Marian Al. Żurowski
Biskup diecezjalny a wyższy
przełożony instytutu życia
konsekrowanego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 27/3-4, 31-41
1984
27 (1984) n r 3—4
KS. MARIAN AL. ŻUROWSKI
BISK U P DIECEZJALNY A WYŻSZY PRZEŁOŻONY INSTYTUTU ŻYCIA KONSEKROWANEGO
T r e ś ć : — 1. Problem egzempcji. — 2. Wzajemna współpraca. — 3 Aktualne pojęcie egzempcji. — 4. Problem prezentacji. — 5. Instytuty na prawie diecezjalnym. — 6. Założenie nowego domu, lub zmiana prze znaczenia już istniejącego. — 7. Pozostałe uprawnienia biskupa die cezjalnego.
W m is te riu m K ościoła jedność w C h ry stu sie d o m ag a się m ięd zy czło n k am i w z a je m n e j w sp ó ln o ty życia. A lb o w iem „podobało się je d n a k B ogu uśw ięca ć i zb aw iać lu d zi n ie pojedyńczo, z w y k lu czeniem w szelk iej w z a je m n e j m ięd zy n im i w ięzi, lecz uczynić z n ic h L u d ” (KK, 9) 1. S o b ó r W at. II n a ś w ie tlił p e łn ie j i g łęb ie j nie ty lk o n a tu r ę K ościoła ja k o m iste riu m , s a k ra m e n tu czy z n a k u i n a rzęd zia w e w n ę trz n e g o zjed n o czen ia z B ogiem i jed n o ści całego ro d z a ju lu d zk ieg o (KK, 1) ale ró w n ież n a ś w ie tlił e le m e n t isto tn y ja k ą je st w sp ó ln o to w a k o m u n ia.
W spólnotow a k o m u n ia m a c h a r a k te r d y n a m ic z n y i u d z ia ł w n ie j członków o ra z cały c h zespołów p o w in ie n b y ć ja k n a jb a rd z ie j a k ty w ny, w sp ó łd z ia ła ją c y z Ł a sk ą Bożą. A lb o w iem ja k m ów i św. P a w eł w 2 L iście do K o ry n tia n 13,13 — k o m u n ia d la jed n o ści —■ je st łask ą. A z a te m i tu ta j w e w z a je m n y c h ra c ja c h n ie m ożna o p ie rać się je d y n ie o sto su n k i z e w n ę trz n o -p ra w n e , ale trz e b a sięg n ąć g łęb iej, do rzeczy w isto ści k ościelnej.
A k ty w n y u d z ia ł w e w sp ó ln o to w ej k o m u n ii je st w ie lo k ro tn ie n a ś w ie tla n y w lista c h św. P a w ła , gdzie słow o „ K o in o n ia” je st u ż y te za ró w n o w sen sie w sp ó łd z iałan ia ja k w s p ó łu d z ia łu 2. W spólno to w a k o m u n ia je st to w ita ln y pro ces życia K ościoła. J e ż e li b o w iem w K ościele są d a n e ro z m a ite d a ry , fu n k c je i c h a ry z m a ty , to nie ty lk o d la in d y w id u a ln e g o p o ż y tk u k o n k re tn e j osoby, ale d la całej w sp ó ln o ty , k o m u n ii k o śc ieln ej po to, le p ie j służyć d zie łu do k tó reg o C h ry stu s n a s pow ołał. C hodzi o to, b y k a ż d y w sw oim z a k re sie , zgodnie ze sw oim p o w o ła n iem słu żąc b ra c io m „in C om u n io n e ”, w sp ó ln ie re a liz o w a ł m isję K ościoła.
1 Wytyczne Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich, oraz Kon gregacji Biskupów na temat wzajemnych relacji między biskupami i za konnikami w Kościele, Mutuae relationes (MR) pars I, n. 2, PPK, t. XI, I. Warszawa 198<0, s. 35, nr 20453.
2 M. Z u r o w s k i, Społeczności realizacji rad ewangelicznych w „ko m unii” Kościoła partykularnego, Prawo Kanoniczne, 25, 1982, n. 1/2 s. 124.
-32 Ks. M. Al. Żurowski [2] Do te j m isji n a w ią z u je 3 k a n . 573, k tó r y m ów iąc o o d d a n iu się c a łk o w ity m u m iło w a n e m u n a d e w szystko B ogu, stw ie rd z a , że człon k o w ie in s ty tu tó w życia k o n sek ro w a n eg o są p o św ięcen i z szczegól n ego ty tu łu d la c h w a ły B oga, b u d o w a n iu K ościoła i zb a w ie n iu św ia ta . A z a te m n ie ty lk o e le m e n t in d y w id u a ln y , ale b u d o w a n ie K ościoła w sp ó ln o to w e je s t tu ta j w y ra ź n ie w yszczególnione, co je st e lem e n tem , ja k n a jb a rd z ie j zg o d n y m z S o b o rem W at. II.
K an. 618 p rz y p o m in a , że p rzeło żen i o trz y m u ją od B oga przez posłu g ę K ościoła w ład z ę i w in n i ją w y k o n y w ać w d u c h u służby. A w ięc w św ietle om ów ionego co ty lk o p o w yżej k a n o n u , słu żb a ta m a b yć sk ie ro w a n a n ie ty lk o do d o b ra p o d w ład n y ch , a le i w ła sn e j w sp ó ln o ty , k tó ra ży je i p ra c u je w k o n k re tn y c h K ościołach p a r ty k u la rn y c h , w ięc słu żb a i do ich d o b ra je st sk ie ro w a n a , a ró w n o cześnie do d o b ra K ościoła pow szechnego. To m ożna p o ją ć ty lk o ro z u m ie ją c w szystko „ in c o m m u n n io n e e c clesiastica”. D lateg o też te n ż e k an . 618 w y ra ź n ie im poleca, że w in n i o n i c h ę tn ie w y s łu ch iw ać i p o p ie ra ć w sp ó ln ą in ic ja ty w ę m a ją c ą n a u w ad ze d o b ro i n s ty tu tu i K ościoła. D o b ra b o w iem in s ty tu tu n ie d a się oddzielić od d o b ra K ościoła zaró w n o p a rty k u la rn e g o ja k im je st d iecezja ja k i ró w n o cześn ie K ościoła P ow szechnego. K o n s ty tu c ja b o w iem o K o ściele w n rz e 23 mówi,- że K ościół k a to lic k i is tn ie je w K ościołach p a r ty k u la r n y c h i ż n ic h się sk ła d a , a w ich k o m u n ii d z ia ła ją i n s ty tu ty życia k o n se k ro w a n e g o „in c o m m u n io n e”.
