Zespół metaboliczny u pacjentów ze schizofrenią

(1)

Zespół metaboliczny u pacjentów ze schizofrenią

Metabolic syndrome in patients with schizophrenia

Dominika Dudek

Klinika Psychiatrii Dorosłych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Instytut Farmakologii Państwowej Akademiii Nauk

Adres do korespondencji:

dr hab. n med. Dominika Dudek Klinika Psychiatrii dorosłych CMUJ ul. Koperika 21 a, 31–501 Kraków tel. (12) 424 87 03, faks (12) 424 87 45

STRESZCZENIE

Osoby z rozpoznaniem schizofrenii stanowią grupę szczególnie podatną na schorzenia somatyczne. Jednym z głównych problemów zdrowotnych w tej populacji jest zespół metaboliczny i jego składowe: otyłość, cukrzyca, dyslipidemia. Problemy somatyczne pacjen- tów psychiatrycznych pozostają często nierozpoznane, a więc i nieleczone. Ze zwiększoną chorobowością i nieadekwatną opieką medyczną u chorych na schizofrenię wiąże się więk- sza śmiertelność. Przewidywana długość życia tych osób jest o 20% krótsza w stosunku do populacji ogólnej. Na psychiatrze spoczywa szczególna odpowiedzialność za zdrowie pacjenta, która powinna się wyrażać podjęciem w razie konieczności współpracy z innymi lekarzami i specjalistycznym postępowaniem diagnostycznym i terapeutycznym. W codziennej praktyce niezbędne jest monitorowanie podstawowych parametrów metabolicznych (masa ciała, obwód talii, BMI, stężenie glukozy, profil lipidowy). Powinny temu towarzy- szyć edukacja pacjentów na temat prawidłowej diety, aktywności fizycznej, kontroli masy ciała, objawów cukrzycy oraz motywowanie chorych do podjęcia współpracy w zakresie dbałości o swoje zdrowie. Stosowanie leków przeciwpsychotycznych, zwłaszcza atypowych, które w zróżnicowanym stopniu są obarczone ryzykiem metabolicznych działań nie- pożądanych, wymaga znajomości standardów leczenia oraz przestrzegania zaleceń kon- sultanta krajowego. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 3, 123–130) słowa kluczowe: schizofrenia, zespół metaboliczny, atypowe leki przeciwpsychotyczne

ABSTRACT

People with diagnosis of schizophrenia are especially prone to somatic diseases. Metabo- lic syndrome and its components (obesity, diabetes and dyslipidaemia) are among the key medical problems in this population. Somatic problems of psychiatric patients often rema- in undiagnosed and therefore untreated. Increased morbidity and inadequate medical care among schizophrenic individuals are associated with increased mortality. Their estimated life expectancy is by 20% shorter compared with the general population. The psychiatrist is especially responsible for the patient’s health and this responsibility should be represented by the readiness to cooperate with other physicians, as well as to imply specialist diagno-

(2)

WSTĘP

Pojęcie „schizofrenia” obejmuje grupę za- burzeń psychotycznych, rozpoczynających się zazwyczaj we wczesnej dorosłości, mają- cych przebieg przewlekły, z zaostrzeniami, upośledzających funkcjonowanie i charak- teryzujących się występowaniem objawów pozytywnych (urojenia, omamy, dezorgani- zacja, dziwaczne zachowania, formalne zaburzenia myślenia, niedostosowany afekt) oraz negatywnych (bladość afektywna, alo- gia, apatia, awolicja, anhedonia). Istnieje kilka podtypów choroby, o zróżnicowanych objawach, przebiegu klinicznym i rokowaniu (postać paranoidalna, katatoniczna, hebefre- niczna, niezróżnicowana, rezydualna). Ryzy- ko zachorowania na schizofrenię w ciągu ca- łego życia wynosi około 1%, a roczna zapadal- ność — 7–40/100 000 osób [1] (tab. 1).

Choroba ta stanowi prawdopodobnie główną przyczynę upośledzenia funkcjono- wania osób z zaburzeniami psychicznymi i wymaga przewlekłej, wieloletniej terapii, a zaostrzenia powodują niekiedy koniecz- ność powtarzających się hospitalizacji. Pa- cjenci są zmuszeni do korzystania ze świad- czeń zdrowotnych przez większość swojego życia, w ciągu którego obok choroby psy- chicznej pojawiają się również inne, nieraz poważne problemy zdrowotne. W związku z tym prowadzący lekarz psychiatra jest od- powiedzialny nie tylko za stan psychiczny

i funkcjonowanie społeczne chorego, ale i za stan jego zdrowia somatycznego, co wielo- krotnie wymaga współpracy z lekarzami in- nych specjalności.

