Wej Ăcia na rynek nowych firm

(1)

Aleksandra Gaweï – prof. dr hab., Katedra KonkurencyjnoĂci MiÚdzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny wbPoznaniu. https://orcid.org/0000-0002-7426-3474.

Adres do korespondencji: Uniwersytet Ekonomiczny wbPoznaniu, al. NiepodlegïoĂci 10, 61-875 Poznañ;

e-mail: aleksandra.gawel@ue.poznan.pl.

Studia i Materiaïy, 2/2018 (29), cz. 2: 7– 17 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW https://doi.org/10.7172/1733-9758.2018.29.1

Wej Ăcia na rynek nowych firm

a bkonkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw istniejÈcych

Aleksandra Gawe ï

^*

Modele teoretycznie nie dajÈ jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, na ile rosnÈca presja rynkowa wynikajÈca zb coraz wiÚkszego nasilenia procesów przedsiÚbiorczych wpïywa na konkurencyjnoĂÊ firm juĝ istniejÈcych. Moĝna znaleěÊ argumenty zarówno za pozytywnym, jak ibnegatywnym oddziaïywaniem nowych wejĂÊ na juĝ istniejÈce firmy. Moĝna spotkaÊ siÚ zbopiniÈ, ĝe to sukces lub poraĝka istniejÈcych firm przyciÈga na rynek nowe firmy. Celem artykuïu jest weryfikacja relacji miÚdzy konkurencyjnoĂciÈ nowych przedsiÚbiorstw abprocesem wejĂcia na rynek nowych.

Aby zweryfikowaÊ tÚ kwestiÚ, przeprowadzono badania ekonometryczne na podstawie danych dotyczÈcych konkurencyjnoĂci firm ibstopy tworzenia nowych dla polskich województw wblatach 2005–2016. Wyniki badañ wskazujÈ raczej na niezaleĝnoĂÊ relacji pomiÚdzy konkurencyjnoĂciÈ przedsiÚbiorstw abprocesem wejĂcia na rynek nowych. Parametry funkcji regresji okazaïy siÚ byÊ nieistotne ze statystycznego punktu widzenia. Otrzymane wyniki sugerujÈ, iĝ procesy tworzenia nowych firm ibksztaïtowania pozycji konkurencyjnej przedsiÚbiorstw istniejÈcych ksztaïtujÈ siÚ oddzielnie od siebie, podlegajÈc niezaleĝnym od siebie wpïywom. Przekonanie ob znaczeniu przedsiÚbiorczoĂci dla rozwoju gospodarczego powoduje, ĝe roĂnie zainteresowanie narzÚdziami polityki gospodarczej, zachÚcajÈcymi do tworzenia nowych firm. Wyniki badañ pozwalajÈ podejrzewaÊ, ĝe polityka wspierania procesu tworzenia nowych firm nie powinna negatywnie oddziaïywaÊ na przedsiÚbiorstwa istniejÈce poprzez zwiÚkszenie presji konkurencyjnej.

Sïowa kluczowe: proces przedsiÚbiorczy, konkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw, zagroĝenie nowymi wejĂciami, województwa Polski.

Nadesïany: 17.06.18 | Zaakceptowany do druku: 20.07.18

The entrance of new companies into abmarket versus the competitiveness of existing market players

Theoretical models do not give absatisfying and conclusive answer to the question how the growing pressure on the market resulting from increased entrepreneurial activities will affect the competitiveness of established companies. Both positive and negative arguments can be presented in regards to the effect of new entrants on existing market players. One opinion is that the success or failure of companies already on the market is what attracts new entrants.

The aim of the paper is to verify the relationship between the entrance of new companies into abmarket and the competitiveness of existing market players.

In an attempt to settle the matter, econometric research was conducted on the competitiveness of existing companies in the various Polish regions, and also on the rate at which new com-

(2)

1. WstÚp

Polityka wspierania przedsiÚbiorczoĂci jest waĝnym aspektem praktyki krajów Unii Europejskiej ze wzglÚdu na znaczenie przedsiÚbiorczoĂci wb rozwoju gospodar- czym ib tworzeniu bogactwa spoïecznego.

Dlatego teĝ politycy wykazujÈ rosnÈce zainteresowanie narzÚdziami promocji tworzenia ib rozwoju nowych przedsiÚbiorstw (Schwartz, Goethner, Michelsen ib Wald- mann, 2013). Wynika ono zb przekonania ob korzyĂciach ekonomicznych procesu przedsiÚbiorczego zarówno dla samych osób tworzÈcych nowe przedsiÚbiorstwa, jak ib dla instytucji otoczenia biznesowego czy konkurencyjnoĂci regionów czy branĝ.

Rodzi to jednak pytanie, do jakiego stopnia wejĂcia na rynek nowych podmiotów gospodarczych wpïywajÈ na konkurencyj- noĂÊ firm juĝ na rynku istniejÈcych? Wej- Ăcia na rynek nowych przedsiÚbiorstw mogÈ zbjednej strony byÊ czynnikiem mobilizujÈ- cym istniejÈce firmy do wiÚkszego wysiïku konkurencyjnego, zb drugiej zaĂ – mogÈ ograniczaÊ moĝliwoĂci ich rozwoju, tym samym wpïyw nowych wejĂÊ na konkuren- cyjnoĂÊ istniejÈcych przedsiÚbiorstw nie jest jednoznaczny. Dodatkowo, teorie zbzakresu przedsiÚbiorczoĂci wskazujÈ na odwrotnÈ zaleĝnoĂÊ, czyli na wpïyw sytuacji podmio- tów gospodarczych ustabilizowanych na rynku na wejĂcia nowych przedsiÚbiorstw poprzez efekty naĂladownictwa firm odno- szÈcych sukces lub selekcjÚ firm majÈcych trudnoĂci zbutrzymaniem siÚ na rynku.

Kwestia oddziaïywania pomiÚdzy juĝ istniejÈcymi przedsiÚbiorstwami ab poten- cjalnym wejĂciem na rynek nowych firm

jest istotna zb praktycznego ib teoretycz- nego punktu widzenia. JeĂli bowiem nowo powstajÈce przedsiÚbiorstwa wywierajÈ presjÚ na podmioty juĝ dziaïajÈce, wówczas moĝliwe jest, ĝe polityka wspierania przed- siÚbiorczoĂci uderza wbistniejÈce firmy. JeĂli natomiast istniejÈce firmy tworzÈ barierÚ wejĂcia na rynek lub teĝ ich sukces przy- ciÈga naĂladowców, wówczas wsparcie procesu tworzenia nowych firm nie koliduje zb rozwojem dziaïajÈcych przedsiÚbiorstw.