W re a liz a c ji je d n a k sw ojego d a ru , sw ojego c h a ry z m a tu w e w sp ó l nocie k o ścieln ej n ie w olno zapom nieć o ty m , co je st isto tn e d la w łasn eg o p o w o łan ia i d lateg o k a n . 578 p rz y p o m in a, że w szyscy p o w in n i w ie rn ie zach o w y w ać m y śl i założeinia sw o ich założycieli, zatw ie rd z o n e p rz e z k o m p e te n tn ą w ład zę k ościelną, d o tyczące n a tu r y , celu d u c h a i c h a r a k te ru in s ty tu tu , ja k ró w n ie ż z d ro w y c h jego tra d y c ji. To w szystko sta n o w i dziedzictw o tegoż in s ty tu tu .
N ie m ożna je d n a k sam o w o ln ie in te rp re to w a ć tego d zied zictw a i c h a r a k te ru in s ty tu tu , p o n iew aż zgodnie z k a n . 576 d o k o m p e te n tn e j w ła d z y k o śc ieln ej n a le ż y in te r p r e ta c ja ra d ew an g eliczn y ch , p ra w n e re g u lo w a n ie ich p ra k ty k i, u sta n o w ie n ia sta ły c h fo rm ta k ie go życia p rzez k an o n iczn ą a p ro b a tę , o raz tr o s k a b y in s ty tu ty w z ra s ta ły i ro z w ija ły się zgodnie z d u c h e m ich założycieli i zd ro w y ch tra d y c ji; czyli p o n a d w ła d z ą w e w n ę trz n ą je st w ład za n a d rz ę d n a , najczęściej g d y chodzi o in s ty tu ty n a p ra w ie p a p ie sk im — będzie to S to lica A p o sto lsk a.
W celu je d n a k zab ezp ieczen ia ty c h elem en tó w , k tó re z aró w n o S obór ja k i K o d e k s u w a ż a jak o e le m e n ty isto tn e , k tó re n a le ż y z a chow ać i są w łaściw e d la d anego in s ty tu tu , K o d ek s w k an . 586 § 1 p o sta n a w ia , że poszczególnym in s ty tu to m p rz y z n a je się słu sz
3 Por. MR p. I. nr 5, PPK dz. ,c. n.r 20461, s. 38, Por. M. Ż u r o w s k i , dz. c. s. 124.
n ą au to n o m ię życia, zw łaszcza w z a k resie z a rz ąd zan ia, d z ię k i k tó re j m a ją p o siad ać w K ościele w ła sn ą d y sc y p lin ę, a ta k ż e z a ch o w u ją w ła sn e dziedzictw o, o k tó ry m m ow a w w y żej cy to w a n y m k an. 578.
1. Problem egzem pcji
Z z a g a d n ie n iem pow y ższy m łączy się ściśle tra d y c y jn y p ro b le m egzem pcji, o k tó ry m m ów i zaró w n o K o n s t y t u c j a o Kościele w n rz e 45 ja k i D e k re t O P astoralnej Działalności B is k u p ó w . T e n o sta tn i w y ra ź n ie p o sta n a w ia , że d la h a rm o n ijn e g o w sp ó łd z ia ła n ia w a p o sto lacie i z a ch o w an ia je d n o lite j d y sc y p lin y u s ta la S o b ó r n a s tę p u jące z asad y p o d staw o w e. N r 35 p. 1 tegoż sam ego d o k u m e n tu so bo ro w eg o n ie ty lk o w sp o m in a o u leg ło ści i sz a c u n k u n a le ż n e m u b isk u p o m ale w zy w a ró w n ie ż do w y p e łn ia n ia p ra c apo sto lsk ich , ile k ro ć b isk u p w sposób p r a w o w i t y w z y w a do w y p e łn ie n ia p ra c ap o sto lsk ich . O czyw iście ja k m ów i d a le j te n sa m p u n k t, m a się to d o k o n ać b ez n a ru s z a n ia c h a ra k te ru in s ty tu tu i zgodnie z K o n s ty tu c ja m i, k tó re p o w in n y b y ć w ty m celu p rz y sto so w a n e .w o p a r ciu o z a sad y n in iejsz eg o d e k re tu soborow ego. A z a te m k r y te r iu m n ie są n o rm y z a w a rte w K o n s ty tu c ja c h ja k o ta k ic h , a le ty lk o to w K o n sty tu c ja c h co s ta n o w i zało żen ia fu n d a to ró w d o tyczące n a tu ry , celu, i d u c h a czyli c h a r a k te r i d zied zictw o in s ty tu tu . To n ie m oże b y ć n aru szo n e.
W n rz e 35 p. 3 te n ż e sa m D e k re t O P a sterskich Zad a n ia ch B i s k u
p ó w w Kościele m ów i o eg zem pcji, m ocą k tó re j z a k o n n ic y p o d le
g a ją O jcu św. lu b in n e j w ła d z y k o ścieln ej a w y ję c i są spod ju r y s d y k c ji b isk u p a . M a o n a za cel w e w n ę trz n y ła d in sty tu tó w , czyli w szystko co m o g ło b y się p rz y c z y n ia ć do zh a rm o n izo w an eg o w z ro stu dosk o n ało ści zak onnego w spółżycia. T a eg zem p cja n ie stoi n a przeszk o d zie b y z ak o n n ic y n a P raw ie- P a p ie sk im p o d leg ali ta k ż e b is k u p ie j ju ry s d y k c ji w d iecezjach , sto so w n ie do w ym ogów p ra w a .
