W zintegrowanej Europie wspó³pracu- j¹ce przedsiêbiorstwa powinny pos³ugi- waæ siê zunifikowanymi procedurami produkcyjnymi i kontrolnymi, a tak¿e kadr¹ spe³niaj¹c¹ zunifikowane wymaga- nia, dysponuj¹c¹ okreœlonym wykszta³- ceniem i kompetencjami.

Wstêp

W zintegrowanej Europie wspó³pracu- j¹ce przedsiêbiorstwa powinny pos³ugi- waæ siê zunifikowanymi procedurami produkcyjnymi i kontrolnymi, a tak¿e kadr¹ spe³niaj¹c¹ zunifikowane wymaga- nia, dysponuj¹c¹ okreœlonym wykszta³- ceniem i kompetencjami.

Procesy unifikacji maj¹ równie¿ miej- sce w zakresie spawalnictwa i wyra¿aj¹ siê poprzez przyjêcie norm powszechnie stosowanych w Unii Europejskiej. Nor- my te wymagaj¹ stosownego szkolenia i zastosowania odpowiednich kryteriów oceny kompetencji wszystkich szczebli nadzoru procesów spawalniczych, uwa-

¿anych za specjalne. Dotyczy to tak¿e personelu najwy¿szego szczebla nadzo- ru spawalniczego w zak³adach produk- cyjnych, monta¿owych i remontowych stosuj¹cych procesy spawalnicze, a wiêc personelu z wy¿szym wykszta³ceniem technicznym – in¿ynierów spawalników [1]. Pierwsze próby zunifikowania wyma- gañ dotycz¹cych szkolenia i egzamino- wania in¿ynierów spawalników mia³y miejsce wiele lat temu, kiedy zorganizo- wano Europejski Komitet do Spraw Ko- ordynacji w Spawalnictwie (ECCW). Jed- na z grup roboczych tego Komitetu, mia- nowicie Grupa Robocza 2 (WG2), zajê³a siê okreœleniem wymagañ dotycz¹cych szkolenia in¿ynierów spawalników. Wy- niki pracy WG2 opublikowano na ³amach Welding and Metal Fabrication w kwiet- niu 1990 r. [2]. WG2 opracowa³a podsta- wowe za³o¿enia programu szkolenia i wymagañ stawianych in¿ynierom spawal- nikom w Unii Europejskiej. Program szko- lenia obejmowa³ 4 przedmioty o ³¹cznej iloœci 446 godzin, w tym 60 godzin zajêæ praktycznych.

Podstawowy, aktualny do dziœ doku- ment, okreœlaj¹cy minimalne wymagania dotycz¹ce szkolenia, egzaminowania i wydawania œwiadectwa kwalifikacji Eu- ropejskiego In¿yniera Spawalnika, zosta³ zaaprobowany w kwietniu 1998 r. przez Komitet Edukacji i Treningów Europej- skiej Federacji ds. Spawania, £¹czenia i Ciêcia. Wymagania te zosta³y opubliko- wane w lipcu 1998 r. [3].

Obowi¹zuj¹cy obecnie program szko- lenia Europejskich In¿ynierów Spawalni-

ków (EWE) obejmuje 446 godzin szkole- nia, w tym 60 godzin zajêæ praktycznych.

W ogólnych zarysach program tego szko- lenia jest podobny do opracowanego 8 lat wczeœniej przez WG2. Opracowane przez EWF zasady szkolenia spawalników w Europie sprawdzi³y siê w praktyce. W lip- cu 2000 r. Miêdzynarodowy Instytut Spa- walnictwa (IIW) przyj¹³ okreœlony przez EWF standard dotycz¹cy szkolenia in¿y- nierów spawalników, a nastêpnie opubli- kowa³ w paŸdzierniku 2000 r. stosowny dokument okreœlaj¹cy wymagania mini- malne dla Miêdzynarodowego In¿yniera Spawalnika (IWE) [4].

Obecnie programy szkolenia EWE i IWE s¹ identyczne. St¹d, poni¿ej stoso- wana bêdzie tylko terminologia odnosz¹- ca siê do szkolenia EWE.

Charakterystyka szkolenia EWE/IWE

Dokumenty EWF oraz IIW szczegó³o- wo okreœlaj¹ minimalne wymagania do- tycz¹ce szkolenia teoretycznego i prak- tycznego oraz egzaminowania.

