Konserwacja obrazu Tadeusza Makowskiego "Święto Dzieci" : próba zastosowania dublażu przejrzystego

(1)

Grzesikowa Hanna, Durakiewicz

Krystyna

Konserwacja obrazu Tadeusza

Makowskiego "Święto Dzieci" : próba

zastosowania dublażu przejrzystego

Ochrona Zabytków 19/3 (74), 32-39

(2)

HANNA GRZESIKOWA KRYSTYNA DURAKIEWICZ

KONSERWACJA OBRAZU TADEUSZA MAKOWSKIEGO „ŚWIĘTO DZIECI” - -P R Ó B A ZASTOSOWANIA DUBLAŻU PRZEJRZYSTEGO

O braz pędzla T. M akow skiego „Św ięto D zieci” (P aryż 1931) zakupiony został do zbio rów M uzeum w L ublinie w 1962 r. J e st to w ersja olejna sżkicu akw arelow ego będącego w po siad aniu M uzeum N arodow ego w W arsza wie, n iezn an a dotychczas i nie publikow ana w k atalo gach polskich w ystaw . O braz m a w y m ia ry 46 X 54,5 cm, m alow an y je st na pod łożu płóciennym , sygnow any, d a to w a n y i po siad ający dedykację. Część napisów um ie szczona je st na odw rociu. Ich u kład, zwłaszcza ry su n e k podpisu, stan o w i sw oistą całość kom pozycyjną w zbogacającą znaczenie auto rsk iej n o ta tk i o dodatkow e w arto ści estety czn e (il. 2). K onserw acja tego bardzo zagrożonego zniszcze niem o b razu p rzeprow adzona została w 1962 r. N iniejszy k o m u n ik a t re fe ru je n iek tó re in te re sujące i specyficzne zagadnienia k o n se rw ato r skie, zw iązane z om aw ianym obiektem , ze szcze gólnym uw zględnieniem sp ra w y stosow ania p rze jrz y sty c h m ateriałó w d ublujących.

B udow a techniczna obrazu:

1. podłoże: płótno l n ia n e 1 dość cienkie, ja sne w kolorze, o splocie p ro sty m . Ilość nitek na cm 2 18 X 20. Na n itk a c h stw ierdzono obec ność ziaren s k ro b i2, co m oże św iadczyć o uży ciu tk a n in y n iesp ran ej, skłonnej do zbiegania się w obecności w ody.

2. sposób p rzyg oto w an ia podłoża: w ob razie b rak w łaściw ej w a rstw y zapraw y, k tó ra została tu zastąpiona k lejem zw ie rz ę cy m 3. Z w raca uw agę dobre w ykonanie techniczne te go przek lejen ia: p łó tn o nie zostało przesycone klejem , k tó ry na p rz e k ro ju w idoczny jest w form ie w y ra ź n ej cienkiej w a rste w k i leżącej na płótnie; jej grubość i moc k le ju zostały do b ran e praw idłow o, stw arzając dostatecznie do b rą izolację zapobiegającą w siąkan iu spoiwa fa rb y w płótno, nie pow odując jed n a k zbytnich n ap rężeń w yw ołujących złuszczenia. Takie

1 Określenie rodzaju tkaniny na podstaw ie ob razu rozkładu w łókien elem entarnych w odczynniku Schweitzera.

opracow anie podłoża było celow e i zostało w y k o rzy stan e dla osiągnięcia zam ierzonego efek tu m alarskiego.

3. w a rstw a farb y : do m alow ania u ży ł a u to r fa rb na spoiw ie o lejny m . Z estaw u p ig m en tó w nie badano. F lu o rescen cja w zbudzona pro m ie niam i u ltra fio le to w y m i św iadczy, że do m alo w ania św iatełk a jedn ego z lam pionów u ży ł T. M akow ski fa rb y czerw onej odm iennego ga tu n k u niż w pozostałych p a rtia c h czerw ieni. D aje ona silną flu o rescen cję k o lo ru p o m a ra ń - czowo-czerw onego, n iety p o w ą dla tra d y c y jn ie stosow anych farb a rty sty c z n y c h . S tw ierd zo n o następnie, że je st ona w rażliw a na d ziałanie n a w e t nieznacznie podw yższonej te m p e ra tu ry . F a k tu ra p ow ierzchni je s t b ardzo zróżnicow ana. W yodrębnić m ożna jej trz y zasadnicze ele m enty:

a) farb a n a k ła d a n a grubo, m ięsiście, m odelo w ana w ąsk ą szpachelką lu b trz o n k iem p ędz la (głów nie p a rtie jasne);

b) n iek tó re p a rtie obrazu m alow ane są zu pełnie gładko, cienko, p rzejrzy ście, uw idacz niając kolor i fa k tu rę p łó tn a (np. ciem ne tło z reflek sam i lam pionów );

c) niek tó re fra g m e n ty p łó tn a pozostaw ione są bez farby . Z a jm u ją one stosun k ow o m ałą p o w ierzchnię, sp ełn iają jed n a k określon ą fu n k cję w układ zie b a rw n y m , d z ia łają c jako kolor i jako m atow a chłonąca św iatło p ow ierzchnia (np. jasn e tło o brysow ujące fra g m e n ty fig u rek). Ich rolę ilu s tru je w p ew n y m stopniu fotog rafia w św ietle przechodzącym (il. 3). S tan zachow ania obrazu:

Zniszczenie obrazu było znaczne i n ieró w nom ierne w różnych p a rtia c h , w y w o łan e d łu g o trw ały m zam akaniem p ra w e j części płótn a.

2 Próba JVwKJ.

3 Próba ninhydrynowa w ykazuje w yraźną obec ność białka.

(3)

1. T a d e u sz M a k o w sk i „ Sw ieto D zieci” — stan przed ko n se rw a c ją 1. T a d e u sz M a k o w sk i —

„La fê te des e n fa n ts” —

éta t a v a n t la co n serva  tio n

2. T a d eu sz M a k o w sk i „ Św ięto D zieci”, odw rocie ob  ra zu — s ta n p rze d ko n serw a cją

2. T a d e u sz M a k o w sk i — „La fê te des e n fa n ts” — éta t a v a n t la conservation, re ve rs d u tableau

3. T a d eu sz M a k o w sk i „ Św ięto D zieci” — fotografia w św ietle p rze ch o d zą c ym

3. T a d eu sz M a k o w sk i — „La fê te des e n fa n ts ” — p h otographie sous les ra yo n s tra n s v e r sa u x

(4)

4. T a d eu sz M a k o w s k i „Ś w ię to D zieci” — sta n w tra kcie p ra c k o n s e r w ato rskich , po za ło żen iu u b y tk ó w fa r b y za p ra w ą 4. T a d eu sz M a k o w s k i — „La fê te des e n fa n ts ” — éta t p e n d a n t les tr a v a u x de co n serv a tio n après avoir co m p lé té les p e r tes de la p e in tu re p a r l’en d u it

5. T a d eu sz M a k o w sk i „ Św ięto D zieci” — sta n po ko n se rw a c ji

5. T a d eu sz M a k o w s k i —

„La fê te des e n fa n ts” — é ta t après la co n serva  tion

(5)

Z tej też stro n y zniszczenia są szczególnie w y raźne; w y stę p u je osłabienie w łókien, liczne roz d arcia pop rzeczne (może sk u tk iem gw ałtow nej d ek a ty z a cji płótna?), u b y tk i. K lej uległ tu częściow em u rozpuszczeniu i w ym yciu lub rozłożeniu, co spow odow ało u tra tę przyczep ności fa rb y do podłoża i liczne jej u b y tk i. Na odw rociu w idoczne p ojed y n cze ogniska pleśni. W lew ej części obrazu zniszczenia są nie znaczne, jed n ak że k o h ezja w a rstw je st tak osłabiona, że n a jm n ie jsze zgięcie lub n a p rę żenie p łó tn a pow od uje o d p ry sk iw an ie płaskich łu sek fa rb y . Spoiw o fa rb y p rak ty czn ie zdro we. W p a rtii środkow ej poprzeczne sfalow ania p łó tn a su g e ru ją nieró w n o m iern e zbiegnięcie

się tk an in y . O braz był n ap ięty na fazow ane nieklinow an e kro sn a (il. 1).