S ze rzej ro z w ija to, k o le jn y p u n k t 4, k tó ry w y ra ź n ie w y szcze gólnia, że zak o n n ic y n a w e t w y ję c i p o d le g a ją m iejsco w em u o rd y n a riu sz o w i w sp ra w a c h p u blicznego k u ltu Bożego b ez n a ru s z a n ia oczyw iście o b rzą d k ó w , w sp ra w ie d u sz p a ste rstw a , p o d a w a n ia L u dow i św ię te j n a u k i, relig ijn e g o , m o ra ln eg o w y c h o w a n ia w ie rn y c h , zw łaszcza k a te c h iz a c ji dzieci, u r a b ia n ia litu rg iczn eg o , a ta k ż e ró ż n y c h d zieł w ta k im z a k re sie w ja k im m a ją one zw iązek ze s p r a w o w a n iem św ięteg o a p o sto la tu . R ó w n ież w szelk ie szk o ły k a to lic kie p ro w a d z o n e p rzez z a k o n n ik ó w o ile n ie są ty lk o w e w n ę trz n y m i p o d le g a ją o rd y n a riu sz o w i m iejsca, g d y chodzi o ich og ó ln ą o r g an iz a c ję i n a d z ó r b ez n a ru s z a n ia u p r a w n ie ń z a k o n n ik ó w do ich k ie ro w n ic tw a . Z a k o n n ic y o b o w iązan i są zachow ać to w szystko, co sy n o d y lu b K o n fe re n c je E p isk o p a tu p ra w n ie n a ło ż ą w sz y stk im do zachow ania.
N a zakończenie teg o d o k u m e n tu w n rz e 44 S o b ó r p o sta n a w ia ,
b y p rz y re w iz ji K o d e k s u P r a w a K a n o n iczn eg o sfo rm u ło w a n o od p o w ie d n ie p ra w a w e d łu g założeń u sta lo n y c h w ty m d e k recie. A z a te m d la k o m isji k o d y fik a c y jn e j b y ły to w y ty czn e p odstaw ow e, w iążące.
Z godnie z w y ty c z n y m i so b o ro w y m i ju ż k an . 675 m ó w iący o i n s ty tu ta c h życia k o n se k ro w a n e g o o d d a ją c y c h się dziełom a p o sto l sk im w § 3 w y ra ź n ie stw ie rd z a , że w szelk a d ziałaln o ść a p o sto l sk a w y k o n y w a n a w im ie n iu i z p o lecen ia K ościoła w in n a b yć p r o w ad zo n a w jego w spólnocie, w ko m u n ii, czyli je st to p o d staw o w a zasad a w szelk iej d ziałaln o ści a p o sto lsk iej w K ościele.
W d alszy m ciągu k a n . 678 § 1 p o w ta rz a i p re c y z u je n o rm y z a w a rte w D e k recie S o b o ro w y m O P a sterskich Z adaniach B is k u p ó w . M ów i b o w iem : „w s p ra w a c h , k tó re d o ty czą 'd u s z p a s te rs tw a p u b li cznego w y k o n y w a n ie k u ltu Bożego o ra z in n y c h d zieł ap o sto lsk ich , zak o n n ic y p o d le g a ją w ła d zy b isk u p ó w , k tó ry m w in n i o k azyw ać u le g łe p o słu szeń stw o i sz a c u n e k ”.
2. W zajem na w spółpraca
Ż eby je d n a k tego ro d z a ju uległość n ie ro z b ija ła i n ie w p ro w a d z ała d y sh a rm o n ii do życia z akonnego § 2 k an . 678 w y ra ź n ie z a znacza, że w w y k o n y w a n iu z ew n ętrzn eg o a p o sto la tu zak o n n icy p o d le g a ją ta k ż e w ła sn y m p rz eło ż o n y m o ra z w in n i (pozostawać w ie r n i d y sc y p lin ie in s ty tu tu , a b isk u p i w ra z ie p o trz e b y m a ją zadbać b y te n o b o w iązek został zach o w an y .
A za te m członkow ie in s ty tu tó w życia k o n se k ro w a n e g o p o d le g a ją zaró w n o k o n tro li ze s tro n y b isk u p a , ja k i sw ojego w łasn eg o p rzełożonego, czy to p ro w in c ja ln e g o czy m iejscow ego; s tą d n ie słu szn e są z a rz u ty n ie k tó ry c h in d y w id u a ln y c h osób, że ju ż k o n tro lu je m n ie w ła d z a d ie c e z jaln a , dlaczego to jeszcze czyni p rzeło żo n y z a k o n n y . J e s t to je d n a k p o trz e b n e ze w zg lę d u n a h a rm o n ijn o ść w y k o n y w a n ia d zieł zleconych, a le ta k ż e d la z a ch o w an ia c h a ra k te ru p ra c w y k o n y w a n y c h p rzez zak o n n ik ó w , o ra z zach o w an ia d y sc y p li n y w ła śc iw ej ty m in s ty tu to m , a ta k ż e tro s k i p rzeło żo n y ch o w ła ściw e w y w ią z y w a n ie się z p o d ję ty c h zobo w iązań ze s tro n y ich p o d w ład n y ch . U zasa d n ia ta k ie ro z w iązan ie ko d ek s, koniecznością p o p ie ra n ia u p o rz ą d k o w a n e j w sp ó łp ra c y m ięd zy ró ż n y m i in s ty tu ta m i o raz p o m ięd zy n im i i k le re m d ie c e z jaln y m b y pod k ie ro w n ic tw e m b isk u p a diecezjaln eg o p ra c a a p o sto lsk a i w szy stk ie dzieła ap o sto lsk ie b y ły w łaściw ie sk o o rd y n o w an e, bez n a ru s z a n ia c h a ra k te r u i celu p oszczególnych in s ty tu tó w i p ra w fu n d a c y jn y c h .
