1
SPIS ZAW ARTOŚCI TECZKI — .... ...
... 2 .4 - • .Q $ ^ W v s £ r & - < ... U...
...3 Z t e h s ę .
1/1. Relacja 17 ^
1/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora 'y
1/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora
II. Materiały uzupełniające relację
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.
III/5 - inne...
IV. Korespondencja ( /
V. Nazwiskowe karty informacyjne ^
VI. Fotografie %o\> . 'Dc.oi*
2
3
4
5
6
7
8
• ■•H \-^~x’.- -T Ł iw sa & £ r - u - - ~
'. Gr/yma- . • • -a j 4 t-ftuKducyj*
■ i.in.i.;
ł! 9 4 2 lu r . A a PSK . >war4 na
I
" . ' i JO4~
!<oqka f.1 ;.: ł P.
f i .*.n|la v -
* ..‘.i ::Ję.
‘‘ —■1 . - i . - i . . . ■■ - -| n H diftiriii.
! / ^ P
k u c 2 . '
?.aill.
■ vkonsp.
"k;. onej ' ' lękaniu
V i 94.1 n b sto c - ' •viiva".
•' '.'cż)ki»w
■ iii !uh IX
• i fi/a w.
—21 ifl - Sla-
• M icnem : .Stanisława
. - JStor-' _-V-
rozstrzelana w Białachowie k. G rudziądza jak o jed y na kobieta w grupie 39 mężczyzn.
Rei Barbary Bid/ińskiej-ŚcisUiwskicj (córki).
BIED A T A T IA N A (192.1-25 IV 1945), ur. w MaJ- cieńcach. rej Połtaw a (Z S R R ), c. M artyna; szerego
wa, telefonistka 4 sam odzielnego pułku łączności ludowego WP. poległa na froncie w walkach o B er
lin. pochow ana na cm entarzu wojennym w Z go
rzelcu.
2*3 . s 3 7 2 : 3 7 6 . v 1 12: 5h8 . s. 1 0 0 -1 0 1 .
B IE D R Z Y C K A W A L E N T Y N A z d. W olska (14 III 1S74—1 II 1945). z W arszawy, lingwistka, n au czycielka; czl. i łączniczka Stronnictw a Pracy, aresz
towana w listopadzie 1941 z mężem W ładysław em , więziona na Pawiaku, to rturow ana w al. Szucha, 30 V 1 *>42 wywieziona ze szpitala w ięziennego do R a-
\ensbriiek, nr oboz. 11354. gdzie mimo podeszłego wieku i choroby była czynna w tajnym nauczaniu;
zmarła z wycieńczenia.
131; 235. s 151. i69. 1 r l : 236. s. 2 8 2 -2 S 3 :272. s. 137,3S0; 278, s.
594; *4ft. s 295. 4 15. poz. 54 2, s. 4 IV.
B IE G A L I K TF.KT.A (? -V 1944). z D ubin w pow.
bielskim; łączniczka oddziału im. F. Dzierżyńskiego na Białostocczyżnie. ujęta w Puszczy B iałow ieskiej, zginęła w Białowieży rozerw ana przez psy gestapo.
93
BIELA KO W A W IK T O R IA z H Osmolank-a „Pi- ła", „ W ik ta" (24 II 1896 -2 9 30 V III 1941), ur.
w Dzierzkow icach, zam. w Lublinie, c. Tom asza i Józefy z G rudzińskich; przed I w ojną św iatową bC ,-osinie,kw ałki niepodległościow ej; w konsp, od października 1 9 3 9 w S Z P - Z W Z . do lipca 1 9 4 0 , kurierka do specjalnych zleceń w kom endzie O kręgu Lublin „T rzcin a", kierow ała kom órką w ięzienną, od sierpnia t.r. do m arca 1941 była szefem łączności konsp. po Celinie Iwanowskiej (zob.) i jed y n ą łącz
niczką k om endanta O kręgu do kontaktów z KG ZW Z w W arszaw ie; aresztow ana 28 V III 1941 w biurze O pieki Spoi., badana „Pod Z eg arem ” , torturow ana, w śledztw ie nic nie ujaw niła, powiesiła się w celi; odzn. pośm. o rd erem V irtuti M ilitari, st.
sierż. (wg zapisu w księdze cm entarnej zm arła 9 IX, wg relacji zebranych „Pod Z eg arem " j.w .).
12. p<>z 2; 1 1H; 123. sy gn U I '2 1 / 12; 1 4 0 . t.1, s. 1. poz. 2 ; 25 4 , s.
i5 -lft, 21. 1 9 1 - 1 9 2 , 3 1 4 . 1 277, s. 22 S; rei. Janiny Gołębiowskiej.
BI ELA K O W N A B R O N ISŁ A W A (ok. 1 9 2 5 -9 IX 1943), zam. w Biełance w pow. now otarskim ; rozstrzelana za udzielanie pom ocy p artyzantom ; po
chowana na cm entarzu w R abie W yżnej.
571. s. 2-U
BIELA W SK A A N N A (25 V III 1870-4 V I 1943), zam. w Z agajach w pow . m iechow skim ;rozstrzelana w egzekucji zadenuncjow anych czł. i sym patyków Polskiej W ojskow ej Organizacji R ew olucyjnej.
400. i. 6 ? ; 1105. v IS 5 . prryp. 50.
BIELA W SK A A N T O N IN A (1924—27 X II 1944), zam. w Kuźnicy Błońskiej w pow. sieradzkim , c.
Józefa, gajow ego, i W ładysławy; rodzina działała w konsp., A .B . była łączniczką O bw odu Z W Z -A K Sieradz; aresztow ana 24 XII 1944 z ojcem i bratem Władysław em oraz. 12 osobam i, wszyscy .oskarżeni
B IE L IC K A A N N A 37
Odział w partyzantce radzieckiej; A .B . powiesiła i \ v areszcie gestapo w Sieradzu, pozostałe osoby 4 j grupy zginęły w więzieniu w Radogoszezu pod w ziii, podpalonym przez Niemców w styczniu
ŁlIELAWSKA H E L E N A (29 X 1910-4 VI 1943).
Vni. w Zagajach w pow. m iechow skim ; rozstrzelana 'egzekucji czł. i sym patyków Polskiej W ojskow ej Organizacji Rew olucyjnej (zob. A nna Bielawska).
•». s.62; 1105, s. 185.
1IELAWSKA JA N IN A (2 III 1914-4 VI 1943).
im . w Zagajach w' pow. m iechow skim ; rozstrzelana v egzekucji czl. i sym patyków Polskiej W ojskowe) Organizacji Rew olucyjnej (zob. A nna Bielawska).
-00, s 62; 1105. s 185. pra>p. 30.
JIF.I.EC H E L E N A (18 Iii 1 8 9 5 -4 I 1945). ur.
r Józefowie, zam. w Now ej Wsi w pow. lipnow skim ; astrzelona przez gestapo z G rudziądza za pom oc idzielaną partyzantom .
:oi.
• BIELECKA A N N A (7 -la to 1942). zam. w Koszo- lach w pow. bielskim w woj. białostockim ; rozstrze
lana wraz z ujętym w jej zabudow aniach żołnierzem
•adzieckim zbiegłym z obozu jenieckiego, którem u udzielała schronienia.
14S2.
