Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu – CCCLXXXIII (2007)
Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 93-96
© Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
MAGDALENA KULIG
PORÓWNANIE CECH MORFOLOGICZNYCH OWOCÓW I PĘDÓW OWOCUJĄCYCH KOSAĆCA SYBERYJSKIEGO (IRIS SIBIRICA L.) I ODMIAN WYBRANYCH DO PRAC HODOWLANYCH
Z Katedry Roślin Ozdobnych
Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
ABSTRACT. The studies were carried out to find the best forms and varieties of Iris sibirica L. for hybridizing. The longest flower stem produced two forms (A and B) of I. sibirica and varieties:
‘Violet Mere’ and ‘Wisley White’. The form A produced the biggest and the heaviest seeds (weight of 1000 equal 17.2 g), which indicates that this form can be useful in hybridization.
Key words: Iris sibirica, forms, varieties, seed capsules, hybridization
Wstęp
Kosaciec syberyjski (Iris sibirica L.), wpisany do „Czerwonej listy roślin naczynio- wych zagrożonych w Polsce” (Zarzycki i Szeląg 1992), występuje na podmokłych łąkach i jest czołowym przedstawicielem sekcji irysów bezbródkowych w Polsce (Au- gustynowicz 1964). W odróżnieniu od irysów bródkowych, kępy kosaćca syberyjskiego doskonale nadają się do półcienia, na wielogatunkowe rabaty bylinowe. Wolniej się rozrastają i na jednym stanowisku mogą rosnąć nawet 8-10 lat (Komarnicki 1993).
Ozdobą tego irysa są także wąskie, trawiaste liście, które jesienią żółkną, a potem stają się miedzianobrązowe (Epperson 2000). Wysokość pędów kwiatostanowych waha się od 15 do 120 cm, a wielkość kwiatów od 7 do 13 cm (Warburton 1995). W ostatnich latach, dzięki rozwojowi hodowli, uzyskano wiele odmian: białych, niebieskich, fiole- towych, biało-żółtych. Barwne kwiaty z daleka przypominają motyle i wabią owady, które je zapylają (szczególnie trzmiele). Kosaćce bardzo łatwo krzyżują się między sobą, mogą też być wiatropylne (Komarnicki 1993). Jeżeli w porę nie usunie się tore- bek nasiennych, to samosiejki będą się pojawiały w różnych miejscach ogrodu, jednak potomstwo rzadko powtarza cechy roślin matecznych.
M. Kulig 94
Celem pracy było porównanie cech morfologicznych pędów owocujących, takich jak: długość pędu, wielkość torebek nasiennych oraz masa nasion u wybranych odmian i form Iris sibirica. Na podstawie pomiarów i obserwacji wybrano najlepsze odmiany do dalszych prac hodowlanych.
Materiał i metody
Kolekcja odmian kosaćca syberyjskiego została założona w 2000 roku w Tomasz- kowicach na Pogórzu Wielickim (województwo małopolskie). Wybrano następujące odmiany: ‘Dreaming Yellow’, ‘Jamaican Velvet’, ‘Lilienthal’, ‘Towanda Redflare’,
‘Violet Mere’, ‘White Swirl’, ‘Wiltrud Gissel’, ‘Winwood Spring’, ‘Wisary Way’, ‘Wis- ley White’ oraz przedstawicieli dwóch odrębnych populacji. Nazwano je formami A i B gatunku Iris sibirica. Formy te różniły się znacznie wielkością i barwą kwiatów oraz torebek nasiennych. Kosaćce posadzono w ziemi rodzimej, która jest lekką gliną o pH zbliżonym do obojętnego. Zagony wyściółkowano korą, którą corocznie uzupełniano, natomiast chwasty usuwano mechanicznie. W ostatnich dwóch latach rośliny nie były nawożone, a substancje organiczne czerpały z rozkładającej się ściółki. Pod koniec lata, 25 sierpnia 2006 roku, kiedy torebki nasienne były już brązowe, a pierwsze zaczynały pękać, z każdej odmiany zebrano 30 pędów kwiatostanowych. Powtórzeniem było 10 losowo wybranych pędów, które pobrano z trzech kęp każdego taksonu. Mierzono ich długość od nasady pędu do podstawy najwyżej położonego owocu, długość i szerokość torebek nasiennych w ich najszerszym miejscu oraz określono masę 1000 nasion loso- wo wybranych dla każdej odmiany i formy (w trzech powtórzeniach). Uzyskane owoce i nasiona były rezultatem zapylenia swobodnego. Kombinacjami były dwie formy ga- tunku i 10 kultywarów. Wyniki opracowano statystycznie za pomocą analizy wariancji, a istotność różnic oceniono za pomocą testu t-Studenta o poziomie istotności α = 0,05.