Z agadnienia konserw ato rskie:

Z abiegi konieczne do w ykonania: 1. w zm oc n ien ie przyczepności fa rb y do podłoża, 2. de zynfekcja przeciw pleśniow a, 3. d ublow anie, 4. oczyszczenie pow ierzchn i z zabrudzeń, 5. u zu pełn ienie b a rw n e ubytków . Te pozornie ty p o w e p rac e w y m ag ały sk ru p u la tn e g o opracow a nia p ro g ra m u zabiegów, uw zg lędniającego sp e cyficzne w a ru n k i n arzucone przez obiekt. P rz y u sta la n iu p ro g ra m u posłużono się sch em a te m stosow anym w praco w n i k o n se rw ato rsk ie j w L ublinie:

Stan zachowania

problem y indyw idualne

obrazu wskazania konserwatorskie

->■ dezynfekcja iniekcja

utrata przyczepności wzm ocnienie przyczepności w arstw y m alar

farby skiej do podłoża

rozdarcia płótna ■--- -+ dublowanie obrazu

^ zastosow anie przejrzystego m ateriału do du blowania

kolor podłoża stanow i część __ kolorystycznego układu obrazu

^ zastosow an ie spoiwa dublażowego nie powodu jącego ciem nienia płótna oryginalnego

w rażliw ość spoiw a na podw yż szoną tem peraturę (obraz m ło---dy, rozbudowana faktura)

ograniczenie zabiegów w ym agających p odw yż szonej tem peratury

m ożliwość zbiegnięcia się t k a - __ niny pod w pływ em wody

^ ogran iczen ie lub w yelim inow anie środków wodnych

zanieczyszczenia po

-+ usunięcie zabrudzeń

wierzchni

ubytki farby— ->■ uzupełnienia barwne (punktowanie)

B ardzo isto tn y m zagadnieniem k o n serw a to rsk im było w ro z p a try w a n y m p rz y p a d k u do b ran ie odpow iedniego spoiw a dublażow ego. W obrazach m alo w any ch tech n ik am i tra d y c y jn y m i niebezpieczeństw o w yw o łania zm ian kolo ry sty czn y ch i to n aln y ch w obrazie dublow anym jest stosunkow o m n iejsze, choć rów nież nie w ykluczone. S pecyficzne w yko n anie technicz ne om aw ianego obiek tu n arz u c a tu w a ru n e k zasadniczy: spoiw o d ublażow e m usi być bez

b a rw n e i nie m oże pow odow ać zm ian k o lo ru i w alo ru p łó tn a oryginalnego. W p rzeciw n ym razie zginie św ietlistość laserunkow o m alo w a nego tła , w okół postaci dziecięcych u tw o rzy się ciem na obw ódka, zostanie zniszczona a u to rsk a koncepcja kolorystyczna. S tąd też sp raw a do b o ru spoiw a została p o tra k to w a n a ry g o ry sty cz nie i poprzedzona szeregiem p ró b p rze p ro w a dzanych na sk ra w k ac h p łó tn a zbliżonego ko lorem do oryginalnego. O trzym ane tą drogą

(6)

Tabi. I

Zm iany płótna nasyconego spoiwem dublażowym

Rodzaj spoiwa Fotografia próbki

4. 5. 6

.

7. Epidian IV W osk 4- kalafonia + terpentyna wenecka Paraloid B-72 Polialkohol winylowy Vinoflex M P-400

Polim etakrylan metylu

Acetalow any p olioctan winylu 9. 10. Polioctan winylu Klej rybi Klajster z mąki pszennej Ściemnienie b. znaczne b. znaczne b. znaczne znaczne znaczne średnie średnie nieznaczne nieznaczne m inimalne 2 3

w yniki (tabi. 1) w skazują, że n ajm niejsze zmia ny k o lo rystyczn e pow oduje k la jste r, bliskie, lecz gorsze re z u lta ty d aje em u lsja polioctanu w in y lu i k lej rybi. Pozostałe w ym ienione w ze staw ien iu środki d ały w y n ik i zupełnie nega tyw ne, elim inu jąc m ożliwość ich zastosowania w p rz y p a d k u om aw ianego obrazu.

