawki nawozów azotowych przyczyniają się

do nadmiernego wzrostu roślin, silniejszego porażania przez choroby oraz są bardziej atrakcyjne dla szkodników np.

mszyce, omacnica prosowianka (kukurydza)

Nawożenie fosforowo-potasowe sprzyja lepszemu rozwojowi systemu korzeniowego i tkanek mechanicznych (źdźbła są mniej podatne na patogeny oraz mniej chętniej żerują na nich

szkodniki).

Potas, cynk, miedź – hamowanie chorób grzybowych zbóż.

Stosowanie obornika ogranicza masowe pojawianie się nicieni i niektórych owadów (wprowadzane są do gleby organizmy

drapieżne, żerujące na tych szkodnikach).

Zdrowy materiał siewny i sadzeniakowy - znaczenie w ograniczaniu przenoszenia chorób

i szkodników z nasionami, cebulkami oraz sadzonkami.

Materiał rozmnożeniowy powinien więc być dokładnie kontrolowany przed wysadzeniem lub wysianiem.

Powinien pochodzić z kwalifikowanych plantacji nasiennych i szkółek otoczonych specjalną opieką fitosanitarną.

Kwarantanna - zbiór przepisów i różnych działań

 opracowanie listy organizmów kwarantannowych,

 prowadzenie kontroli fitosanitarnej roślin i produktów roślinnych,

 stała obserwacja stanu fitosanitarnego upraw,

 lokalizacja i niszczenie ognisk nowych chorób.

Polska - lista kwarantannowa:

 choroby: wirozy ziemniaka, rak ziemniaka, bakterioza pierścieniowa ziemniaka, paskowana mozaika jęczmienia, śnieć karłowa pszenicy;

 szkodniki: owocarka południówka, wołek kukurydzowy, mątwik ziemniaczany;

 chwasty: chaber rozłogowy, ambrozje, kanianki, zarazy.

Metody hodowlane

Obejmują wprowadzenie do szerokiej praktyki rolniczej

nowych odmian uprawianych gatunków roślin odpornych lub o zwiększonej odporności na choroby

i szkodniki.

 choroby (np. mączniaki właściwe, wirusy czy rak ziemniaka),

 szkodniki (odmiany ziemniaka odporne na mątwika),

 herbicydy (np. burak cukrowy odporny na glifosat – substancję aktywną herbicydu Roundup 360 SL).

Korzyści ze zwiększania różnorodności odporności

genetycznej w programach hodowlanych w powiązaniu z innymi metodami ochrony:

 ograniczenie występowania trudnych do zwalczania agrofagów,

 zmniejszenie zapotrzebowania na środki chemiczne,

 wpływ na zmniejszanie tempa adaptacji patogenów do nowo wprowadzanych odmian odpornych,

 obniżenie kosztów produkcji,

 poprawa plastyczności środowiskowej upraw,

 możliwość zastosowania we wszystkich systemach produkcji rolniczej.

Metody mechaniczne

Polegają na mechanicznym ograniczaniu występowania i zwalczaniu agrofagów oraz niedopuszczaniu

ich w pobliże roślin uprawnych czy przechowywanych produktów.

Zwalczanie sprawców chorób

 ręczne czy mechaniczne zbieranie i usuwanie z pól porażonych roślin uprawnych, np. zboża porażone głownią czy ziemniaki porażone czarną nóżką

 niszczenie żywicieli pośrednich chorób, np. berberys.

Zwalczanie szkodników

 ręczne zbieranie szkodników

 różnego rodzaju pułapki barwne, czy świetlne

 ustawianie ogrodzeń, rowów chwytnych

 odstraszanie zwierząt

 przywabianie owadów poprzez stosowanie specjalnych środków (atraktanty).

Mechaniczne zwalczanie chwastów:

 zboża ozime: są zbędne, jeżeli gleba nie jest zaskorupiona, a łan ma być opryskiwany herbicydami (wykonany zabieg mechaniczny zwiększa koszty ochrony i może być przyczyną uszkodzenia rośliny uprawnej);

 zboża jare: 2-3 krotne bronowanie w terminach:

 przed wschodami zbóż,

 koniec fazy krzewienia.

KUKURYDZA

• bronowanie - po siewie do pierwszych wschodów, w poprzek lub ukośnie do kierunku siewu (brony lekkie),

• bronowanie lub płytkie spulchnianie międzyrzędzi - w okresie wytworzenia 3-5 listków, kiedy siewki dobrze się zakorzenią (opielacze),

• spulchnianie międzyrzędzi

• herbicydy - jako zabieg uzupełniający.