Dane w postaci średnich zestawiono w tabeli 1. (Dane wyjściowe pozostają w doku- mentacji autora).
Wyniki i dyskusja
Podstawą do oceny przydatności odmian do prac hodowlanych, oprócz długości li- ści, barwy kwiatów i pory kwitnienia, jest przede wszystkim liczba i wielkość wytwa- rzanych pędów owocujących, owoców i nasion. Do celów hodowlanych, jako źródło genów, pozyskuje się też dziko rosnące formy danego gatunku (Michalik 1997). Naj- dłuższe pędy kwiatostanowe miały formy A i B Iris sibirica oraz odmiany ‘Violet Me- re’ i ‘Wisley White’, natomiast zdecydowanie najkrótsze pędy miały ‘Winwood Spring’, ‘Towanda Redflare’ i ‘Jamaican Velvet’. Długość pędów pozostałych odmian była pośrednia. Długie pędy kwiatostanowe są pożądane u roślin uprawianych na kwiat cięty. Kwiaty I. sibirica są stosowane jako dodatek do bukietów i wiązanek okoliczno- ściowych (Warburton 1995, Pogroszewska 1998), natomiast na rabaty bylinowe wy- korzystuje się raczej gatunki niskie i średniej wysokości, gdyż ich wartości dekoracyjne są bardziej trwałe (Mika 1998).
Porównanie cech morfologicznych owoców i pędów owocujących... 95
Tabela 1 Owocowanie kosaćca syberyjskiego Iris sibirica L. i jego odmian
Fruiting of varieties and forms of Iris sibirica L.
Torebka nasienna Seed pod Forma gatunku
lub odmiana Form of species
or variety
Długość pędu Length of flower stalk
(cm) długość – length (cm)
szerokość – width (cm)
Masa 1000 nasion 1000 seed
weight (g)
Forma A – Form A 106,10 f 3,79 bcd 1,17 bcd 17,22 d
Forma B – Form B 105,56 f 2,40 a 0,93 a 10,60 b
Dreaming Yellow 87,13 d 3,87 cd 1,31 de 10,50 b
Jamaican Velvet 77,43 abc ** **
Lilienthal 86,53 cd 3,96 de 1,35 e 8,00 a
Towanda Redflare 73,76 ab 3,52 bc 1,13 bc 10,00 b
Violet Mere 103,47 f 4,69 f 1,28 cde 8,66 ab
White Swirl 88,39 d 3,42 b 1,27 cde *
Wiltrud Gissel 82,55 bcd 4,12 de 1,35 e 13,50 c
Winwood Spring 68,08 a ** **
Wisary Way 90,31 de 2,42 a 1,01 ab *
Wisley White 98,25 ef 4,32 ef 1,43 e 10,44 b
Średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie.
*Nasiona zostały zniszczone przez żerowanie larw chrząszcza Mononychus vulpeculus.
**Torebki nie zostały zawiązane.
Means in column followed by the same letter do not differ significantly.
*The seeds were destroyed by larvas of iris weevil (Mononychus vulpeculus).
**No developed seed pods.
U większości badanych odmian i form wzrost długości torebki powodował zarazem wzrost jej szerokości. Największe torebki nasienne stwierdzono u odmian ‘Violet Mere’
(4,7 cm długości i 1,3 cm szerokości) oraz ‘Wisley White’ (4,3 cm długości i 1,4 szero- kości). Najmniejsze torebki, tylko 2,4 cm długości i 0,9 cm szerokości, odnotowano u formy B gatunku kosaćca syberyjskiego. Torebki formy A były istotnie większe (3,8 cm długości i 1,2 cm szerokości). Wymiary pozostałych owoców miały pośrednie war- tości, w różnym stosunku długości do szerokości (tab. 1).