B IELECK A JA D W IG A (? -o k u p .). zam. w Z arzct- ce w pow. węgrow skim ; rozstrzelana za pom oc udzielaną żołnierzom radzieckim zbiegłym z obozu jenieckiego w O strów ku W ęgrow skim , p rzed o stają
cym sit; do partyzantki; jej mąz Jan. rzem ieślnik, reperow ał im broń.
744.
B IE LE C K A M A R IA z d. S obel (ok. 1 9 0 0 -3 III 1944). ur; w Kuliczkowie w pow. sokalskim . c.
B ernarda i Rozalii z Podhornych; żołnierz och o tn i
czka PSK w A rm ii Polskiej na Środkow ym W scho
dzie. zm arła w Palestynie; p ochow ana na C m entarzu Ramleh.
73; 78 2. s. 77, lista A .
B IELEC K A P A U L IN A (7 -1 9 4 2 lub 1944), zam.
w Żegiestowie w pow. now osądeckim ; w raz z mężem Grzegorzem zorganizow ała w swej willi „ Z o rlin a "
punkt przerzutow y O ddz. Łączności Konsp. K.G AK dla oficerów polskich udających się na W ęgry; a resz
towana w 1942 z m ężem , wywieziona do R avens- briick. tam zginęła.
670. s. 290.
B IELEN IA JÓ Z E F A ( 7 - 3 /4 V I 1942), z W arsza
wy: w konsp. kasjerka i sek retark a szefa Polskiej Organizacji N arodow o-Syndykalistycznej Sław om i
ra Kublickiego; aresztow ana, w ięziona na Pawiaku, 3/4 VI 1942 wywieziona z Paw iaka - jak o jedyna kobieta w grupie 50 w ięźn ió w - na egzekucję w Lesie Kabackim; zginął w niej także S. Kublicki.
131', 235, s. 174-175; 278, s. 594. 52S.S. 119.
BILL1CKA A N N A z d. Sulimowicz, „ A n iu ta ".
„K lara", „ T a ta rk a " , (1 9 1 7 -V III 1944), zam.
w Warszawie, studentka Wydz. A rchitektury Poli
techniki W arszaw skiej; w konsp. łączniczka, kurier-
W
I
Iif-'
u jv.
1 r?
l£
•g*.
r
f-—i i — --
9
eAx u . n ; ^ V < 1 U x .
/?i< L M ^
Wiktoria BIELAKÓW A z d. OSMOLANKA
Q ^ 6 . .
Urodziła się 24 lutego 1896r. w Dzierzkowicach k. Janowa Lubelskiego jako córka Tomasza i Józefy z Grudzińskich.
Naukę rozpoczęła w rosyjsko języcznej szkole powszechnej w Dzierzkowicach.
W 191 lr. ukończyła prywatne, polskie progimnazjum w Urzędowie (zwane Szkołą Jagiellońską). Szkoła ta powołana została przez miejscowe społeczeństwo w 1906r., po strajku szkolnym 1905r.
Dalsze wykształcenie w zakresie 6-klasowego gimnazjum dopełniała w domu pod kierunkiem Aleksandry Decyusz, zasłużonej nauczycielki Szkoły Jagiellońskiej.
Od 1912r. uczestniczyła w tajnej działalności oświatowej. Do 1914r. prowadziła komplety nauki czytania i pisania dla dzieci oraz kursy wieczorowe dla młodzieży w Podolu k. Bełżyc, a następnie, od września 1914r. w Sobieszczanach. W obydwóch tych wsiach, w niedziele i święta, urządzała pogadanki dla dorosłych podczas których czytała i rozdawała „bibułę” niepodległościową dostarczaną przez Doleckiego, działacza PPS. Po powrocie z kilkuletniego zesłania ukrywał się w domu jej ojca i kontynuował działalność niepodległościową. Prowadzona przez nią szkoła polska w Sobieszczanach została ujawniona w 1916r. Podczas wakacji 1916r. dla dopełnienia wykształcenia ukończyła 6-tygodniowy kurs uzupełniający dla nauczycieli ludowych. W listopadzie 1917r.
z powodu działalności niepodległościowej została wydalona z pracy w szkole w Sobieszczanach.
10
Brała udział w organizowaniu Stowarzyszeń Spożywczych w Niedrzwicy i w Sobieszczanach. W Sobieszczanach założyła Koło Gospodyń Wiejskich. W marcu 1915r. zorganizowała Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego w Sobieszczanach. Weszło do niej 19 światlejszych członkiń Koła Gospodyń Wiejskich. Część z nich zostało następnie członkiniami Oddziału Żeńskiego POW. Utworzyła amatorskie kółko teatralne, które dało szereg przedstawień, a zebrane pieniądze poszły na potrzeby Oddziału Żeńskiego POW.
We wrześniu 1915r., za pośrednictwem Maryli Gruchalskiej wstąpiła do POW. Przysięgę peowiacką składała na ręce Brunona Altmajera,ps. Okoń, komendanta podobwodu.
Przyjęła ps. Bogda. Została organizatorką i komendantką Oddziału Żeńskiego POW w Sobieszczanach gminy Niedrzwica III Podobwodu VIII Okręgu Lubelskiego POW. Od grudnia tego roku była także prezeską Koła Młodzieży Wiejskiej zrzeszającego młodzież z Sobieszczan, Franciszkowa i częściowo Niedrzwicy Kościelnej. Organizacjom tym przewodniczyła do listopada 1918r.
W dniu 18 lutego 1918r. za zorganizowanie pochodu protestacyjnego przeciw zaborowi Chełmszczyzny została aresztowana przez Austriaków i osadzona na Zamku Lubelskim. Razem z nią siedziały na Zamku także Zofia Malczewska, kurierka POW, Maryla Gruchalska oraz Maria Rogowska. Podczas pobytu w więzieniu utrzymywała kontakty ze swoimi organizacjami za pośrednictwem Marii Staniszewskiej, która odwiedzała ją (jako „ciotka”) z ramienia Komitetu Pomocy Więźniom Politycznym oraz (jako „brat”) Franciszek Żurek, ps. Płomyk z ramienia POW i SL „Wyzwolenie” . Na Zamku Lubelskim przebywała do 18 maja 1918r. Po uwolnieniu wznowiła działalność na terenie Sobieszczan i okolicy. Jednak śledzona przez żandarmerię austriacką powierzyła dalszą pracę niepodległościową swojej siostrze Feliksie oraz Janinie Romanowskiej i udała się do Świerszczowa w Chełmskiem. Tam, pod pozorem dozorowania nowo wybudowanego przez jej ojca gospodarstwa, prowadziła agitację niepodległościową wśród miejscowej młodzieży. Efektem tej działalności było, już po rozbrojeniu Austriaków, ośmiu ochotników do Wojska Polskiego. Po rozbrojeniu wysłała do Lublina wóz załadowany bronią i mundurami. Opiekowała się także chorymi żołnierzami w szpitalu.
W dniu 11 listopada 1918r. przyjęła pracę sekretarki SL „Wyzwolenie”
w Lublinie. Pracowała tam do maja 1926r. Jako urzędniczka SL „Wyzwolenie”
uczestniczyła w przygotowaniach do wyborów do Sejmu Ustawodawczego na wsi lubelskiej.
2
11
W 192 lr. wyszła za mąż za Józefa Bielaka, urzędnika akcyzowego w Lublinie.
W 1922r. urodziła im się córka (po II wojnie światowej zamieszkała w Kanadzie).