ZDROWIE SOMATYCZNE PACJENTÓW ZE SCHIZOFRENIĄ

Osoby z rozpoznaniem schizofrenii stanowią grupę szczególnie podatną na schorzenia somatyczne. W kilku analizach wykazano, że 35–70% pacjentów ze schizofrenią cierpi równocześnie na poważną chorobę soma- tyczną [2]. Jak dowiodły wyniki badania Pa- tient Outcomes Research Team (PORT), obej- mującego grupę 719 osób, u 36% można roz- poznać więcej niż jedną chorobę somatyczną, a u 48% schorzenie jest aktualnie obecne i aktywne [3]. W ostatnich dekadach zmienił się profil problemów zdrowotnych pacjen- tów. O ile dawniej dominowały gruźlica i infekcje przewodu pokarmowego, o tyle od lat 90. XX wieku istotnie dominują choroby układu krążenia, cukrzyca, otyłość, zespół metaboliczny [4]. Obecnie szacuje się, że wy- stąpienie niektórych schorzeń somatycznych u chorych na schizofrenię jest istotnie wyższe niż w populacji ogólnej: 3,6-krotnie chorób sercowo-naczyniowych, 1,5–3,5-krotnie cukrzycy, 2,6-krotnie niedoczynności tarczycy, 1,9-krotnie choroby obturacyjnej płuc, 7-krotnie WZW typu C, 4-krotnie zaburzeń elektrolitowych [6].

stic and therapeutic actions (if there is such need). Monitoring of the basic metabolic parameters (body mass, waist circumference, BMI, glucose concentration, lipid profile) is es- sential in the everyday psychiatric practice. This should be accompanied by the patient education about the rules of correct diet, physical activity, body mass control, symptoms of diabetes, as well as by motivating the patient to cooperate in the process of care taking of his or her health. Using antipsychotics — especially the atypical ones — which have diverse profile of metabolic adverse events risk require knowledge of standards of treatment and obeying the guidelines of the National Consultant for Psychiatry. (Forum Zaburzen Me- tabolicznych 2010, vol. 1, no 3, 123–130)

key words: schizophrenia, metabolic syndrome, atypical antipsychotics

(3)

Wśród schorzeń somatycznych pacjen- tów ze schizofrenią szczególne miejsce zajmuje zespół metaboliczny, którego rozpowszechnienie jest bardzo wysokie i wynosi 37–63% [7]. Jest ono zatem 2–3 razy większe niż w populacji ogólnej, gdzie wy- stępuje w 20–25%. Warto również zwrócić uwagę na współistnienie ze schizofrenią schorzeń, będących składowymi zespołu metabolicznego: otyłości (45–55%), nad- ciśnienia (19–58%), cukrzycy (10–15%), dyslipidemii (25–69%). Do tego dochodzi kolejny czynnik ryzyka choroby niedo- krwiennej serca, jakim jest palenie tytoniu (50–80%) [8].

Mimo tak dużego rozpowszechnienia, problemy somatyczne pacjentów psychiatrycznych pozostają często nierozpoznane, a w konsekwencji — nieleczone. Przy- czyny tego zjawiska są złożone. Należy pamiętać, że schizofrenia i towarzyszące jej objawy psychopatologiczne mogą de- terminować zachowanie chorego: jego

wycofanie, brak zainteresowania wła- snym zdrowiem, zaburzenia komunikacji, dziwaczny i pozornie niewiarygodny spo- sób relacjonowania objawów. Istotnym problemem jest niski poziom edukacji psychiatrów w zakresie opieki somatycz- nej, ograniczenie środków na diagnosty- kę, izolacja wielu ośrodków psychiatrycznych od oddziałów somatycznych [4]. Le- karz psychiatra, nieraz przeciążony liczbą pacjentów, często nie dopytuje o inne, pozapsychiatryczne dolegliwości, a bada- nie przedmiotowe w gabinecie psychia- trycznym należy do rzadkości. Z drugiej strony chory z „etykietką” choroby psy- chicznej, a zwłaszcza schizofrenii, bywa traktowany przez niepsychiatryczne insty- tucje medyczne „po macoszemu” — i dotyczy to nie tylko polskiej rzeczywistości.

