Rosya 1-go sierpnia 1914 r.

(1)

— U G O SIERPNIA 1914 R.

Z 'D W O M A TA B LIC A /'vi S T A T / S T Y C / W F

’ i. A A P Ą D R Ó G K O IA Ii Ni KąCy J f ł Y C K ~

j. JASKÓLSKI.

Pi zadruk i ttómać^M.ie. wybronione.- i£z:

K r m M w m m " ~ v;

' , . ' i ® 5 5 * U ,

■- M r

A .-.-

^ # V

ę':W-*!i

-t '% J

^ ’" : %

- . ' '/■:' L W Ó W . .. '^ł :';

^akW teoi ampra. — O.lbiiO w drukarni A. Goldmana we Lwowie,

(2)

• y - . , r - : / — /. y " : : : ' ; v:; ' - - y

"#*■„ \:‘j ir-. **~-V ■. -.v*:; >'•’;' ^V.: y^'-* ';vr- y ; z * >-■^

-■• ■ '■ • :>r^-.;.,A ;: -m . ■%*...-v ■ r * -'■■■•*■

f , ;:ft' . ■' ._ ,-r: < .'. ^ ... ■ ■ ... - ^ r ■ .*. y r > " « , ^ S

"■ ,r-

•■ , ' " ' - ■ " ^ \ J T ^ .- f.

.- ę y ■ .-, i :»>.■

:,s*%

-

/^ ‘;V .- /?' ' ■ "■ ” ''

^ / * A -

,;s 'i f j #.. ... .. , .

... ■"■'■

■ XP

*. y ; -

’r " A ~

. . - - ...a ■,

- , - - y - . ' -

t,-,;?:^- -«», '- .; ^ .•:-./•■ .,y • -• /■ ■*■•/

- - /- ."J* cłŁ

. ‘ ^ , W / M ' - V > - ■•’■'

X * 'P * £

-- r' - ' ■ •< 'v^ :/•* ~ ^ ,

X ■-• ; - . - - -,

■

(3)

ROSYA

= 1-GO SIERPNIA 1914 R. —

Z D W O M A T A B L IC A M I S T A T Y S T Y C Z N E M 1 :: i M A P Ą D R Ó G K O M U N IK A C Y J N Y C H ::

J. J A S K Ó L S K I .

P rze d ru k i t łd m a c z e n ie w z b r o n io n e .

L W Ó W.

Nakładem autora. — O d bito w drukarni A. G old m ana we Lwowie.

1915.

(4)

(5)

Rosya podczas rozpoczęcia wojny wszechświatowej 1. Sierpnia 1914 miała 166,710.000 mieszkańców i 21,820.000 kilometrów kwadratowych powierzchni lądowej (bez wiel

kich jezior wewnętrznych), lecz w tem tylko 4,390.000 km.

kw. objętych kulturą, a resztę 17,430,000 km. kw. stano

wią północne obszary zupełnie niezamieszkałe, pustynie i stepy azyatyckie, słabo zaludnione koczownikami.

Krańcowe punkty tego olbrzyma, Kalisz na za

chodzie i W ładywostok na wschodzie leżą w odle

głości wzdłuż torów kolejowych 10.225 km., a północny Archangielsk od południowego Karsu — 4.485 km. Cała Rosya dzieli się na 97 guberni, które znów są podzielone na powiaty w ogólnej ilości 816. Na czele każdej gubernii stoi gubernator, a na czele powiatu — naczelnik powiatu.

Oprócz tego niektóre gubernie są złączone w jeszcze większe jednostki administracyjne, tak zwane generałgubernatorstwa, zarządzane przez generał-gubernatorów, którym podlegają gubernatorzy odnośnych guberni. Takiemi są : 1) generał- gubernatorstwo warszawskie z 10 guberni Królestwa P o l

skiego, 2) generał gubernatorstwo wileńskie, kowieńskie i grodzieńskie z odnośnych 3 guberni, 3) generał guber

natorstwo kijowskie, wołyńskie i podolskie z tych 3 gu

berni. Naczelny zarząd Kaukazu spoczywa w rękach na

miestnika Kaukazu, a Finlandją zarządza obok senatu i sejmu generał gubernator finlandzki.

Oprócz powyższego urzędowego podziału administra

cyjnego całą Rosyę można podzielić na 17 obszarów lub krajów, obejmujących gubernie zbliżone do siebie klim a

tycznie, etnograficznie i kulturalnie i taki właśnie, zresztą dosyć dowolny, podział zrobiono w tablicy statystycznej ludności Rosyi.

(6)

Cyfry tej tablicy są oparte na rezultatach spisu je- dniowego z d. 28. stycznia v. s. 1897 r. Trzeba zauważyć, że jest to jeden jedyny ogólny spis ludności w R osyi: ani przedtem, ani potem takiego spisu nie czyniono i dlatego brak wszelkich cyfr porównawczych dla czynienia ścisłych wywodów naukowych o wzroście ludności, postępach kul

turalnych etc. Ponieważ od daty jednodniowego spisu do początku wojny światowej minęło 171/2 lat, a zgodnie z da- nemi rosyjskiego centralnego komitetu statystycznego na

leży przyjąć za najprawdopodobniejszy roczny przyrost lu

dności 1.5% dla całego imperium, z zastrzeżeniem, że dla poszczególnych krajów mogą być znaczne odchylenia od tej normy, przeto te I ? 1/, łat dały ogólny przyrost lu

dności 30°/0 i w tym właśnie stosunku odnośne cyfry spisu jednodniowego z r. 1897 w załączonej tablicy statystycznej zostały powiększone. Spis z r. 1897 zawiera 55 oddzielnych narodowości (języków), mieszkających w Rosyi, powyższa zaś tablica statystyczna zawiera tylko 12 grup, w których narodowości spokrewnione, lub liczebnie nieznaczne złą

czono w jedną grupę. Francuzi, belgowie, włosi i rumuni stanowią jedną grupę romańską, w której rumuni w Besa- labji liczebnie są najważniejsi, a w grupie germańskiej niemcy i Szwedzi (w Finlanji), gdyż reszta narodowości