ZIEMNIAKI

• 2-4 krotne redlenie na przemian z bronowaniem - przed

wschodami roślin (brona zgrzebło lub lekka),

• 2-3 krotne obsypywanie roślin i spulchnianie pielnikami - na zmianę po wschodach,

• 2-3 krotne redlenie i

obsypywanie - w zależności od występowania chwastów i

zaskorupiania się roli.

• uprawki mechaniczne - do

wschodów są takie same jak przy pielęgnowaniu wyłącznie

mechanicznym,

• stosowanie herbicydów - krótko przed wschodami na świeżo

uformowane redliny.

PIELĘGNOWANIE MECHANICZNE

PIELĘGNACJA MECHANICZNA Z ZASTOSOWANIEM

HERBICYDÓW

Metody mechanicznego niszczenia perzu

 dla gleb lekkich, polega na wykonaniu wysztorcowanej orki do głębokości 12-14 cm, z której po przeschnięciu wyciąga się

rozłogi perzu kultywatorem i bronami na powierzchnię, następnie grabi się je i wywozi z pola.

Jest to sposób dość skuteczny, ale bardzo pracochłonny i silnie niszczący strukturę gruzełkowatą roli.

 dla gleb zwięzłych, polega na dwukrotnym talerzowaniu

uprzednio podoranego pola w celu pocięcia rozłogów na możliwie krótkie odcinki. Następnie za pomocą pługa z przedpłużkiem,

głębokiego przykrycia kiełkujących odcinków perzu

Skuteczność tych zabiegów zależy głównie od dokładności pocięcia rozłogów oraz głębokości ich przyorania.

Metody mechanicznego niszczenia perzu c.d.

 uniwersalna, polega na 3, 4-krotnym zaoraniu pola w okresie pożniwnym do różnej głębokości. Orki powinno się

przeprowadzać w chwili kiełkowania rozłogów. Ostatnia orka powinna być głęboka do 25-30 cm. Modyfikacja tej metody polega na tym, że po pierwszej orce średniej stosuje się

kilkakrotnie kultywatorowanie.

Pełnego zespołu uprawek pożniwnych nie można stosować corocznie, ze względu na duży koszt i układ następstwa roślin.

Metody fizyczne

Do metod fizycznych należą:

 termiczne odkażanie gleb w szklarni,

 termiczne zaprawianie nasion (głownia pyłkowa pszenicy i jęczmienia),

 zapobieganie przemarznięciu drzew i krzewów (deszczowanie, odymianie),

 miotacze płomieni do niszczenia chwastów.

Metody biologiczne

Obejmują wszystkie nie chemiczne działania wykonywane w celu ograniczania i zwalczania agrofagów.

Metody te polegają na wykorzystywaniu żywych organizmów będących naturalnymi wrogami

zwalczanych organizmów, tj.:

 mikroorganizmy chorobotwórcze i saprofityczne,

 drapieżne owady,

 owadożerne ptaki.

Biologiczne zwalczanie polega na:

 stwarzaniu optymalnych warunków rozwoju organizmom pożytecznym (np. sikorki, biedronki, złotooki),

 introdukcji (wprowadzeniu) nowych gatunków pożytecznych na dane pole,

 produkcji biopreparatów.

Metoda chemiczna – stosowanie chemicznych

środków ochrony roślin w programach integrowanych jest ograniczone tylko

do wypadków, gdy występuje realne zagrożenie plonu, a w zabiegach zaleca się wykorzystanie środków

selektywnych, w najniższych możliwych dawkach oraz terminach dostosowanych

do ochrony entomofauny pożytecznej.

Zabiegi chemiczne stosuje się dopiero wtedy,

gdy szacuje się szkody o znaczeniu gospodarczym (progi ekonomicznej szkodliwości).

Próg ekonomicznej szkodliwości - taka liczba chwastów, szkodników, nasilenie występowania choroby, przy

których mogą wystąpić straty

w plonie wyższe niż wynosi koszt zabiegu ich zwalczania.