Literatura ibteorie ekonomiczne nie dajÈ jasnej odpowiedzi na ten temat. Moĝna znaleěÊ modele teoretyczne, jak choÊby model piÚciu siï Portera, które wskazujÈ, ĝe zagroĝenia nowymi wejĂciami firm na rynek zwiÚkszajÈ presjÚ konkurencyjnÈ wbbranĝy. Teoria mówi jednak oboddziaïy- waniu dziaïajÈcych firm na nowe wejĂcia wb negatywny sposób poprzez tworzenie barier wejĂcia na rynek lub wb pozytywny sposób poprzez przyciÈganie naĂladowców dziÚki osiÈganym sukcesom. Aby rozstrzy- gnÈÊ kwestiÚ tych relacji, podjÚto badania dla polskiej gospodarki, których celem ma byÊ odniesienie siÚ do modeli teoretycz- nych ibwskazanie rekomendacji do polityki gospodarczej zwiÈzanej ze wspieraniem przedsiÚbiorczoĂci.

2. Zagroĝenie nowymi wejĂciami na rynek abprzedsiÚbiorstwa istniejÈce

Najbardziej podstawowe wyjaĂnienia decyzji ob wejĂciu nowych przedsiÚbiorstw na rynek lub wyjĂciu istniejÈcych wb kon- tekĂcie konkurencyjnoĂci moĝna odnaleěÊ wbneoklasycznej teorii ekonomii, wbmodelu panies were established. The time period for the research was 2005–2016. The results of the research indicate ablack of relationship between the entrance of new companies into abmarket and the competitiveness of existing ones. The parameters of regression functions were statisti- cally insignificant. Which in turn indicates that new company creation, and the development of abcompetitive position by existing companies happen separately from each other. The belief that entrepreneurship is crucial to economic growth has led to increased interest in aspects of domestic policy which would encourage the creation of new businesses. Research results let to suppose that policy supporting process of new company creation should not negatively influence the existing market players by raising the competitive pressure.

Keywords: entrepreneurial process, competitiveness of companies, threat of new entran- ce, Polish regions

Submitted: 17.06.18 | Accepted: 20.07.18

JEL: L26, L25

(3)

dïugookresowej równowagi rynku wbkonku- rencji doskonaïej. Zyski firm dziaïajÈcych wb branĝy przyciÈgajÈ do niej nowe podmioty gospodarcze, ab realizowane straty powodujÈ, ĝe przedsiÚbiorstwa zb rynku wychodzÈ (m.in. Krugman ib Wells, 2016, s.b 615 ib n.). Poszukiwana natomiast przez teoriÚ mikroekonomii równowaga nastÚ- puje wówczas, gdy wszystkie firmy dziaïa- jÈce na rynku osiÈgajÈ zerowe zyski, gdyĝ tylko taka sytuacja nie powoduje nowych wejĂÊ na rynek ani teĝ wyjĂÊ zbrynku. Inter- pretujÈc ten model zbpunktu widzenia kon- kurencyjnoĂci, moĝna stwierdziÊ, ĝe pozycja konkurencyjna istniejÈcych firm przyciÈga na rynek nowe przedsiÚbiorstwa.

Aby dokïadniej okreĂliÊ moĝliwoĂÊ od - dziaïywania zagroĝenia nowymi wejĂciami na przedsiÚbiorstwa istniejÈce wb branĝy, naleĝy odnieĂÊ siÚ do koncepcji konkuren- cyjnoĂci przedsiÚbiorstw ib branĝ. „Konku- rencyjnoĂÊ” jest pojÚciem zïoĝonymi ibwie- lowymiarowym, abnajczÚĂciej wymienianymi wymiarami zbpunktu widzenia firmy sÈ prze- waga konkurencyjna, strategia konkurowania ib pozycja konkurencyjna (Dzikowska ib Gorynia, 2012). Kaĝde przedsiÚbiorstwo dziaïa wbokreĂlonym otoczeniu, determino- wanym przez siïy konkurencyjne wbbranĝy (Dzikowska ibGorynia, 2012).

Szeroko akceptowany wbĂwiecie akade- mickim (Yiannakopoulos, Magoutas ibCho- untalas, 2017) model intensywnoĂci kon- kurencji wb branĝy zostaï zaproponowany przez M. Portera wb artykule zb 1979 roku, abnastÚpnie wbksiÈĝce wydanej rok póěniej (2006, s. 22 ibn.). Zakïada on, ĝe natÚĝenie konkurencji wb danym sektorze jest uza- leĝnione od piÚciu siï ib wpïywa na poten- cjaï zysku sektora, mierzony dïugofalowÈ stopÈ zysku. Do siï decydujÈcych ob natÚ- ĝeniu konkurencji naleĝÈ: siïa przetargowa dostawców, siïa przetargowa nabywców, groěba wyrobów substytucyjnych, zagroĝe- nie wejĂciem na rynek nowych firm oraz rywalizacja wewnÈtrz branĝy miÚdzy istnie- jÈcymi firmami. Centralnym elementem modelu jest konkurencja miÚdzy rywalami, na którÈ wpïywajÈ pozostaïe cztery siïy.

Model ten ma zarówno swoje zalety, jak ib wady, wynikajÈce choÊby zb uproszczenia otoczenia do piÚciu czynników czy wpro- wadzenia myĂlenia systemowego (szerzej:

Grundy, 2006). Z punktu widzenia celów artykuïu, najistotniejszy do dalszej analizy jest wpïyw zagroĝenia nowymi wejĂciami na konkurencyjnoĂÊ wbbranĝy.

PrzedsiÚbiorstwa nowo wchodzÈce na rynek wnoszÈ nowÈ zdolnoĂÊ produk- cyjnÈ, dÈĝÈ do pozyskania udziaïu wbrynku ibdostÚpu do zasobów. Zagroĝenie nowymi wejĂciami zaleĝne jest od wystÚpowania barier wejĂcia, wĂród których wymienia siÚ przykïadowo ekonomiÚ skali, zróĝnicowa- nie produktów, wymagania kapitaïowe czy dostÚp do kanaïów dystrybucji (Wheelen ibJunger, 2004, s. 61–62). Tïumaczone jest to wbten sposób, iĝ potencjalna moĝliwoĂÊ wejĂcia nowych firm do danej branĝy nasila presjÚ konkurencyjnÈ, zmuszajÈc istniejÈce przedsiÚbiorstwa do wiÚkszego wysiïku wb celu osiÈgniÚcia ib utrzymania przewagi konkurencyjnej, ab wb konsekwencji do zachowania lub poprawy pozycji konkurencyjnej.

Z reguïy trudno jest firmom kontrolowaÊ moĝliwoĂÊ wejĂcia na rynek nowych konku- rentów. Monitorowanie zagroĝenia nowych wejĂÊ moĝe pomóc rozwijaÊ strategiÚ prze- ciw ich konkurencji, bazujÈcÈ na tworzeniu wartoĂci dla klientów ib rozwoju kanaïów dystrybucji (Lüttgens ibDiener,b2016).