^ei y111 P.Y anglicy, holendrzy etc. stanowią znikomą mniej

szość. Do grupy ormiańskiej zaliczono persów, kurdów, cyganów i giekow. Grupa gruzińska obejmuje lezginów, gruzinów, czeczeńców i czerkiesów. Grupa lińska ma bardzo licznych przedstawicieli, rozsianych prawie po całej Rossyi;

do niej należą finlandczycy, estowie, koreli, łoparowie, czere- mysi, zyrjanie, mor dwa, wotiaki, permiaki, ostjaki etc. Tylko finlandczycy i estowie odznaczają się wysoką cywilizacyą, leszta zaś lińskich plemion stoi na bardzo nizkim stopniu kultury i są nawet pomiędzy nimi bałwochwalcy. Do mon- golsko-tatarskiej grupy należą tatąrzy, baszkirowie, kał- muki, turkmeni, kirgizi, uzbeki, tatżyki, sartowie, kamcza- dały, korjaki, aleuty, tunguzi, ojni i inni rozsiedleni na Krymie, nad W ołgą, na Kaukazie, w kraju zakaspijskim, kirgiskim i w Syberyi.

(7)

- 5 -

H r ó iK a c ł i a r a K ł e r y s t y K a p o s z c z e g ó l n y c h K r a j ó w . 1. K r a j północny zawiera 8 najbardziej na północ wysunięte gubernie Archangielską, Ołoniecką i Wołogodzką.

Z powodu nadzwyczaj surowego 'klimatu rolnictwo jest tu niemożliwe; rzadko rozsiana ludność zajmuje się rybo

łówstwem, myśliwstwem i eksploalacyą lasów wzdłuż rzek Onegi, Dźwiny północnej i Peczery. Główne miasto Ar- changielsk nad Białem morzem. Nad Peczerą są podobno źródła naftowe.

2. K r a j petersbursk i obejmuje 3 gubernie: Peters

burską, Nowogrodzką i Pskowską. Kraj to lesisty, błotnisty, z surowym i niezdrowym klimatem, w którym z trudnością dają się uprawiać żyto, owies i kartofle, a w Pskowskiej guberni są znaczne plantacye lnu. Oprócz uprawy powyż

szych roślin hodowla bydła, przemysł leśny, rybny i m y

śliwski są głównemi środkami utrzymania nielicznej lu

dności. Główna stolica państwa Petersburg (obecnie Petro- grad) jest wiellciem miastem portowem przy ujściu Newy do odnogi Fińskiej, zabezpieczona od morza Bałtyckiego silną fortecą morską Kronsztatem. W Petersburgu jest wielki przemysł maszynowy, włóknisty i papierniczy, fabryki broni, budowy okrętów etc. Petersburg jest położony tak nisko nad poziomem morza, że często ulega zalewowi.

3. U r a l zawiera 4 gubernie: Wiatską, Permską, Ułań

ską i Orenburską. Kraj malowniczy, górzysty, lesisty z su

rowym, lecz bardzo zdrowym klimatem, posiada bogate pokłady najlepszej jakości rudy żelaznej, najobfitsze na całym świecie kopalnie platyny, wiele drogo cennych ka

mieni i minerałów, z których słynne są malachity, huty żelazne, fabryki broni, szczególnie siecznej. Śród urozmai

conej ludności tego kraju zasługują na wzmiankę mieszka

jący tu kozacy oren burscy i urałscy. Ural stanowi granicę między Europą i Azyą i z niego wypływają rzeki Kama i Ural.

4. Ś ro d k o w y k r a j składa się z 12 gubernii: Twer- skiej, Smoleńskiej, Moskiewskiej, Włodzimierskiej, Ka- łużskiej, Tulskiej, Razańskiej, Orłowskiej, Tambowskiej, Penzeńskiej,Woroneżskiej i Kurskiej i pod wzglę*dem etno- gralicznym jest najbardziej jednolitym krajem w całej Rosyi, gdyż 9()o/o ogółu ludności stanowią wielkorosyanie. K li

mat kontynentalny, zimy bardzo surowe, lata bardzo go

(8)

rące. Południowa część ma glebę urodzajną, na której można uprawiać wszelkie gatunki zboża, północna jest mniej urodzajną, lecz posiada wielkie bogactwa leśne i znaczny przemysł fabryczny i domowy (tak zwany ku- starny). Ośrodkiem nietylko tego kraju, lecz i całego państwa jest Moskwa, nosząca miano pierwszej stolicy (pierwopre- stolnej) i jest kolebką państwa Rosyjskiego z słynnym Kremlem w samym swym środku, który jest rezydencyą i miejscem koronowania cesarzy rosyjskich. Dzięki zna

cznemu przemysłowi i lepszym warunkom klimatycznym gęstość zaludnienia jest tu znacznie większą, jak w po

przednich 3 krajach i wynosi 51 na 1 km. kw.

5. K ra j nadw ołżański górny składa się z 4 gu

berni wzdłuż górnego biegu W o łg i: Kazańskiej, Niżego- rodzkiej, Kostromskiej i Jarosławskiej. Klimat kontynentalny, gleba nie bardzo urodzajna. W guberniach Kostromskiej i Jarosławskiej jest ześrodkowany wielki przemysł włókni

sty, główny współzawodnik przemysłu łódzkiego; słynne są płótna jarosławskie. W Niżnym Nowogrodzie są wielkie fabryki metalowe i warsztaty dla budowy statków dla ca

łej W o łgi i tu odbywają się w sierpniu doroczne jarmarki, znane w całym świecie, na których następuje wymiana towarów europejskich i azyatyckich, dowiezionych w natu

rze w olbi’zymich ilościach. Jestto kraj jeszcze prawie czysto rosyjski, gdyż wielkorosyanie stanowią w nim 76%

ogółu ludności.