Wykazano na przykład, że u chorych ze schizofrenią zastosowanie nowoczesnych metod kardiologii inwazyjnej jest o po- nad 40% mniejsze w porównaniu z popu- Tabela 1

Ogólne kryteria diagnostyczne schizofrenii według ICD-10 [5]

Co najmniej 1 z zespołów, objawów lub przejawów wymienionych niżej w punkcie 1., albo co naj- mniej 2 z objawów i przejawów wymienionych w punkcie 2. — jeżeli występują przez większość cza- su trwania epizodu choroby psychotycznej utrzymującego się przez co najmniej 1 miesiąc (lub okre- sowo w ciągu większości dni tego okresu)

1. Co najmniej jedno z następujących:

a. Echo myśli, nasyłanie i zabieranie myśli oraz odsłonięcie myśli

b. Urojenia oddziaływania, wpływu lub owładnięcia wyraźnie odnoszone do ruchów ciała lub koń- czyn albo do określonych myśli, działań czy odczuć; spostrzeżenie urojeniowe

c. Głosy omamowe, komentujące na bieżąco zachowanie pacjenta albo dyskutujące o nim między sobą lub innego typu głosy omamowe, pochodzące z jakiejś części ciała

d. Utrwalone urojenia innego rodzaju, których treść jest niedostosowana kulturowo i całkowicie nie- możliwa do zaistnienia

2. Lub co najmniej dwa z następujących:

e. Utrwalone omamy z zakresu jakiegokolwiek zmysłu, jeżeli występują każdego dnia w ciągu co najmniej jednego miesiąca i towarzyszą im urojenia (mogą być zwiewne) bez wyraźnej treści afektywnej lub utrwalone myśli nadwartościowe

f. Neologizmy, przerwy lub wstawki w toku myślenia, prowadzące do rozkojarzenia lub niedostoso- wania wypowiedzi

g. Zachowania katatoniczne, takie jak: pobudzenia, zastyganie lub giętkość woskowa, negaty- wizm, mutyzm i osłupienie

h. Objawy „negatywne”, takie jak: apatia, zubożenie wypowiedzi, spłycenie afektu, niespójność reak- cji emocjonalnych (o ile nie są spowodowane depresją lub działaniem leków neuroleptycznych)

vv

Wśród schorzeń

somatycznych

pacjentów

ze schizofrenią

szczególne miejsce

zajmuje zespół

metaboliczny

cc

(4)

lacją ogólną. Również tylko nieznaczny odsetek pacjentów leczonych psychiatrycznie z hiperlipidemią otrzymuje staty- ny. Zdecydowanie gorsza jest ponadto opieka poszpitalna w przypadku hospitalizacji na oddziale somatycznym [10].

W jednym z najważniejszych badań ostatnich lat dotyczących leczenia schizofrenii

— CATIE (Clinical Antipsychotic Trials for In- tervention Effectiveness) — także pokazano zjawisko niedostatecznej opieki zdrowotnej wśród chorych na schizofrenię. Ujawniono, że większość pacjentów nie otrzymywała leczenia współistniejących schorzeń somatycznych. Dotyczyło to 88% przypadków dyslipidemii, 62% — nadciśnienia tętniczego i 38%

— cukrzycy [11].

Ze zwiększoną chorobowością i nieade- kwatną opieką medyczną u chorych na schi- zofrenię wiąże się zwiększona śmiertelność.

Przewidywana długość życia tych pacjentów jest o 20% krótsza w stosunku do populacji ogólnej. Oznacza to, że osoba z rozpoznaniem schizofrenii żyje średnio o 10–15 lat mniej niż osoba bez takiego rozpoznania [12]. Często, w obiegowej opinii, przed- wczesną umieralność pacjentów psychiatrycznych przypisuje się samobójstwom i wypadkom, wynikającym z zachowań ry- zykownych, agresywnych i niedostosowa- nych. Analiza przyczyn zgonów skłania jednak do uznania takiego stanowiska za jeden z mitów narastających wokół osób

chorych psychicznie. W schizofrenii sa- mobójstwa stanowią około 5% wszystkich zgonów, a większa śmiertelność w co najmniej 60% jest spowodowana przyczyna- mi naturalnymi [6] (tab. 2).