Progi szkodliwości niektórych gatunków chwatów w pszenicy ozimej



 przetacznik perski 11 - 25 szt./m²

 przytulia czepna 6 - 10 szt./m²

 maruna bezwonna 5 - 10 szt./m²

 chaber bławatek 1 - 5 szt./m²

Progi szkodliwości niektórych gatunków chwatów w rzepaku ozimym

 ostrożeń polny 1,0 szt./m²

 przytulia czepna 1,0 szt./m²

 rumian polny 3,0 szt./m²

 rumianek pospolity 3,0 szt./m²

 2-liść. jesień 20,0 szt./m²

 2-liść. wiosna 30,0 szt./m²

 1-liść. 10 – 15%

Progi szkodliwości niektórych gatunków chwatów w buraku cukrowym

 komosa biała 5,0 szt./m²

 szarłat szorstki 5,0 szt./m²

 gorczyca polna 5,0 szt./m²

 psianka czarna 15,0 szt./m²

 chwastnica jednostronna 10,0 szt./m²

 włośnica zielona i sina 15,0 szt./m²

 owies głuchy 15,0 szt./m²

Progi ekonomicznej szkodliwości dla wybranych agrofagów - zboża

Agrofag Stopień porażenia rośliny / liczebność szkodnika

Choroby mączniak prawdziwy

70% roślin z porażeniami w fazie początku strzelania w źdźbło

15% porażonej powierzchni liścia

podflagowego w fazie strzelania w źdźbło 1% porażonej powierzchni liścia

flagowego / podflagowego / kłosa w fazie pełni kłoszenia

Szkodniki mszyce na 100 losowo wybranych źdźbeł 5 -10 mszyc na jednym kłosie

skrzypionki 0,5 – 1 larwy na 1 źdźble

Progi ekonomicznej szkodliwości dla wybranych agrofagów - ziemniak

Agrofag Stopień porażenia rośliny / liczebność szkodnika

Choroby zaraza ziemniaka pierwsze znamiona białej grzybni na spodniej stronie liści

Szkodniki mszyce 5-10 mszyc na 100 liściach roślin na plantacji produkcyjnej sadzeniaków stonka

ziemniaczana

10 złóż jaj na 10 roślin (15 jaj/ złoże) 15 larw / 1 roślina

1-2 zimujące chrząszcze/ 25 roślin

Jeżeli zastosowanie chemicznego środka ochrony roślin jest konieczne i ekonomicznie opłacalne wówczas należy wybrać preparat:

 o najmniejszym ryzyku niepożądanego wpływu ubocznego na środowisko,

 o działaniu selektywnym,

 stwarzający minimalne ryzyko uodparnienia się arofagów,

 o stosunkowo krótkim okresie zalegania i minimalnych pozostałościach w środowisku.

Herbicyd -

(nazwa handlowa) np. Apyros 75 WG

Substancja aktywna:

sulfosulfuron 75%

(nazwa zwyczajowa)

Substancja pomocnicza:

• rozpuszczalniki organiczne,

• nośniki.

Środki ochrony roślin - substancje syntetyczne lub pochodzenia naturalnego, służące do zwalczania agrofagów.

Formy użytkowe środków ochrony roślin:

 stałe:

 DS - proszek do suchego zaprawiania nasion,

 WG - granule do sporządzania zawiesiny wodnej,

 SG - granule rozpuszczalne w wodzie;

 płynne (ciekłe):

 SC - koncentraty w postaci stężonej zawiesiny,

 EC - koncentraty do sporządzania emulsji wodnej,

 SL - koncentrat rozpuszczalny,

 OF - koncentrat zawiesinowy rozcieńczony olejem

 FS – płynny koncentrat do zaprawiania nasion

Sposoby stosowania środków ochrony roślin

 zaprawianie

 opryskiwanie

 aerozolowanie

 fumigację

 rozsiewanie

 podlewanie roślin

 przynęcanie

Toksyczność środków ochrony roślin

Toksyczność środków ochrony roślin polega na ich szkodliwym działaniu na człowieka i zwierzęta, gdy dostaną się do ich

organizmu drogą oddechową lub przez skórę.

Toksyczność ostra – zdolność preparatu do wywołania efektu toksycznego po jego podaniu do organizmu w dawce

jednorazowej lub po jednorazowym narażeniu.

Toksyczność chroniczna (przewlekła) – ocenia się podając

codziennie w pożywieniu ½, 1/5, 1/10, 1/20 dawki przyjętej jako letalna.

Na podstawie jej badań ustala się najwyższą dawkę podawaną w ciągu całego życia zwierząt, nie wywołującą żadnych zmian w ich organizmie – ADI (dopuszczalna dawka).