6. K ra j n ad w ołżań sk i dolny z 4 guberni: Astra

chańskiej, Saratowskiej, Samarskiej i Symbirskiej po obu brzegach dolnego biegu W ołgi. Klimat kontynentalny.

Północna część ma glebę urodzajną i jest zamieszkałą prze

ważnie przez rosyan z znacznemi zwartemi kolonjami niemieckiemi. Południowa część, granicząca z największem na świecie morzem wewnętrznem Kaspijskiem, jest pusty

nią, którą zamieszkują przeważnie koczownicy mongolscy, kałmuki i kirgizi. Oba powyższe kraje przepływa W o ł g a , najdłuższa i największa rzeka w Europie, łącząca za p o mocą maryjskiego systemu kanałowego morze Kaspijskie z morzem Baltyckiem, a przez dopływy Kamę i Okę się

gająca na Ural i pod samą Moskwę. Olbrzymie bogactwo ryb morza Kaspijskiego, W o łg i i jej dopływów, dostarcza

jących pomiędzy innemi produktami kawioru, i położony prawie nad samem morzem Kaspijskiem kaukaski prze

mysł naftowy, który tylko dzięki W ołdze może dostać się

(9)

— 7 —

tanio i łatwo do środkowej Rosyi, czynią z W o łgi nie - oceniony skarb dla Rosyi.

7. M ałorosya obejmuje 6 guberni: W ołyńską, P o dolską, Kijowską, Połtawską, Czernihowską i Charkowską.

Klimat umiarkowany i zdrowy. Gleba bardzo urodzajna — czarnoziem. Lasów, z wyjątkiem W ołyńskiej i Czernicho

wskiej guberni, bardzo mało. Rolnictwo odznacza się zna

czną kulturą i produkuje głównie pszenicę i buraki cukrowe, to też tu rozwinął się olbrzymi przemysł cukrowniczy.

Gęstość zaludnienia wynosi 70 na 1 km. kw., które składa się z 79°/0 małorusinów, 8°/o rosyan, 8% żydów, 2% po

laków, 1°,0 niemców i 2 % innych narodowości.

8. K r a j p o łu d n io w y składa się 5 gu bern i: Besa- rabskiej, Chersońskiej, Tauryckiej, Ekaterynosławskiej i ziemi wojska Dońskiego. Jest to kraj stepowy, bezleśny, z doskonałą glebą, ciepłym, lecz bardzo suchym klimatem, wskutek czego tylko dżj^ste lata należą do urodzajnych.

Głównym produktem rolnym jest pszenica. Besarabja, Krym i ziemia wojska Dońskiego dostarczają doskonałych win, owoców, arbuzów7 (kawonów) etc. W zachodniej części gu

berni Ekaterynosławskiej, koło Krzywego Rogu, znajdują się niewyczerpane pokłady doskonałej rudy żelaznej, a wschodnia, część tejże guberni obfituje w węgiel, sól, rtęć i inne minerały, niezbędne dla hutnictwa, wskutek czego w końcu 19-go stulecia, po przeprowadzeniu w tych miej

scowościach kolei, zaczął powstawać lam przemysł meta

lurgiczny, który już obecnie dosięgną! potężnych rozmia

rów i ilościowo góruje nad znacznie starszym przemysłem metalurgicznym polskim i uralskim Powstanie i rozwój zawdzięcza on przeważnie kapitałom i siłom technicznym belgijskim, francuskim, angielskim i polskim. Ten kraj przerzynają rzeki Dniestr, Boh, Don i potężny Dniepr, lecz wskutek braku wszelkiej regulacyi i istnieniu poro

hów dnieprowskich od Ekaterynosławia do Aleksandro

wska te rzeki oddają zaledwie część tej korzyści, jaką m o

gły by przynieść w innych warunkach tak bogatemu kra

jowi. Pomimo bardzo korzystnych warunków naturalnych zaludnienie tego kraju jest jeszcze bardzo słabe — 34 osoby na 1 km. kw. Skład ludności: 30% wielkorosyan, 43° o małorusinów, do których zaliczają się i kozacy dońscy, 27a% polaków, 61/2°/o żydów, 3% tatarów krymskich,

lo niemców osiadłych zwartemi kolonjami jeszcze w końcu 18-go stulecia i dotąd zupełnie nie zasymilowanych

(10)

i nawet nie znających innego języka, oprócz niemieckiego, 9.7a°/o rumuuów w Besarabji i 1% francuzów, belgów, an

glików, ormian i greków.

9. L iw o iija z 3 gu berni: Kurlandzkiej, Liwlandz- kiej i Estlandzkiej. Kraj lesisty, błotnisty, z surowym k li

matem, mało urodzajny. Ludność wiejska należy do plemion litewskich i lińskich, a miejska jest przeważnie niemie

cką. W głównych miastach Libawie, Rydze i Rewdu jest znaczny przemysł maszynowy, korkowy i gumowy. W ielka własność ziemska należy do baronów niemieckich, potom

ków dawnych rycerzy zakonnych, z których rekrutuje się najwyższa biurokraeya rosyjska. W Rydze jest dobra szkoła politechniczna, a w Dorpacie (obecnie Jurjew) słynny uniwersytet.

10. L itw a i B ia ło ru ś podzielona na 6 guberni:

Grodzieńską, Wileńską, Kowieńską, Witebską, Mińską i Mohylowską. Kraj nizinny, płaski i niezmiernie błotnisty, gdyż znajduje się w nim dział wód pomiędzy Bałtykiem i morzem Czarnem, lesisty, małourodzajny i wT ogóle biedny.