N iew ątpliw ie u jem n ą stro n ą trzech w yselek cjonow anych klejów jest konieczność stosow a nia ich w środow isku w odnym , a więc mogącym pow odow ać sk urcz w łókien. Jed n ak że ryzyko ew en tu aln eg o zbiegnięcia się p łó tn a — zwła szcza że było już ono pow ażnie zawilgocone — w yd aje się m ało isto tn e w porów naniu z oczy w istością w yw ołania zm ian kolorystycznych p rzy użyciu spoiw w oskow ych lub żywicznych. B rano rów nież pod uw agę, że są to m ateriały p o d atn e na rozw ój m ikroorganizm ów , jednak

36

p rzy odpow iedniej d ezynfękcji i w w aru n k ach opieki m uzealnej groźba in fekcji nie je st ta k oczywista, by w ty m w y p ad k u m ogła p rz e w ażyć szalę na korzyść pozostałych środków , k tó re zresztą — jak o m a te ria ły pochodzenia organicznego — stanow ić m ogą rów nież po żyw kę dla pleśni lub b ak terii. W dalszej se lekcji odrzucono klej ry b i (sklejenie p łó tn a z szyfonem stylonow ym w y m aga dość znacznego stężenia k leju) oraz polioctan w in y lu (dla za pobieżenia jego p rze n ik an iu p rzez płótno i po w staw aniu zażółceń trzeb a stosow ać gęstą em ulsję). Za najw łaściw sze uznano zastosow a nie k la js tru pszennego.

D rugim zasadniczym założeniem p rzy d u blow aniu om aw ianego obrazu było zastosow a nie przejrzy steg o m a te ria łu dublującego. W y bór k la js tru p rzesąd ził w pew n ej m ierze o

(7)

użyciu szyfonu stylonow ego. W g rę m ogła wchodzić jeszcze tk a n in a szklana pod w a ru n kiem przesycenia jej w celu u czy teln ien ia n a pisu żyw icą lub w oskiem , lu b tk an in a n y lo now a k tó re j przyczepność okazała się jed n ak słaba. S tosunkow o dobrą przyczepność i za razem czytelność u zy sk u je się p rz y p o d k leje n iu obrazu dw iem a w a rstw am i cienkiej tk a n in y stylonow ej. P raw dop o dob n ie m ożna b yłoby ją z dobrym Skutkiem zastąp ić p rz e jrz y s tą tk a nin ą jedw abną, p ró b y jed n a k nie b y ły robio ne z b ra k u odpow iednich m ateriałó w .

P ra c e k on serw ato rsk ie:

K raw ędzie odpadających łu sek fa rb y pod- lepione zostały w odnym roztw o rem polialko holu w inylow ego. O braz um ieszczono n ad bi bułam i filtra c y jn y m i nasyconym i wodą, k tó ra p a ru ją c naw ilżała podłoże. Z abieg m iał na ce lu pow olną i stopniow ą d ek aty zację p łó tn a p rz y p ełn ej k o n tro li s ta n u pow ierzchni m a la r skiej. N ie stw ierdzono w niej żadnych u je m nych zm ian, n a to m ia st uległo rozp ro sto w an iu sfalow ane w p a rtii środkow ej płótno. Ja k o śro dek dezy n fek cy jn y u ż y ty został ro ztw ó r p a ra - chlo ro m etakrezo lu (0,5% w toluenie), k tó ry m p rz e ta rto jed n o k ro tn ie całą p ow ierzchnię od- w rocia, d w u k ro tn ie m iejsca bezpośrednio za infekow ane. K o lejn y m zabiegiem była reg e n e rac ja przyczepności fa rb y do podłoża. W yko rzy stan o w ty m celu zachow aną p rzez klej zdolność w iązania. P raso w an ie odw rocia le t nim żelazkiem poprzez w ilg o tn e b ib u ły f iltr a cy jne dało w lew ej, m n iej zniszczonej p a rtii obrazu d o b ry re z u lta t, n a to m ia st w p raw e j części, w k tó re j klej uległ częściow em u roz puszczeniu i w ym yciu, konieczne było doda nie spoiwa: rozcieńczoną m asę dublażow ą w ta r- to w odw rocie i pow tórzono praso w an ie, o trz y m u jąc w y nik pozytyw ny. D ublow anie p rze p row adzono w dw óch etap ach, k o lejn o n a k ła dając obie w a rstw y szyfonu i susząc p rzez p r a sow anie letn im żelazkiem i zm ienianie bibuł. U zyskano w ten sposób lepszą przyczepność tk an in p rz y stosunkow o m niejszej dozie w il goci działającej bezpośrednio na obraz. Ogó łem zbiegnięcie się tk a n in y po ukończeniu w szystkich zabiegów p rz y obrazie w yniosło 2 m m w k ieru n k u poprzecznym i 3 m m w k ie ru n k u pionow ym , nie pow odując żadnych do strzegaln ych zm ian w w a rstw ie farb y . W cza sie p raso w an ia obraz leżał n a podkładzie za bezpieczającym p rze d ew. spraso w an iem im - pastów . D la zm niejszenia w rażliw ości k la js tru na w pływ y atm o sfery czne oraz w celu w y ró w n an ia zdolności chłonięcia w ilgoci przez obie stro n y obrazu, nałożono na odw rocie w a rste w kę w osku z balsam em k a n a d y jsk im w toluenie. Z abieg ten stosow ano b ardzo ostrożnie, b y nie przesycić p a stą p łó tn a autentycznego.

