SPRAWOZDANIA 191
Konferencja
Konflikty społeczne w procesie transformacji systemowej Toruń 18-19 listopad 1994
W dniach 18-19 listopada 1994 roku odbyła się w Toruniu konferencja nt.
„Konflikty społeczne w procesie transformacji systemowej”. Organizatorami konferencji byli pracownicy Katedry Socjologii i Zakładu Pedagogiki Społecz
nej Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, przy współudziale przedstawicieli Szkoły Policealnej Pracowników Służb Społecznych w Toruniu i Toruńskiej Fundacji Edukacyjnej „Copernicus” przy UMK.
Intencją organizatorów było zaproszenie do Torunia przedstawicieli różnych dyscyplin nauk społecznych z Polski i wybranych ośrodków zagranicznych, w celu przedyskutowania jednego z podstawowych problemów teoretycznych i praktycznych doby transformaq'i, jakim jest fenomen konfliktu społecznego.
Spotkanie miało też dać okazję do kontynuacji dyskusji, rozpoczętej na międzynarodowej konferencji nt. konfliktów, która odbyła się w Biełgorodzie (Rosja) w maju 1993 roku, z udziałem pracowników naukowych UMK. Stąd m.in. obecność na toruńskim sympozjum przedstawicieli Łotwy i Rosji.
W trakcie dokonującej się w Polsce i innych krajach tej części Europy, transformacji systemowej, istnieje szczególnie pilna potrzeba szerokiej dyskusji nad istotą i rolą konfliktów społecznych w generowaniu zmian społecz
no-ekonomicznych, politycznych, edukacyjnych, psychologicznych, etycznych itd. Dlatego też, aby nie popełnić błędu jednostronności bądź zbytniego zawężenia analizowanego problemu, konieczne są spotkania interdyscyplinar
ne. Na konferencji toruńskiej udało się zrealizować ten wymóg, gdyż wzięli w niej aktywny udział reprezentanci: socjologii (m.in. L. Kolarska-Bobińska, J. Mucha), pedagogiki (m.in. A.Olubiński, Cz. Kosakowski), polityki społecz
nej (m.in. K. Podoski, K. Piątek), politologii (m.in. A. Chodubski, M. Kłusak), a także przedstawiciele psychologii, ekonomii, historii i filozofii. Bardzo ważnym uzupełnieniem polemik naukowców były wystąpienia reprezentantów świata praktyki, w tym przede wszystkim licznie zgromadzonych pracowników socjalnych. Pozwoliło to na konfrontację dociekań naukowych z doświad
czeniami ludzi, którzy na co dzień borykają się z konfliktami społecznymi, głównie w mikrostrukturach społecznych.
W pierwszym dniu konferenq'i odbyła się jej część plenarna, którą prowadził R. Borowicz. Wygłoszono sześć referatów, z założenia - bardzo zróżnicowa
nych pod względem dyscypliny naukowej, stopnia ogólności i powiązania z praktyką społeczną.
L. Kolarska-Bobińska w swoim referacie pt. „Podziały i konflikty w okresie przemian”, w oparciu o wyniki badań m.in. IFiS PAN, ISP PAN oraz CBOS z lat 1990-1994, przedstawiła problem rosnącego zróżnicowania społecznego w Polsce w okresie transformacji systemowej. Problem ten dotyczy zarówno
192 SPRAWOZDANIA
obiektywnych cech pozycji społecznej, jak i poglądów oraz interesów grupo
wych. Jak podkreśliła referentka: narastające poczucie konfliktowości różnic ekonomicznych nie zdominowało jeszcze świadomości społecznej. Pozycję tę w dalszym ciągu zajmują konflikty polityczne, utrwalane przez odżywające, stare podziały społeczne. Szukając wyjaśnienia faktu małej konfliktowości różnic właściwych gospodarce rynkowej formułuje Autorka hipotezę optymis
tyczną i pesymistyczną. W myśl pierwszej zachodzące podczas transformacji procesy dostosowawcze z czasem „przyzwyczajają” społeczeństwo do ros
nących zróżnicowań i nierówności społecznych. Natomiast druga hipoteza, bardziej prawdopodobna, mówi, że różnice ekonomiczne dopiero zaczynają być postrzegane jako źródło napięć i w przyszłości mogą stanowić duże zagrożenie społeczne.
Kolejny referat pt. „Konflikt jako wskaźnik charakteru procesów wy
chowawczych w środowisku rodzinnym”, przedstawił pedagog społeczny z To
runia - A. Olubiński. Teza wyjściowa wystąpienia mówiąca o tym, że konflikty społeczne w rodzinie są niezbędnym i naturalnym składnikiem życia ro
dzinnego, doprowadziła Autora do wniosku, że istnieje pilna potrzeba upo
wszechnienia „pedagogiki konfliktu” jako ważnego składnika nowoczesnej wiedzy pedagogicznej, a jednocześnie istotnego czynnika demokratyzacji stosunków społecznych. Bardzo źle dla tej demokratyzacji wróży m. in.
typowy model rozwiązywania sytuacji konfliktowych (sporów z dziećmi) w rodzinie polskiej: za pomocą siły lub coraz częściej „poddawania” się dzieciom. Sytuacja ta jest w dużej mierze wynikiem długotrwałej socjalizacji w totalitarnym społeczeństwie.