Ludność składa się z 51/2°/° wiełkorosyan, S1^ 0/o mało

rusinów, 55% białorusinów, 57a:° 0 polaków, 16°/o litwi- nów, 14% żydów i % % innych narodowości.

11. K ró lestw o P o ls k ie podzielone na 10 guberni : Suwalską, Łomżyńską, Siedlecką, Płocką, Warszawską,- Lubelską, Radomską, Kaliską, Piotrkowską i Kielecką. — Tablica statystyczna ludności wypracowana podług jedno

litego dla całej Rossyi 1 % % rocznego przyrostu wymaga dla Królestwa Polskiego specyalnego omówienia i zna

cznych korekty w.

O ile 1 7 2% roczny przyrost ludności może dać w przybliżeniu prawidłowe wyniki dla całego olbrzymiego imperyum, to bezwarunkowo daje błędne rezultaty dla po

szczególnych jego części, a szczególnie dla Królestwa P ol

skiego, którego cały ustrój społeczny, gospodarczy i kultu

ralny zasadniczo różni się od reszty państwa. Umiarkowany, średnio wilgotny klimat, wysoka kultura rolnictwa, zna

cznie rozwinięty przemysł i handel, wyższa ogólna cywil i- zacya chronią go od takich plag, jak lata głodowe i epi- demje, którym często podlegają różne inne części Cesarstwa Rosyjskiego i zapewniają mu prawidłowy rozwój i wię

kszy naturalny przyrost ludności. Oprócz tych naturalnych przyczyn istnieją jeszcze i sztuczne powody pomnażania

(11)

— 9 —

się ludności Królestwa Polskiego, a m ianowicie: wzmaga

jąca się z roku na rok polityka rusyfikacyjna, upaństwo

wienie prywatnych kolei i zastąpienie na nich polskich pracowników rosyjskimi, od najwyższych aż do posługaczy włącznie, sprowadzanie nawet domokrążców i drobnych handlarzy ulicznych z głębi Rosyi, następnie masowe w y

pędzanie żydów z Rosyi, z których wielu osiedliło się na stałe w miastach Królestwa Polskiego. Spis jednodniowy z as/i 1897 zaliczał do prawosławnych i rosyan, względnie małorusinów, wszystkich byłych unitów we wschodnich powiatach guberni Siedleckiej i Lubelskiej, którzy po uka

zie tolerancyjnym z d 8®/4 1905 r. otrzymali możność za

liczenia się do polaków, katolików i to zapewne zrówno

ważyło skutki usilnej rusyfikacyi, t. j , że odsetek rosyan i prawosławnych obecnie jest taki sam, jak i w spisie z r. 1897, natomiast nie ulega wątpliwości, że odsetek ży

dów jest obecnie większy. W obec tego statystykę ludności Królestwa Polskiego trzeba oprzeć na nowszych i pewniej

szych danych, jakich dostarcza rocznik statystyczny, w y

dany przez Biuro Pracy Społecznej z zapomogi Kasy im.

Mianowskiego. Podług tego rocznika cała ludność Króle

stwa Polskiego wynosiła na 1/1. 1909 r. 11.935.318, a 1/1.

1911 r. 12.467.300, co daje za ten okres czasu przyrost roczny 2.229% a więc na J/8 1914 r. ludność Królestwa Polskiego powinna wynosić 13.514.500, a gęstość zaludnie

nia 107 mieszkańców na 1 km 3 W braku szczegółowych danych co do podziału tej ludności na poszczególne naro

dowości i wyznania dla chwili obecnej — przyjmuję za podstawę, stosownie do powyższego wyjaśnienia, stosunki odsetkowe z r. 1897. W edług tego obliczenia, w chwili obecnej powinno być włącznie z wojskiem :

Rosyanie w charakterze urzędników i wojska 'mie

szkają po miastach, rosyjskiej ludności cywilnej w charak

terze kupców, przemysłowców jest bardzo mało. Małoru- sini. zamieszkują w charakterze stałej ludności wiejskiej

Polaków 71.85%

Litw in ów 3.30 % Rosyan 2.84°/o Małorusinów 3.56°/o Białorusinów 0.31%

Niemców 4.33%

Żydów 13. !8«o Innych 0.33»/o

9.710.200 446.000 384.000 481.100

41.000 585.200 1.822.000 45.000

(12)

wschodnie powiaty gub. Siedleckiej i Lubelskiej, z któ

rych wykrojono gub. Chełmską. Litwini stanowią rdzenną ludność północnej części gub Suwalskiej, dochodząc w nie

których powiatach do 90% ogółu ludności. Niemcy mie

szkają zwartemi kolonjami, w postaci gniazd, w wielu miejscowościach gub. Suwalskiej, Płockiej, Kaliskiej, W a r

szawskiej i Piotrkowskiej, a następnie w charakterze kup

ców i przemysłowców po miastach, a szczególnie w T o maszowie Rawskim (30<>/0), Zgierzu (29%), Łodzi (26% ) i innych centrach przemysłowych. Z ogółu l,‘}.48o/0 Żydów zaledwie 2 -lM ją mieszka po wsiach, reszta zaś w miastach.

Przemysł górniczo-hutniczy, skoncentrowany w południo

wo-zachodnim zakątku około Sosnowic, Dąbrowy i Bę

dzina, zajmuje pierwsze miejsce po zagłębiu Donieckiem ; przemysł cukrowniczy — następne po małoruskim, a prze

mysł włóknisty, skoncentrowany w Łodzi i jej okolicach, zajmuje pierwsze miejsce w calem Cesarstwie Rosyjskiem.

W ogóle Królestwo Polskie jest krajem rolniczo-przemysło- wym ze znacznym dobrobytem.

12. F in la iu ly a ma 8 gu bern ii: Aboską, Helsing- lorską, Kupioską, St. Michalską, Tawastguską, Uleaborską.

Wazoską i Wyborską. Jest to kraj jezior i wodospadów, z których najsłynniejszy Imatra, przecudnej piękności.