W październiku 1922r. zmarł jej mąż.
Od 1 października 1934r. pracowała w charakterze kancelistki w Wydziale Spraw Społecznych Zarządu Miejskiego m. Lublina. Mieszkała przy ul. Narutowicza 13 m. 39.
Należała do Związku Peowiaków. Była odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz (w maju 1938r.) Medalem Niepodległości.
Jesienią 1939r. wstąpiła w Lublinie do SZP. W SZP-ZWZ używała ps. Piła i Wikta. Do lipca 1941 r. była kurierką do specjalnych zleceń w Komendzie Okręgu Lublin.
Kierowała także komórką więzienną Komendy Okręgu. W lipcu 1940r., po aresztowaniu i rozstrzelaniu Celiny Iwanowskiej, organizatorki łączności konspiracyjnej Okręgu Lublin ZWZ została jej następczynią. Była także jedyną łączniczką Komendanta Okręgu z KG ZWZ w Warszawie.
W dniu 28 sierpnia 1941 r. została aresztowana przez gestapo podczas pracy w Biurze Opieki Społecznej. Torturowana w siedzibie gestapo „Pod Zegarem” w dniu 9 września 1941r., w obawie, że nie wytrzyma dalszych „przesłuchań” i zacznie „sypać”
popełniła samobójstwo (powiesiła się w celi). Pochowana została na Cmentarzu przy ul. Lipowej.
Rozkazem Komendanta Głównego ZWZ Nr 25/BP z dnia 11 listopada 1941 r.
została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. W 1964r. odznaczenie to zostało zweryfikowane na Uchodźstwie z nr.k.
12815.
Źródła:
AWIH, syg. III/21/12/S.8.
CAW, syg. MN 19.VI.1938r. (Wiktoria Bielakowa-Osmolanka).
DW UdsKiOR, Spis VM Londyn, cz. 1, s. 19. ' Ąy*vnA- »])oicw vn^v\^
KHK, k o. Wiktorii Bielakowej.
Caban I., Ludzie Lubelskiego Okręgu AK ...., s. 28.
Słownik uczestniczek.... , s. 37.
3
12
X \ i - < b . . / f 5 \ v o s t - ^ 2 ( ^ f
W i k t o r i a B I E L A K Ó W A z d . O S M O L A N K A - / f i » e}>?
Urodziła się 24 lutego 1896 r. w Dzierzkowicach koło Janowa Lubelskiego jako córka Tomasza Osmoli i Józefy z Grudzińskich.
Naukę rozpoczynała w rosyjskojęzycznej szkole powszechnej w Dzierzkowicach.
W 1911 r. ukończyła prywatne, polskie progimnazjum w Urzędowie (zwane Szkołą Jagiellońską). Szkoła ta powołana została przez miejscowe społeczeństwo w 1906 r., po strajkach szkolnych.
Dalsze wykształcenie w zakresie 6-klasowego gimnazjum dopełniała w domu pod kierunkiem Aleksandry Decyusz, zasłużonej nauczycielki Szkoły Jagiellońskiej.
Od 1912 r. uczestniczyła w tajnej działalności oświatowej. Do 1914 r. prowadziła komplety nauki czytania i pisania dla dzieci oraz kursy wieczorowe dla młodzieży w Podolu k. Bełżyc, a następnie, od września 1914 r., w Sobieszczanach. W obydwóch tych wsiach, w niedziele i święta, urządzała pogadanki dla dorosłych, podczas których czytała i rozdawała „bibułę” niepodległościową dostarczaną przez Doleckiego, działacza PPS.
Dolecki po powrocie z kilkuletniego zesłania ukrywał się w domu jej ojca i kontynuował działalność niepodległościową. Prowadzona przez nią szkoła polska w Sobieszczanach została ujawniona w 1916 r. Podczas wakacji 1916 r. dla dopełnienia wykształcenia ukończyła 6-tygodniowy kurs uzupełniający dla nauczycieli ludowych. W listopadzie 1917 r. z powodu działalności niepodległościowej została wydalona z pracy w szkole w Sobieszczanach.
13
Brała udział w organizowaniu Stowarzyszeń Spożywczych w Niedrzwicy i w Sobieszczanach. W Sobieszczanach założyła Koło Gospodyń Wiejskich. W marcu 1915 r.
zorganizowała tam Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego. Weszło do niej 19 światłejszych członkiń Koła Gospodyń Wiejskich. Część z nich zostało następnie członkiniami Oddziału Żeńskiego POW. Utworzyła amatorskie kółko teatralne, które dało szereg przedstawień, a zebrane pieniądze poszły na potrzeby Oddziału Żeńskiego POW. We wrześniu 1915 r., za pośrednictwem Maryli Gruchalskiej wstąpiła do POW. Przysięgę peowiacką składała na ręce Brunona Altmajera, ps. Okoń, komendanta podobwodu. Przyjęła ps. Bogda. Została organizatorką i komendantką Oddziału Żeńskiego POW w Sobieszczanach gminy Niedrzwica III Podobwodu VIII Okręgu Lubelskiego POW. Od grudnia tego roku była także prezeską Koła Młodzieży Wiejskiej zrzeszającego młodzież z Sobieszczan, Franciszkowa i częściowo Niedrzwicy Kościelnej. Organizacjom tym przewodniczyła do listopada 1918 r.
W dniu 18 lutego 1918 r. za zorganizowanie pochodu protestacyjnego przeciw zaborowi Chełmszczyzny została aresztowana przez Austriaków i osadzona na Zamku Lubelskim. Razem z nią siedziały na Zamku także Zofia Malczewska, kurierka POW, Maryla Gruchalska oraz Maria Rogowska. Podczas pobytu w więzieniu utrzymywała kontakty ze swoimi organizacjami za pośrednictwem Marii Staniszewskiej, która odwiedzała ją (jako „ciotka”) z ramienia Komitetu Pomocy Więźniom Politycznym oraz (jako „brat”) Franciszek Żurek, ps. Płomyk z ramienia POW i SL „W yzwolenie” . Na Zamku Lubelskim przebywała do 18 maja 1918 r. Po uwolnieniu wznowiła działalność na terenie Sobieszczan i okolicy. Jednak, śledzona przez żandarmerię austriacką powierzyła dalszą pracę niepodległościową swojej siostrze Feliksie oraz Janinie Romanowskiej i udała się do Świerszczowa w Chełmskiem. Tam, pod pozorem dozorowania nowo wybudowanego przez jej ojca gospodarstwa, prowadziła agitację niepodległościową wśród miejscowej młodzieży. Efektem tej działalności było, już po rozbrojeniu Austriaków, ośmiu ochotników do Wojska Polskiego. Po rozbrojeniu wysłała do Lublina wóz załadowany bronią i mundurami. Opiekowała się także chorymi żołnierzami w szpitalu.
W dniu 11 listopada 1918 r. przyjęła pracę sekretarki Stronnictwa Ludowego
„Wyzwolenie” w Lublinie. Pracowała tam do maja 1926 r. Jako urzędniczka SL
„Wyzwolenie” uczestniczyła w przygotowaniach do wyborów do Sejmu Ustawodawczego na wsi lubelskiej.
14
W 1921 r. wyszła za mąż za Józefa Bielaka, urzędnika akcyzowego w Lublinie.
W 1922 r. urodziła im się córka (po II wojnie światowej zamieszkała w Kanadzie). W październiku 1922 r. zmarł jej mąż.