Warto wymienić kilka najważniejszych przyczyn tak złej kondycji zdrowotnej osób chorujących na schizofrenię. Niewątpliwie wpływa na to ich styl życia: mała aktywność fizyczna, zła dieta, palenie tytoniu, brak zainteresowania swoim zdrowiem fizycznym, nie- przestrzeganie zasad higieny, bezdomność.

Zaburzone relacje społeczne przyczyniają się do przygodnych kontaktów seksualnych, zwy- kle bez zabezpieczenia. Poważnym problemem jest nadużywanie substancji psychoak- tywnych — narkotyków i alkoholu — prowa- dzące do uzależnień, ze wszystkimi tego kon- sekwencjami. Na występowanie schorzeń somatycznych ma wpływ sam fakt psychozy.

Może to wynikać bezpośrednio ze wspólnych uwarunkowań genetycznych bądź pośrednio ze stwierdzanych w przebiegu choroby psy- chicznej zmian immunologicznych i hormo- nalnych.

Kolejną przyczyną, wymagającą głęb- szej refleksji i — co istotniejsze — możliwą do zmiany, jest niedostateczne zaintereso- wanie instytucji psychiatrycznych proble- mami zdrowotnymi pacjentów, zaniedby- wanie nawet podstawowych badań kontro- lnych i profilaktycznych, brak monitoro- wania stanu somatycznego w ramach pro- wadzonego leczenia psychiatrycznego.

Ważną przyczyną jest ponadto długo- trwałe stosowanie leków przeciwpsychotycznych.

ZESPÓŁ METABOLICZNY I OTYŁOŚĆ

Zespół metaboliczny to zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających istotnie ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powikłań naczyniowych [13]. W ostatnich latach opublikowa- no kilka definicji zespołu metabolicznego, starając się dostosować je do praktyki kli- Tabela 2

Schorzenia somatyczne związane ze zwiększoną śmiertelnością w schizofrenii [9]

— Choroby sercowo-naczyniowe

— Cukrzyca

— Choroby układu oddechowego

— Choroby układu pokarmowego

— Choroby ośrodkowego układu nerwowego

— Infekcje

— Choroby nowotworowe (?)

(5)

nicznej i badań naukowych. Aktualnie za obowiązujące i równolegle funkcjonujące w piśmiennictwie uważa się kryteria Inter- national Diabetes Federation (IDF) [14]

oraz zmodyfikowane kryteria National Cholesterol Education Program-Adult Tre- atment Panel III (NCEP-ATPIII) [15, 16]

(tab. 3 i 4).

Występowanie zespołu metabolicznego można uznać za swoistą epidemię naszych czasów. W badaniach przeprowadzanych

w Stanach Zjednoczonych i Europie wykazano jego obecność u 24–36% kobiet i 24–38% mężczyzn [17]. W polskim bada- niu NATPOL PLUS kryteria zespołu metabolicznego spełniało 26,2% społeczeń- stwa [18].

Należy zwrócić uwagę, że podstawową skła- dową zespołu metabolicznego stanowi oty- łość brzuszna (trzewna), mierzona jako ob- wód talii (otyłość brzuszną można rozpo- znać nawet przy prawidłowym BMI). Od- kładanie się tłuszczu w narządach jamy brzusznej związane z tym typem otyłości jest pierwszym krokiem kaskady, prowa- dzącej do rozwoju zespołu metabolicznego i wiąże się z ryzykiem wystąpienia nietole- rancji glukozy, insulinooporności, cukrzycy, nadciśnienia i dyslipidemii [19].

W porównaniu z populacją ogólną u osób ze schizofrenią częściej stwierdza się oty- łość trzewną (40–60%), czego następstwem jest 2,5-krotnie częstsze występowanie zes- połu metabolicznego u kobiet oraz 1,5- -krotnie częstsze — u mężczyzn.

