Janusz Lehmann
Konserwacja dużych obietków
drewnianych wydobytych z wody
-międzynarodowe sympozjum w
Amsterdamie
Ochrona Zabytków 33/3 (130), 262-263
W Y M IA N A D O Ś W IA D C Z E Ń Z Z A G R A N IC Ą W D Z IE D Z IN IE K O N S E R W A T O R S T W A I M U Z E A L N IC T W A
W d n iach 12— 21 w rześnia 1979 r. w r a m ac h w ym iany k u ltu ra ln ej organizow anej p rzez M inisterstw o K u ltu ry i Sztuki gości liśm y w Polsce p ra co w n ik a In sty tu tu O ch ro n y Z ab y tk ó w i Przyrody z P rag i —• B ożenę Pavelkovą. P rzed m io tem z ain tere so w an ia gościa były zag a d n ien ia k o n se r w acji i o ch ro n y historycznych o grodów i p a rk ó w , d lateg o w pro g ram ie w izyty uw z g lędnione zostały s p o tk a n ia w W arszaw ie i ok o licach , B iały m sto k u i o k o licach , a ta k że w K rak o w ie.
W o kresie od 5 p a źd z ie rn ik a do 4 lis to p a d a 1979 r. przeb y w ała w naszym k ra ju a rc h i te k t M a ria O ra sa n u — p raco w n ik D y re k cji K o n serw acji Z ab y tk ó w R a d y K u ltu ry i W ych o w an ia Socjalistycznego R u m u n ii. G łów nym i p ro b lem am i interesującym i g o ś cia były: ko n serw acja i re stau ra cja z a b y t
ków arc h ite k tu ry X V I— X IX w ., d o sto so w anie zabytkow ych b u d y n k ó w d o now ych p o trzeb o raz o c h ro n a zespołów z ab y tk o wych i ich in teg racja z system em w spół czesnego m iasta. W czasie p o b y tu a rch . M . O rasan u zw iedziła W arszaw ę, K rak ó w , T o ru ń , G d a ń sk i W rocław , gdzie k o n su l tow ała się z w ojew ódzkim i k o n serw atoram i zabytków , a także zw iedzała P racow nie K onserw acji Z ab y tk ó w w tych o śro d k ach . W ra m a ch w ym iany k u ltu ra ln ej z N iem iec k ą R e p u b lik ą D em o k raty czn ą w dniach 15—2 0 paźd z iern ik a 1979 r. przebyw ali w T o ru n iu : H einz F eu erstak e, d y re k to r Państw ow ego P rzedsiębiorstw a K o n s er w acji Z ab y tk ó w w H alle, D ieter G aw litta, d y re k to r ds. re stau ra cji w Przedsiębiorstw ie K onserw acji Z ab y tk ó w w D reźnie o raz Ja k o b W ieland, ko n serw ato r szkła. Celem p o b y tu gości z N R D było zap o zn an ie się
z zagadnieniam i konserw acji szk ła w Polsce. W d n iac h 16— 26 p a źd z ie rn ik a 1979 r. przebyw ały w Polsce k o n serw ato rk i e sto ń skie: J u ta M apei o ra z Ew a R ej te n ; inte resow ały się re stau ra c ją z ab y tk ó w a rch i tek tu ry o ra z a d ap tac ją z ab y tk o w y ch b u dow li n a ośro d k i ku ltu ry . W czasie dzie sięciodniow ego p o b y tu zw iedziły W ilanów , W aw el i okolice K ra k o w a o ra z zam ek w Ł ańcucie.
W ra m a ch w spółpracy Z a rz ąd u M uzeów i O ch ro n y Z ab y tk ó w z In sty tu te m O c h ro ny Z ab y tk ó w w N ow ym S adzie (Ju g o sła w ia) w d n iach 15— 23 lis to p a d a 1979 r. gościliśm y kiero w n ik a d ziału d o k u m e n ta cji — M irjan ę G u c u ; w p ro g ram ie p o b y tu uw zględniliśm y w izyty w B iurach B adań i D o k u m en tacji Z ab y tk ó w w W arszaw ie i K rakow ie.