Na podnoszenie konkurencji miÚdzy przedsiÚbiorstwami poprzez wejĂcia na rynek nowych firm (Kitson, Martin ibTyler, 2004) moĝna spojrzeÊ przez pryzmat dwóch efektów. Pierwszym jest mechanizm selek- cji, wbramach którego nieefektywne przed- siÚbiorstwa upadajÈ, gdyĝ nie sÈ wb stanie przetrwaÊ na rynku, tym samym pozwala- jÈc nowym podmiotom zaistnieÊ na rynku.

Drugi efekt zakïada, ĝe konkurencja miÚ- dzy firmami, wbtym potencjalnymi nowymi graczami rynkowymi, jest zachÚtÈ dla ist- niejÈcych przedsiÚbiorstw do poprawy tech- nologii czy organizacji swojego dziaïania (Turok, 2004). Tym samym, zagroĝenie wej- Ăciem na rynek nowych podmiotów zwiÚk- sza efektywnoĂÊ dziaïania juĝ istniejÈcych lub niweluje zb rynku firmy niekonkuren- cyjne.

Z punktu widzenia zagroĝeñ nowymi wejĂciami, istotnÈ krytykÈ modelu piÚciu siï Portera wydaje siÚ byÊ zwrócenie uwagi na fakt, ĝe model nie uwzglÚdnia efektów sie- ciowych (network externalities), zwiÈzanych zbkorzyĂciami dla uĝytkowników zbadopcji danego dobra przez nowych uĝytkowników, abwiÚc zbprzekraczaniem pewnej masy kry- tycznej (Whitaker, 2017). WejĂcia na rynek nowych firm przyczyniaÊ siÚ bowiem mogÈ do upowszechnienia pewnych rozwiÈzañ, powiÚkszajÈc tym samym rozmiar rynku, ab wb konsekwencji przynieĂÊ korzyĂci kon-

(4)

kurencyjne równieĝ juĝ dziaïajÈcym przed- siÚbiorstwom.

Tymczasem znaczÈcy wysiïek polityki gospodarczej wielu krajów, wb tym kra- jów Unii Europejskiej, skierowany jest na wsparcie przedsiÚbiorczoĂci. Stosowane sÈ zachÚty finansowe ibdoradczo-szkoleniowe majÈce za zadanie zwiÚkszyÊ skalÚ tworzenia nowych przedsiÚbiorstw. Powstaje zatem pytanie, czy zgodnie zbmodelem piÚ- ciu siï Portera, wspierajÈc wejĂcie na rynek nowych przedsiÚbiorstw, utrudnia siÚ funk- cjonowanie firm istniejÈcych poprzez wiÚk- szÈ presjÚ konkurencyjnÈ.

3. Tworzenie nowych

przedsiÚbiorstw jako odpowiedě na konkurencyjnoĂÊ firm istniejÈcych

PatrzÈc na analizowany problem zb punktu widzenia nowo powstajÈcych przedsiÚbiorstw, czyli teorii przedsiÚbior- czoĂci, naleĝy najpierw wskazaÊ na szerszy kontekst czynników wpïywajÈcych na wej- Ăcie na rynek. W skrócie moĝna je podzie- liÊ na czynniki wystÚpujÈce na poziomie mikro, czyli zwiÈzane zb samym przedsiÚ- biorcÈ ibjego dostÚpem do zasobów oraz na czynniki na poziomie makro, uzaleĝnione od otoczenia instytucjonalnego, wb którym potencjalny przedsiÚbiorca ma dziaïaÊ (de Clercq, Lin ibOh, 2013). W literaturze przedmiotu najwiÚcej uwagi przykïada siÚ do takich determinant tworzenia nowej firmy, jak nastawienie potencjalnego przed- siÚbiorcy do ryzyka, zdolnoĂci odkrywania ibwykorzystywania moĝliwoĂci biznesowych czy innowacyjnoĂÊ. Z czynników zwiÈzanych zb otoczeniem najczÚĂciej wskazuje siÚ na sieÊ powiÈzañ biznesowych zb potencjalnymi klientami ib partnerami czy lokalnÈ spoïecznoĂÊ, abwiÚc szeroko pojÚty kapitaï spoïeczny przedsiÚbiorcy (por. Gaweï, 2013, s. 52 ib n.). Moĝna wb literaturze spotkaÊ modele tïumaczÈce wchodzenie na rynek nowych przedsiÚbiorstw wb wyniku naĂla- downictwa sukcesu firm istniejÈcych, choÊ nie jest to dominujÈce ujÚcie teoretyczne.

Mechanizm taki do pewnego stopnia jest wykorzystany wb wyjaĂnieniu wdroĝeñ innowacji przez Schumpetera, który zakïa- daï, ĝe sukces jednego przedsiÚbiorcy-inno- watora zb wdroĝenia nowego rozwiÈzania pobudza naĂladowców, masowo wchodzÈ- cych na rynek ib imitujÈcych innowacjÚ.

Podobne wyjaĂnienie moĝna znaleěÊ rów-

nieĝ wbkoncepcji reĝimu przedsiÚbiorczego, która zakïada, ĝe sukces firm wchodzÈcych na rynek przyciÈga kolejne wejĂcia nowo powstajÈcych przedsiÚbiorstw. Zanim jednak szczegóïy powyĝszych podejĂÊ zostanÈ omówione, warto odnieĂÊ siÚ raz jeszcze do modelu piÚciu siï Portera.

Analiza ibrozszerzenie modelu piÚciu siï Portera dokonane przez Grundy’ego (2006) zakïada wystÚpowanie silnych wspóïza- leĝnoĂci miÚdzy elementami ib moĝliwoĂÊ postawienie kaĝdego zb nich wb centrum.

JeĂli zagroĝenie nowymi wejĂciami zostanie postawione wbcentrum, wówczas pozostaïe zmienne oddziaïujÈ wbnastÚpujÈcy sposób.

Nabywcy mogÈ obniĝyÊ bariery wejĂcia na rynek poprzez poszukiwanie lepszej warto- Ăci od nowych firm. MoĝliwoĂÊ zaistnienia substytutów moĝe zachÚciÊ kolejne podmioty do wejĂcia na rynek. Rywalizacja wewnÈtrz branĝy oddziaïuje wprost propor- cjonalnie na bariery wejĂcia, im silniejsza konkurencja, tym trudniej wejĂÊ nowym firmom na rynek. Dostawcy mogÈ wpïywaÊ na wchodzenie na rynek nowych przed- siÚbiorstw poprzez integracjÚ oraz fuzje ibprzejÚcia. Tym samym logika powyĝszego tïumaczenia wskazuje, ĝe im bardziej konkurencyjne sÈ przedsiÚbiorstwa dziaïajÈce wbdanej branĝy, tym silniejsze bariery wej- Ăcia na rynek utrudniajÈ zaistnienie nowych podmiotów gospodarczych.