Kraj górzysty, skalisty, obfitujący w doskonałe granity.

Gleba nieurodzajna, a klimat o tyle surowy, że normalne rolnictwo jest tam niemożliwe. Pomimo io cywilizacya Finlandji w niczem nie ustępuje najbardziej kulturalnym krajom w Europie: analfabetyzm i zbrodniczość nie istnieją w Finlandyi.

Ludność Finlandyi składa się z 2,930.000 Finndw, 8.000 Rosyan i 442.000 Szwedów — Żydom pobyt wzbro

niony. W powszechnym użyciu są języki szwedzki i fiń

ski. Finlandya stanowi odrębny organizm państwowy, mający własny sejm, własną konstytucyę, własną mo

netę i jest oddzieloną od Rosyi granicą celną. Finland

czycy nie podlegaja służbie wojskowej, natomiast opłacają Rosyi pewną daninę pieniężną. Głównymi środkami utrzy

mania i dobrobytu ludności są przemysł, żegluga i w y

twórczość nabiału. Gęstość zaludnienia wobec warunków naturalnych jest bardzo mała: 10 osób na 1 km 3.

13. Przedk ankaz, 5 guberni: Czarnomorska, Kubań

ska, Terska, Stawropolska i Dagesteńska, zajmuje połu

dniowo-wschodni kraniec Europy i odznacza się urodzajną

(13)

— 11 -

glebą, zdrowym, ciepłym klimatem i pięknemi okolicami.

W ielkie bogactwa mineralne dotąd prawie nie eksploato

wane; wyjątek stanowi naftą w Groznem. Ludność tego kraju jest bardzo różnolita, lak pod względem naro

dowości, jak i religii. Znajduje się tu około 17.000 po

laków, którzy zajmują urzędy, oraz pracują w handlu i prze

myśle. Na wzmiankę zasługują zamieszkali tam kozacy kubańscy, narodowości małoruskiej, którzy przez mieszkań

ców Lwowa są uważani za Czerkiesów, ze względu na charakterystyczny swój uniform.

14. Z ak au k az obejmuje (5 guberni: Bakuńską, E li

za wetpolską, Karską, Erywańską, Tyfliską i Kutaiską.

Kraj położony już w Azyi, jest górzysty i niezmiernie malowniczy. Gorący klimat pozwala na uprawę owoców południowych, oraz bawełny i herbaty.

Ludność równie mieszana jak w Przedkaukazie, lecz z coraz większą przewagą szczepów1 tatarsko-mongolskich i wyznania mahometańskiego. — Z tego konglome

ratu narodów wyróżniają się 3, liczebnie prawie równe grupy: gruzińska, ormiańska i mongolska. Tę oddaloną krainę zamieszkują polacy w liczbie około 21.000. Na wschodnim krańcu Kaukazu, półwyspie Apszerońskim, wrzynającym się w morze Kaspijskie, około Baku znajdują się najobfitsze na świecie kopalnie nafty. Przez całą sze

rokość Kaukazu, od Baku aż do Batumu nad morzem Czarnem, założone są rurociągi długości 900 km.; dostar

czają one naftę nad morze Czarne dla eksportu zagranicę, a specyalne okręty — cysterny rozwożą naftę przez morze Kaspijskie, W ołgę. Kamę, system kanałowy Maryjski do krain nadwołżańskich, na Ural i do Rossyi środkowej, aż po Petersburg.

16. K r a j Zakaspijslti czyli T urkiestan obejmuje 4 gubernie: Zakaspijsltą, Syr-Daryjską, Samarkandzką i Fergańską i graniczy z Persyą, Chinami i morzem Ka- spijskiem. Kraj przeważnie pustynny, jednak sztucznie nawodniony nadaje się do kultury roli, zamieszkały głó

wnie prz.ez koczownicze plemiona mongolskie. Przed 20 laty zaczęto tam uprawiać bawełnę ; w ostatnich czasach, z powodu zatargu Rosyi ze Stanami Zjednoczonymi o żydów — obywateli amerykańskich i wynikłej stąd wojny celnej, w parlamencie rosyjskim były omawiane projekty, zmierzające do takiego rozszerzenia plantacyi bawełny w Turkestanie, aby przemysł rosyjski mógł się

(14)

zupełnie obejść bez bawełny amerykańskiej. Urzeczywi

stnienie tego projektu rozbiło się o brak potrzebnych setek m ilionów rubli. Koczujący Sartowie i Turkmeni stanowią główną część ludności.

16. K r a j K irgisk i, jak wskazuje nazwa, jest zamie

szkały przez koczujących K irgizó w ; obejmuje 5 gubernii : Uralską, Turgajską, Semireczeńską, Semipalatyńską i Ak- molińską, Jest to kraj stepowy z urodzajną glebą, klimat umiarkowany, sprzyjający kulturze, Zaludnienie jest nie

zmiernie słabe, gdyż na 1 km 2 wypada zaledwie 2 mie

szkańców, obszar zaś kraju przewyższa łączną powierzchnię Austro-Węgier, Niemiec, Francyi i Hiszpanii. Oprócz Kirkizów mieszka tam 766.000 słowian, między nimi ko

zacy uralscy.

17. Syberya obejmuje 9 gubernii: Tobolską, T om ską, Jenisejską, Irkucką, Zabajkalską, Jakucką, Amurską- Nadmorską i Sachalin. Kraj ten obszarem przewyższa, o % powierzchnię całej Europy — lecz zaledwie niezna

czna stosunkowo część południowa sprzyja rozwojowi ży

cia kulturalnego. Minimalna gęstość zaludnienia 0‘6 mie

szkańców na 1 km 2 stanowi wyjątek na kuli ziemskiej.

Rosyanie kolonizują Syberyę już od 3 stuleci i obecnie stanowią 77o,/0 ogółu ludności, małorusini stanowią 4%, różne plemiona mongolskie 16o/0.