O czyszczanie m alow idła z za b ru d z e ń o gra niczyło się do u sunięcia n a w a rstw ie ń k u rzu sposobem m echanicznym , bez użycia ro zp u szczalników. O sta tn ią czynnością p rzy obrazie

6. T a d eu sz M a k o w s k i „Św ięto Dzieci", odw rocie ob ra zu — sta n po k o n serw a cji

6. T a d eu sz M a k o w s k i — „La fê te des e n fa n ts ’’ — re v e rs du tableau, éta t après la conservation

W szystkie fo to g ra fie w y k o n a ł J a n U rbanow icz (P ra cow nia fo to g ra ficz n a M u z e u m w L u blinie)

było jego scalenie kolorystyczne. D la technicz nego zróżnicow ania oryg in ału i p u n k to w ań , m iejsca u b y tk ó w p o k ry to zapraw ą z bieli cy n k o w ej z k leje m (w m iejsca u b y tkó w p łó tn a

w klejone zostały uprzednio łatki), n astęp n ie na u g ro w ym podkładzie ak w arelo w ym położo no p u n k to w a n ia olejno-żyw iczne. B ra k i fa rb y w laseru nk ow o m alow anym tle uzupełniono je dynie fa rb ą akw arelow ą; zastosow anie tu po d k ład u zap raw y nie było m ożliw e ze w zględu na m in im aln ą grubość fa rb y a u ten ty czn ej, leżącej w p ro st na p rzek lejo n y m p łó tn ie (il. il. 4, 5).

O braz je s t eksponow any od 1963 r. w ga le rii m a la rstw a polskiego M uzeum w L ublinie. W p rzeciągu trzech la t nie zaobserw ow ano w nim żadnych zm ian poza okresow ym lekkim w iotczeniem p łó tn a , zw iązanym z w a h a n ia m i w ilgotności, obserw ow anym rów nież i w n ie k tó ry ch innych obrazach. Z arów no p rz e j rzystość dub lażu jak przyczepność sty lo n u po zostają p ra k ty c z n ie bez zm ian (il. 6).

*

S ta ra n ia czynione w okół opracow ania m e tody dublażu pozw alającego na zachow anie czytelności odw rocia au tenty czneg o są sp raw ą stosunkow o nową. P ra c e tego rod zaju nie po siad ają ani u g ru n to w an e j trad y cji, an i d o p ra cow anych w pełn i m etod. S y g n a tu ry , zapiski au to rsk ie lub późniejsze n apisy, będące odbi ciem h isto rii obrazu, b y w a ją przew ażn ie p rz e p isy w an e na p łó tn o dublujące. W pew n y m stopniu um niejsza to w agę inform acji, a now e p łó tn o u tru d n ia obserw ację podłoża o ry g in al nego. Z agad n ienie p rzejrzy steg o dublażu roz p a try w a n e jest w w ielu ośrodkach k o n se rw a torskich. P rz e d k ilk u la ty zrealizow ana zo stała w L a b o rato riu m G łów nym P P P K Z w W arszaw ie p róba zastosow ania p ły t p o lim eta

(8)

Tabi. II

W ykonane próby podklejania Wyniki

Lp.