P o tw ie rd z e n ie pow yższej zasad y odnoszącej się do p o d le g a n ia b isk u p o w i d iec e z jaln e m u w sp ra w ie ap o sto lstw a zew n ę trzn eg o , d a je n a m k a n . 683 § 1., k tó r y m ów i o u p ra w n ie n iu b isk u p a w cza sie w iz y ta c ji p a ste rsk ie j. M ianow icie m ów i on: „B isk u p d ie c e z jaln y m oże osobiście lu b p rzez kogoś inn eg o podczas w iz y ta c ji p a s te r
sk ie j, ja k ró w n ie ż w w y p a d k u konieczności, w izytow ać: kościoły i k a p lic e do k tó ry c h w ie rn i hataitu aln ie uczęszczają, szk o ły o raz in n e d zieła re lig ijn e lu b m iło sie rd z ia duchow ego, p o w ierzo n e z a k o n n ik o m . N ie d o ty czy to je d n a k szkół, k tó re są d o stęp n e w y łą c z n ie w ła sn y m a lu m n o m in s ty tu tu ”. K o le jn y § 2, m ów i że g d y b y p rz y p a d k ie m p rz y te j w iz y ta c ji w y k ry ł n ad u ży cie, m oże on — jeśli n ie o d n iosłoby s k u tk u p o w iad o m ien ie o ty m p rzeło żo n eg o — sam w ła sn ą p o w ag ą to załatw ić. Z k o n te k s tu w y n ik a , że d otyczy to w szy stk ieg o co p o d leg a w iz y ta c ji b isk u p a d iecezjalnego. J e s t to b o w iem § 2 w k o n te k śc ie § 1. A za te m w in te r p r e ta c ji m u si to być ro z p a try w a n e łącznie.
K a n o n 679 p o sta n a w ia , że „b isk u p d iecezjaln y , g d y p rz y n a g la b a rd z o p o w a żn a p rz y c z y n a m oże za b ro n ić członkow i in s ty tu tu z a kon n eg o p rz e b y w a n ia n a te re n ie diecezji, jeżeli p o w iad o m io n y o ty m w yższy p rzeło żo n y z a n ie d b a ł zarad zić sp ra w ie . S p ra w ę n a le ż y n a ty c h m ia s t p rz e d sta w ić S to licy A p o sto lsk ie j” . A z a te m s p ra w a m u si b y ć n a p ra w d ę pow ażn a.
K an . 680 p re c y z u je cel i g ra n ic e w sp ó łp ra cy , m ów i b ow iem : „T rzebo p o p ie ra ć u p o rz ą d k o w a n ą w sp ó łp rac ę m ięd zy ró ż n y m i in s ty tu ta m i, o raz p om iędzy n im i i k le re m d iece zjaln y m , ja k rów nież, pod k ie ro w n ic tw e m b isk u p a diecezjaln eg o , k o o rd y n a c ję w sz y stk ic h dzieł i p o czy n ań ap o sto lsk ich , z z a ch o w an iem w szakże c h a ra k te ru , celu poszczególnych in s ty tu tó w i p r a w fu n d a c y jn y c h ” . Są t u z a w a rte tr z y p o d sta w o w e zasad y :
1° p o d trz y m y w a n ia i p o p ie ra n ia u p o rz ą d k o w a n e j w sp ó łp racy , 2° k o o rd y n a c ja w sz y stk ic h d zieł i p o czy n ań ap o sto lsk ich n a
leży do b isk u p a d iecezjaln eg o ,
3° N ie w olno n a ru sz a ć c h a r a k te ru i celu poszczególnych in s ty tu tó w i p ra w fu n d a c y jn y c h ju ż is tn ie ją c y c h p rz e d w y d a n ie m k o d ek su , a n a w e t p rz e d d o k u m e n ta m i so b o ro w y m i w p ro w a d z a ją c y m i o g ra n ic z e n ia n a p rzy szło ść w te j m a te rii.
A z a te m w in n a b y ć z re a liz o w an a w sp ó łp rac a, ale ro zu m n a z z a ch o w a n ie m tego co isto tn e d la w łasn e g o in s ty tu tu .
K o n se k w e n c ją p rz y to czo n y c h n o rm je st § 3 k an . 678 gdzie w y ra ź n ie k o d ek s p o sta n a w ia , że w za k re sie zlecan ia dzieł a p o sto l sk ich z a k o n n ik o m b is k u p i d ie c e z jaln i i p rze ło żen i z a k o n n i p o w in n i działać w e w z a je m n y m p o ro zu m ien iu .
W zajem n e p o ro zu m ie n ie o k tó ry m b y ła m o w a n ie ty lk o d o ty czy sam ego p o w ie rz e n ia zak o n n ik o w i p rzez biskupa- diecezjaln eg o j a kiegoś d zieła w u z g o d n ien iu z u p raw iien iam i p rzeło żo n y ch , w e d łu g k a n . 678 § 2 i 3. U m ow a ta zgodnie z in te n c ją p ra w o d a w c y m a ró w n ie ż u w zg lęd n ić u p ra w n ie n ia k o n k re tn e g o członka o k tó reg o chodzi, a z a te m n ie dopuścić do n ad u ży ć. § 2 k a n . 681 w y m ag a u s ta le n ia ja sn y c h k ry te rió w , w o p a rc iu o k tó re d a n e p ra c a , d a n e z a d a n ie m a b yć 'pow ierzone, m ó w i on: „W ta k ic h p rz y p a d k a c h b isk u p d ie c e z ja ln y i k o n k re tn i p rzeło żen i p o w in n i zaw rzeć p ise m
36 Ks. M. Al. Żurowski [6] n ą um ow ę, w k tó re j obok in n y c h s p ra w n a le ż y w y ra ź n ie i d o k ła d n ie o k re ślić to co się odnosi do p rz e d m io tu w y k o n y w an eg o dzieła, p rz y d z ie le n ie do n ieg o z a k o n n ik ó w i s p ra w m a te ria ln y c h ” . A n alo g ię p ra w n ą m o żn a czerp ać z u m o w y z a w ie ra n e j p rz e z b i s k u p a w y sy łając eg o sw ego d u ch o w n eg o do in n e j p o trz e b u ją c e j d ie cezji a b isk u p e m p rz y jm u ją c y m n a o k re s czasow y. W ró w n e j m ie rze są w ów czas u w zg lęd n io n e u p ra w n ie n ia K ościoła m acierzy steg o ja k i p a rty k u la rn e g o p rzy jm u ją ceg o ,' p rz y ró w n o czesn y m u w z g lę d n ie n iu u p ra w n ie ń duch o w n eg o , k tó r y n a m iejscu p rą c y m a m ieć zap ew n io n e o d p o w ia d ające J e g o p ra c y w a ru n k i, a w ra c a ją c do sw o je j diecezji je s t tra k to w a n y ja k in n i d u ch o w n i, k tó rz y c a ły czas p ra c o w a li n a te re n ie diecezji. R óżnica p o leg a n a ty m , że chodzi ta m o k o ścieln e je d n o stk i o rg a n iz a c y jn e te r y to ria ln e a tu ta j je st re la c ja m ięd zy je d n o stk ą o rg a n iz a c y jn ą p e rso n a ln ą , a te r y to r ia l n ą z ty m że n a te re n ie te j o sta tn ie j B isk u p d ie c e z ja ln y je st o d p o w ie d z ia ln y za k o o rd y n a c ję i k ie ro w n ic tw o w sz y stk ic h dzieł i p o cz y n ań apostolskich.