Na zakończenie niniejszej broszurki, pisanej podczas wrzawy wojennej przy skąpych źródłach potrzebnych w ia

domości, przytoczę kilka dat statystycznych, charaktery

zujących stosunki ekonomiczne w Rosyi.

W bilansie rosyjskiego banku państwa z d. 17/30 maja 1915 figurują pomiędzy innemi następujące pozycye:

Złoto w monetach, sztabach i

asygnatach... 1.574.000.000 rb.

Złoto za granicą należne bankowi . . 139.000.000 rb.

Moneta srebrna i miedziana . . . . 55.000.000 rb.

Bilety kredytowe (ruble papierowe) w obrocie, czyli po potrąceniu

tych, które są w kasach banku . . . 3.416.000.000 rb.

a więc fundusz złoty, zabezpieczają kurs rubli papiero

wych wynosi 46°/o. W normalnych warunkach podobne zabezpieczenie jest aż nadto dostateczne i przed wojną kurs rubli siał al pari t. j. 100 rubli były warte 254 ko

(15)

— 13 -

rony, 216 marek i 2662/3 franków. Od początku wojny kurs rubli stale obniża się i 29 maja 1915 w Paryżu za 100rb. płacono 204 Ir.- 191 kor. Zarządzona dekretem z d.

17/19 czerwca 1899 reforma monetarna oparta jest na tak zwanej „dew alw acyi“ czyli obniżeniu do 2/3 poprzedniej teoretycznej wartości rubli i istniejące do tego czasu impe- -yały złote, na których wybito 10 rubli, otrzymały wsku

tek dewalwacyi wartość 15 rubli. Obecna 10 rublówka złota waży 8.602 gr. i zawiera 90o/o złota t. j. 7.742 gr.

Rubel srebrny waży 20 gr. przy 90% zawartości srebra.

Stosunek wagi złota i srebra w rublach wynosi: 23.244T a że stosunek wartości srebra do złota w ostatnich cza

sach wynosi 1:373/i1 przeto srebrny rubel wart jest w rze

czywistości 611/2 kop. Należy zauważyć, że tylko ruble i półrublówki zawierają 90% srebra, zaś 5, 10, 15 i 20 kopiejkówki zawierają tylko 50% srebra.. Monety miedziane l/2, 1, 2, 3 i 5 kopiejkówki bije się 50 rubli z 1 puda miedzi, ceua którego w ostatnich czasach w Rosyi wahała się około 15 rubli, przeto rzeczywista wartość monety mie

dzianej wynosi około 30 kop. za rubla.

Rosya wywozi za granicę prawie wyłącznie surowe materyały i w roku 19ia/,3 w yw iezion o:

pszenicy z a ... 239,000.000 rubli ję c z m ie n ia ... 185,000.000 „

kukurudzy ... 40,000.000 ., owsa ... 52,000.000 „ d r z e w a ... 154,000.000 „ c u k r u ... 50,000.000 „

Razem powyższych produktów wywieziono za 905,000.000 z których same Niemcy otrzymały za 700,000.000. rubli.

W roku 1902 wydobyto w całem cesarstwie rosyjskiem : jaj •

mięsa tytoniu

masła 70.000.000 „

85.000.000 „ 22.000.000 „

8,0 0 0 .0 0 0 „

złota platyny srebra miedzi ołowiu cynku

soli . 1390000

11700000 2950000 640 311 625

39 ton

n afty żelaza

. . 16350000

(16)

z których na królestwo polskie wypada a/3 cynku i % węgla. Rosya posiada niezmierne bogactwa mineralne, leśne, olbrzymie obszary nadzwyczaj urodzajnej gleby, wszelkiego rodzaju klimaty od najsurowszego aż do bardzo gorącego, w którym dojrzewają owoce południowe, w in o

grona, bawełna i herbata, największe i najobfitsze w w y

borne gatunki ryb, rzeki i jeziora i pomimo to ludność j ej żyje w nędzy i roczny przeciętny dochód na głowę jest najmniejszy ze wszystkich państw i ludów europejskich i amerykańskich, o czem świadczy najlepiej poniższe po

równawcze zestawienie produkcyi, względnie spożycia, węgla i żelaza, tych podstawowych artykułów rozwoju życia przemysłowego.

Węgiel Żelazo

P r o d u k c y a w r. S p o ż y c ie na P r o d u k c y a w r. P r o d u k c y a r 190-4 ton g ło w ę w r 1901

kg-

1901 ton g ł o w ę w r.

1900 kg.

Stany Zjedn. 319611.000 3302 18108000 2017

Anglja 236158000 3901 8654000 1876

Belgja 22761000 2814 1060000 146'4

Niemcy 120816000 1742 8530000 1391

Francya 34168000 1156 2427000 61-5

Austro-Węgry 40531000 411 1450000 30-0

Rosya 19628000 158 2493000 21-3

Z ogólnej ilości wydobywanego w cesarstwie rosyjskiem węgla 2/3 dostarczały kopalnie zagłębia donieckiego i 1js kopalnie zagłębia dąbrowskiego w królestwie polskiem, a prócz tego wielkie i przemysłowe miasta pobrzeża bał

tyckiego Piotrogród, Helsingfors, Rewel, Ryga i Libawa zaopatrywały się w węgiel angielski w ogólnej ilości około 3644000 ton z powodu znacznej odległości od swoich ko

palń i tanich frachtów morskich. Po zajęciu zaraz z po

czątkiem wojny zagłębia dąbrowskiego przez wojska austro niemieckie i uniemożliwienia dostawy węgla angiel

skiego Rosya odrazu została pozbawioną połowy potrzeb

nego jej węgla, którego w żaden sposób nieda się zastąpić drzewem w tak wielkiej ilości. Ta jedna okoliczność w y

wrze olbi-zymi w pływ na ostateczny wynik toczącej się wojny i stosunki wewnętrzne w Rosyi podczas najbliższej zimy.

