AMERYKA PÓŁNOCNA I POŁUDNIOWA
POŁUDNIOWA
WYŻYNY
WYŻYNY PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKIE (jako części większych jednostek fizycznogeograficzych)
● Półwysep Labrador:
- Wyżyna Labradorska (Znajduje się we wschodniej części Tarczy Kanadyjskiej jest zbudowana jak cały półwysep z silnie zmetamorfizowanych skał archaicznych i proterozoicznych. Współczesna rzeźba ukształtowana w plejstocenie z licznymi powierzchniami moreny dennej (jeziora), moren
czołowych,ozów, kemów, sandrów i licznych form lodowcowej egzaracji.
● Niż Kanadyjski
- ? Płaskowyż Laurentyjski (Wyniesiony obszar Tarczy Kanadyjskiej, tworzy szeroki łuk okalający od zachodu i południa Zatokę Hudsona od Wyżyny Labradorskiej do Niziny Mackenzie. Krajobraz
młodoglacjalny: największy zwarty jeziorny obszar świata.)
● Niziny Wewnętrzne (Równiny Centralne)
- Wyżyny Wewnętrzne (Interior Highlands): południowa część Nizin Wewn. na granicy z Niziną Zatokową, która stanowi wypiętrzenie lokalnego podłoża i tworzy Wyżynę Ozark położoną między rzekami Missouri i Arkansas wraz z krystalicznym masywem Gór Boston i Ouachita.
● Wielkie Równiny (położone na na zachód od Nizin Zewnętrznych tworzą szeroką na kilkaset km przedgórską wyżynę ograniczoną Górami Skalistymi na zachodzie, Niziną Mackenzie i niską
częścią Płaskowyżu Laurentyńskiego na północy, Niziną Zatokową na południu, wschodnią granicę stanowi izohieta 500mm będąca granicą z Nizinami Wewnętrznymi.
● Wielkie Równiny
- Wyżyna Missouri: silnie rozczłonkowana, pocięta dolinami Missouri i Yellowstone, zbudowana z płytowo ułożonych osadów kredy. Suche doliny: badlands
- Południowa część Wielkich Równin ma rzeźbę bardziej równinną i monotonną, występują rozległe, płaskie stożki napływowe pokryte wydmami. Od północy ciągnie sięPiedmont Kolorado a następnie Llano Estacado (równina o wysokości 1200 m n.p.m. zbudowana z neogeńskich piaskowców).
- Na południowym krańcu Wielkich Równin leży silnie skrasowiały Płaskowyż Edwardsa.
● Appalachy
- Wyżyna Appalaska: położona na Zachód od Appalachów. Składa się z Płaskowyżu Allegheny i Cumberland. Wyżyna jest powstała z wypiętrzenia w paleozoiku zapadliska przedgórskiego wraz z jego osadami. Płaskowyż Cumberland opada progiem do Niziny Zatokowej zwanym Linią
Wodospadów (Fall Line Hills)
● Kordyliery
- Wyżyna Jukońska ( Położona w Kordylierach Północnych jako część Wyżyn Śródgórskich,
dochodząca do Morza Beringa na zachodzie. W podłożu prekambryjski masyw śródgórski ze skał krystalicznych pokryty osadami paleo i mezozoicznymi skałami osadowymi i utworami
polodowcowymi z plejstocenu. Liczne płaskowyże pocięte dolinami Jukonu i jego dopływów.)
- Wyżyna Kolorado: położona w południowej części Gór Skalistych, wyniesiony od 1500 do
3000m n.p.m. fragment krystalicznej platformy prekambryjskiej z grubą pokrywą platformową skał osadowych od paleozoiku do trzeciorzędu kiedy obszar ten został wypiętrzony i głęboko
porozcinany. Kanion Kolorado (przykład potęgi erozji rzecznej), tarasy, progi strukturalno- denudacyjne, góry świadki, na obrzeżach wygasłe wulkany trzeciorzędowe.
- Wyżyny Wewnętrzne: południkowy, zróżnicowany pas wyżyn między Górami Skalistymi a Górami Nadbrzeżnymi. W ich skład wchodzi Wyżyna Kolumbii Brytyjskiej ( na południe od Wyżyny
Jukońskiej) Płaskowyże i obniżenia pokryte utworami wulkanicznymi (lawy, tufy), osadami jezior trzeciorzędowych, plejstoceńskimi utworami polodowcowymi i aluwiami rzecznymi. Pasma górskie tworzą skały krystaliczne i wulkany.
- Wyżyna Kolumbii: wulkaniczna wyżyna sąsiadująca od południa z Wyżyną Kolumbii Brytyjskiej, pokryta trzeciorzędowymi bazaltami o miąższości do 3000m, liczne uskoki i zręby, obszar przecina rzeka Columbia i Snake.