Od 1 października 1934 r. pracowała w charakterze kancelistki w Wydziale Spraw Społecznych Zarządu Miejskiego m. Lublina. Mieszkała przy ul. Narutowicza 13 m. 39.
Należała do Związku Peowiaków. Była odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz (w maju 1938 r.) Medalem Niepodległości.
Jesienią 1939 r. wstąpiła w Lublinie do SZP. W SZP-ZWZ używała pseudonimów Piła i Wikta. Do lipca 1941 r. była kurierką do specjalnych zleceń w Komendzie Okręgu Lublin. Kierowała także komórką więzienną Komendy Okręgu. W lipcu 1940 r., poaresztowaniu i rozstrzelaniu Celiny Iwanowskiej, organizatorki łączności konspiracyjnej Okręgu Lublin ZWZ została jej następczynią. Była także jedyną łączniczką Komendanta Okręgu z KG ZWZ w Warszawie. 28 sierpnia 1941 r. została aresztowana przez gestapo podczas pracy w Biurze Opieki Społecznej. Torturowana w siedzibie gestapo „Pod Zegarem” 9 września 1941 r., w obawie, że nie wytrzyma dalszych
„przesłuchań” i zacznie „sypać” popełniła samobójstwo (powiesiła się w celi). Jej prochy spoczęły na Cmentarzu przy ul. Lipowej.
Rozkazem Komendanta Głównego ZWZ Nr 25/BP z 11 listopada 1941 r.
Wiktoria Bielakowa została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. W 1964 r. odznaczenie to zostało zweryfikowane na Uchodźstwie z nr. k. 12815.
Źródła:
AWIH, III/21/12/S.8; CAW, MN 19.VI. 1938 - DW UdsKiOR, Spis VM Londyn..., t. 1, s.
19; Słownik uczestniczek ..., s. 37 - Caban J., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej ..., s. 28.
Wiesław Misztal Mirosław Sutej
B IE L A K O W A W IK T O R IA
AWIH III/21/12/S.8; CAW, MN 19.VI.1938r.; KHK, ko. W iktorii Bielakowej; - DW UdsKiOR, Spis VM Londyn..., t. 1, s. 19; Sł. uczestniczek ..., s. 37; - Caban J., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, s. 28.
3
15
T / *
B i e l a k W i k t o r i a z d. O s m o l a n k a ( 1 8 9 6 - 1 9 4 1 ) — J> l ^ v . 2, vl i
Urodziła się 24 II 1896 w Dzierzkowicach k. Kraśnika, pow. Janów Lubelski jako ✓ ,(V'i ' ■ • '2'--'' / V WłAi, . ... .; , , ! , kvią5-'. Ą- r-- * ■ <,U
córka Tomaszami Józefy z d. Grudzińskiej. ;Ńaukę rozpoczęła w rodzinnych Dzierzkowicach w szkole powszechnej rosyjsko języcznej, kontynuowała i ukończyła już w 1911 r. w Urzędowie k. Kraśnika w prywatnym polskim progimnazjum, zwanym Szkoła Jagiellońską, ale pod ' kierunkiem nauczycielki tej szkoły uczyła się dalej w domu zdobywając wykształcenie w zakresie 6-klasowego gimnazjum. Już od 1912 r. zaangażowała się w działalność oświatowo- niepodległościową prowadząc tape^komplety nauki czytania i pisania dla dzieci a także kursy y
wieczorowe dla młodzieży we wsi Podole k. Bełżyc, a od 1914 r. w pobliskich Sobieszczanach, gmina Niedrzwica. Dodatkowo w niedziele i święta organizowała pogadanki dla dorosłych - czytała wtedy i rozdawała „bibułę” niepodległościową otrzymywaną od znajomego działacza PPS Jakuba Doleckiego. Angażowała się czynnie w działalność v społeczną: zorganizowała dwa Stowarzyszenia Spożywcze w Niedrzwicy i w Sobieszczanach, tam także założyła Koło Gospodyń Wiejskich. W marcu 1915 r. zorganizowała w Sobieszczanach Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego, do której wstąpiło kilkanaście członkiń z Koła Gospodyń. Do POW Wiktoria wstąpiła we wrześniu 1915 r., zaprzysiężona została przez
p -
Brunona Altmajera, ps. „Okoń” komendanta Podobwodu VIII Okręgu Lubelskiego. Pod ps. ^ *
„Bogna” zorganizowała Oddział Żeński POW w Sobieszczanach i została jego komendantką.
Zorganizowała także amatorskie kółko teatralne, które przekazywało zyski na rzecz tego Oddziału. Od grudnia 1915 r do listopada 1918 r. pełniła też funkcję prezeski Koła Młodzieży Wiejskiej, w którym zrzeszała się młodzież z Sobieszczan, Franciszkowa i Niedrzwicy Kościelnej. Jednocześnie Wiktoria kształciła się dalej i w 1916 r. uzyskała przygotowanie zawodowe uczestnicząc w 6-tygodniowym kursie uzupełniającym dla nauczycieli ludowych.
W tym też roku prowadzona przez Wiktorię działalność oświatowa w Sobieszczanach została ujawniona, skutkiem czego w listopadzie 1917 r. została stamtąd przez włądze austriackie wydalona. Po podpisaniu 9 II 1918 r. przez Niemcy, Austrię i Ukrainę traktatu pokojowego przyznającemu Ukrainie Chełmszczyznę i część Podola Wiktoria zorganizowała pochód protestacyjny, za co została 18 II 1918 aresztowana przez władze austriackie wraz z innymi członkiniami POW i uwięziona na Zamku Lubelskim. Mimo utraty wolności w dalszym ciągu utrzymywała kontakt z organizacjami niepodległościowymi poprzez odwiedzających ją członków z Komitetu Pomocy Więźniom Politycznym działającego przy POW i SL
16
I .
?
/
„Wyzwolenie”. Zwolniona 18 V 1918 r. kontynuowała działalność niepodległościową na terenie Sobieszczan i okolic. Była jednak śledzona przez żandarmerię austriacką i w związku z tym, po przekazaniu spraw działań niepodległościowych swojej siostrze Feliksie i Janinie Romanowskiej, przeniosła się do ojca do Świerszczowa w Chełmskiem. Tam zajmując się rzekomo nadzorowaniem gospodarstwa ojca prowadziła dalszą pracę niepodległościową. W wyniku jej działalności kilku ochotników wstąpiło do Wojska Polskiego. Po rozbrojeniu Austriaków zdołała także wysłać ftfc=»iego do Lublina wóz z bronią i mundurami, a sama opiekowała się wówczas chorymi żołnierzami w lubelskim szpitalu.
A .; U -s- C -a T
Od listopada 1918 r. Wiktoria pracowała przez 8 lat jako sekretarka w SL
„Wyzwolenie” w Lublinie, biorąc m.in. udział w przygotowaniach do wyborów do Sejmu Ustawodawczego na wsi lubelskiej. Należała do Związku Peowiaków. W 1921 r. wyszła za mąż za Józefa Bielaka. W 1922 r. urodziła córkę Danutę i w tymże roku zmarł na gruźlicę w / wieku 33 lat jej mąż. Od tego czasu samotnie utrzymywała i wychowywała córkę. Pracowała najpierw w Redakcji Gazety Lubelskiej „ABC” jako sekretarka naczelnego redaktora, a od 1 X 1934 r. rozpoczęła pracę kancelistki w Wydziale Spraw Społecznych Zarządu Miejskiego m. Lublina.