(17)

Spis głów niejszych granicznych, portow ych, forteczn ych, w ęglo

wych i węzłowych rosyjskich stacyi kolejow ych i ich odle

głości w kilom etrach od Warszawy

j

Krakowa

1

Wiednia cd P J Berlina

Aleksandrow o g 225 458 780 800 401

A rchangielsk P 2364 2730 3095 2600 3020

A strach a ń p 2649 2940 3353 2598 3275

B aku 3058 3280 3703 2948 3778

B iały sto k wz 173 539 874 600 799

Baranow icze wz 415 711 1046 521 1041

Bęndery 1184 1073 1486 731 1810

Berdyczów 676 733 1146 391 1302

B rz eść f 212 513 848 469 838

Charcyzk wg 1634 1772 2185 1430 2260

Charków wz 1279 1411 1824 1069 1905

Chełm 246 499 831 433 972

C hersoń p 1395 1536 1949 1194 2021

C zęstochow a 231 135 470 477 522

Dubno f 525 496 909 154 1122

Dzwińsk wz 588 953 1288 894 1107

E katery nosław wz 1326 1464 1877 1122 1952

G rajew o _g 256 622 957 683 718

G ranica g 307 58 393 400 579

G rodno f 257 623 958 689 883

Iwan gród _f 103 356 691 576 729

K alisz _g 252 398 733 740 430

K am ieniec 1073 692 1105 350 1318

1 K ars _g 3875 4007 4420 3665 4501

Kielce 246 216 551 558 638

Kijów f 787 919 1332 577 1413

Kiszyniów 1244 1133 1546 791 1870

Kowel wz 336 589 924 343 962

Kowno ^f 481 883 1218 824 846

Koziatyn wz 703 760 1173 418 1329

K rzem ieniec 564 535 948 193 1161

Libaw a p 760 1126 1461 1103 939

Lublin 177 428 763 504 803

Ł odź 132 286 621 628 542

Łuck f 414 629 1042 287 1040

Modlin (N o w o g ieo rg jew sk )/ 37 403 738 745 650

Mohylów pod. 926 822 1235 480 1448

M oskwa wz 1275 1641 1976 1481 1901

M ińsk wz 525 852 1187 662 1182

Mława _g 124 490 825 832 557

N ikołajów _p 1334 1474 1887 1132 2513

N ow osielica _g 1102 644 1057 302 1270

O d essa p 1197 1086 1499 744 1823

O renburg 2732 3044 3457 2702 3358

O stro łęk a _f 109 475 810 712 735

(18)

wych i w ęzłow ych ro sy jsk ich stacyi kolejow ych i ich o d le

głości w kilom etrach od Warsza Krakow 1 Wiednia Lwowa Berlina

Petersburg _P 1115 1482 1817 1423 1636

P iotrków 145 221 556 • 563 608

Psków ,” 840 1209 1544 1150 1363

Radom 160 301 551 633 723

Radziwiłłów _g 574 447 860 105 1073

Rewel P 1249 1613 1948 1554 1767

Rostów _P 1740 1973 2386 1631 2461

Równo wz 470 551 964 209 1096

Ryga P 805 1173 1508 1114 1327

Sarny wz 477 640 1053 298 1103

S ebastop o! _p 1893 2033 2446 1691 2521

Siedlce 90 445 780 643 716

S karżysko wz 200 261 596 603 683

Skierniew ice wz 67 299 634 641 560

S m o leń sk 857 1184 1519 994 1514

Sosn ow ice wz wg 310 78 413 420 560

Suw ałki _g i 361 727 1062 794 ^—

1 Tyflis 3578 3800 4223 3468 4298

W arszaw a wz ^— 366 701 679 626

W ierzbołow o g 567 933 1122 911 747

Wilno wz 414 780 1115 721 934

W ołoczysk _g 972 539 952 197 1165

Z dołbunow o ^{W Z} ^' 482 539 952 197 1165

Znam ienka wz 1099 1237 1650 895 1725

Żm erynka wz 811 700 1113 358 1437

O d ległość Lwowa via B ełż e c do Lublina 231 km.

„ do W arszaw y 379 ,

„ ' * „ , do O stro łę k i 488 „

g ozn acza stacy ę graniczną

f V „ forteczn ą

P ^„ „ portow ą

wz w ęzłow ą

wg » węglową.

(19)

( iLafórs\

ilirriO

Notifisfc

Alandsjns

P E T E R SB U R G CHRISTIAN

\Ski. \

\ ^{(K a r l}

•tócuipsboi

ą . D A a l S 1

Jarosław

W Nynóshrnri.

i//id' : ^Nishrti-

Sowgoz^id

,Dorpaź\

\ (Jiżjewn MoiseJrMJL

K a sclu n . Rostem ’

frskow 1 (ELeskau)

/Yowiz

%/iM^eeowoi TarsJinfo

M u r 07

óshw.

S a f r(issnjjoth-

Li/siaren:

fhićsis/c,

^Rfas/istr.

fhórscJian^'

_Bo rń}\olrń'

ręró i Orsdicu jogojar.-len.

pus -g 5160

!& > s la v f b o r b a L -

schesvo fambow

'Moliilew"

lfa^8Z!g, sL ip e z h

la n s h sro.9

oSta j‘odu2>/

^ jV o ir’ęo7ytl-i

Piroga>v'kaj£ ;

iyoronesh Yorooz oaoci

,6 U rjslsc /y e i łiom

.5/00 Lemigow^ lcrfsc?o

\ B jelg p ro d

’Hra h u J c i lOTTOly

Lebedinsi . £c!iiyrha Jsymodcui,

Bautz

loTisJcajat

\Kiqyja7is fc Breskn

hiatmiLz »i7<L0

Jidolźunowo >MiUerowo

"Orict-Ł.