Wprawdzie model piÚciu siï Portera odnosi siÚ do konkurencji wbbranĝy, jednak na tÚ kwestiÚ moĝna spojrzeÊ równieĝ przez pryzmat gospodarki kraju czy regionu. Rela- cje miÚdzy przedsiÚbiorstwami sÈ bowiem obserwowane zarówno wb ramach danego sektora czy przemysïu, jak ib wb ujÚciu geograficznym, na rynku lokalnym czy regio- nalnym. Perspektywa lokalna czy regionalna jest szczególnie istotna zb punktu widzenia nowo powstajÈcych przedsiÚbiorstw, gdyĝ wb duĝej mierze rozpoczynajÈ one swojÈ aktywnoĂÊ jako podmioty ob zasiÚgu lokalnym, ab dopiero wb ramach rozwoju stajÈ siÚ firmami ob szerszym zasiÚgu. StÈd teĝ oddziaïywanie obcharakterze geograficznym moĝe byÊ nie mniej istotne niĝ wynikajÈce zbcharakteru danej branĝy.

Inaczej kwestiÚ oddziaïywania miÚ- dzy nowymi firmami ib przedsiÚbiorstwami istniejÈcymi moĝna tïumaczyÊ, bazujÈc na modelu wdraĝania innowacji wb cyklu koniunkturalnym stworzonym przez Jose- pha Schumpetera (1934). Zakïadaï on, ĝe kluczowym czynnikiem ksztaïtujÈcym cykl

(5)

koniunkturalny, ab wb konsekwencji wzrost gospodarczy, sÈ innowacje wdraĝane przez przedsiÚbiorców. Punktem wyjĂcia jego tïu- maczenia byïo zaïoĝenie obdïugookresowej równowadze rynkowej wb rozumieniu konkurencji doskonaïej, czyli przy staïej liczbie firm dziaïajÈcych wbbranĝy, ich zyski sÈ zerowe, abrynek utrzymuje siÚ wbwarunkach równowagi. WejĂcie na rynek przedsiÚbiorcy wdraĝajÈcego na rynek nowe rozwiÈzanie, czyli szeroko rozumianÈ innowacjÚ, powoduje, ĝe osiÈga on zyski wiÚksze niĝ dotych- czas dziaïajÈce firmy. Ten sukces zb kolei zachÚca kolejnych naĂladowców do wdra- ĝania innowacji, co zbjednej strony prowadzi do dyfuzji ib upowszechnienia siÚ innowacji, ab wb konsekwencji do wzrostowej fazy cyklu koniunkturalnego, zbdrugiej natomiast strony aktywnoĂÊ naĂladowców powoduje, ĝe zyski zbinnowacji zaczynajÈ maleÊ, pro- wadzÈc do upadku czÚĂci zbtych firm. W tym rozumieniu moĝna zatem przyjÈÊ, ĝe istnie- jÈce przedsiÚbiorstwa majÈ dïugookresowy zysk zerowy, abnoĂnikiem konkurencyjnoĂci wynikowej sÈ nowo tworzone firmy.

WejĂcia nowych przedsiÚbiorstw stano- wiÈ wbtym modelu kluczowy element kapi- talizmu konkurencyjnego ib zapobiegajÈ jego stabilizacji. Znaczenie nowych firm we wdraĝaniu innowacji zostaïo potwierdzone wbwielu badaniach, abproces zastÚpowania starych przedsiÚbiorstw nowymi jest uwa- ĝany za waĝnÈ siïÚ gospodarek kapitali- stycznych, nowe wejĂcia ib wyjĂcia zb rynku stanowiÈ zaĂ waĝnÈ cechÚ wspóïczesnej dynamiki gospodarczej (Brouwer, 2000).

Do pewnego stopnia rozbieĝnoĂci teoretyczne wynikajÈce zb przytoczonych mo - deli próbuje uzasadniaÊ koncepcja reĝimu przedsiÚbiorczego ib zrutynizowanego wbdanym regionie. W reĝimie przedsiÚbior- czym obserwuje siÚ wysokÈ stopÚ tworzenia nowych przedsiÚbiorstw, które jednocze- Ănie sÈ noĂnikiem innowacji, absukces firm wchodzÈcych na rynek przyciÈga kolejne wejĂcia nowo powstajÈcych przedsiÚ- biorstw. Natomiast reĝimy zrutynizowane cechujÈ siÚ relatywnie niskÈ stopÈ tworzenia nowych firm, natomiast to istniejÈce przedsiÚbiorstwa wdraĝajÈ nowe rozwiÈza- nia rynkowe (Audretsch ibFritsch, 2002; Lin ibHuang, 2008; Peneder, 2008).

W konsekwencji, wb reĝimie przedsiÚ- biorczym obserwuje siÚ zjawisko kreatyw- nej destrukcji, która polega na wchodzeniu na rynek nowych przedsiÚbiorstw ib zastÚ- powaniu przez nie przedsiÚbiorstw uprzed-

nio juĝ istniejÈcych. Natomiast wbreĝimach zrutynizowanych wystÚpuje kreatywna akumulacja, polegajÈca na wzglÚdnej sta- ïoĂci grupy dziaïajÈcych wb niej przedsiÚ- biorstw. atwiejsze jest wejĂcie na rynek obreĝimie przedsiÚbiorczym ze wzglÚdu na niĝsze bariery wejĂcie (Lin ibHuang, 2008).

Moĝna zatem przypuszczaÊ, ĝe wbreĝimach przedsiÚbiorczych zagroĝenia wynikajÈce zb nowych wejĂÊ firm na rynek jest jednÈ zbistotnych siï konkurencyjnych, która jed- noczeĂnie nie daje takiego efektu wbprzypadku wystÚpowania reĝimów zrutynizowanych.

Z tych modeli wynika zatem zaleĝnoĂÊ sugerujÈca, ĝe sukces istniejÈcych przed- siÚbiorstw, za miarÚ którego moĝna przyjÈÊ osiÈgane wyniki konkurencyjne, przyciÈga na dany rynek lub do danej branĝy kolejne nowo tworzone przedsiÚbiorstwa. To tïuma- czenie stoi wbpewnej opozycji do koncepcji piÚciu siï Portera. Róĝnica wbpojmowaniu tych zaleĝnoĂci moĝe wynikaÊ zb branĝo- wej perspektywy wbmodelu piÚciu siï Por- tera lub regionalnej wb koncepcji reĝimów przedsiÚbiorczych ib zrutynizowanych, czy wrÚcz ogólnogospodarczej wbujÚciu modelu Schumpetera.

4. Zaïoĝenia badawcze ibuzyskanebrezultaty

Aby odnieĂÊ siÚ do postawionego pro- blemu, przeprowadzono badania ekonometryczne wb dwóch kierunkach bÚdÈcych konsekwencjÈ przyjÚcia dwóch konkurencyjnych wobec siebie hipotez badawczych.