Po wybuchu II wojny światowej, już jesienią 1939 r. została członkiem SZP. Przyjęła pseudonimy „Piła” i „Wikta”. Była kurierką do zadań specjalnych w Komendzie Okręgu Lublin, funkcję tę pełniła do lipca 1941 r. Kierowała także komórką więzienną tej komendy, a
\ \ # L.
od lipca 1940 r. po aresztowaniu i rozstrzelania'-'kierowniczki wydziału łączności konspiracyjnej KO ZWZ Lublin Celiny Iwanowskiej objęła kierownictwo tego Wydziału (I.
V- |
Caban w „Ludzie lubelskiego Okręgu AK” podaje inną informację, że objęła tę funkcję w lutym 1941 r. po aresztowaniu Marii Walciszewskiej ps. „Jadwiga”). Była równocześnie jedyną łączniczką Komendanta Okręgu mającą bezpośredni kontakt z KG ZWZ w Warszawie. U
Mieszkanie jej służyło jako miejsce tajnych zebrań.
„Piła” została aresztowana 28 VIII 1941 r. przez gestapo w miejscu pracy w Biurze Opieki Społecznej. Przewieziona do siedziby gestapo „Pod Zegarem”, w czasie śledztwa była
/♦a,
torturowana. Dnia 9 IX 1941 r. z obawy przed załamaniem i wydaniem kolegów popełniła o samobójstwo wieszając się w celi. Została pochowana przez Zarząd Miejski w Lublinie na cmentarzu przy ul. Unickiej, a po wojnie; przed wyjazdem córki do Kanady, ekshumowana i
Spoczywa wraz z mężem na cmentarzu na ul. Lipowej. ^
Rozkazem Komendanta Głównego ZWZ Nr 25/BP z dnia 11 XI 1941 r. Wiktoria Bielak została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Yirtuti
17
Militari. W 1964 r. odznaczenie to zostało zweryfikowane przez Kapitułę Orderu VM na Uchodźstwie z nr krzyża 12815. Wiktoria była także odznaczona za I wojnę światową Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Medalem Niepodległości.
Rodziee-A^ktoriL^Tomasz- i Józefa Osmołowie posiadali gospodarstwo rolne - w Dzierzkowicach o powierzchni -(ok. 15 ha), które następnie sprzedali i kupili większy majątek we wsi Zagórze pow. Cyców. Oprócz Wiktorii mieli jeszcze 9-cioro dzieci.
Zmarli w Zagórzu, Józefa w 1939 r. w wieku 72 lat^Tomasz w 1943 r. w wieku 82 lat.
Mąż Józef Bielak, żołnierz I wojny światowej, po wojnie pracował jako urzędnik akcyzowy w Urzędzie Skarbowym w Lublinie. Zmarł w 1922 r. w wieku 33 lat na chorobę płuc, która wywiązała się na skutek ran odniesionych na froncie.
Córka Wiktorii Bielak Danuta takż& -była w czasie wojny „zaangażow ana w
/ I r Ł A u - A* nru
-konspirację. Aresztowana w mieszkaniu, tego samego dnia <£0 matka, trafiła na Zamek Lubelski jako więzień polityczny i była tam przetrzymywana przez rok. Następnie została wywieziona do Majdanka. Rodzina i przyjaciele zebrali pieniądze na „wykupienie” jej z obozu, ale dzień przed umówinym terminem wyjścia została przewieziona do Ravensbruck, gdzie przebywała aż do wyzwolenia. Po wojnie zamężna Hyjek, zamieszkała w Kanadzie.
ć W - f r / ^ W ' Z- , /p ’ ro U l
Źródła:
APAK, T 3342/WSK; AWIH. syg. III/21/12/s.8; CAW, syg. MN 19 VI 1938 r.; DW OdsKiOR, Spis VM Londyn, cz. 1, s. 19. ; KHK, k.o. Wiktorii Bielakowej; Stowarzyszenie b.
Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem”, akta W. Bielak; - Caban I.
Ludzie Lubelskiego Okręgu AK, Lublin 1995, s. 28; Caban I. Mańkowski Z., ZWZ-AK Okręgu Lublin..., t. 1, s. 21, 191-193, 314; tychże; Struktura terytorialna, organizacyjna, obsada personalna oraz kryptonimy lubelskiego Okręgu AK, Rocznik Lubelski, nr 8/1965 r., s. 228;
Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1864-1945. T. l , s. 338; SI.
uczestniczek... , s. 37; Sulej M.. Misztal, W., Zginęła za Polskę, Kombatant nr 4/2002 r., s.
18-19; Syzdek W, Ocalić w pam ięci potomnych, Za Wolność i Lud nr 16/1988 r., s. 7; Śląski J. Polska Walcząca 1939-1945. t. 3, Warszawa 1986 s. 248; Wesołowski, Order VM..., s. A
2 VI 2003 r.
Dorota. Kromp
18
' f c a y ® * » , U . jfntz- & A - i » > U 5 r < , u « n ^
VMs\eJ^u u vxii^4Mi ^ex2.^W- %, (krtzno ^ a-e^
B ie la k W i k t o r i a z d. O s m o la n k a ( 1 8 9 6 - 1 9 4 1 )
Urodziła się 24 II 1896 w Dzierzkowicach k. Kraśnika, pow. Janów Lubelski jako córka Tomasza, właściciela 15 hektarowego gospodarstwa i Józefy z d. Grudzińskiej. Miała 9- cioro rodzeństwa. Naukę rozpoczęła w rodzinnych Dzierzkowicach w szkole powszechnej rosyjsko^języcznej, kontynuowała i ukończyła ju ż w 1911 r. w Urzędowie k. Kraśnika w
t>
prywatnym polskim progimnazjum, zwanym Szkoła. Jagiellońską, pod kierunkiem nauczycielki tej szkoły uczyła się dalej w domu zdobywając wykształcenie w zakresie 6- klasowego gimnazjum. Już od 1912 r. zaangażowała się w działalność oświatowo- niepodległościową prowadząc tajne komplety nauki czytania i pisania dla dzieci a także kursy wieczorowe dla młodzieży we wsi Podole k. Bełżyc, a od 1914 r. w pobliskich Sobieszczanach, gmina Niedrzwica. Dodatkowo w niedziele i święta organizowała pogadanki dla dorosłych - czytała wtedy i rozdawała „bibułę” niepodległościową, otrzymywaną od znajomego działacza PPS Jakuba Doleckiego. Angażowała się czynnie także w działalność społeczną: zorganizowała dwa Stowarzyszenia Spożywcze w Niedrzwicy i w Sobieszczanach, tam także założyła Koło Gospodyń Wiejskich. W marcu 1915 r. zorganizowała w Sobieszczanach Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego, do której wstąpiło kilkanaście członkiń z Koła Gospodyń. Do POW Wiktoria wstąpiła we wrześniu 1915 r., zaprzysiężona została przez Brunona Altmajera, ps. ,^Okoń^, komendanta Podobwodu VIII Okręgu Lubelskiego POW.