K o n s t y t u c j a D o g m a ty c z n a o Kościele w n r 45,2 w y ra ź n ie w sp o
m in a o u p ra w n ie n iu ja k ie m a z ra c ji p r y m a tu n a d cały m K ościo łe m P ap ież, b y m ógł, czy to poszczególny in s ty tu t słu żą cy celom doskonałości, czy te ż poszczególnych jego członków , w y ją ć spod ju ry s d y k c ji m iejsco w y ch o rd y n a riu s z y i p o d d ać ich sobie sam em u lu b p o w ierzy ć w ład zo m p a tria rc h a ln y m . N ie p o w in n o to je d n a k w p ły w ać n a z m n iejszen ie czci i p o słu szeń stw a w m y śl u s ta w k a n o n iczn y ch w zg lę d em a u to r y te tu p aste rsk ie g o b isk u p ó w w K ościo ła c h p a r ty k u la rn y c h , ta k k o n ieczn ej i n ie z b ę d n e j d la p ra c y a p o sto lsk iej.
3. A k tu a ln e p o jęcie eg zem pcji
K o n se k w e n tn ie do cy to w an eg o te k s tu K o n s t y t u c j i o K ościele k an . 591 w y ra ź h ie stw ie rd z a , że P a p ie ż „ m ając n a u w a d z e w ięk sze d o b ro in s ty tu tó w o ra z tro sk ę o zab ezp ieczen ia p o trz e b a p o sto la tu n a m ocy sw ojego p ry m a tu o b ejm u jąceg o cały K ościół m oże, ze w z g lę d u n a w sp ó ln y p o ży tek , w y jm o w ać in s ty tu ty życia k o n se k ro w an eg o spod k ie ro w n ic tw a o rd y n a riu s z a m iejsc a "i p o d d a w a ć je ty lk o So b ie lu b in n e j w ła d z y k o ś c ie ln e j”. A z a te m je st m o żliw a eg zem p - c ja w szerszy m teg o sło w a zinaezeniiu a n iże li sto so w an a do w sz y s tk ic h in s ty tu tó w n a p ra w ie p ap iesk im , je d n a k ż e w y m a g a to oso b is te j in te rw e n c ji P ap ie ż a , k tó rą O n pow iinien p odjąć, czy to ze względiu n a d o b ro in s ty tu tu , czy te ż tro s k ę o zab ezp ieczen ie p o trz e b ap o sto latu .
J a k w id a ć z p o w yższych stw ie rd z e ń łączn ie cała s p ra w a eg zem p c ji je st n a now o u p o rz ą d k o w a n a w e d łu g p o d sta w o w y c h zasad so b o ro w y ch , ja k i c y to w a n y c h k a n o n ó w . W o b e c .te g o n ie m ożna sto sow ać p o p rz e d n ic h n o rm w te j m a te rii w całej rozciągłości; n ie
m ożna się też o d w o ły w ać do p rz y w ile jó w , alb o w iem k a n . 4 m ów i o p ra w a c h n a b y ty c h i p rz y w ile ja c h u d z ie lo n y c h p rz ez S tolicę A p o sto lsk ą osobom p ra w n y m , a b ęd ą c y c h w u ży ciu , k tó re n ie zo sta ły o d w ołane, ty lk o te p o zo stają n ie n a ru sz o n e , czyli o ile k a n o n y tego k o d e k su w y ra ź n ie ich n ie o d w o łu ją.
T y m czasem ta m a te ria zo stała od n o w a całk o w icie u re g u lo w a n a , w obec teg o te n k a n o n aide m a t u zasto so w an ia, ty m b a rd z ie j, że k la u z u la k o ń co w a K o n s ty tu c ji p ro m u lg u ją c e j nc»wy k o d ek s z 25 s ty cznia 1983 ro k u o d w o łu je ta k ż e te p rz y w ile je , k tó re w y m a g a ją s p e c ja ln e j i szczegółow ej w zm ian k i, ja k ró w n ie ż p rzeciw n e zw yczaje. W obec tego je d y n ie w p rz y p a d k u p o tw ie rd z e n ia n a now o is tn ie ją cy ch u p rz e d n io p rz y w ile jó w p rzez O jca św iętego lu b n a now o ich o k re śle n ia je st m ożliw e szersze, an iż e li to by ło om ów ione s to sow nie egzem pcji.