Warunki szkolenia wynikaj¹ z przyjê- tych przez EWF z³o¿eñ. Podstawowym za³o¿eniem jest to, ¿e szkolenie zawodo- we w zakresie EWE/IWE mo¿e siê rozpo- cz¹æ po ukoñczeniu przez kandydata stu- diów wy¿szych na poziomie odpowiada- j¹cym studiom in¿ynierskim na jednym z kierunków mechanicznych. Ca³e szkole- nie sk³ada siê z 3 podstawowych segmen- tów (rys.1):

- EWE III – Uzupe³niaj¹ce szkolenie teoretyczne.

Szkolenie zawiera ³¹cznie 446 godzin i obejmuje cztery przedmioty z zajêciami teoretycznymi:

1. Procesy Spawalnicze i Osprzêt (102 godz.),

2. Materia³y i Ich Zachowanie przy Spa- waniu (110 godz.),

3. Konstrukcja i Projektowanie (64 godz.),

4. Wytwarzanie, Stosowane Technologie (110 godz.),

oraz Podstawowy Trening Praktyczny (60 godz.).

EWF umo¿liwia równie¿ rozpoczêcie szkolenia EWE w trakcie koñcowej fazy studiów wy¿szych przy spe³nieniu okre-

œlonych warunków. Podstawowym warun- kiem takiego szkolenia w³¹czonego w tok studiów jest, by programy nauczania by³y spójne z wymaganiami EWF, a ponadto szkolenie odbywaæ siê powino pod kon- trol¹ ANB (Authorized National Body), pe³nionego w Polsce przez Instytut Spa- walnictwa w Gliwicach [5].

System szkolenia i programy nauczania

Zespó³ Spawalnictwa w Katedrze Ma- teria³ów Maszynowych i Spawalnictwa na Wydziale Mechanicznym Politechniki Gdañskiej podj¹³ siê spe³nienia wszyst- kich wymagañ dotycz¹cych w³¹czenia szkolenia EWE w tok kszta³cenia in¿y- nierów i magistrów in¿ynierów dla kie-

Kszta³cenie europejskich i miêdzynarodowych in¿ynierów spawalników

na Wydziale Mechanicznym Politechniki Gdañskiej

- EWE I – Podstawowe szkolenie teore- tyczne,

- EWE II – Podstawowy trening prak- tyczny,

runku spawalniczego w trakcie studiów dziennych i zaocznych.

Spe³nienie wszystkich wymagañ okre-

œlonych przez EWF w Politechnice Gdañ- Rys. 1. Schemat systemu szkolenia EWE.

EWE I – segment 1 szkolenia; EWE II – segment 2 szkolenia; EWE III – segment 3 szkolenia; EP

– egzamin pisemny; EU – egzamin ustny; w za³¹czniku 1 do dokumentu [3] okreœlono warunki

rozpoczêcia szkolenia

skiej nie by³o zadaniem ³atwym. Trud- noœæ polega³a na tym, ¿e uk³ad przedmio- tów wymaganych przez EWF nie przysta- wa³ do stosowanego na Wydziale Mecha- nicznym systemu kszta³cenia. Problem móg³ byæ rozwi¹zany tylko na drodze ewolucji istniej¹cych struktur organiza- cyjno-programowych.

System kszta³cenia na Wydziale Me- chanicznym daje studentom mo¿liwoœæ wyboru:

l

kierunku studiów (np. Mechanika i Budowa Maszyn, Automatyka i Robo- tyka, In¿ynieria Materia³owa – kieru- nek miêdzywydzia³owy),

l

profilu studiów (np. Projektowanie Maszyn, Technologia Maszyn itp.),

l

specjalnoœci (np. Spawalnictwo, In¿y- nieria Materia³owa itp.).

Wszyscy studenci Wydzia³u Mecha- nicznego odbywaj¹ zajêcia z przedmio- tów zwi¹zanych ze spawalnictwem. Jed- nak zakres takiego kszta³cenia uzale¿nio- ny jest od wybranego przez studenta toku studiów.

Specjalistyczne kszta³cenie spawalni- cze prowadzone jest na studiach dzien- nych stopnia magisterskiego na kierun- ku Mechanika i Budowa Maszyn, dla pro- filu Technologia Maszyn i specjalnoœci Spawalnictwo.