Pod ps. -„Bogna’’ zorganizowała Oddział Żeński POW w Sobieszczanach i została jego komendantką. Zorganizowała także amatorskie kółko teatralne, które przekazywało zyski na rzecz tego Oddziału. Od grudnia 1915 r. do listopada 1918 r. pełniła też funkcję prezeski Koła Młodzieży Wiejskiej, w którym zrzeszała się młodzież z Sobieszczan, Franciszkowa i Niedrzwicy Kościelnej. Jednocześnie Wiktoria kształciła się dalej i w 1916 r. uzyskałą przygotowanie zawodowe uczestnicząc w 6-tygodniowym kursie uzupełniającym dla nauczycieli ludowych. W tym też roku prowadzona przez Wiktorię działalność oświatowa w Sobieszczanach została ujawniona, skutkiem czego w listopadzie 1917 r. została stamtąd przez władze austriackie wydalona. Po podpisaniu 9 II 1918 r. przez Niemcy, Austrię i Ukrainę traktatu pokojowego przyznającemu Ukrainie Chełmszczyznę i część Podola Wiktoria zorganizowała pochód protestacyjny, za co została 18 II 1918 aresztowana przez władze austriackie wraz z innymi członkiniami POW i uwięziona na Zamku Lubelskim.
Mimo utraty wolności w dalszym ciągu utrzymywała kontakt z organizacjami niepodległościowymi poprzez odwiedzających ją członków z Komitetu Pomocy Więźniom
19
a .
Politycznym działającego przy POW i SL „Wyzwolenie”. Zwolniona 18 V 1918 r.
kontynuowała działalność niepodległościową na terenie Sobieszczan i okolic. Była jednak śledzona przez żandarmerię austriacką i w związku z tym, po przekazaniu spraw działań niepodległościowych swojej siostrze Feliksie i Janinie Romanowskiej, przeniosła się do ojca do Świerszczowa w Chełmskiem. Tam zajmując się rzekomo nadzorowaniem gospodarstwa ojca prowadziła dalszą pracę niepodległościową. W wyniku jej działalności kilku ochotników wstąpiło do Wojska Polskiego. Po rozbrojeniu Austriaków zdołała także wysiać do Lublina wóz z bronią i mundurami, a sama opiekowała się wówczas chorymi żołnierzami w lubelskim szpitalu.
W wolnej Polsce Wiktoria pracowała przez 8 lat jako sekretarka w SL „Wyzwolenie”
w Lublinie biorąc m.in. udział w przygotowaniach do wyborów do Sejmu Ustawodawczego na wsi lubelskiej. Należała do Związku Peowiaków. W 1921 r. wyszła za mąż za weterana I wojny, urzędnika Józefa Bielaka. W 1922 r. urodziła córkę Danutę. W tymże roku zmarł na gruźlicę w wieku 33 lat jej mąż. Od tego czasu samotnie utrzymywała i wychowywała córkę.
Pracowała najpierw w Redakcji Gazety Lubelskiej „ABC” jako sekretarka naczelnego redaktora, a od 1 X 1934 r. rozpoczęła pracę kancelistki w Wydziale Spraw Społecznych Zarządu Miejskiego m. Lublina.
Po wybuchu II wojny światowej, już jesienią 1939 r. została członkiem SZP. Przyjęła pseudonimy „Piła” i „Wikta”. Była kurierką do zadań specjalnych w Komendzie Okręgu Lublin, funkcję tę pełniła do lipca 1941 r. Kierowała także komórką więzienną tej komendy, a od lipca 1940 r. po aresztowaniu i rozstrzelaniu Celiny Iwanowskiej, kierowniczki Wydziału Łączności Konspiracyjnej KO ZWZ Lublin objęła kierownictwo tego Wydziału (I. Caban w
„Ludzie lubelskiego Okręgu AK” podaje inną informację, że objęła tę funkcję w lutym 1941 r.
po aresztowaniu Marii Walciszewskiej ps. ^Jadwiga**). Była równocześnie jedyną osobą w Komendzie Okręgu mającą bezpośredni kontakt z KG ZWZ w Warszawie. Mieszkanie jej służyło jako miejsce tajnych zebrań.
„Piła” została aresztowana 28 VIII 1941 r. przez gestapo w miejscu pracy w Biurze Opieki Społecznej. Przewieziona do siedziby gestapo „Pod Zegarem", w czasie śledztwa była torturowana. Dnia 9 IX 1941 r. z obawy przed załamaniem i wydaniem tajemnic służbowych popełniła samobójstwo wieszając się w celi. Została pochowana przez Zarząd Miejski w Lublinie na cmentarzu przy ul. Unickiej, a po wojnie, przed wyjazdem córki do Kanady, ekshumowana. Spoczywa wraz z mężem na cmentarzu na ul. Lipowej.
20
Rozkazem Komendanta Głównego ZWZ Nr 25/BP z dnia 11 XI 1941 r. Wiktoria Bielak została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego YIRTUTI
Uchodźstwie (nr Krzyża 12815). Wiktoria była także odznaczona za I wojnę światową
Córka Wiktorii Bielak Danuta, aresztowana razem z maiKą, więzień' majciamsa i Ravensbruck. Po wojnie zamężna Hyjek, zamieszkała w Kanadzie.
A KHK, ko. Wiktorii Bielakowej; APAK, T 3342/WSK; AWIH, syg. III/21/12/s.8; CAW, syg. MN 19 VI 1938 r.; DW OdsKiOR, Spis VM Londyn, cz. 1, s. 19; Stowarzyszenie b.
Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem”, akta W. Bielak;
Caban I. Ludzie Lubelskiego Okręgu A K , Lublin 1995, s. 28; Caban, Mańkowski, ZWZ-AK Okręgu Lublin..., t. 1. s. 21, 191-193, 314; tychże; Struktura terytorialna, organizacyjna, obsada personalna oraz kryptonimy lubelskiego Okręgu AK, Rocznik Lubelski, nr 8/1965 r., s. 228; Pobóg-Malinowski, Najnowsza..., T. l , s. 338; SI. Uczestniczek... , s. 37; Sulej M., Misztal, W., Zginęła za Polskę, Kombatant nr 4/2002 r., s. 18-19; Syzdek W, Ocalić w pamięci potomnych, Za Wolność i Lud nr 16/1988 r., s. 7; Śląski, Polska.... t. 3, s. 248;
Wesołowski, Order VM..., s. 536 i 723.
MILITARI. W 1964 r. odznaczenie to zostało przez K apituły Orderu VM na
Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Medalem Niepodległości.
Bielak Wiktoria.
- s. 2 - informacje o opinii I. Czabana przesunąć do bibliografii.
21
Virtuti M ilitań
Zginęła za Polskę
W iktoria BIELAKOWA z d.
OSMOLANKA urodziła się 24 lutego 1896 r. w Dzierzkowi
cach koło Janowa Lubelskiego jako córka Tomasza i Józefy z Grudzińskich.
Naukę rozpoczynała w rosyj- skojęzycznej szkole pow szech
nej w Dzierzkowicach, a w 1911 r. ukończyła prywatne, polskie progim nazjum w U rzędow ie (zw ane Szkołą Jagiellońską).
Szkoła ta p ow o ła n a została przez m iejscowe społeczeństw o w 1906 r., po strajkach szkol
nych.
Dalsze wykształcenie w za
kresie 6-klasowego gimnazjum dopełniała w dom u p o d kierun
kiem A lek sa n d ry D ecy u sz, za
służonej nauczycielki Szkoły Ja
giellońskiej.
Od 1912 r. uczestniczyła w taj
nej działalności oświatow ej.