Klasyfikacja środków ochrony roślin w zakresie toksyczności dla ludzi

Określenie toksyczności

Toksyczność ostra doustna (szczur)

LD₅₀ (mg/kg)

Toksyczność ostra skórna LD₅₀

(mg/kg)

Toksyczność ostra inhalacyjna LC₅₀

(mg/kg) Bardzo

toksyczne T+ ≤ 25 ≥ 50 ≤ 0,25 (aerozole)

≤ 0,50 (gazy i pary) Toksyczne T 25 < LD₅₀ ≤ 200 50 < LD₅₀ ≤ 400 0,25 < LC₅₀ ≤ 5

0,50 < LC₅₀ ≤ 2 Szkodliwe Xn 200 < LD₅₀ ≤ 2000 400 < LD₅₀ ≤ 2000 1 < LC₅₀ ≤ 1

2< LC₅₀ ≤ 20

Pozostałe > 2000 > 2000

LD₅₀ (dawka letalna) - ilość preparatu wyrażona

w mg/kg masy ciała zwierząt testowych, powodująca śmierć 50% badanych organizmów.

LC₅₀ - stężenie preparatu w wodzie wyrażone w mg/l powodujące śmierć 50% badanych organizmów po 96 godzinach (miara toksyczności dla ryb).

EC₅₀ - stężenie preparatu w wodzie wyrażone w mg/l

wywołujące określone efekty u 50% badanych organizmów po 48 godzinach (miara toksyczności dla rozwielitki).

Okres karencji – określona liczba dni, jaka musi upłynąć od ostatniego zabiegu do zbioru roślin.

Okres prewencji – określona liczba godzin lub dni, w ciągu których pszczoły, zwierzęta domowe lub ludzie nie powinny stykać się z roślinami, na których wykonywano zabieg

środkiem ochrony roślin.

Podział środków ochrony roślin

Rodzaj środka Charakter środka

Fungicydy grzybobójcze

Insektycydy owadobójcze

Nematocydy mątwikobójcze

Akarycydy roztoczobójcze

Rodentycydy gryzoniobójcze

Moluskocydy ślimakobójcze

Herbicydy chwastobójcze

Regulatory wzrostu i rozwoju roślin

zapobiegające wyleganiu roślin

Adiuwanty środki wspomagające działanie ś.o.r.

Desykanty wpływające na szybsze zasychanie roślin

Sprzedaż środków ochrony roślin

(wg. GUS 2020)

Środki ochrony roślin 2004 2005 2019 w tonach

Ogółem 22 687 41 135 68 907

Owadobójcze 1 542 1 917 8 267

Grzybobójcze + zaprawy 7 038 9 915 17 858 Chwastobójcze 12 868 24 455 36 185 Regulatory wzrostu 1 407 2 483 4 737

Gryzoniobójcze 99 249 131

Pozostałe 1 140 2 116 1 729

w kg substancji czynnej na 1 ha (GO + sady)

Ogółem 0,67 1,3 2,4

Działanie ś.o.r. na roślinie uprawnej:

 kontaktowe

 systemiczne

Sposoby działania fungicydów:

 profilaktyczne

 interwencyjne

Sposoby działania insektycydów:

 kontaktowe

 żołądkowe

 oddechowe (fumiganty)

Zaprawy nasienne

 najskuteczniejsza ochrona od momentu siewu

 zwalczanie niektórych chorób tylko – zaprawianie (głownie, sniecie, zgorzel siewek)

 ekonomiczna i proekologiczna forma ochrony

Fungicydy

 działają przed, w czasie lub bezpośrednio po infekcji, a także po wystąpieniu objawów choroby,

 profilaktyczne (zapobiegawcze) np. nie dopuszczają do kiełkowania zarodników grzybów na powierzchni roślin (środki fungiastyczne);

 lecznicze (interwencyjne) np. stosowane po infekcji w celu zniszczenia patogena, grzybni lub ograniczania ich dalszego rozwoju (środki fungicydalne);

 kontaktowo, tj. na powierzchni roślin tworząc warstewkę ochronną jak również wnikają do tkanek tam, gdzie padają krople cieczy

użytkowej;

 systemicznie, tj. przenikają przez tkankę okrywającą i

przemieszczają się w roślinach z asymilatami, działając najczęściej leczniczo we wszystkich stadiach rozwojowych patogena.