W przypadku studiów stopnia in¿y-

nierskiego, specjalistyczne szkolenie spa- walnicze prowadzi siê na studiach dzien- nych i zaocznych dla kierunku Mechani- ka i Budowa Maszyn i profilu Technolo- gia Maszyn. W tym zakresie studenci prze- chodz¹ specjalistyczne szkolenie spawal- nicze w ograniczonym, w stosunku do stopnia magisterskiego, zakresie, realizu- j¹c odpowiednie zadania w tzw. kierunku dyplomowania pod nazw¹ Spawalnictwo.

Ponadto obowi¹zuje zasada, ¿e przedmio- ty zwi¹zane ze specjalistycznym kszta³- ceniem spawalniczym podzielone s¹ na obowi¹zkowe i obieralne. Tematyka przedmiotów obieralnych powi¹zana jest z realizowan¹ przez studenta prac¹ dyplo- mow¹ oraz przysz³ym zatrudnieniem.

W zwi¹zku z powy¿szym, dla spe³nie- nia wymagañ EWF, nale¿a³o tak prowa- dziæ prace modernizacyjne systemu kszta³cenia, aby nie naruszyæ niezmien- nych jego elementów, wypracowanych na Wydziale Mechanicznym oraz w ca³ej Po- litechnice Gdañskiej przez wiele lat. Ko- nieczne by³o zatem przyjêcie okreœlonych zasadniczych uwarunkowañ le¿¹cych u podstaw tych prac. Uwarunkowania te sformu³owano nastêpuj¹co:

l

szkolenie wymagane przez EWF jest wpisane w kszta³cenie szko³y wy¿szej typu uniwersyteckiego,

l

zostaje zachowany uk³ad strukturalny

dla obecnego i planowanego systemu szkolenia, tak dla studiów stopnia ma- gisterskiego, jak i in¿ynierskiego,

l

zostaje zachowany podzia³ przedmio- tów na obowi¹zkowe i obieralne,

l

liczba godzin specjalistycznego kszta³- cenia spawalniczego pozostaje nie- zmienna w uk³adzie poszczególnych semestrów dla przedmiotów obowi¹z- kowych i obieralnych.

Ponadto istnia³y tak¿e dodatkowe uwarunkowania zwi¹zane z: okresem wprowadzenia szkolenia EWE w trakcie studiów, sk³adem osobowym kadry, mo¿- liwoœciami technicznego przygotowania laboratoriów, procedur organizacyjnych wewn¹trz uczelni itp., które nale¿a³o tak-

¿e braæ pod uwagê przy opracowaniu no- wego systemu kszta³cenia spawalników.

W wyniku przeprowadzenia wielostop- niowej, wielop³aszczyznowej analizy okreœlono podstawowe za³o¿enia nowe- go systemu kszta³cenia.

Burzliw¹ dyskusjê wywo³a³ problem realizacji poszczególnych tematów okre-

œlonych wymaganiami EWF. Istnia³y bo- wiem dwie mo¿liwoœci: mo¿na by³o re- alizowaæ poszczególne tematy przypisa- ne okreœlonym przedmiotom w wymaga- niach EWF w ramach ró¿nych przedmio- tów, nawet na ró¿nych semestrach, albo zastosowaæ jednolity system oparty na wymaganych przez EWF przedmiotach i realizowaæ w tych przedmiotach poszcze- gólne tematy. Pierwszy z tych systemów wymaga³by skomplikowanej koordyna- cji treœci wszystkich przedmiotów spawal- niczych. Drugi jest natomiast nieco prost- szy w koordynacji, lecz zak³ada powtó- rzenia niektórych fragmentów treœci na- uczania. Jest to jednak nie do unikniêcia, przyjmuj¹c, ¿e studenci Wydzia³u Mecha- nicznego koñcz¹ sw¹ edukacjê spawalni- cz¹ na ró¿nych poziomach.

Do podstawowych za³o¿eñ nowego systemu mo¿na zaliczyæ nastêpuj¹ce:

l

Na studiach stopnia in¿ynierskiego, dla kierunku dyplomowania Spawal- nictwo, mo¿liwe jest wprowadzenie szkolenia EWE tylko w zakresie jed- nego segmentu, to jest EWE I.

l

Na studiach stopnia magisterskiego, dla specjalnoœci Spawalnictwo, mo¿- liwe jest prowadzenie szkolenia EWE w zakresie dwóch segmentów, to jest segmentu EWE I i EWE II.

l

Nazwy przedmiotów ulegn¹ zmianie i w du¿ym stopniu pokryj¹ siê z nazwa- mi okreœlonymi w wymaganiach EWF.

l

Szkolenie EWE III mo¿liwe jest tylko w formie studium podyplomowego stopnia wy¿szego.