M ateriał dublażowy j Spoiwo dublażowe Przyczepność Czytelność

napisu

Uwagi

1 Płyta z polim etakrylanu metylu Polialkohol winylowy 15% słaba b. dobra przy podważeniu próbka odpada

2

,,

polioctan winylu w em ulsji dobra b. dobra

3

,,

polim etakrylan metylu w toluenie b. dobra dobra zbyt silne związanie z podłożem

4 _·· acetalowany polioctan winylu 20%

w m etanolu

b. dobra b. dobra wpływ alkoholu na spoiwo farby

5 _{’ ·} E pidian IV w etanolu 1 :0 .5 dobra dobra

przy podważeniu próbka odpada

6 _·· W o sk + k ala fo n ia + terpentyna

wenecka 5 : 2 : 0,2

b. dobra b. dobra

7 F o lia polietylenowa polialkohol winylowy 15% b. słaba b. dobra marszczenie się fo lii

8 T kanina szklana ST-3/100 polialkohol winylowy 15% dobra słaba

9

,,

polioctan winylu w em ulsji b. dobra średnia

10

,,

polim etakrylan metylu w toluenie dobra słaba

11 _·· acetalowany polioctan winylu 20%

w m etanolu

b. dobra słaba Wpływ alkoholu na spoiwo farby

12

,,

Vinoflex MP-400 15% w toluenie słaba słaba

13

,,

Paraloid B-72, 12% w toluenie słaba słaba

14 _·· wosk + k alafo n ia+ terpentyna

wenecka 5 : 2 : 0.2

b. dobra dobra

15 _*· klajster pszenny+ terpentyna

wenecka średnia słaba 16 Szyfon stylonowy 1 warstwa polialkohol winylowy 15% słaba b . dobra

17 polioctan winylu w emulsji b. dobra b. dobra

18

,,

Paraloid B-72 12% w toluenie słaba średnia

19

,,

K lej rybi 15% słaba b. dobra

20 _·· w osk+ kalafo n ia+ terpentyna

wenecka 5 : 2 : 0.2

dobra b. dobra

21 _·· к lajster pszenny + terpentyna

wenecka

średnia b. dobra

22 Szyfon stylonowy

2 warstwy

klajster pszenny+ terpentyna wenecka

dobra dobra

23 T k anina nylonowa klajster pszenny + terpentyna

wenecka

słaba dobra

U w aga: nałożenie warstwy woskowo-żywicznej na tkaninę dublującą pozw ala na dodatkow e uczytelnienie napisu.

W próbkach n r n r: 3, 5, 7, 9, 10, 11, 14, 18 występuje nierów nom ierna przyczepność i czytelność związana z technicznym sposobem ich wykonania.

k ry la n u m e ty lu jako podłoża dublującego. P r a cow nia K o n serw ato rsk a S te d e lijk M useum w A m ste rd a m ie zastosow ała zabezpieczenie d w u stro n n ie m alow anego obrazu przez nałożenie n a jed n ą ze stro n rod zaju dublażu z kan w y sty lo n o w ej i m ieszanin y w osków z p a ra fin ą , w in n ych p rzy p a d k a c h sto su je się okienka z tk a n in y stylono w ej w p a rtia c h napisów p rzy użyciu p łó tn a jako m a te ria łu zasad n iczego 4.

A. B o isso n n as5 p u b lik u je a rty k u ł o m etodzie dublażu na tk an in ę szk lan ą i m asę woskow o- -żyw iczną, p o d k reślając d o bre re z u lta ty zabie gu; R. E. S t r a u b 6 pisze o u ży ciu cienkiej p rz e jrz y ste j folii p o liestro w ej o w ysokiej tem p e ra tu rz e topnienia 7. S p ra w a m i dublażu p rz e j rzystego in te re s u je się od 1962 r. rów nież p r a cow nia k o n serw ato rsk a M uzeum Lubelskiego. W ykonano szereg p rób, k tó ry c h w y n ik i

zgru-4 N o r b e r t S z u n k e , Z p r o b le m a ty k i k o n se r

w a c ji z a b y tk ó w ru c h o m y ch w H olandii, „Ochrona

Zabytków ” X V III (1965), nr 1, s. 48.