Zoocydy

Insektycydy



kontaktowe - przenikają one przez oskórek i w miejscu działania uszkadzają system nerwowy



żołądkowe - działające toksycznie drogą pokarmową, tj. po zjedzeniu przez owady części opryskanej rośliny



oddechowe (fumiganty) - które przenikają do układu

oddechowego przez przetchlinki i zakłócają procesy

oddychania, działają zarówno na stadia larwalne jak

i dorosłe owady.

Insektycydy, ze względu utrzymywania się na roślinach chronionych dzielimy na:

 powierzchniowe – s.a. pozostaje jedynie na powierzchni rośliny i wykazuje toksyczność kontaktową (w miejscu działania),

 wgłębne – s.a. przenika przez tkanki okrywające roślin i wykazuje działanie żołądkowe na szkodnika,

 systemiczne (układowe) – s.a. przenika przez tkanki okrywające roślin i jest w nich przemieszczana.

W porównaniu do preparatów wgłębnych charakteryzują się dłuższym działaniem w odniesieniu do zwalczanego

szkodnika. Wykorzystywane są w zwalczaniu szkodników o aparacie gębowym kłująco-ssącym (mszyce, pluskwiaki oraz roztocza).

HERBICYDY

Spektrum działania: SELEKTYWNE NIESELEKTYWNE

(TOTALNE)

Sposób działania: SYSTEMICZNE KONTAKTOWE

(układowe) (parzące)

Sposób wnikania:

DOLISTNE DOGLEBOWE DOGLEBOWO-DOLISTNE

Terminy stosowania:

PRZEDSIEWNE POSIEWNE

PRZEDWSCHODOWE POWSCHODOWE

Herbicydy selektywne

 zdolność roślin do rozkładania w tkankach pobranego związku do związków nietoksycznych (inaktywowanie s.a.),

 naturalna odporność roślin na herbicydy (niektóre fazach rozwojowe np. zboża - faza krzewienia),

 budowa anatomiczna i morfologiczna roślin (pokrycie roślin warstwą wosku, włoskami, pionowe ustawienie liści u zbóż),

 różnice w zasięgu systemu korzeniowego roślin uprawnych i chwastów, korzenie roślin chronionych znajdują się głębiej (poza strefą działania herbicydu), zaś korzenie wschodzących chwastów płycej w warstwie w której znajduje się herbicyd.

ADIUWANTY –

Stosuje się je w celu:

 zmodyfikowania właściwości biologicznych substancji aktywnej środka ochrony roślin,

 zmiany parametrów fizykochemicznych cieczy roboczej.

Dodatek adiuwanta pozwala na

 lepsze zwilżenie liści, dzięki czemu zapewniona jest lepsza przyczepność kropli cieczy użytkowej do powierzchni

liścia;

 ułatwienie przenikania substancji aktywnej przez tkankę okrywającą roślin;

 przeciwdziałanie zmywaniu, znoszeniu substancji aktywnej czy jej stratom w wyniku parowania;

 poprawienie efektywności zabiegów ochrony roślin;

 umożliwienie obniżenia zalecanych dawek środków ochrony roślin;

 udoskonalenie techniki stosowania zabiegów ochrony.

Zasady integrowanej ochrony roślin

 znajomość agrofaga, wrogów naturalnych i czynników ograniczających ich liczebność

 znajomość rośliny uprawnej i wzajemnych powiązań pomiędzy organizmami szkodliwymi a rośliną uprawną oraz innymi elementami środowiska,

 znajomość różnych metod ochrony

 umiejętność przewidywania pojawu oraz prawidłowa ocena nasilenia agrofagów

 podejmowanie decyzji o stosowaniu ś.o.r. - progi ekonomicznej szkodliwości

 uwzględnienie wpływu warunków pogodowych

 dostosowanie terminów zwalczania agrofagów do okresów szczególnej ich wrażliwości

 dobór właściwego środka

 przemienne stosowanie preparatów z tych samych grup chemicznych w celu niedopuszczenia do powstania biotypów odpornych.

Warunkiem doboru środka ochrony roślin oraz jego skutecznego działania jest:

 odpowiedni dobór preparatu do rodzaju agrofaga i chronionej rośliny,

 skuteczność i selektywność w stosunku do chronionej rośliny i owadów pożytecznych,

 właściwy termin zabiegu (faza rozwojowa rośliny uprawnej, nasilenie choroby, liczebność szkodników czy chwastów),

 odpowiedni dobór dawki preparatu zapewniający zniszczenie agrofaga przy braku uszkodzenia roślin chronionych,

 dokładne pokrycie cieczą roboczą powierzchni opryskiwanych roślin,

 tolerancja, karencja, prewencja, LD₅₀, długotrwałość utrzymywanie się w glebie,

 układ optymalnych warunków klimatycznych (prędkość wiatru, opady atmosferyczne, nasłonecznienie, temperatura).