Rys. 2. System szkolenia Europejskich/Miêdzynarodowych In¿ynierów Spawalników (EWE/IWE)

w Politechnice Gdañskiej

l

Dla absolwentów innych kierunków studiów mechanicznych (poza spawal- nictwem) oraz studentów studiów stop- nia in¿ynierskiego szkolenie w zakre- sie segmentów EWE I i/lub EWE II od- bywaæ siê bêdzie w trakcie studium po- dyplomowego stopnia ni¿szego.

l

Czêœæ tematyki, ze wzglêdu na brak stosownego wyposa¿enia techniczne- go, wynikaj¹cego z wymagañ EWF, bêdzie realizowana w ramach wspó³- pracy z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach.

Na rys. 2 przedstawiono przyjêty, ogólny system szkolenia spawalniczego EWE, opartego na kszta³ceniu przebie- gaj¹cym w Politechnice Gdañskiej.

Obecny system kszta³cenia w Politech- nice Gdañskiej opiera siê na tzw. syste- mie Y, oznaczaj¹cym, ¿e kszta³cenie in-

¿ynierskie i magisterskie odbywa siê po- cz¹tkowo wspólnie i uwzglêdnia jedno- lity uk³ad przedmiotów zwany kanonem.

Nastêpnie, szkolenie in¿ynierów i magi- strów in¿ynierów rozdziela siê. W przy- sz³oœci planuje siê kszta³cenie dwustop-

niowe, wpierw na poziomie in¿ynierskim (1

), a nastêpnie na poziomie magister- skim (2

). Proponowany uk³ad szkolenia EWE wpisuje siê w oba te systemy: obec- ny i docelowy (rys. 2). Na schemacie szkolenia przedstawiono równie¿ wyma- gane przez EWF liczba godzin w szkole- niu EWE. Liczba godzin w zasadniczej czêœci realizowana jest w ramach przed- miotów kszta³cenia specjalistycznego, lecz pewna liczba godzin, zwi¹zana z podstawow¹ wiedz¹ in¿yniersk¹ w da- nym przedmiocie EWE, zosta³a przypi- sana przedmiotom podstawowym. Przy- k³adowo, temat nr 2.2 pt. „Badania ma- teria³ów i z³¹czy spawanych” wymaga przedstawienia podstawowych metod ba- dañ materia³ów. Temat ten realizowany jest w ramach przedmiotu Wytrzyma³oœæ Materia³ów. Program szczegó³owy tego przedmiotu zosta³ tak zmodyfikowany, aby tematyka okreœlona przez wymaga- nia EWE w nim siê znalaz³a. W tablicy 1 przedstawiono przedmioty specjalistycz- nego kszta³cenia spawalniczego, uwzglêdniaj¹ce wymagania EWE dla stu- diów na poziomie in¿ynierskim, a w ta- blicy 2 – na poziomie magisterskim. W obu tablicach wyró¿niono przedmioty i liczby godzin zwi¹zane ze szkoleniem EWE. Warto dodaæ, ¿e przedmiot Proce- sy Spawalnicze i Osprzêt w szkoleniu EWE zosta³ w programie kszta³cenia spa- walników podzielony na dwa, to jest:

Procesy Spawalnicze, oraz Urz¹dzenia i Osprzêt Spawalniczy. Koniecznoœæ taka wynik³a z podzia³u przedmiotów na obo- wi¹zkowe i obieralne. Student, który poddaje siê szkoleniu w zakresie EWE w Politechnice Gdañskiej, musi dokonaæ wyboru tego ostatniego przedmiotu, ist- niej¹cego w strukturze jako przedmiot obieralny. Przedmiot pod nazw¹ Stero- wanie Procesami Spawalniczymi prowa- dzony jako laboratorium to nic innego, jak istniej¹cy w wymaganiach EWF Pod- stawowy Trening Praktyczny (segment EWE II).