Masa 1000 nasion wahała się od 8,0 do 17,0 g. Najcięższe nasiona (masa 1000 na- sion wynosiła 17,22 g) zanotowano u I. sibirica forma A, a u formy B, podobnie jak u odmian ‘Dreaming Yellow’ i ‘Towanda Redflare’, nasiona były mniejsze. Najmniej- sze nasiona miała odmiana ‘Lilienthal’.
W związku z tym, że odmiany ‘Jamaican Velvet’ i ‘Winwood Spring’ nie zawiązały owoców, nie określono wielkości ich torebek nasiennych i masy nasion. Kwiaty obu kultywarów, podobnie jak innych, były często odwiedzane przez owady (najczęściej przez trzmiele). Z przeprowadzonego przeglądu literatury wynika, że w przeciwieństwie do grupy irysów bródkowych, autorzy nie prowadzili dotychczas obserwacji dotyczą- cych morfologii owoców i pędów owocujących w podserii Sibiricae. Można jedynie
M. Kulig 96
przypuszczać, że odmiany ‘Jamaican Velvet’ i ‘Winwood Spring’ mają skomplikowany genotyp i nie dochodzi do powstania płodnych nasion (Warburton i Komarnicki 1993). Natomiast u ‘White Swirl’, mimo dużych i dobrze wykształconych owoców, nie można było ocenić masy nasion, gdyż zostały one zniszczone przez żerujące larwy chrząszcza Mononychus vulpeculus. Pojawienie się szkodnika wymaga poznania jego biologii oraz opracowania sposobów ochrony kosaćców przed tym owadem.
Wnioski
1. Pędy kwiatostanowe gatunku Iris sibirica są dłuższe niż pędy większości odmian ogrodowych, co sugeruje udział w tworzeniu tych kultywarów innych gatunków z ro- dzaju Iris (sekcji Apogon) o krótszych pędach.
2. Wielkość torebek nasiennych roślin gatunku I. sibirica (długość i szerokość) jest mniejsza niż wielkość owoców kultywarów.
3. Wykształcanie dorodnych nasion przez formę A I. sibirica sugeruje jej dużą przy- datność jako form matecznych w pracach hodowlanych.
Literatura
Augustynowicz J. (1964): Irysy. Hasło Ogrodn.-Roln. 7: 203-205.
Epperson E.R. (2000): Basic Iris Culture. The American Iris Society, Purcellville, Virginia.
Komarnicki L. (1993): Irysy. PWRiL, Warszawa.
Michalik B. (1997): Podstawy hodowli roślin ogrodniczych. Wyd. AR, Kraków.
Mika B. (1998): Uroki bylin. Polski Związek Działkowców, Warszawa.
Pogroszewska E. (1998): Przyspieszona uprawa kosaćca syberyjskiego (Iris sibirica L.) w nie ogrzewanym tunelu foliowym. Zesz. Nauk. AR Szczec. 70: 95-104.
Warburton B. (1995): The world of Irises.The American Iris Society, Witchita, Kansas.
Zarzycki K., Szeląg Z. (1992): Lista roślin zagrożonych w Polsce. PAN, Kraków: 87-98.
THE COMPARISON FOR FUTURE HYBRIDIZATION MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF BLOOMSTALK AND SEED PODS OF CHOSEN
VARIETIES OF IRIS SIBIRICA L.
S u m m a r y
The studies were carried out on the six year old clumps of Iris sibirica in the fields. For inves- tigation were choosen two wild forms of specimen – A and B, and varieties: ‘Dreaming Yellow’,
‘Jamaican Velvet’, ‘Lilienthal’, ‘Towanda Redflare’, ‘Violet Mere’, ‘White Swirl’, ‘Wiltrud Gissel’, ‘Winwood Spring’, ‘Wisary Way’ and ‘Wisley White’. They were self-pollinated. The biometrical comparison of bloomstalks, seed pods and weight of 1000 seeds showed that the longest flower stem produced two forms (A and B) of I. sibirica and varieties: ‘Violet Mere’ and
‘Wisley White’. The form A produced the biggest and the heaviest seeds (weight of 1000 equal 17.22 g). It indicates that this form can be usefull in hybridization.