Daniela Z eller
K O N S E R W A C JA D U Ż Y C H O B IE K T Ó W D R E W N IA N Y C H W Y D O B Y T Y C H Z W O D Y — M IĘ D Z Y N A R O D O W E S Y M P O Z J U M W A M S T E R D A M IE
S y m p o zju m o b ra d o w ało w d n iach 24— 28 w rześn ia 1979 r. w N a ro d o w y m M uzeum M o rsk im w A m sterd am ie. U d ział w nim w zięło 36 e k sp ertó w i o b se rw ato ró w z A u s tra lii, B angladeszu, D a n ii, F ra n c ji, H isz p a n ii, H o la n d ii, J a p o n ii, K en ii, P o lsk i, P o rtu g a lii, R e p u b lik i F ed eraln ej N iem iec, Szw ecji i W ielkiej B rytanii o raz re p re z en tan ci holen d ersk ieg o M inisterstw a K u ltu ry , U N E S C O , F u n d a c ji ,,S av e A m ste rd am ” i H o len d ersk ieg o K o m ite tu N a ro d o w e g o U N E S C O . W czasie sy m p o zju m u czestni cy zw iedzili p o ld ery ijselm erskie, la b o ra to ria z arz ą d u z ag o sp o d aro w a n ia tych polde- ró w o ra z M o rsk ie M uzeum A rcheologiczne z p raco w n iam i k o n serw ato rsk im i w Lely- s ta d i K etelhaven.
„ D u ż e o b ie k ty ” z d rew n a w ydobyte z w o dy — to przed e w szystkim w raki sta tk ó w i o k rętó w , b arek i dużych łodzi, drew niane k o n stru k c je o b ro n n e i b u d o w lan e o d k ry w an e w b ad an iac h p o d w o d n y ch i w y k o p a lisk ach , tak ie, k tó re nie m ieszczą się w z b io rn ik ac h p o siad an y c h przez p ra co w nie k o n serw ato rsk ie, w yposażone i p rz y g o to w an e d o k o n serw o w an ia d rew n a w y d o b y teg o z w ody.
W re fe ra ta ch i dysk u sjach sy m p o zju m ro z w ażan o następ u jące p ro b lem y :
— R ozw ój b a d ań p o d w o d n y ch i w y k o p a liskow ych p ociąga z a so b ą stałe o d k ry w a nie now ych, interesujących zabytków . D o najciekaw szych z ab y tk ó w n autologicznych należy w ra k o k rę tu H olenderskiej K o m pan ii W sch o d nioindyjskiej „ A m s te rd a m ” , k tó ry z ato n ął w p o c zą tk u X V III w. u w y brzeży p o łudniow ej A nglii, gdzie o becnie się zn ajd u je zagrzebany n a plaży w pobliżu H astings. P lan o w an e w przyszłości w y d o bycie, p rz etran s p o rto w an ie d o H o la n d ii, zak o n serw o w an ie i w yeksponow anie w ra k u
1. Fragm ent sta tk u z X V I w. odkrytego na polderze
2. B arka z przełom u X I X i X X w. o d kryta na polder ze 3. Uczestnicy sym pozjum w A m sterdam ie
w inny d o p ro w ad zić d o założenia H o le n dersk ieg o In sty tu tu A rcheologii M orskiej w H o la n d ii, k tó ry o b o k innych p rac p ro w adziłby cen traln y in w en tarz w rak ó w o k rę tó w i sta tk ó w h o len d ersk ich . R o d zi się p iln a p o trze b a u sp raw n ien ia m eto d b a d aw czych o ra z w ypraco w an ia k ry terió w w ybo r u m eto d i zak resó w k o n serw acji, m ając n a uw adze fa k t, że decyzja w ydobycia w ra k u p o ciąg a za so b ą d ale k o idące k o n sekw encje rów nież finansow e.
— N a z ag o sp o d aro w an y ch obecnie w H o landii p o ld erach zlo k alizo w an o p o n a d 500 w rak ó w . B a d an ia drew n a z tych w raków o ra z w ra k u o k rę tu „ A m s te rd a m ” , a także m ożliw ości ich konserw acji p ro w a d zo n e są w lab o ra to ria ch zarząd u z ag o sp o d a ro w a n ia p o ld eró w ijselm erskich w Lelystad. S tw ierd zo n o , że w m iarę o b n iża n ia się p o zio m u w o d y g ru n to w e j, na sk u tek dopływ u tlen u d o pow ierzchni drew n a zw iększa się w ielo k ro tn ie szybkość jeg o ro z k ła d u . W ce lu zap o b ieżen ia tem u procesow i w m iejs c ac h , gdzie z n a jd u ją się w rak i, u trzy m y w an y je s t sztucznie w ysoki p o zio m w ody g ru n to w e j.