- Wielka Kotlina: położony na południe od Wyżyny Kolumbii bardzo zróżnicowany morfologicznie region, występują liczne bolsony (bezodpływowe pustynne kotliny), jeziora okresowe, depresje (Dolina Śmierci) i zrębowe wzniesienia.
- Wyżyna Meksykańska:przedłużenie ku południowi Wyżyna Kolorado, między pasmami Sierra Madre. Obecna forma jest efektem orogenezy alpejskiej, która wydźwignęła cały obszar,
szczególnie w strefie krawędziowej i pocięła go uskokami, wzdłuż których nastąpiły intruzje magmowe. W zależności od obszaru występują lekko sfałdowane skały osadowe: margle i piaskowce, bolsony (część północna), skały powstałe z erozji otaczających wzniesień i skały wulkaniczne (centrum) oraz neki, wysoko położone kotliny (część południowa).
WYŻYNY POŁUDNIOWOAMERYKAŃSKIE (jako części większych jednostek fizycznogeograficzych)
● Andy
- Wyżyna Puna: rozległa wyżyna/płaskowyż w środkowej części Andów między Kordylierą Zachodnią a Środkową. Składa się z trzech części: Puna de Atacama, Wyżyna Boliwijska i największa część
Altiplano.
- Altiplano jest obszarem bezodpływowym podzielonym pasmami wulkanicznymi na szereg mniejszych
kotlinowatych obniżeń o cechach bolsonów, w ich dnach występują jeziora słodkowodne np Titicaca lub słonowodne oraz salary (pozostałe po wyschniętych wielkich jeziorach po wyschniętych wielkich jeziorach salary np Salar de Uyuni
● WYŻYNA PATAGOŃSKA: znajduje się na południowej części platformy paleozoicznej i pozaandyjskiej czyli platformy patagońskiej. Powirzchnia wyżyny jest pochylona od Andów w kierunku wybrzeża Atlantyku, gdzie urywa się wysokim progiem nad wąską, kamienistą plażą.
Dzieli się na dwa rozległe masywy: Północnopatagoński i Południowopatagoński.
- Masyw Północnopatagoński: kulminacja Sierra Nevada (1879), otoczona ostańcami .Promienisto-
pierścieniowy układ rzek głównie okresowych, które kończą bieg w bezodpływowych zagłębieniach jezior polodowcowych. U podnóży masywu liczne moreny denne i czołowe
- Masyw Południowopatagoński: stoki masywu obniżają się we wszystkich kierunkach, rzeki w układzie promienistym.
● WYŻYNA GUJAŃSKA: najwyżej wyniesiona część tarczy gujańskiej a zarazem całej platformy południowoamerykańskiej położona między Niziną Orinoko a Niziną Amazonki. Najstarsze skały budujące fundament wyżyny to silnie sfałdowane skały krystaliczne (gnejsy, łupki
krystaliczne,granitoidy) z archaiku i proterozoiku oraz wielkie batolity granodiorytów. Utwory te są przykryte skałami osadowymi: piaskowcami, zlepieńcami i łupkami ilastymi poprzecinanymi intruzjami skał magmowych formacji Roraima. Część zachodnia jest wyższa i bardziej zwarta niżwschodnia.
- Najwyższe powierzchnie zrównania stanowią faliste plaskowyże, pasma gór stołowych oraz izolowane stoiwa o wysokościach nawet powyżej 2000m n.p.m.. Kulminację stanowi Auyan Tepui (2953m)
● WYŻYNA BRAZYLIJSKA: zajmuje wschodnią część kontynentu i południową wyniesioną część prekambryjskiej platformy południowoamerykańskiej. Krystaliczne podłoże (gnejsy, łupki krystaliczne, granitoidy i kwarcyty) odsłania się w obrębie tarcz we wschodniej i zachodniej części wyżyny.
● Wyżyna składa się z:
- Płaskowyżu Atlantyckiego: od Przyl. Roque na północy do Rio de la Plata. Charakterystyczna rzeźba:
formy zrębowe, góry stołowe, stoliwa (chapada), progi (serras). Najwyższy szczyt Wyżyny Brazylijska:
Pico de Bandeira (2890)
- Płaskowyż Centralny: północne, łągodnie nachylone stoki, opadajace ku Nizinie Amazonki, izolowane stoliwa i pasma gór twardzielcowych
- Płaskowyż Południowy (Wyżyna Parany): charakterystyczne progi denudacyjne o wysokości do 400m. Wyżynę otacza próg bazaltowy porozcinany dolinami rzek tworzącymi bystrza i wodospady.
Najbardziej znany Wodospad Iguazu.