4. Problem' prezentacji
-W zw iąz k u z tre ś c ią k a n . 681 k o le jn y k a n . 682 § 1 p re c y z u je b a rd z ie j szczegółow o, że g d y id zie o n a d a n ie za k o n n ik o w i jak ieg o ś u rz ę d u kościelnego w diecezji, o trz y m u je on n o m in a c ję od b isk u p a d iece zjaln eg o po p rz e d sta w ie n iu p rzez k o m p e te n tn e g o przełożonego, lu b p rz y n a jm n ie j za jego zgodą.
W ty m m ie jsc u w y p a d a szerzej om ów ić za g a d n ie n ie p re z e n ta c ji n a u rz ą d , czy do w y p e łn ie n ia jak ieg o ś z a d a n ia w diecezji. N ałoży t u ta j je d n a k zw rócić u w ag ę, że nieco in aczej b ę d zie się to d o k o n y w a ło w w y p a d k a c h k ie d y kościół je s t w łasnlością zak o n u , ch o c iażb y w n im b y ła u tw o rz o n a n a p rz y k ła d p a ra fia , in ac zej w w y p a d k u k ie d y d a n a p a ra fia b ęd zie p o w ierzo n a n a sta łe zak o n n ik o w i, n a w e t g d y b y K ościół b y ł w łasn o ścią d iecezji a in aczej jeszcze g d y będzie chodziło o je d n o raz o w e p o w ie rz e n ie u rz ę d u czy z a d a n ia d ie ce zjaln eg o w kościele p a r ty k u la r n y m lu b w p a ra fii, k tó r a n ie jest p o w ierzo n a n a sta łe zak o n n ik o m .
N ow y K o d ek s w o p a rc iu o sm u tn e dośw iadczenie h isto ry c z n e e lim in u je w szelk ie p r e z e n ta c je z e w n ę trz n e n a u rz ę d y k ościelne z w y ją tk ie m p re z e n ta c ji ściśle w e w n ą trz — kościeln y ch . W r e la cji m ięd zy b isk u p e m d ie c e z jaln y m a w yższym p rzeło ż o n y m z a k o n n y m w d a lszy m ciągu je d n a k p re z e n ta c je p o zo stają a k tu a ln e z g o d nie z k an . 158 § 1. P o w in ie n te n o sta tn i p rz e d sta w ić k a n d y d a ta w ła d z y do k tó r e j n a le ż y p rz y d z ie le n ie u rz ę d u w ciąg u 3 m iesięcy od o trz y m a n ia w iadom ości o w a k a n sie u rz ę d u .
P e w n ą tru d n o ść d la przełożonego zak o n n eg o m oże spow odow ać k an . 159, k tó r y m ów i, że n ik t n ie m oże b yć p re z e n to w a n y w b re w jego w oli. S tą d k a n d y d a t p o w in ie n b y ć z a p y ta n y o zgodę, k tó rą p o w in ie n w y ra z ić w ciąg u 8 dni.
T en k o m u p rz y słu g u je p ra w o p re z e n ta c ji m oże p rz e d sta w ić je d n ego lu b k ilk u k a n d y d a tó w , ale z d a tn y c h zg o d n ie z p ra w e m p o
38 Ks. M. Al. Żurowski
w sze ch n y m czy p a r ty k u la r n y m n a d a n y u rz ą d . K an. 161 § 1 s tw ie r dza, że jeżeli k to ś p rz e d sta w ił k a n d y d a ta n iezd atn eg o , a zd atn o ść tę ocenia b isk u p d iecezjaln y , zgodnie z p ra w e m p o w szech n y m czy p a rty k u la rn y m , w ów czas m oże p o w tó rn ie p re z e n to w a ć inn eg o k a n d y d a ta w ciąg u m iesiąca. J e d n a k ż e k to w u ży te c z n y m czasie d w u - ' k ro tn ie p rz e d sta w ił k a n d y d a ta , k tó ry o k az ał się n ie z d a tn y m w ó w czas tr a c i p ra w o p re z e n ta c ji. W ów czas w ład zy n a d a ją c e j u rz ą d p rz y słu g u je p ra w o p rz y d z ie le n ia w a k u jąceg o u rz ę d u w sposób sw o bod n y . Może to się d o k o n ać jeżeli będ zie n a p rz y k ła d p a ra fia d ie ce z ja ln a n ie p o w ierzo n a n a sta łe zakonow i. J e d n a k ż e w w y p a d k u k ie d y b y chodziło o p a ra fię (pow ierzoną n a sta łe zak o n o w i w te d y je d n a k pom im o sw obodnego u p ra w n ie n ia p o w ie rz e n ia w ak u jąceg o u rz ę d u n ie m oże b isk u p tego uczynić bez zgody w łasn eg o o rd y n a riu s z a k a n d y d a ta . J e s t tu p e w n a tru d n o ść b a rd z ie j te o re ty c z n a a n iż e li p ra k ty c z n a .
Z a k o n n ik k tó ry o trz y m a ł n o m in ację od b isk u p a d iecezjaln eg o po p rz e d sta w ie n iu go p rze z k o m p e te n tn e g o przełożonego lu b p rz y n a j m n ie j za jego zgodą m oże by ć u s u n ię ty z pow ierzonego m u s t a n o w isk a ta k w e d łu g u z n a n ia k o m p e te n tn e j w ład zy , po p o w ia d o m ie n iu przełożonego zakonnego, ja k przez p rzełożonego po p o w ia d o m ie n iu n a d a ją c eg o , bez w y m a g a n ia zgody d ru g ieg o , T a n o rm a p o zo staje bez z m ia n y w sto su n k u do sta re g o p raw a.