5 A l a i n B o i s s o n n a s , R elin in g w ith G

lass-F iber lass-F abric, „Studies in C onservation” VI (1961),

nr 1. s. 26.

ϋ R. E. S t r a u b , Das H eiztisc h -U n te rd ru c k v e r- ja h re n z u r K o n serv ieru n g v o n L ein w a n d b ild e rn ,

„M altechnik” 1958, nr 4, s. 70, w g W. D o m a s ł o - w s k i e g o , W łasności ż y w ic sztu c zn y c h oraz ich

za stosow anie do prac k o n se rw a to rsk ic h , „Materiały

Zachodnio-Pom orskie”, t. VI, Szczecin 1960, s. 572 oraz przyp. 32.

7 Dublaże w ym ienione odnośnie przypisów 4—6 w ykonyw ane są przy użyciu podgrzew anego stołu próżniowego.

(9)

powane są w tabeli II. D ają one inform acje n atu ry bardzo ogólnej, w ym agają w praktyce szczegółowego dopracowania sposobu technicz nego wykonania zabiegu i określenia procen- towości spoiwa, potrzebnej w konkretnym przypadku, co może dać pew ne odchylenia w stosunku do podanych rezultatów . Z ogólnej oceny praktycznej wypróbowanych środków wynika, że większość tw orzyw sztucznych nie spełnia w ym agań staw ianych p rzy dublażu. Ich stosowanie do tego celu jest z pewnością dyskusyjne i stale jeszcze w znacznej mierze traktow ane jako eksperym ent. W pracowni lu belskiej w ykonano konserw ację dwóch obiek tów, używając tradycyjnych spoiw dublażo- wych oraz tkanin przejrzystych. Pierw sza z tych prac jest tem atem niniejszego kom unika tu, druga dotyczy XIX-wiecznego p o rtre tu A. K robickiej, malowanego na ciem nym i po ciem niałym dodatkowo przez działanie oleju płótnie, z którego w arstw a m alarska łuszczy

ła się w raz z zaprawą. W tym w ypadku zasto sowano dublaż żywiczno-woskowy na tkaninę szklaną ST-3/100, uzyskując dostateczną czy telność napisu i przyczepność obu tkanin. Do świadczenia nasze przy okazji tej pracy pokry w ają się z uwagami A. Boissonnas, wspomi nającego o dużych trudnościach technicznych tego typu dublowania bez użycia podgrzewa nego stołu próżniowego. Dotychczas brak jest — przynajm niej w literatu rze polskiej — kom pleksowego opracowania właściwości przejrzy stych m ateriałów dublujących. Określenie cech fizyko-chemicznych oraz przem ian, ja kie mogą zachodzić w tychże m ateriałach, a także w samym obrazie przy użyciu rozm aite go rodzaju spoiw, umożliwi ocenę ich przy datności dla celów dublażu przejrzystego.

m g r H a n n a G rzesikow a, m g r K ry s ty n a D urakiew icz L ublin, M u zeu m -Z am ek

LA CONSERVATION DU TABLEAU DE THADÉE MAKOWSKI „LA FÊTE DES ENFANTS” — ESSAI D ’APPLICATION DU RENTOILAGE TRANSPARENT

L a p o ssib ilité d ’e m p lo y er des m a té ria u x tr a n s p a re n ts p o u r le re n to ila g e des ta b le a u x s’a v è re ê tre de g ra n d e im p o rta n c e au cas des m e n tio n s écrites, des s ig n a tu re s ou des sigles se tr o u v a n t au v erso d es ta b le a u x en question. L a m é th o d e d e ren to ila g e s u r tissu s de v e rre s a v e c l’em p lo i de la cire ré si neuse q ui f u t a p p liq u ée av e c un r é s u lta t sa tisfa isa n t à l’A telier de co n serv atio n des p e in tu re s a u M usée d e L u b lin d a n s le tr a ite m e n t de co n serv atio n d ’un p o r tr a it d u Χ ΙΧ -e siècle, e st ju s q u ’à p ré se n t r e la tiv e m e n t la m ieu x élaborée. L a p e in tu re d e M akow ski „F ête des. E n fa n ts ” (1931) é ta n t d o n n é sa stru c tu re te c h n iq u e n e tte m e n t spécifique, ex ig eait, d ’a u tre s m éth o d es q u ’il a fa llu m e ttr e a u p o in t p o u r ex écu te r son ren to ilag e.