O ile poprzednie referaty oparte były na wynikach pogłębionych badań empirycznych, o tyle wystąpienie K. Podoskiego było próbą teoretycznej refleksji nt. specyfiki sprzeczności i konfliktów w okresie transformacji systemo
wej w Polsce. Autor wskazując na nakładanie się starych i nowych sprzeczności i źródeł konfliktów, wydzielił wśród nich konflikty między grupami społecz
nymi oraz między interesem społecznym i prywatnym. Kontrowersję mógł wzbudzić fakt, że przedstawiając negatywną ocenę rozwiązywania sytuacji konfliktowych wyeksponował czynniki subiektywne typu: nadmierne ambicje przedstawicieli elit politycznych, ich niekompetencje, zacietrzewienie, przeko
nanie o własnym posłannictwie itp.
W ostatniej chwili odwołany został przyjazd kolejnego referenta, którym miał być ukraiński psycholog społeczny, aktualnie zatrudniony na kontrakcie w WSP Bydgoszcz - Włodzimierz Pławicz. Uczestnicy konferencji skorzystali jednak z możliwości wysłuchania jego referatu pt. „Konflikty społeczne i metody ich rozwiązywania w procesie zmiany wewnętrznych przekonań podmiotu”. W tej pogłębionej teoretycznie wypowiedzi pokazana została rola konfliktów w sytuacji oddziaływania systemu zewnętrznego (środowiska) oraz
SPRAWOZDANIA 193
przy wykorzystaniu wewnętrznych mechanizmów reagowania na sytuacje konfliktowe. Autor podkreślił znaczenie profilaktyki sytuacji konfliktowych oraz wagę efektywności rozwiązywania konfliktów.
J. Królikowska przedstawiła referat nt. struktury procesu konfliktowego, w którym szczególną uwagę poświęciła charakterystyce występujących w kon
fliktach uczestników i specyfice ich udziału w tych procesach.
Polityczny aspekt konfliktu społecznego był tematem wystąpienia M.
Kłusaka. Autor, poza charakterystyką obiektywnych uwarunkowań i prze
słanek konfliktu społecznego, wskazał na nieuchronność zmian wynikających z rozwoju i wzrostu oraz konieczność podejmowania możliwie kompleksowych prób diagnozowania sprzeczności społecznych.
W drugim dniu konferencji uczestnicy spotkania podzieleni zostali na dwie grupy. Obrady w pierwszej grupie prowadził J. Mucha, a zaprezentowano w niej referaty dotyczące konfliktów w mikrostrukturach społecznych. W praktyce wy
stąpienia koncentrowały się wokół istoty, specyfiki, przebiegu i skutków konflik
tów w rodzinie, szkole, w środowiskach młodzieżowych. Z dużym zainteresowa
niem spotkały się szczególnie referaty przedstawicieli Łotwy, Rosji i Syrii.
Oto autorzy i tytuły referatów w grupie pierwszej: N. Anienkowa, „Wpływ konfliktów rodzinnych na kształtowanie się osobowości chłopca i dziewczyn
ki”; J. Anspak, „Podstawowe sprzeczności konfliktów w edukacji (na przy
kładzie Łotwy)”; B. Aouil, „Współczesna szkoła jako społeczne zamówienie w kierunku stabilizacji rozwoju społeczeństwa”; T. Biernat, „Konflikty wy
chowawcze w małżeństwach mieszanych”; J. Kurzępa, „Konflikt postaw w świetle specyficznych zachowań deprywacyjnych młodzieży zachodniego pasa przygranicznego - doniesienie z badań”; S. Omarowa, „Studenci Łotwy o najbardziej znaczących konfliktach w ich życiu”.
Obrady w drugiej grupie, które prowadził A. Kaleta, dotyczyły konfliktów w makrostrukturach społecznych. W tym przypadku tematyka referatów była mniej jednorodna. Obok problematyki emigracji, rolnictwa i wsi polskiej czy pracy socjalnej, pojawiły się kwestie konfliktu moralnego i roli resentymentu w sytuacjach konfliktowych.
Oto autorzy i tytuły referatów w grupie drugiej: A. Chodubski, „O źródłach konfliktów współczesnej emigracji polskiej”; K. Piątek, „Konflikt i consensus w pracy socjalnej” ; M. Sobczak, „Konflikt moralny - alternatywy wyboru”;
S. Waszczak, „Rola resentymentu w konfliktach społecznych”; G. Zabłocki,
„Konflikty społeczne w procesie transformacji polskiego rolnictwa”.
Wygłoszone referaty wywołały żywą dyskusję w obu grupach seminaryjnych.
Bardzo ciekawe wypowiedzi, zwłaszcza pedagogów i pracowników socjalnych, skłoniły organizatorów konferenq’i do podjęcia starań w celu wydania książki, która obok tekstów referatów, zawierałaby najciekawsze wypowiedzi w dyskusji.
Krzysztof Piątek