D .Erciir.

MarienbeuL-

io brizis.

17TIOW ZnjetkowoK

Shpola.

Restów

?J}aiazsk jBrisvovi

Apostolowo.

Kor.Ma,

N.SomJaiŁ

S tc u e ra p ó l 6017

—3f30_

‘•Ssmt/h

(20)

T a b l ica statystyczna ludności Rosyi n a 1. sierpnia 1914 r.

”

^j

K

^{R A}

J

Liczbaguberni Liczbapowiatów Powierzchnialądowa t j. bez wielkich jezior w km. kw. Ogólna liczba mieszkańców

|

Gęstośćzaludnienia czyli liczba mieszkańców na1 km. kw.

ii

Rosyanie .............................- Małorusini Białorusini Polacy Litwini Romanie Germanie Omijanie Żydzi Gruzini Finnowie Mongoli Prawosławni Inni clirześcianie

•

C °

'uV/3<u

N5—

U&>

2

1. 2. _{3 .}

1

^{4 .} ^5. \ 6. 7. . 8 . | 9. 1 0 . 11. ^{1 2 .} 1 3 .

1

^{1 4 -} ^15. ^{1 6 .} ¹⁷ ^{1 8 .} ^| ^19. ^O

1. P ó łn o c n y 3 26 1.380.000 2.669.000 2 2.345.000 400 1.800 1.600 130 _ ₉₀₀ ₅₀₀ _1.400 _317.000 ₄₀₀ _2.657.000 _9.000 _2.600

2. P etersb u rs k i 3 27 206.000 5.981.000 29 5.352.000 10 000 9.000 69.000 43.000 5.600 103.900 3.500 35.000 400 341.C0>) 8.600 5.427.000 503.000 51.000

3. U ra ls k i 4 34 795.000 12.769.000 16 9.118.000 64.000 4.000 6.500 5.000 500 10.400 1.300 6.500 - 1.088.000 2.466.000 10.297.000 62.000 2.409.000

4. Ś r o d k o w y 12 146 572.000 29.490.000 ■ 51 26.627.000 1.908.000 149.000 49.400 12.000 5.200 42.900 j 10.400 52.000 400 517.000 115.000 29.193.000 122,000 175.500

5. N a d w o łż a ń s k i g ó r n y 4 45 234.000 8,078.000 34 6.181.000 3.000 3.000 6.500 1.300 300 5.200 1.300 8.000 282.000 1.586.000 7.262.000 13.000 383.500

6. N a d w o łż a ń s k i d o ln y 4 32 505.000 9 996.000 20 6.590.000 524.000 5.000 9.000 2.600 1.300 516.100 9.000 9.000 4 0 3 788.000! 1.602.000 8.055.000 668-000 1.273.000

7. M a ło r o s y a 6 77 323.000 22.274.000 70 1.850.000 17.520.000 227.000 ' 478.000 1.300 37.700 271.700 5 000 1.862-000 260 2.600 19.500 19.217.000 1.169.000 1.889.000

8. P o łu d n io w y 5 41 410.000 14.033.000 34 4.178.000 6.018-000 75.000 317.000 4.000 1.411.800 494.000; 178 000 936.000 1300 5.000 415.000; 12.077.000 775.000 1.282.000

9. L iw o n ja 3 23 94.000 3.102.000 33 148.000 1.000 17.400 49.000 1.424.000 800 225.000 i J.700 81.500 - ^1.152.000 ^1.700 ^359.000 ^2.681.000 ^109.000

10. L it w a — B ia ło ru ś 6 54 303.000 13.082.000 43 736.000 493.000 7.080.000 734.500 2.104.000 900 63.800 3.600 1.838.000 130 8.OO0 18.000 6.992.000 4.265.000 1.864.000

11. K r ó le s tw o P o ls k ie 10 84 127.000 12.225.000 97 347.000 434.000 38 000 8.792.000 404.000 9.100 526.400 2.600 1.648.000 ' , V ' ^9.000 ^8.000 ^802.000 ^9.697.000 ^1.725.000

12. F in la n d ja 8 51 353.000 3.380.000 10 8.000 - - - - - ^442.000 . ^~ ^- ^- ^2.930.00® ^- ^55.000 ^3.325.000 ^-

13. P rze d k a U k a z 5 31 258.000 5.660.000 22 2.089,000

j ^1.668.000 ^19.500 ^17.000 ^4.000 ^11.700 ^52.000 ^{233.0 0} ^23.000 ^1.176.000 ^{6 500} ^360.000 ^3.955.000 ^133.000 ^1.573.000

14. Z a k a u k a z 6 45 209.000 6 215.000 30 289.000 30.000 5.000 21.000 5.000 2.600 22.100 1.906 000 30.000 1.992.00* 2.600 2.111.000 2.188.000 1,517.000. 2.700.000

15. Z a k a s p ijs k i 4 20 1.328.000 5.580.000 4 104.000 27.U00 500 13.000 1.300 300 5.200 481.000 6.500 900 2.600 4.939.000 135.000 26.000 5.418.000

16. K ir g is k i 5 25 2.243.0001 4.490.000 2 1 658.000 105.000 500 3.000 800 100 6.500 650 3.100 130 18 000 3.695.000 784.000 10.400 3.696.000

17 S y b e r ja 9 55 12.480.000 7.495.000 0-6 5.750 000 290.000 17.000 38.000 12.000 1.200 7.800 9.000 42.000 3.400 63.000 1.216.000 6.734.000 68.000, 685.000

S u m y 97 816 21,820.000

|

166.710000 7.6 72.368.000 29.098.000 7.650.000 10.607.000 4.025.000 1.489.100

1

2.795 900

1

2.847.000 6.582.000

1

3.174.000 7.491.000 18.580.000 116.048.000 24.896.000 25.766.000

(21)

*K £ I EGARNT ^a ^

ANTYKWARIAT

(22)