Warto pamiętać, że otyłość u pacjenta psychiatrycznego nie tylko wiąże się z większym ryzykiem chorób somatycznych (zwłaszcza układu sercowo-naczyniowego), ale też wpły- wa na jakość życia, współpracę w zakresie leczenia psychozy. Jeszcze bardziej stygmatyzu- je chorego, obniża jego samoocenę, przyczy- nia się do wycofania społecznego, utrudnia

Tabela 4

Definicja zespołu metabolicznego według Międzynarodowego Towarzystwa Diabetologicznego (IDF)

∑ otyłość brzuszna (obwód talii u pochodzących z Europy mężczyzn ≥ 94 cm, natomiast u kobiet ≥ 80 cm) i dodatkowo współistnienie co najmniej 2 z poniższych odchyleń:

— triglicerydy ≥ 150 mg/dl lub leczenie dyslipidemii

— cholesterol frakcji HDL a) < 40 mg/dl u mężczyzn b) < 50 mg/dl u kobiet c) lub leczenie dyslipidemii

— ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego

— glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2 Tabela 3

Definicja zespołu metabolicznego według NCEP ATP III

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie co najmniej 3 z poniższych nieprawidłowości:

∑ otyłość brzuszna określana jako obwód talii

— ≥ 88 cm u kobiet

— ≥ 102 cm u mężczyzn

∑ glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub terapia hipoglikemizująca

∑ ciśnienie tętnicze

— ≥ 130 mm Hg skurczowe

— lub ≥ 85 mm Hg rozkurczowe

— lub terapia hipotensyjna u chorych na nadciśnienie tętnicze

∑ triglicerydy ≥ 150 mg/dl lub terapia hipertriglicerydemii

∑ cholesterol frakcji HDL

— < 40 mg/dl u mężczyzn

— < 50 mg/dl u kobiet

— lub odpowiednia terapia

vv

Podstawową

składową zespołu

metabolicznego

stanowi otyłość

brzuszna (trzewna),

mierzona jako

obwód talii

cc

(6)

znalezienie zatrudnienia i satysfakcjonują- cej relacji partnerskiej, a zatem — dodatkowo zwiększa wszystkie poważne problemy psychologiczno-społeczne, jakie wiążą się z diagnozą schizofrenii.

LEKI PRZECIWPSYCHOTYCZNE A ZESPÓŁ METABOLICZNY

Jak już wspomniano powyżej, problemy somatyczne pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii mają złożoną genezę. Nie należy zapominać o konsekwencjach niezbędnej u tych chorych długoterminowej farmakoterapii.

Leki przeciwpsychotyczne różnią się między sobą w zakresie profilu działań niepożądanych i nasilenia wywoływanych przez nie zaburzeń metabolicznych, a zwłaszcza przyrostu masy ciała, zmian gospodarki węglowodanowej i dyslipidemii. Można jednak zauważyć, że sze- rokie stosowanie leków przeciwpsychotycznych spowodowało w ciągu ostatnich kilku- dziesięciu lat zwiększenie rozpowszechnienia zespołu metabolicznego wśród pacjentów leczonych psychiatrycznie. Szczególne znacze- nie miało tu wprowadzenie i upowszechnienie atypowych leków przeciwpsychotycznych.

Przyrost masy ciała może wystąpić po większo- ści leków przeciwpsychotycznych, zarówno klasycznych (zwłaszcza tych o słabej sile działania, np. lewomepromazyna), jak i atypowych [20].

W większości przypadków tycie następuje głów- nie w początkowym okresie leczenia i paradok- salnie jest bardziej zaznaczone u chorych z niż- szym wyjściowym BMI. Szybki przyrost masy ciała (> 7% masy wyjściowej) może być predyk- torem dalszego rozwoju otyłości [21]. Wyniki najważniejszych metaanaliz [22, 23] oraz du- żych wieloośrodkowych badań, na przykład Clinical Antipsychotic Trials of Intervention Ef- fectiveness (CATIE) [24], The European First Episode Schizophrenia Trial (EUFEST) [25], wskazują, że atypowymi lekami przeciwpsycho- tycznymi charakteryzującymi się największym potencjałem generowania wzrostu masy ciała są olanzapina i klozapina. Pozycję pośrednią zajmują kwetiapina, risperidon i sertindol, na-

tomiast najbezpieczniejsze pod tym względem są arypiprazol, amisulpryd i ziprazidon. Pojawi- ły się ponadto doniesienia, że leczenie ziprazi- donem lub arypiprazolem może obniżać masę ciała u chorych z nadwagą, którzy wcześniej otrzymywali atypowy lek przeciwpsychotyczny powodujący przyrost masy ciała.