P e w n a d o d a tk o w a tru d n o ść m oże p ow stać p rz y p o w ie rz a n iu u rz ę d u re k to ra kościoła, alb o w iem k a n . 557 § 1 m ów i, że r e k to r a k o ścioła m ia n u je sw o b o d n ie b isk u p d ie c e z jaln y z zach o w a n iem je d n a k p ra w a w y b o ru lu b p re z e n to w a n ia jeśli k o m u ś zgodnie z p r a w em to p rz y słu g u je , w te d y b isk u p d ie c e z jaln y z a tw ie rd z a lu b u s ta n a w ia re k to ra . T ru d n o ść je st je d n a k zasadniczo p ozofna, alb o w iem zgodnie z k an . 556 p rzez r e k to ró w ro zu m ie się k a p ła n ó w , k tó ry m p o w ierzono tro s k ę o ja k iś kościół, k tó ry n ie je st a n i p a r a f ia ln y a n i k a p itu ln y a n i złączony z d om em w sp ó ln o ty z a k o n n ej lu b sto - w arz y sz e n ia życia apostolskiego, k tó rz y s p ra w u ją w n im św ięte czynności. W obec tego p o p rzed n io c y to w a n y k a n o n z p ra w e m p r e z e n to w a n ia i z p ra w e m m ia n o w a n ia r e k to r a kościoła b ęd zie się o dnosił je d y n ie do ty c h kościołów re k to rs k ic h , k tó re są w łasn o ścią lu b o b słu g iw a n e są p r z e z zakonników , a n ie są ko ścio łam i p rz y d o m u zako n n y m .
5. I n s ty tu ty n a p ra w ie d ie c e z jaln y m
N ie m a w ięk szy ch p ro b le m ó w g d y chodzi o u p ra w n ie n ie b isk u p a d ie cez jaln eg o w sto su n k u do in s ty tu tó w n a p ra w ie d iecezjaln y m . B isk u p i b o w iem m ogą zgodnie z k an. 579 ery g o w ać n o w e in s ty tu t y po n ie z b ę d n e j k o n su lta c ji ze S tolicą A postolską. W w y p a d k u ro zszerz en ia się d anego in s ty tu tu n a in n e diecezje, zgodnie z k an . 595 w iększe u p ra w n ie n ia m a b isk u p d om u głów nego d an eg o in
-s ty tu tu , np. z a tw ie rd z en ie K o n -sty tu c ji lu b d o k o n y w a n ia w n ic h zm ian. D otyczy to ró w n ie ż z a ła tw ia n ia w a ż n iejszy ch s p ra w z g o d n ie z k an . 595, k tó re p rz e k ra c z a ją k o m p e te n c je w ła d z y n a jw y ż szej d an eg o in s ty tu tu . O g ran icze n ie u p ra w n ie ń m a m iejsce w ó w czas, g d y zgodnie z te c h n ic z n y m o k re śle n ie m p rz y ło ż y ła rę k ę już do teg o in s ty tu tu S to lica A postolska. B isk u p d ie c e z jaln y m oże r ó w n ież d y sp en so w ać od poszczególnych p rzep isó w K o n sty tu c ji tego in s ty tu tu . W zględem in s ty tu tó w n a p ra w ie d ie c e z ja ln y m b isk u p m a ro ztaczać szczególną tro sk ę zo sta w ia ją c im je d n a k , zgodnie z k an . 586 au to n o m ię w y sta rc z a ją c ą w rzeczach z a rz ą d u w e w n ę trz nego i rz ą d z e n ia się w ła sn ą d y sc y p lin ą zgodnie z k an. 578.
6. Z ało żen ie now ego dom u, łu b z m ia n a p rzezn aczen ia ju ż istn iejąceg o .
J e ś li chodzi o w szy stk ie in s ty tu ty życia k o n se k ro w an eg o , to zgo d n ie z k an . 609 w in n y u zy sk ać zezw olenie b is k u p a n a e re k c ję n o w ego d o m u , k tó re g o zaw sze dokom uje k o m p e te n tn a w ład za d anego in s ty tu tu . W y ją te k sta n o w i k la sz to r m niszek, do e re k c ji k tó reg o w y m a g a n e je st p o n a d to zezw olenie S to licy A p o sto lsk iej (kan. 609 § 2). K an. 611 p re c y z u je ściśle co z a w ie ra w sobie zezw olenie b i sk u p a d iece zjaln e g o n a założenie d o m u zak o n n eg o jak ieg o ś in s ty tu tu , a m ian o w icie
1° p ro w a d z e n ie życia zgodnego z c h a ra k te re m i z w ła sn y m i ce la m i in s ty tu tu ;
2 ° w y k o n y w a n ie zgodnie z p rz e p isa m i p ra w a w ła sn y c h dzieł z u w z g lę d n ie n ie m w a ru n k ó w do łączo n y ch do zezw olenia; 3° p o sia d a n ie kościoła g d y idzie o in s ty tu ty k le ry c k ie , z zach o
w a n ie m je d n a k w m ocy p rz ep isó w k a n . 1215 § 3, k tó ry d o ty czy lo k a liz a c ji K ościoła. M ieści się ró w n ież w ty m p ra w o w y k o n y w a n ia św ię ty c h p osług zgodnie z p rz e p isa m i p ra w a . P e w n ą now ością je st k an . 612, k tó ry w ja sn y c h słow ach o k reśla, że w y m a g a n a je st d o d a tk o w a zgoda b isk u p a d iecezjalnego, jeżeli istn ie ją c y już do m z a k o n n y m a b y ć p rz ezn a czo n y n a in n e dzieło a p o s to ls k ie ' a n iż e li n a to, d la k tó re g o b y ł p o p rzed n io u sta n o w io n y . Zm iana- p rz e z n a cz e n ia m a w ięc c h a ra k te r n ie ty lk o w ew n ę trz n e g o z a rz ą d u i w e w n ę trz n e j d y sc y p lin y o raz w e w n ę trz n e g o życia in s ty tu tu , ale in n y c h a r a k te r ap ostolski. To w łaśn ie p o ciąg a za sobą konieczność u z y sk a n ia now ego zezw olenia b isk u p a diecezjaln eg o .