Z jednej strony badano oddziaïywanie wejĂcia na rynek nowych firm na konku- rencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw juĝ istniejÈcych, inspirowane zaïoĝeniami modelu piÚciu siï Portera. Hipoteza pierwsza zakïada, ĝe stopa tworzenia nowych przedsiÚbiorstw jest czynnikiem wpïywajÈcym na konkuren- cyjnoĂÊ istniejÈcych podmiotów. Z drugiej zaĂ – przyjÚto alternatywne rozumowanie zaczerpniÚte zblogiki modelu Schumpetera, zgodnie zbktórym to sukces dziaïajÈcych juĝ firm przyciÈga wchodzÈcych na rynek naĂla- dowców. Hipoteza druga przyjmuje zatem, ĝe konkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw istnie- jÈcych wpïywa na stopÚ tworzenia nowych podmiotów gospodarczych.

Badanie moĝna byïo przeprowadziÊ na podstawie danych dotyczÈcych branĝ lub regionów. W przypadku podejĂcia branĝo- wego, podstawÈ danych byïyby wskaěniki

(6)

uzyskiwane dla danej branĝy wb caïej Pol- sce. W przypadku podejĂcia regionalnego, podstawÈ byïyby wskaěniki obserwowane dla kaĝdego zbwojewództw, niezaleĝnie od branĝy dziaïania firm. Poniewaĝ zdecydo- wana wiÚkszoĂÊ nowo powstaïych przedsiÚ- biorstw ma charakter lokalny, zdecydowano siÚ na przyjÚcie perspektywy województw ibdanych obfirmach istniejÈcych oraz nowo tworzonych wbzaleĝnoĂci od ich lokalizacji, abnie branĝy dziaïania.

Aby oceniÊ relacje miÚdzy wejĂciami na rynek nowych przedsiÚbiorstw ab konkuren- cyjnoĂciÈ firm juĝ na rynku istniejÈcych, przeprowadzono badanie ekonometryczne wyko- rzystujÈce dane dla 16 województw Polski wb przekroju 12 lat od 2005 do 2016b r., co daïo ïÈcznie 192 obserwacji. Jako miernik konkurencyjnoĂci wziÚto pod uwagÚ rentow- noĂÊ sprzedaĝy produktów, towarów ibmate- riaïów istniejÈcych przedsiÚbiorstw. PrzyjÚto zatem wynikowe podejĂcie do konkurowania, zwiÈzane zbuzyskanÈ pozycjÈ konkurencyjnÈ.

„KonkurencyjnoĂÊ” jest zïoĝonym pojÚ- ciem, zb jednej strony definiowanym na poziomie przedsiÚbiorstwa, regionu lub kraju, abzbdrugiej zaĂ – okreĂlanym poprzez róĝne wymiary. Zakïada siÚ istnienie trzech wymiarów konkurencyjnoĂci: potencjaïu konkurencyjnego, wskazujÈcego na posiada- nie pewnych przewag ibnakïadów moĝliwych do poniesienia, procesu konkurencyjnego, obrazujÈcego sposób dziaïania wykorzystu- jÈcy potencjaï oraz pozycjÚ konkurencyjnÈ, stanowiÈcÈ efekt wykorzystania potencjaïu poprzez wdroĝenie okreĂlonego procesu (Taggart ib Taggart, 1998; Flanagan ib in., 2007; Buckley, Pass ibPrescott, 1990; O’Far- rell, Hitchens ibMoffat, 1993). Wbinnych ujÚ- ciach obok potencjaïu ibpozycji konkurencyjnej, mówi siÚ ob strategii konkurowania zamiast procesu (m.in. Gorynia, Jankowska ibOwczarzak, 2007).

W prezentowanym badaniu przyjÚto rozumienie konkurencyjnoĂci zb punktu widzenia wyniku konkurowania mierzonego pozycjÈ konkurencyjnÈ. Literatura przedmiotu (np. Taggart ibTaggart, 1998; Buckley, Pass ib Prescott, 1990) wskazuje na takie miary pozycji konkurencyjnej, jak przykïa- dowo udziaï wb rynku, udziaï wb eksporcie rynkowym, zaleĝnoĂÊ od eksportu, wzrost eksportu, zyskownoĂÊ. W badaniu zaakceptowano rentownoĂÊ jako miarÚ pozycji konkurencyjnej.

Natomiast wskaěnikiem obrazujÈcym wpïyw nowo powstaïych przedsiÚbiorstw

jest stopa ich tworzenia, rozumiana jako udziaï liczby nowo zarejestrowanych przedsiÚbiorstw wb liczbie wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych.

„PrzedsiÚbiorczoĂÊ” jest równieĝ pojÚciem wielowymiarowym, stanowi zarówno cechÚ osoby czy przedsiÚbiorstwa, postawÚ stra- tegicznÈ czy teĝ proces lub efekt tego procesu. W wÈskim rozumieniu tego pojÚcia, proces tworzenia nowego przedsiÚbiorstwa jest utoĝsamiany zb przedsiÚbiorczoĂciÈ, gdyĝ wbczasie jego trwania uruchamiajÈ siÚ zdolnoĂci przedsiÚbiorcze, odkrywane sÈ moĝliwoĂci biznesowe, podejmowane jest ryzyko ibtworzone sÈ innowacje (por. m.in.

Gaweï, 2013, s. 13 ibnast.). Wynikiem procesu przedsiÚbiorczego sÈ nowo powstaïe przedsiÚbiorstwa.

W prezentowanym badaniu przyjÚto wynikowe podejĂcie zarówno do konkuren- cyjnoĂci, jak ibdo przedsiÚbiorczoĂci. Ren- townoĂÊ jako przyjÚta miara wykorzystania przewagi wskazuje na efekt wykorzystania potencjaïu dziÚki zastosowaniu procesu czy strategii konkurencyjnej. Natomiast stopa tworzenia nowych przedsiÚbiorstw jest efektem procesu przedsiÚbiorczego. Takie dwie miary wielowÈtkowych zjawisk pozwa- lajÈ na przyjÚcie analogicznej pïaszczyzny analizy wbpostaci wyników procesu przed- siÚbiorczego ib procesu konkurencyjnego.

½ródïem danych sÈ dane wtórne publi- kowane przez Gïówny UrzÈd Statystyczny.

PoczÈtkowe dane ěródïowe zostaïy zamie- nione na logarytmy naturalne, aby uniknÈÊ ryzyka regresji pozornych.

NastÚpnie oszacowano parametry czte- rech grup funkcji regresji. Pierwsze dwa ujÚcia zakïadaïy, ĝe wchodzenie na rynek nowych przedsiÚbiorstw wpïywa na konku- rencyjnoĂÊ juĝ istniejÈcych, zatem zmiennÈ zaleĝnÈ jest konkurencyjnoĂÊ firm mierzona ich rentownoĂciÈ sprzedaĝy, ab zmiennÈ niezaleĝnÈ jest stopa tworzenia nowych przedsiÚbiorstw zgodnie zb uogólnionym wzoremb (1). Jest to odzwierciedleniem pierwszej hipotezy badawczej. PrzyjÚto dwie logiki czasowe, czyli zbadano zarówno oddziaïywanie wbbieĝÈcym roku, jak ibopóě- nienie objeden roku wpïywu stopy tworzenia przedsiÚbiorstw na konkurencyjnoĂÊ firm.