Jak stosować środki ochrony roślin zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju?

 stosować zmianowanie substancji aktywnych,

 dostosować termin zwalczania chwastów do okresów szczególnej wrażliwości chwastów na herbicydy

i selektywności rośliny uprawnej,

 decyzję o potrzebie stosowania preparatu należy podejmować na podstawie progów szkodliwości,

 uwzględniać warunki pogodowe w czasie zabiegu,

 dobierać właściwie preparat (skuteczność, spektrum

zwalczanych gatunków, toksyczność, trwałość w środowisku, cena),

 dostosować dawkę, np. herbicydu do stopnia zachwaszczenia oraz dodawać adiuwanty.

Strategia prawidłowego stosowania środków ochrony roślin powinna opierać się na:

 systemie monitorowania patogenów np. wczesnej sygnalizacji, w przewidywaniu ich pojawienia się (podstawa decyzji

o bezpośrednim zwalczaniu w oparciu o progi szkodliwości),

 stosowaniu tylko zarejestrowanych, selektywnych ś.o.r., o krótkim okresie trwałości w środowisku, w najmniejszych dopuszczalnych dawkach,

 regularnej, corocznej kalibracji sprzętu używanego do oprysków,

 stałym pogłębianiu wiedzy dotyczącej interakcji pomiędzy rośliną gospodarzem, patogenami i ich naturalnymi wrogami oraz poznawaniu biologii chwastów.

Integrowana ochrona zbóż

 uprawa odmian o zwiększonej odporności, uwzględnionych rejonizacji;

 prawidłowa uprawa gleby;

 odpowiednie zmianowanie (choroby podsuszkowe, fuzariozy, skrzypionki, mszyce, chwasty);

 unikanie uprawy zbóż jarych w bezpośrednim sąsiedztwie zbóż ozimych tego samego gatunku;

 unikanie zbyt wczesnego siewu zbóż ozimych i zbyt późnego siewu zbóż jarych;

 nawożenie uzależnione od potrzeb roślin i warunków uprawy;

 zwalczanie chorób (zaprawianie nasion, fungicydy) w oparciu o progi ekonomicznej szkodliwości;

 zwalczanie chwastów przy pomocy skutecznych herbicydów.

Integrowana ochrona ziemniaka

 staranne przygotowanie pole jesienią, w celu maksymalnego zwalczania chwastów;

 sadzenie tylko zdrowych sadzeniaków;

 uprawianie odmian o zwiększonej odporności na choroby i nicienie (zwłaszcza w rejonach częstego występowania agrofagów);

 stosowanie minimum 3 – letniej rotacji w zmianowaniu;

 niszczenie naci na 10-14 dni przed zbiorem;

 terminowe zwalczanie chorób i szkodników, w oparciu o

sygnalizację lub stadia fenologiczne, przy zachowaniu rotacji stosowanych środków ochrony roślin;

 zwalczanie chwastów mechanicznie i przy pomocy herbicydów (obsypywanie i bronowanie ograniczać przy małej ilości wody w glebie).

Integrowana ochrona rzepaku - wzajemne wykorzystywaniu uzupełniających się metod:

agrotechnicznych, hodowlanych, mechanicznych, biologicznych i chemicznych. Najczęściej

wykorzystywane są metody agrotechniczne, dobór odmian odpornych lub o podwyższonej odporności, a kiedy metody te nie są wystarczające powinno

stosować się chemiczne środki ochrony roślin po przekroczeniu progu ekonomicznej szkodliwości.

Integrowana ochrona buraka:

 zabiegi agrotechniczne przyspieszające

i ułatwiające wschody buraka - zmniejszenie strat

powstających na skutek działania patogenów zgorzeli siewek,

 zabiegi uprawowe zapewniające prawidłową strukturę i zapobiegające zaskorupieniu gleby oraz niszczące

podeszwę płużną zapobiegają wystąpieniu zgnilizny korzeni,

 przyorywanie jesienią nawozu zielonego z gorczycy odmian mątwikobójczych lub pozostawianie jej na mulcz wpływa na poprawę struktury gleby oraz ogranicza zgnilizny korzeni.

Wszystkie te czynności wywierają korzystny wpływ na zdrowotność roślin.