Przez dwa lata prowadziła kom
plety nauki czytania i pisania dla dzieci oraz kursy w ieczorowe dla młodzieży w Podolu k. Bełżyc, a następnie, od września 1914 r., w Sobieszczanach. W obu tych wsiach, w niedziele i święta, urzą
dzała pogadanki dla dorosłych, podczas których czytała i rozda
wała „bibułę” niepodległościową dostarczaną przez Jakuba D o leck ieg o , działacza PPS. Dolecki po powrocie z kilkuletniego ze
słania ukrywał się w dom u jej oj
ca i kontynuował działalność nie
podległościową.
Prowadzona przez nią szkoła polska w Sobieszczanach zosta
ła ujawniona w 1916 r. Tego ro
ku, podczas wakacji, dla d o p eł
nienia wykształcenia ukończyła
6-tygodniow y kurs uzupełniają
cy dla nauczycieli ludow ych.
N iestety w listopadzie 1917 r.
z p o w o d u działalności n iep o d ległościow ej została wydalona z pracy w szkole w Sobieszcza
nach.
Wiktoria Bielakowa brała p o nadto udział w organizow aniu Stow arzyszeń Spożyw czych w N iedrzw icy i w Sobieszcza
nach. W Sobieszczanach założy
ła Koło G ospodyń Wiejskich.
W marcu 1915 r. zorganizowała tam Ligę Kobiet Pogotow ia Wo
jenn ego. W eszło do niej dzie
w iętnaście światłej szych człon
kiń Koła G ospodyń Wiejskich.
Część z nich została następnie członkiniam i O ddziału Żeńskie
g o Polskiej Organizacji Wojsko
wej. Utworzyła też amatorskie kółko teatralne, które wystawi
ło szereg przedstawień, a zebra
ne pieniądze przeznaczono na potrzeby O ddziału Ż eńskiego POW We w rześniu, za pośre
d n ictw em M a ry li G ru ch a l- sk ie j, Wiktoria Bielakowa w stą
piła do POW Przysięgę p eo - wiacką składała na ręce B ru n o n a A ltm a jera „O konia”, k o m endanta p o d o b w o d u . Przyję
ła pseu d on im „Bogda”. Została organizatorką i kom en dantką Oddziału Ż eńskiego POW w So
bieszczanach gm iny Niedrzw ica III P odobw odu VIII Okręgu Lu
belskiego POW Od grudnia te
g o roku była także prezeską Ko
ła M łodzieży Wiejskiej zrzesza
jącego m łodzież z Sobieszczan, Franciszkowa i częścio w o N ie
drzwicy Kościelnej. O rganiza
cjom tym przew odniczyła d o li
stopada 1918 r.
18 lutego 1918 r. za zorgani
zow anie p o ch o d u protestacyj
n eg o przeciw zaborowa C hełm szczyzny została aresztow ana przez Austriaków i osad zon a na Zamku Lubelskim. Razem z nią siedziały na Zamku także Z o fia M a lczew sk a - kurierka POW M aryla G ru ch a lsk a oraz Ma
ria R ogow sk a. Podczas pobytu w w ięzieniu utrzymywała k o n takty ze sw oim i organizacjami za pośrednictw em M arii S ta n i
sz e w sk ie j, która odw ied zała ją (jako „ciotka”) z ram ienia Ko
m itetu Pom ocy W ięźniom Poli
tycznym oraz F ra n ciszk a Żur- k a „Płomyka”, który jako „brat”
odw iedzał ją z ram ienia POW i SL „Wyzwolenie”. Na Zamku Lubelskim przeb yw ała d o 18 maja 1918 r. Po u w o ln ien iu w znow iła działalność na tere
nie Sobieszczan i okolicy. Jed
nak, śled zon a przez żandarm e
rię austriacką, pow ierzyła dal
szą pracę n ie p o d le g ło śc io w ą swojej siostrze F e lik sie oraz Ja
n in ie R o m a n o w sk ie j i udała się d o Św ierszczow a w Chełm- skiem. Tam, p o d p ozo rem d o zorow ania n o w o w yb u d ow an e
go przez jej ojca gospodarstw a, prow adziła agitację n ie p o d le g ło ścio w ą w śr ó d m iejsco w ej
18 K o m b a t a n t 2002 nr 4
22
młodzieży. W efekcie tej działal
n o ści, już p o rozb rojen iu Austriaków, ośm iu ochotn ików w stąpiło do Wojska Polskiego.
Dzięki niej został także zdobyty i - p o rozbrojeniu żołnierzy wy
słany d o Lublina, w ó z załado
w any bronią i m unduram i.
O piekowała się też chorymi żoł
nierzami w szpitalu.
11 listopada 1918 r. przyjęła pracę sekretarki w SL .Wyzwole
n ie” w Lublinie. Pracowała tam d o maja 1926 r. i jako urzę
dniczka w Stronnictwie uczest
niczyła w przygotowaniach do w y b o ró w d o Sejm u U staw o
daw czego na w si lubelskiej.
W 1921 r. wyszła za mąż za J ó z e fa B ielaka, urzędnika ak
cyzow ego w Lublinie. W 1922 r.
u rod ziła im się córka (p o II w ojnie światowej zamieszka
ła w Kanadzie). N iestety w paź
dzierniku 1922 r. jej mąż zmarł.
Od 1 października 1934 r.
pracowała w charakterze kance- listki w Wydziale Spraw Spo
łecznych Zarządu M iejskiego m.
Lublina. Mieszkała przy ul. Na
rutow icza 13 m. 39.
Należała d o Związku Peowia- ków. Była od znaczon a Srebr
nym Krzyżem Z asługi oraz (w maju 1938 r.) M edalem N ie
pod ległości.
J esien ią 19 3 9 r. w stąpiła w Lublinie d o Służby Zwycię
stwu Polsce. W SZP-ZWZ używa
ła p seu d o n im ó w „Piła” i „Wik
ta”. D o lipca 1941 r. była kurier
ką d o specjalnych zleceń w Ko
m endzie Okręgu Lublin. Kiero
wała także kom órką w ięzienn ą K om endy O kręgu. W lip cu 1940 r., p o aresztow aniu i roz
strzelaniu C e lin y I w a n o w sk ie j, organizatorki łączności konspiracyjnej Okręgu Lublin ZWZ, została jej następczynią.
Była także jedyną łączniczką Kom endanta Okręgu z K om en
dą G łów ną ZWZ w Warszawie.
28 sierpnia 1941 r. została aresztowana przez gestapo p o d czas pracy w Biurze O pieki Spo
łecznej. Torturowana w siedzi
bie gestapo „Pod Zegarem ”, 9 w rześnia 1941 r. w obaw ie, że nie wytrzyma dalszych „przesłu
chań” i zacznie „sypać” p o p ełn i
ła sam obójstw o (pow iesiła się w celi). Pochow ano ją na C m en
tarzu przy ul. Lipowej.
Rozkazem K om endanta G łów nego ZWZ Nr 25/BP z dnia 11 listopada 1941 r. została p o śm iertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu W ojenn ego Yirtuti Militari. W 1964 r. odzna- y - czenie to zostało zweryfikowane na U chodźstw ie z nr. k. 12815.