KP = ab+ a1 ST (1) gdzie:

KP – konkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw, ro zumiana jako logarytm naturalny

(7)

ze wskaěnika rentownoĂci sprzedaĝy produktów, towarów ibmateriaïów, ST – stopa tworzenia nowych przedsiÚ-

biorstw, rozumiana jako logarytm naturalny udziaïu liczby nowo tworzonych przedsiÚbiorstw wb liczbie przedsiÚbiorstw zarejestrowanych ogóïem,

a, a₁ – parametry funkcji.

Dwie pozostaïe grupy funkcji regresji zakïadaïy istnienie odwrotnej zaleĝnoĂci, inspirowanej podejĂciem Schumpetera, które zakïada, ĝe sukces jednych firm uru- chamia aktywnoĂÊ naĂladowców, którzy wchodzÈ na rynek wbĂlad za pierwszym inno- watorem. W takim rozumieniu, zmiennÈ zaleĝnÈ staje siÚ stopa tworzenia nowych przedsiÚbiorstw, natomiast zmiennÈ wpïywa- jÈcÈ na niÈ jako zmienna niezaleĝna jest ren- townoĂÊ sprzedaĝy osiÈgana przez firmy ist- niejÈce zgodnie zbuogólnionym wzorem (2).

Funkcje regresji zbtej grupy odzwierciedlajÈ drugÈ hipotezÚ badawczÈ. W tym ujÚciu zaakceptowano równieĝ dwie perspektywy czasowe, zb jednej strony badano bieĝÈce zaleĝnoĂci wystÚpujÈce wbtym samym roku, zbdrugiej zaĂ – zaïoĝono opóěnienie wpïywu objeden rok, pod warunkiem, ĝe sukces ist- niejÈcych przedsiÚbiorstw mierzony ich ren- townoĂciÈ wbjednym roku wpïywa na stopÚ tworzenia nowych firm wbroku kolejnym.

ST = b + b1 KP (2) gdzie:

ST – stopa tworzenia nowych przedsiÚ- biorstw, rozumiana jako logarytm naturalny udziaïu liczby nowo tworzonych przedsiÚbiorstw wb liczbie przedsiÚbiorstw zarejestrowanych ogóïem,

KP – konkurencyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw, rozumiana jako logarytm naturalny ze wskaěnika rentownoĂci sprzedaĝy produktów, towarów ibmateriaïów, b, b₁ – parametry funkcji.

Z uwagi na charakter danych bÚdÈcych danymi panelowymi wb postaci stosu sze- regów czasowych, czyli dane za 12 lat dla 16 województw, zastosowano dwie metody szacowania parametrów funkcji regresji wïaĂciwe dla tego typu danych, czyli esty- macjÚ zbustalonymi ibzblosowymi efektami.

Dla kaĝdej zbfunkcji szacowano zatem war- toĂci parametrów dwoma metodami.

Aby móc oceniÊ wystÚpowanie relacji zbuogólnionych funkcji (1) ib(2), wbpierwszej kolejnoĂci oceniono istotnoĂÊ statystycznÈ parametrów funkcji. NastÚpnie poddano ocenie specyfikacje modeli, której zada- niem jest okreĂliÊ jakoĂÊ statystycznÈ funkcji jako caïoĂci oraz ich porównanie.

Z punktu widzenia okreĂlenia wystÚ- powania istotnych statystycznie zaleĝnoĂci miÚdzy zmiennymi zaleĝnÈ ib niezaleĝnÈ zbadano poziom istotnoĂci (wartoĂÊ p) parametrów funkcji. WartoĂÊ poziomu istotnoĂci wskazuje prawdopodobieñstwo, zb jakim uzyskane wb wyniku szacowania zaleĝnoĂci sÈ dzieïem przypadku, abzatem im wartoĂÊ jego jest niĝsza, tym szacowane zaleĝnoĂci bardziej poprawne. W badaniu przyjÚto najczÚĂciej stosowany próg poziomu istotnoĂci, czyli 0,05, co oznacza zaakceptowanie 5% prawdopodobieñstwa przypadkowoĂci uzyskanych wyników. War- toĂÊ p powyĝej 0,05 jest interpretowana jako wskazanie, ĝe parametr funkcji jest statystycznie nieistotny.

Wyniki szanowania parametrów funkcji typu (1) bez przesuniÚcia czasowego wpïywu przedstawione sÈ wbtabeli 1.

Tabela 1. Wyniki estymacji panelowej zbustalonymi iblosowymi efektami konkurencyjnoĂci przedsiÚ- biorstw jako zmiennej zaleĝnej bez opóěnieñ czasowych

Typ

Wspóïczynniki funkcji nazwa

wspóïczynnika wartoĂÊ

wspóïczynnika bïÈd

standardowy t-Studenta wartoĂÊ p Efekty

ustalone

staïa 1,8226 0,6049 3,0130 0,0030

ST 0,1203 0,2801 0,4296 0,6680

Efekty losowe

staïa 2,0119 0,5483 3,6690 0,0002

ST 0,2081 0,2533 0,8216 0,4113

½ródïo: opracowanie wïasne.

(8)

Jak wskazujÈ dane zbtabeli 1, abszczegól- nie poziom istotnoĂci obrazowany wartoĂciÈ p, stopa tworzenia nowych przedsiÚbiorstw okazaïa siÚ nieistotna ze statystycznego punktu widzenia wbwyjaĂnianiu ksztaïtowa- nia siÚ rentownoĂci sprzedaĝy istniejÈcych przedsiÚbiorstw. Uzyskane poziomy istot- noĂci wskazujÈ, ĝe wb ponad 66% wb przypadku szacowania zb efektami ustalonymi oraz ponad 41% wbprzypadku szacowania zbefektami losowymi, wartoĂci parametrów funkcji regresji wskazujÈce na zaleĝnoĂci miÚdzy zmiennymi sÈ dzieïem przypadku.

Przy tak wysokim ryzyku przypadkowoĂci nie moĝna mówiÊ obzaleĝnoĂciach istotnych ze statystycznego punktu widzenia. Dlatego teĝ odrzucono zaïoĝenie ob wystÚpowaniu zjawisk bez dalszej analizy stopnia dopasowania funkcji regresji.

W dalszej kolejnoĂci oszacowano parametry funkcji regresji typu (1) zbprzyjÚtym zaïoĝeniem ob moĝliwoĂci wystÚpowania opóěnienia czasowego wbreakcji konkuren- cyjnoĂci przedsiÚbiorstw na nowe wejĂcia na rynek firm. Wyniki szacowania parame- trów zaprezentowane sÈ wbtabeli 2.