W trakcie stosowania niektórych leków przeciwpsychotycznych mogą się pojawić zaburzenia gospodarki węglowodanowej (hiperglikemia, nietolerancja glukozy, cukrzyca typu 2). Ryzyko tego powikłania dotyczy przede wszystkim chorych po 40. rż., wcześniej otyłych, z cukrzycą w wywiadzie, z rodzinnym obciążeniem cukrzycą i zespo- łem metabolicznym. U takich pacjentów jest wskazany wybór leku o najmniejszym działaniu diabetogennym (arypiprazol, zyprazidon, amisulpryd). Największym ryzykiem wywoływania zaburzeń gospodarki węglowodanowej są obarczone olanzapina i klozapina, natomiast pozycję po- średnią zajmują kwetiapina i rysperidon.

Stwierdzono, że odstawienie leku o dzia- łaniu diabetogennym powoduje normali- zację wskaźników [6, 21].

Kolejnym elementem zespołu metabolicznego, na który mogą wpływać stosowane leki, jest stężenie lipidów. Efekt negatywny wykazują olanzapina, klozapina oraz stoso- wana w wysokich dawkach kwetiapina. Neu- tralne dla gospodarki lipidowej są: arypiprazol, zyprazidon i rysperidon. To właśnie te leki należy wybierać u chorych, u których istnieje ryzyko dyslipidemii, a zatem wcze- śniej otyłych, z osobniczym lub rodzinnym wywiadem w kierunku zespołu metabolicznego, hipercholesterolemii i dyslipidemii.

IMPLIKACJE PRAKTYCZNE

Pacjenci z rozpoznaniem schizofrenii stano- wią szczególnie trudną populację korzysta- jącą z świadczeń zdrowotnych. Problem ich zdrowia fizycznego jest często spychany na margines, co skutkuje wzrostem śmiertelno- ści, skróceniem czasu przeżycia i występowa- vv

Przyrost masy ciała

może wystąpić po

większości leków

przeciwpsychotycznych,

zarówno klasycznych,

jak i atypowych

cc

(7)

niem poważnych powikłań somatycznych.

Ze względu na objawy psychopatologiczne i trudności w radzeniu sobie w codziennym życiu chorzy mają ograniczony dostęp do opieki medycznej. Oddział lub poradnia psychiatryczna to często jedyne miejsca od- wiedzane przez chorego, a zatem na leka- rzu psychiatrze spoczywa szczególna odpo- wiedzialność za zdrowie pacjenta. Również psychiatra powinien w razie konieczności podjąć współpracę z innymi lekarzami i po- kierować adekwatnym specjalistycznym postępowaniem diagnostycznym i terapeutycznym.

W codziennej praktyce niezbędne jest monitorowanie podstawowych parametrów metabolicznych (masa ciała, obwód talii, BMI, stężenie glukozy, profil lipidowy).

Powinna temu towarzyszyć edukacja pa- cjentów na temat prawidłowej diety, ak- tywności fizycznej, kontroli masy ciała, ob- jawów cukrzycy oraz motywowanie chorych do podjęcia współpracy w zakresie dbałości o swoje zdrowie.

Stosowanie leków przeciwpsychotycznych, zwłaszcza atypowych, wymaga znajomości standardów leczenia [20] oraz przestrzegania zaleceń konsultanta krajowego [26].

PIŚMIENNICTWO

1. Wright P. Schizofrenia i inne zaburzenia psycho- tyczne. W: Wright P., Stern J., Phelan M. (red.).

Sedno psychiatrii. Elsevier Urban & Partner, Wro- cław 2008; 257–286.

2. Casey D.E., Hansen T.E. Excessive morbidity and mortality in schizophrenia. W: Meyer J.M., Nasrallah H.A. (red.). Medical Illness and Schizo- phrenia. American Psychiatric Publishing, Wa- shington DC 2003; 13–34.

3. Dixon L., Postrado L., Delahanty J. i wsp. The association of medical comorbidity in schizophrenia with poor physical and mental health.

J. Nerv. Ment. Dis. 1999; 187: 496–502.

4. Rabe-Jabłońska J. Występowanie, chorobowość i śmiertelność z powodu zespołu metabolicznego u chorych na schizofrenię. Ograniczenia terapeu- tyczne i wybór właściwego leku przeciwpsycho- tycznego. Psychiatria 2006; 3: 148–153.

5. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Cho- rób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesią- ta. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zabu-

rzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Instytut Psychiatrii i Neuro- logii, Kraków–Warszawa 1998.

6. Landowski J. Somatyczne aspekty zdrowia chorych na schizofrenię. Edukacyjne Forum Psy- chiatryczne „Zrozumieć schizofrenię”, 2009.

7. Łoza B. Problemy metaboliczne chorych na schi- zofrenię i zaburzenie dwubiegunowe. W: Mam- carz A. (red.). Zespół metaboliczny. Medical Edu- cation, Warszawa 2010: 587–602.

8. Correll C.U. Balancing efficacy and safety in treatment with antipsychotics. CSN Spectr. 2007;

12 (supl. 17): 12–20.

9. Meyer J.M., Nasrallah H.A. Medical Illness and Schizophrenia. American Psychiatric Publishing, Washington DC 2009.

10. Druss B.G., Rosenheck R.A. Use of medical se- rvices by veterans with mental disorders. Psycho- somatics 1997; 38: 451–458.

11. Lieberman J.A., Stroup T.S., McEvoy J.P. i wsp.

Effectiveness of antipsychotic drugs in patients with chronic schizophrenia. N. Eng. J. Med. 2005;

353: 1209–1223.

12. Harris E.C., Barraclough B. Excess mortality of mental disorder. British Journal of Psychiatry 1998; 173: 11–53.

13. Wyrzykowski B. Zespół metaboliczny — rozpo- znawanie i leczenie. a Medica Press 2006; 27.

14. Alberti K.G., Zimmet P., Shaw J. (IDF Epidemio- logy Task Force Consensus Group). The metabolic syndrome — a new world-wide definition.

Lancet 2005; 366: 1059–1062.

15. Executive Summary of The Third Report of The National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, And Tre- atment of High Blood Cholesterol In Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 9 (285): 2486–

–2497.

16. Grundy S.M., Brewer H.B., Cleeman J.I., Smith S.C., Lenfant C. Definition of metabolic syndrome: report of the National Heart, Lung, and Blo- od Institute/American Heart Association confe- rence on scientific issues related to definition. Ar- teriosclerosis, thrombosis, and vascular biology 2004; 2 (24): e13.

17. Grzeszczak W. Zespół metaboliczny — definicja, rys historyczny, epidemiologia. W: Mamcarz A.

(red.). Zespół metaboliczny. Medical Education, Warszawa 2010; 11–23.

18. Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. i wsp.

Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce.

Wyniki badań NATPOL PLUS. Kardiol. Pol. 2004;

61 (supl. IV): IV1–IV26.

19. Eckel R.H., Grundy S.M., Zimmet P. The metabolic syndrome. Lancet 2005; 365: 1415–1428.

20. Jarema M., Kiejna A., Landowski J., Meder J., Rabe-Jabłońska J., Rybakowski J. Standardy leczenia farmakologicznego schizofrenii. Psychia- tria Polska 2006; 40: 1171–1205.

(8)

21. De Hert M., Schreurs V., Vancampfort D., Van Win- kel R. Metabolic syndrome in people with schizophrenia: a review. World Psychiatry 2009; 8: 15–22.

22. Allison D.B., Mentore J.L., Heo M. i wsp. Antipsy- chotic-induced weight gain: a comprehensive research synthesis. Am. J. Psychiatry 1999; 156 (11): 1686–1696.

23. Leucht S., Corves C., Arbter D., Engel R.R., Li C., Davies J.M. Second-generation versus first-generation antipsychotic for schizophrenia: a meta- -analysis. Lancet 2009; 373: 31–41.

24. Meyer J.M., Davies V.G., Goff D.C. i wsp. Chan- ge in metabolic syndrome parameters with anti-

psychotic treatment in the CATIE Schizophrenia Trial: Prospective data from phase 1. Schizoph- renia Res. 2008; 101: 273–286.

25. Kahn R.S., Fleischhacker W.W., Boter H. i wsp.

EUFEST study group. Effectiveness of antipsychotic drugs in first-episode schizophrenia and schizophreniform disorder: an open ran- domised clinical trial. Lancet 2008; 371: 1085–

–1097.

26. Jarema M. Zalecenia konsultanta krajowego w dziedzinie psychiatrii w sprawie stosowania le- ków przeciwpsychotycznych II generacji. Psy- chiatria Polska 2008; 42: 969–977.