W o d n ie sie n iu n a to m ia st do zn iesien ia d om u zak onnego p ra w n ie ery g o w an eg o w y m a g a się je d y n ie za sięg n ięcia ra d y b isk u p a d ie cezjalnego, a d o k o n u je to n a jw y ż sz y p rzeło żo n y zgodnie z p r z e p isam i w ła sn y c h K o n sty tu c ji, chyba, że chodziłoby tu o zn iesie n ie jed y n eg o dom u jak ieg o ś in s ty tu tu , w ów czas n ie z b ę d n e je s t ze zw olenie S to licy A p o sto lsk iej, k tó re j r e z e rw u je się d ecy zję o d n o ś n ie do m a ją tk u tego dom u. W p o p rz e d n ic h w y p a d k a c h tę d ecyzję
40 Ks. M. Al. Zurowiski 110] odnośnie m a ją tk u dom u zlik w id o w an eg o r e g u lu ją p rz e p isy w ew - n ę trz iie K o n s ty tu c ji o ra z K a n o n y K o d e k su P r a w a K an o n iczn eg o z K sięg i V „O d o b ra c h d oczesnych K o ścio ła” .
7. P ozostałe upraw nienia biskupa diecezjalnego
D o d atk o w e u p ra w n ie n ia u z y sk u je b isk u p d ie c e z jaln y w sto s u n k u do k la s z to ru niezależn eg o , k tó ry po za w ła sn y m p rzeło żo n y m n ie m a in n eg o w yższego przełożonego poza S to licą A p o sto lsk ą i nie je st złączony z in n y m in s ty tu te m za k o n n y m w te n sposób, żeb y p rze ło żo n y teg o in s ty tu tu m ia łb y o k re ślo n ą p rzez K o n sty tu c je w ła
dzę mad ty m k la sz to re m .
J e ś li chodzi o u p ra w n ie n ie b isk u p a d iecezjaln eg o do w iz y ta c ji w z a k re sie d y sc y p lin y z ak o n n ej, to p rz y słu g u je m u zgodnie z k an . 628 § 2, 1° je d y n ie w s to s u n k u do k la sz to ró w n ie z a leżn y ch o raz do poszczególnych dom ów in s ty tu tó w n a p ra w ie d ie c e z jaln y m p o ło żo n y ch n a jego te ry to riu m .
P o n a d to k a n . 625 § 2 d a je b isk u p o w i d ie c e z jaln e m u p ra w o p rz e w o d n icz en ia w y b o ro m p rzełożonego k la sz to ru niezależn eg o z n a jd u jącego się n a jego te r y to r iu m o ra z n ajw y ższeg o przełożonego in s ty tu tu n a p ra w ie d iecezjaln y m . W ty m o sta tn im w y p a d k u u p ra w n ie n ie to p rz y s łu g u je b isk u p o w i d o m u głów nego. P o n a d to k la sz to ry n ie zależn e p o w in n y ra z w ro k u sk ła d a ć o rd y n a riu sz o w i m iejsca s p r a w o zd an ie z z a rz ą d u d o b ra m i doczesnym i. P o d o b n ie p rz y słu g u je b i sk u p o w i d ie c e z jaln e m u p ra w o w g lą d u w z a rząd d o b ra m i m a te r ia l n y m i w sto su n k u do d o m u zak onnego n a p ra w ie diecez jaln y m .
N a koniec w a rto p rzy p o m n ieć, że w in s ty tu ta c h la ic k ic h czy to d ie c e z jaln y c h czy n a p ra w ie p a p ie sk im do b is k u p a d iecezjaln eg o n a le ż y z a tw ie rd z a n ie p ro p o n o w a n y c h po k o n s u lta c ji z z a in te re so w a n ą w sp ó ln o tą sp o w ied n ik ó w , w szczególności w k la sz to ra c h m n i szek, w d o m ac h fo rm a c ji o ra z w w ięk szy ch w sp ó ln o ta c h laick ich .
II Vescovo diocesan» e il superiore maggiore di un istituto di vita consacrata
L’istituto comunitario ha carattere dinamico ed i suoi singoli membri, ed anche interi gruppi, dovrebbero parteciparne nel modo più attivo. I membri degli Istituti sono consacrati a Dfc> im modo particolare, non soltanto per quanto riguarda la loro persona, ma anche 1’edificazione delà Chiesa e la salvezza del mondo. I superiori non soltanto devono essere al servizio del bene dei loro subalterni, ma anche della propria comunità, delà Chiesa particolare e universale, „in communiome”.
Se la collaborazione è possibilmente armoniosa non possono essere violati i pensieri fondamentali e i principi dei fondatori delPistituto, espressi nelle Costtiuzioni. Abbracciamo essi la natura, lo scopo, lo spirito ed il carattere dell’istituto ed anche le sane tradizioni. Il Nuovo Codice garantisce agli istituti la dovuta autonomia di vita all’interno dell’istituto stesso. Ciô non vieta tuttavia ehe nelle quesiioni ehe
rigu-ardano 1’apo.stolato del culto pubblico e altre opere apositoliche, siano soggetti all’autoritä del vescovo diocesano, che e responsabile per la coordkiazione di tutto l’apostolato svolto ’ nel terreno a lui afüdato.
Non ci si puö pertanto richiam are all’antico concetto di esenzione, podche la questione e - stata interam ente regolata dal Concilio Vaticano II e dal Codice; ciö tu ttav ia non puö lim itare il potere del Papa a ser- virsi, in un concreto caso, deH’esenziane in un campo piü vasto.
£ pertanto necessaria una cooperazione armoniosa, che rispeitti i po- terii reciproci che derivano sia dal potere del vescovo diocesaino, sia da- gli elem enti essenziali della vita di un dato istituto. P e r questo motivo, affidando concrete opere apostoliche, si dovrebbero stipulare adeguati accordi; si puö qui inoltre applicare la legge che prevede la presen- tazione dei candidati agli uffici e ai compiti nella Chiesa particolare da parte dei superiori maggiiord religiosi. Sono anche necessari i per- messii, previsti dalla legge, quando si voglia fiondare o m utare la desti- naziotne di una concreta casa religiosa. La consultazione con il vescovo e invece imdispensabile quando si tra tti di chiudere una qualche casa.
II vescovo diocesaoo ha invece maggiiioiri poteri quando ai tr a tti di istituti basati sul diritto diocesano nonche dei cc.dd. conventi indipen- denti.