Jak wskazujÈ dane wb tabeli 2, poziom istotnoĂci mierzony wartoĂciÈ p jest zde- cydowanie lepszy niĝ wbprzypadku funkcji regresji pierwszego typu. Jednakĝe wb dal- szym ciÈgu prawdopodobieñstwo przypad- kowoĂci uzyskanych rezultatów jest wysokie, powyĝej przyjÚtego progu 5%. Z tego teĝ powodu uznano, ĝe brak jest podstaw, aby zaakceptowaÊ istnienie badanych zaleĝ- noĂci. Podobnie jak wbprzypadku poprzed- nich funkcji, odrzucono zaïoĝenie obwystÚ- powaniu zjawisk bez dalszej analizy stopnia dopasowania funkcji regresji.

Alternatywne podejĂcie wyjaĂniajÈce zaleĝnoĂci miÚdzy konkurencyjnoĂciÈ ist- niejÈcych przedsiÚbiorstw ab wejĂciami na rynek nowych firm zakïada, ĝe sytuacja dziaïajÈcych firm jest czynnikiem aktywu- jÈcym naĂladowców, czyli stymulujÈcym wejĂcia na rynek nowych firm. ZaleĝnoĂÊ zakïadajÈca natychmiastowÈ reakcjÚ zgodna jest zbfunkcjÈ regresji obogólnej postaci (2), ab wynik szacowania wartoĂci parametrów przedstawia tabela 3.

WartoĂÊ p, mierzÈca poziom istotnoĂci, jest na tyle wysoka, iĝ wystÚpuje ponad 50%

Tabela 2. Wyniki estymacji panelowej zbustalonymi iblosowymi efektami konkurencyjnoĂci przedsiÚ- biorstw jako zmiennej zaleĝnej zbopóěnieniem jednego roku

Typ

ustalone

staïa 2,5250 0,6434 3,9240 0,0001

ST 0,4447 0,2972 1,4970 0,1365

Efekty losowe

staïa 2,5431 0,5758 4,4170 <0,0001

ST 0,4531 0,2654 1,7080 0,0877

Tabela 3. Wyniki estymacji panelowej zbustalonymi iblosowymi efektami stopy tworzenia nowych przed- siÚbiorstw jako zmiennej zaleĝnej bez opóěnieñ czasowych

Typ

ustalone

staïa 2,1713 0,0326 66,5200 <0,0001

KP 0,0088 0,0204 0,4296 0,6680

Efekty losowe

staïa 2,1766 0,0368 59,1800 <0,0001

KP 0,0121 0,0200 0,6058 0,5447

(9)

prawdopodobieñstwo, iĝ uzyskane wyniki szacowania wartoĂci parametrów funkcji sÈ przypadkowe. Ze statystycznego punktu widzenia, nie ma zatem podstaw sÈdziÊ ob wystÚpowaniu badanej relacji, ab dalsza analiza stopnia dopasowania funkcji regresji zostaïa zaniechana.

Ostatnim krokiem badawczym jest okre- Ălenie czy wystÚpujÈ opóěnienia czasowe wb reakcji stóp tworzenia nowych przed- siÚbiorstw na sytuacjÚ konkurencyjnÈ firm istniejÈcych zgodnie zb zaïoĝonym uogól- nionym równaniem funkcji (2). WartoĂci szacowanych parametrów ibich statystyczna istotnoĂÊ sÈ przedstawione wbtabeli 4.

Podobnie jak wb przypadku poprzed- nich funkcji, równieĝ ibtym razem wartoĂci parametrów przy funkcji regresji okazaïy siÚ nieistotne ze statystycznego punktu widzenia, wskazujÈc na wysokie prawdopo- dobieñstwo udziaïu przypadku wb uzyskanych rezultatach, tym samym odrzucajÈc istotnoĂÊ parametrów, nie analizowano dopasowania modeli. Poziom istotnoĂci parametrów funkcji nie pozwala na przyjÚ- cie hipotezy badawczej.

Poniewaĝ wb przypadku wszystkich funkcji parametry przy funkcjach regresji okazaïy siÚ nieistotne ze statystycznego punktu widzenia ib zostaïy odrzucone, nie dokonanobprezentacji oceny jakoĂci caïych modeli.

ReasumujÈc zatem wyniki badañ eko- nometrycznych, zgodnie zbprzyjÚtÈ metodÈ badawczÈ naleĝy przypuszczaÊ, iĝ wbpolskiej rzeczywistoĂci gospodarczej konkurencyj- noĂÊ istniejÈcych przedsiÚbiorstw nie byïa powiÈzana wb sposób przyczynowo-skutkowy zbwchodzeniem na rynek nowych firm.

W przyjÚtej metodzie badawczej, uzyskane wyniki wskazujÈ na koniecznoĂÊ odrzucenia

hipotez. Moĝna podejrzewaÊ, ĝe konkuren- cyjnoĂÊ firm istniejÈcych ib wchodzenie na rynek nowych przedsiÚbiorstw sÈ dwoma zjawiskami równolegïymi, niezaleĝnymi od siebie. ByÊ moĝe równieĝ wzajemne zaleĝnoĂci, tïumaczone wbmodelach teore- tycznych, sÈ na tyle przeciwstawne, ĝe ich oddziaïywanie znosi siÚ wzajemnie ze statystycznego punktu widzenia.

ByÊ moĝe tïumaczenie tych wyników naleĝy powiÈzaÊ zbodróĝnieniem przewagi konkurencyjnej, procesu czy strategii konkurowania oraz pozycji konkurencyjnej.

Badanie poczynione wb artykule podcho- dzi do konkurencyjnoĂci od strony pozycji konkurencyjnej, rozumianej jako wynik procesu czy strategii konkurencyjnej zmie- rzajÈcy do wykorzystania pewnej przewagi.

ByÊ moĝe zagroĝenie nowymi wejĂciami wb wiÚkszym stopniu oddziaïuje na proces konkurowania, ksztaïtujÈc strategiÚ funk- cjonowania firm na rynku, abnie samÈ pozy- cjÚ konkurencyjnÈ. Jednakĝe na podstawie przyjÚtych do badania danych nie ma moĝ- liwoĂci sprawdzenia tego.

5. Wnioski koñcowe

Celem artykuïu byïo okreĂlenie oddzia- ïywania pomiÚdzy aktywnoĂciÈ zwiÈzanÈ zb tworzeniem nowych firm ab konkuren- cyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw juĝ istniejÈcych.

Problem ten jest ob tyle waĝny, ĝe zb jednej strony znaczÈcy wysiïek jest kïadziony wb polityce wspierania procesu przedsiÚ- biorczego zmierzajÈcego do uruchamiania nowych podmiotów, zb drugiej zaĂ – nie ma jasnoĂci czy wsparcie nowych wejĂÊ na rynek nie osïabia firm juĝ istniejÈcych. Lite- ratura przedmiotu potrafi dawaÊ sprzeczne wyjaĂnienia tych zaleĝnoĂci.