— N a jb ard z ie j o becnie po lecan ą sub sta n cją do k o n serw acji d rew n a w ydobytego z w ody jest poliglikol etylenow y o przeciętnym cię żarze cząsteczkow ym 4000. W iększość d o b rze w yposażo n y ch praco w n i k o n se rw a to r skich zabezpieczających d rew n o w ydobyte z w o d y i m o k reg o g ru n tu m a odpow iednie w yposażenie d o k onserw acji p rzy użyciu polig lik o lu etylenow ego. O p ró cz p o lig lik o lu o ciężarze cząsteczkow ym 4000 sto so
w ane są też jeg o od m ian y o ciężarach cząs teczkow ych 1500 i 6000. W celu ułatw ienia p e n etracji po lig lik o lu stosow any jest d o d a te k III-rzęd o w eg o alk o h o lu butylow ego, a dla w zm ocnienia m echanicznej o d p o r ności drew n a — d o d a te k o rto k rzem ian u etylu.
— H isto ria konserw acji zab y tk ó w z drew n a w ydobytego z w o d y liczy o k o ło 120 lat. P rzy zasto so w an iu różnych su b stan cji o r ganicznych i nieorganicznych u zy skano d o bre re zu lta ty kon serw ato rsk ie, n p . oleju lnianego i terpentynow ego, olejów m ine raln y ch , a łu n u chrom ow ego i specjalnych sp o so b ó w sezonow ania — „ c o n tro lle d d ry ing” , pozw alających n a stabilizację w ym ia ro w ą bez paczenia i p ę k an ia drew na. — D o konserw acji drew n a w ydobytego z w ody z nalazły o sta tn io szersze z astosow a nie m etody liofilizacji — suszenia w próżni po zam rożeniu lub suszenia w m roźnym stru m ien iu a zo tu p o zam ro żen iu w ciek łym azocie. D o stopniow ego odw ad n ian ia w tym procesie sto so w an e są ja k o środki pom ocnicze IH -rzędow y alk o h o l butylow y i m ieszanina III-rzęd o w eg o a lk o h o lu b u tylow ego i polig lik o lu etylenow ego. — P ro w ad zo n e są b a d a n ia n a d zastosow a niem polim eryzacji rad iacy jn ej w p ro m ie n iow aniu k o b a ltu 60. W m iejsce w ody do tk an k i drzew nej w p ro w ad z an y je s t m eta- k ry lan m etylu z d o d a tk ie m k a ta liz ato ra polim eryzacji i u tw ard zan y pro m ien io w a niem k o b a ltu 60; w G ren o b le uzyskano do b re w yniki zasto so w an ia tej m etody w skali la b o ra to ry jn e j, użycie je j d o k o n
serw acji obiek tó w w ym aga dalszych b a d a ń i dośw iadczeń.
— Istn ieją różne opinie n a tem a t sp o so b u kon serw o w an ia w rak u o k rę tu „ A m s te r d a m ” . Po o d k o p a n iu n a p laży k. H astings p rz etran sp o rto w an y zo stan ie n a sp ecjal ny m p o n to n ie d o H o la n d ii. P rz e p ro w a d z o n e b a d an ia sta n u z ach o w an ia drew na w sk azu ją n a m ożliw ość z asto so w an ia n a j tańszej m eto d y k onserw acji — sezo n o w a nia. N ie ro zstrzy g n ięto , czy w rak z o sta nie ro zeb ran y i po zak o n serw o w an iu z ło żony, czy też będzie k o nserw ow any w całości.
— P rzedyskutow ano zakres re k o n stru k cji nie istniejących części składow ych o k rę tu . W iąże się to z asp ek tam i etycznym i i este tycznym i konserw acji. R e feraty i dyskusja posłużyły za p o dstaw ę d o o p ra co w a n ia z a leceń sym pozjum , dotyczących:
— organizacji i inspekcji p ra c a rch e o lo gicznych i k o n se rw ato rsk ich p rz y b a d a n iach i zabezpieczaniu w rak ó w o ra z d rew nian y ch k o n stru k cji o b ro n n y c h i b u d o w lan y ch ;
■—■ oceny i upow szechniania spraw dzonych teoretycznie, dośw iadczalnie i p rak ty c zn ie m e to d konserw acji dużych o biektów z d re w n a w ydobytych z w ody lu b m o k reg o g ru n tu ;
— w ym iany dośw iadczeń, p u b lik a c ji i u p o w szechniania w yników b a d a ń n a d k o n se r w acją dużych obiek tó w z „ d re w n a w y d o bytego z w o d y ” .
Janusz Lehm ann