S u r ce ta b le a u p e in t à sec, d ’une f a c tu re v a r ia ble, où à coté des e m p a tte m e n ts ép ais l ’a r tis te av a it la issé des fra g m e n ts n o n p e in ts de la to ile d u fond ou les re c o u v ra it d e „glacis” tr a n s p a re n t, la co n s e rv a tio n de la co u leu r n a tu re lle du tissu consti tu a it l ’une d es conditions p rin cip ale s d u p ro g ra m m e

des tra ite m e n ts d e conserv atio n . A p rès to u te une série d ’essais a y a n t p o u r b u t l'ap p lica tio n des lian ts tra d itio n n e ls e t des résin e s a rtific ie lle s, l ’em ploi d e la colle de fa rin e de fro m e n t avec une légère a d d itio n d e té ré b e n th in e v é n itie n n e fu t reco n n u e com m e le m e ille u r des tra ite m e n ts . D eux couches d e gaze e n sty lo n collées et séchées jo u e n t assez bien le rôle de couche de p ro tec tio n , grâce à le u r tr a n s p a ren ce p e rm e tta n t de lir e les é c rits a u re v e rs du ta b le a u . Elles so n t au ssi faciles à en lev e r. A fin de

ré d u ire l’influ en ce de l’h u m id ité de l’atm o sp h è re , la g az e a é té e n d u ite d ’une couche tr è s m ince de p ate com posée d e cire e t de bau m e ca n a d ie n en to luène. L ’é ta t g é n é ra l d u ta b le a u a v a n t la co n serv a tion é ta it tr è s m a u v ais: une h u m id ific a tio n de lo n gue d u rée d e la p a r tie d ro ite d u ta b le a u cond itio n n a l’u su re de la to ile du fo n d e t des p e rte s de m a tiè re dans sa s tru c tu re ; la colle an im ale d o n t f u t reco u v e r t le tissu su b it d es b o u rso u flu re s e t un délavage p a rtie l, ce q ui p ro v o q u a une p e r te d ’ad h ésio n de la couche p ic tu ra le a u su p p o rt et sa d é g ra d a tio n . On a co n staté des tra c e s de m o isissu re in fe c ta n t le re v e rs d u ta b lea u .

L es tra ite m e n ts de co n serv atio n — o u tr e le re n toilag e d é c rit ci-dessus --- c o n sista ie n t à désinfec te r le re v e rs d u ta b le a u à l ’àid e d u p a ra c h lo ro m e ta - crésol à 0,5°/» dissolu d an s le to lu è n e, à p ro tég e r les b o rd s des fra g m e n ts écaillés p a r u n e solution d ’alcool poly v in y liq u e e t à re n fo rc e r l’a d h é re n c e de la p e in tu re à la to ile p a r la ré g é n é ra tio n d e la colle, a p rè s av o ir p ré a la b le m e n t contrôlé la se n sib ilité d u tissu à l’hu m id ité, e n fin ils c o n sista ien t à com pléter les couleurs qui, p o u r les d iffé re n c ie r d e l’original, f u re n t étalées su r une couche de p ré p a ra tio n te in té e de la couleur de la to ile e t d ’une co u leu r de fin is sage à b ase d u lia n t d ’h u ile résin e u se ou d ’agglu- tin a n t d ’a q u a re lle su r les p a rtie s m in ces d u glacis. Dans ce ta b le a u m is e n e x p o sitio n dep u is 1963 on n ’a pas c o n staté de chan g em en ts v isib les dans la lisib ilité des é c rits ou d a n s l’a d h é re n c e du r e n to ila ge à la toile.