Tabela 4. Wyniki estymacji panelowej zbustalonymi iblosowymi efektami stopy tworzenia nowych przed- siÚbiorstw jako zmiennej zaleĝnej zbopóěnieniem jednego roku

Typ

ustalone

staïa 2,1514 0,0286 75,2800 <0,0001

KP 0,0138 0,0178 0,7717 0,4415

Efekty losowe

staïa 2,1574 0,0333 64,7100 <0,0001

KP 0,0100 0,0176 0,5646 0,5723

(10)

Po przeprowadzeniu badañ ekonome- trycznych na postawie danych dla polskich województw za lata 2005–2016, nie stwier- dzono statystycznie istotnych zaleĝnoĂci miÚdzy rentownoĂciÈ firm jako przyjÚtÈ miarÈ pozycji konkurencyjnej abstopÈ tworzenia nowych przedsiÚbiorstw. Badano zaleĝnoĂci wbdwóch kierunkach oraz wbbie- ĝÈcym czasie oraz zbopóěnieniem jednego roku.

PrzyjÚta metoda badawcza pozwala przy- puszczaÊ, iĝ wbpolskiej rzeczywistoĂci gospodarczej konkurencyjnoĂÊ istniejÈcych przed- siÚbiorstw nie byïa powiÈzana wb sposób przyczynowo-skutkowy zb wchodzeniem na rynek nowych firm. KonkurencyjnoĂÊ firm istniejÈcych ibwchodzenie na rynek nowych przedsiÚbiorstw sÈ dwoma zjawiskami rów- nolegïymi, niezaleĝnymi od siebie lub teĝ wzajemnie siÚ znoszÈcymi.

Z punktu widzenia rekomendacji dla polityki gospodarczej, wbĂwietle uzyskanych wyników badañ moĝna zatem przypuszczaÊ, ĝe dziaïania zmierzajÈce do wspierania procesu tworzenia nowych firm nie powinno negatywnie oddziaïywaÊ na funkcjonowa- nie firm istniejÈcych. RównoczeĂnie polityka wspierania rozwoju istniejÈcych firm nie powinna uderzaÊ wbprocesy tworzenia nowych przedsiÚbiorstw. Dla umacniania przedsiÚbiorstw, oba rodzaje dziaïañ polityki gospodarczej powinny byÊ prowadzone wbsposób niezaleĝny od siebie.

Bibliografia

Audretsch, D.B., & Fritsch, M. (2002). Growth Re gimes over Time and Space. Regional Stud- ies, 36(2), 113–124. https://doi.org/10.1080/00343 400220121909.

Brouwer, M. (2000). Entrepreneurship and Uncer- tainty: Innovation and Competition among the Many. Small Business Economics, 15(2), 149–160.

https://doi.org/10.1023/A:1008147829791.

Buckley, P.J., Pass, C.L., & Prescott, K. (1990).

Measures of International Competitiveness: Empir- ical Findings from British Manufacturing Compa- nies. Journal of Marketing Management, 6(1), 1–13.

de Clercq, D., Lin, D.S.K., & Oh, Ch.H. (2013).

Individual-Level Resources and New Business Activity: The Contingent Role of Institutional Context. Entrepreneurship: Theory and Practice, 37(2), 303–330. https://doi.org/10.1111/j.1540- 6520.2011.00470.x.

Dzikowska, M., & Gorynia, M. (2012). Teoretyczne aspekty konkurencyjnoĂci przedsiÚbiorstwa – wbkie-

runku koncepcji eklektycznej? Gospodarka Nar- odowa, 4(248), LXXX/XXI, 1–33.

Flanagan R., Lu, W., Shen, L., & Jewell, C. (2007), Competitiveness in construction: abcritical review of research. Construction Management and Economics, 25, 989–1000.

Gaweï, A. (2013). Proces przedsiÚbiorczy. Tworzenie nowych przedsiÚbiorstw. Warszawa: Difin S.A.

Gorynia, M., Jankowska, B., & Owczarzak, R.

(2007). Clusters – an attempt to re pond to the glo- balisation challenge? The case of furniture cluster in Wielkopolska. Poznan University of Economics Review, 7(2), 5–28.

Grundy, T. (2006). Rethinking and reinventing Michael Porter’s five forces model. Strat. Change, 15, 213–229. https://doi.org/10.1002/jsc.764.

Kitson, M., Martin, R., & Tyler, P. (2004). Regional Competitiveness: An Elusive yet Key Concept?

Regional Studies, 38(9), 991–999. https://doi.org/1 0.1080/0034340042000320816.

Krugman, P., &Wells, R. (2016). Mikroekonomia.

Warszawa: PWN S.A.

Lin, P-Ch., & Huang, D.-S. (2008). Technologi- cal Regimes and Firm Survival: Evidence Across Sectors and Over Time. Small Business Economics, 30, 175–186. https://doi.org/10.1007/s11187-006- 9026-x.

Lüttgens, D., & Diener, K. (2016). Business Model Patterns Used as abTool for Creating (new) Innovative Business Models. Journal of Business Models, 4(3), 19–36. https://doi.org/10.5278/ojs.jbm.

v4i3.1877.

O’Farrell, P.N., Hitchens, D.M., & Moffat, L.A.R.

(1993). The Competitive Advantage of Busi- ness Service Firms: Ab Matched Pairs Analysis of the Relationship Between Generic Strategy and Performance. The Service Industries Journal, 13(1), 40–64.

Peneder, M.R. (2008). Firm entry and turnover: the nexus with profitability and growth. Small Business Economics, 30, 327–344. https://doi.org/10.1007/

s11187-007-9048-z.

Porter, M.E. (2006). Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów ib konkurentów. Warszawa: MT Biznes.

Schumpeter, J. (1934). The Theory of Economic Development: An inquiry into profits, capital, credit, interest and the business cycle. Cambridge: Harvard University Press.

Schwartz, M., Goethner, M., Michelsen, C., &

Waldmann, N. (2013). Start-Up Competitions As An Instrument of Entrepreneurship Policy: The German Experience. European Planning Studies, 21(10), 1578–1597. https://doi.org/10.1080/096543 13.2012.722960.

(11)

Taggart, J.M., & Taggart, J.H. (1998). Sable Cur- rency and International Export Competitiveness:

Abtest of Buckley’s 3-P Model. Journal of Market- ingbManagement, 14, 487–502.

Turok, I. (2004). Cities, Regions and Competitive- ness. Regional Studies, 38(9), 1069–108. https://doi.

org/10.1080/0034340042000292647.

Wheelen, T.L., & Hunger, D.J. (2004). Strategic Management and Business Policy, ed.b9. New Jersey:

Pearson Prentice Hall.

Whitaker, A. (2017). Partnership Strategies For Creative Placemaking In Teaching Entrepreneurial Artists. Artivate: AbJournal of Entrepreneurship in the Arts, 6(2), 23–31.

Yiannakopoulos, Y., Magoutas, A., & Chounta- las, P. (2017). Strategic Competition Analysis and Group Mapping: The Case Of The Greek Insur- ance Industry. East-West Journal of Economics and Business, 20(1), 41–65.