W iesław MISZTAL M irosław SULEJ
Listy d o r e d a k c ji
Cmentarz Wojenny w Tomaszowie Mazowieckim
Do redakcji „Kombatanta” przyszedł list od Pana Ryszarda Kity z Zabrza. Otóż nasz Czytelnik zwró
cił uwagę na działalność organizacji kombatanc
kich i władz samorządowych miasta i powiatu To
maszów Mazowiecki. Chodzi mianowicie o nie
zw yk le staran ne d b a n ie o cm en tarz wojenny o r a z' p ie lę g n o w a n ie p a m ię c i w a lk niepodłegłościo-
Fragment cmentarza w Tomaszowie Mazowieckim.
Na pierwszym planie grób-sym bol wystawiony przez mieszkańców Tomaszowa ppłk. Aleksandrowi Kicie
wych lisw ojny św iatow ej, a szczególnie u d zia łu 45 p p Strzelców Kresowych 13 DP w w alkach w obro
nie Tom aszowa M azow ieckiego w 1939 roku.
D u ża część, tego cm en ta rza - pisze Ryszard Ki
ta - p o św ięco n a je s t p o leg łym żo łn ie rzo m 45 p p i ich d o w ó d c y płk. Chojnowskiem u, k tó ry je s t obecnie p a tro n e m Zespołu Szkół Z a w o d o w ych w T o m aszow ie M a zo w ieck im . O sobn a k w a te r a p o św ię c o n a je s t m em u bratu ppłk. A lek sa n d ro w i Kicie, k tó ry w sk ła d zie tego p u łku , ja k o d o w ó d ca k o m p a n ii ckm w a lc zy ł w dn ia ch 6 - 7 w rześ
n ia 1939 r. w obronie Tom aszowa. W 1952 roku z o s ta ł a reszto w a n y i n iew in n ie stra co n y w yro k iem ów czesnych s ą d ó w stałinoivskich. Ponadto co roku, 6 września, obchodzone śą bardzo uro
czyście kolejne rocznice walk o miasto. Biorą Ich udział kombatanci ze wszystkich związków towarzyszeń, żołnierze Wojska Polskiego, dusz
pasterstwo, władze samorządowe oraz m łodzież i mieszkańcy miasta. To p ię k n a łekcja m ię d zyp o koleniow ego szacunku - kończy swój list Ryszard Kita.
(red.)
K o m b a t a n t 2002 nr 4 23 19
Virtuti Militari
Zginęła za Polskę
W iktoria BIEIAKOWA z d.
OSMOLANKA urodziła się 24 lutego 1896 r. w Dzierzkowi
cach koło Janowa Lubelskiego jako córka Tomasza i Józefy z Grudzińskich.
Naukę rozpoczynała w rosyj- skojęzycznej szkole p ow szech
nej w Dzierzkowicach, a w 1911 r. ukończyła prywatne, polskie progim nazjum w U rzędow ie (zw ane Szkołą Jagiellońską).
Szkoła ta p o w o ła n a została przez m iejscowe społeczeństw o w 1906 r., po strajkach szkol
nych.
Dalsze wykształcenie w za
kresie 6-klasowego gimnazjum dopełniała w dom u p od kierun
kiem A lek sa n d ry D ecy u sz, za
służonej nauczycielki Szkoły Ja
giellońskiej.
Od 1912 r. uczestniczyła w taj
nej działalności ośw iatow ej.
Przez dwa lata prowadziła kom plety nauki czytania i pisania dla dzieci oraz kursy w ieczorowe dla młodzieży w Podolu k. Bełżyc, a następnie, od września 1914 r., w Sobieszczanach. W obu tych wsiach, w niedziele i święta, urzą
dzała pogadanki dla dorosłych, podczas których czytała i rozda
wała „bibułę” niepodległościow ą dostarczaną przez Jakuba D o leck ieg o , działacza PPS. Dolecki po powrocie z kilkuletniego ze
słania ukrywał się w dom u jej oj
ca i kontynuował działalność nie
podległościową.
Prowadzona przez nią szkoła polska w Sobieszczanach zosta
ła ujawniona w 1916 r. Tego ro
ku, podczas wakacji, dla d o p eł
nienia wykształcenia ukończyła
6-tygodniow y kurs uzupełniają
cy dla nauczycieli ludow ych.
N iestety w listopadzie 1917 r.
z p ow od u działalności n iep o d ległościow ej została wydalona z pracy w szkole w Sobieszcza
nach. /J Ą^i Sr / I Wiktoria Bielakow a brała p o nadto udział w organizow aniu Stow arzyszeń Spożyw czych w Niedrzwicy i w Sobieszcza
nach. W Sobieszczanach założy
ła Koło G ospodyń Wiejskich.
W marcu 1915 r. zorganizowała tam Ligę Kobiet Pogotow ia Wo
jenn ego. W eszło d o niej dzie
w iętnaście światłej szych człon kiń Koła G ospodyń Wiejskich.
Część z nich została następnie członkiniam i Oddziału Żeńskie
go Polskiej Organizacji Wojsko
wej. Utworzyła też amatorskie kółko teatralne, które wystawi
ło szereg przedstawień, a zebra
ne pieniądze przeznaczono na potrzeby Oddziału Ż eńskiego POW We wrześniu, za p ośre
d n ictw em M aryli G ru ch a l- sk iej, Wiktoria Bielakowa w stą
piła d o POW Przysięgę peo- wiacką składała na ręce B ru n o n a A ltm a jera „O konia”, k o m endanta p od ob w od u . Przyję
ła p seu d on im „Bogda”. Została organizatorką i kom endantką Oddziału Ż eńskiego POW w So
bieszczanach gm iny Niedrzwica III Podobw odu VIII Okręgu Lu
belskiego POW Od grudnia te
go roku była także prezeską Ko
ła M łodzieży Wiejskiej zrzesza
jącego m łodzież z Sobieszczan, Franciszkowa i częściow o N ie
drzwicy Kościelnej. Organiza
cjom tym przew odniczyła d o li
stopada 1918 r.
18 lu tego 1918 r. za zorgani
zow anie p och od u protestacyj
n eg o przeciw zaborow i C hełm szczyzny została aresztow ana przez Austriaków i osadzona na Zamku Lubelskim. Razem z nią siedziały na Zamku także Z ofia M a lczew sk a - kurierka POW M aryla G ru ch a łsk a oraz Ma
ria R ogow sk a. Podczas pobytu w w ięzien iu utrzymywała kon
takty ze sw oim i organizacjami za pośrednictw em M arii S ta n i
sz e w sk ie j, która odw iedzała ją (jako „ciotka”) z ramienia Ko
m itetu Pom ocy W ięźniom Poli
tycznym oraz F ran ciszk a Żur- k a „Płomyka”, który jako „brat”
odw iedzał ją z ramienia POW i SL „Wyzwolenie”. Na Zamku Lubelskim przebyw ała d o 18 maja 1918 r. Po uw oln ien iu w znow iła działalność na tere
nie Sobieszczan i okolicy. Jed
nak, śled zon a przez żandarm e
rię austriacką, pow ierzyła dal
szą pracę n ie p o d le g ło śc io w ą swojej siostrze F e lik sie oraz Ja
n in ie R o m a n o w sk ie j i udała się d o Świerszczowa w Chełm- skiem. Tam, p o d pozorem d o zorow ania n o w o w ybudow ane
g o przez jej ojca gospodarstw a, prow adziła agitację n ie p o d le g ło ścio w ą w śró d m iejscow ej
18 K o m b a t a n t 2002 nr 4
24