Sposoby i œrodki szkolenia

W Zespole Spawalnictwa Katedry Technologii Materia³ów Maszynowych i Spawalnictwa powo³ano grupê doœwiad- czonych nauczycieli akademickich posia- daj¹cych dyplomy EWE. Zadaniem gru- py by³o wdro¿enie systemu kszta³cenia specjalistów spawalników, spe³niaj¹cego wymagania okreœlone przez EWF dla EWE. Ca³oœæ zagadnieñ zwi¹zanych z uru- chomieniem szkolenia podzielono na nastêpuj¹ce etapy:

Tablica 1. Program specjalistycznego kszta³cenia spawalniczego z uwzglêdnieniem wymagañ EWE na dziennych studiach magisterskich.

Tablica 2. Program specjalistycznego kszta³cenia spawalniczego z uwzglêdnieniem wymagañ

EWE na dziennych studiach stopnia in¿ynierskiego. Program dla studiów zaocznych ró¿ni siê

tylko umieszczeniem poszczególnych przedmiotów w toku studiów.

1. Analiza mo¿liwoœci realizacji szkole- nia EWE.

2. Przygotowanie alternatywnych kon- cepcji.

3. Dyskusja i wybór koncepcji kszta³cenia.

4. Przygotowanie szczegó³owych progra- mów nauczania z uwzglêdnieniem 5. Zatwierdzenie programów nauczania EWE.

na wszystkich szczeblach organizacyj- nych uczelni: Sekcji Technologicznej Komisji Programowej, Wydzia³owej Komisji Programowej, Rady Wydzia-

³u, Dzia³u Kszta³cenia Politechniki Gdañskiej.

6. Zakupy niezbêdnego wyposa¿enia technicznego

7. Przygotowanie dokmentów systemu [6] i powo³anie Oœrodka Szkolenia Spawalniczego.

8. Uzyskanie akredytacji Oœrodka Szko- leniowego pod nazw¹ “Katedra Tech- nologii Materia³ów Maszynowych i Spawalnictwa – Zespó³ Spawalnictwa”.

9. Rozpoczêcie szkolenia EWE/IWE w ramach studiów stopnia in¿ynierskie- go i magisterskiego.

10. Przygotowanie programów nauczania na Studium Podyplomowym I i Stu- dium Podyplomowym II.

11.Uruchomienie kszta³cenia na studiach podyplomowych.

Obecnie zrealizowano etapy 1 do 9.

Oczywiœcie rozpoczêcie szkolenia Europej- skich/Miêdzynarodowych In¿ynierów Spa- walników nie by³oby mo¿liwe bez uzyska- nia stosownej akredytacji poœwiadczonej certyfikatem (rys. 3). Instytucje akredytuj¹- ce Oœrodek Szkolenia to: Europejska Fede- racja Spawalnicza i Miêdzynarodowy In- stytut Spawalnictwa. W imieniu tych insty- tucji audytu systemu szkolenia dokona³ Instytut Spawalnictwa w Gliwicach.

Warto podkreœliæ, ¿e do wszystkich przedmiotów zawieraj¹cych treœci wyma- gane przez EWF opracowano nowe pro- gramy nauczania, a wyk³ady prowadzo- ne s¹ z zastosowaniem prezentacji multi- medialnych.

Bibliografia

[1] Spawalnictwo -Nadzór spawalniczy – Zadania i odpowiedzialnoœæ. PN-EN [2] Sanders J.: The Welding Engineer in 719 the Single European Market. Welding and Metal Fabrication. Kwiecieñ 1990 r. str. 138-142.

[3] European Welding Engineer. Mini- mum Requirements for the Education, Examination and Qualification. Guidli- ne of the European Federation for We- lding, Joining and Cutting. Doc. EWF 409-06. 01.07.1998. Committee for Education and Training.

[4] Minimum Requirements for the Edu- cation, Examination and Qualifica- tion of Personnel – International We- lding Engineer (IWE). Doc. IAB-002- 2000/EWF-409. IIW Guideline for In- ternational Welding Engineer.

19.10.2000.

[5] Szczok E.: Certyfikacja systemów jakoœci na zgodnoœæ spawalniczego wymaganiami normy PN-EN 729 w zak³adach produkcji spawalniczej.

VI Krajowa Naukowo-Techniczna Konferencja Spawalnicza. Szczecin 2001.

[6] Kozak T.: Oœrodek Szkolenia Europej- skich/Miêdzynarodowych In¿ynierów Spawalników “Katedra Technologii Materia³ów Maszynowych i Spawal- nictwa – Zespó³ Spawalnictwa”. Do- kumenty systemu szkolenia. Politech- nika Gdañska. Gdañsk 2002. Maszy- nopis.

Tomasz Kozak Wydzia³ Mechaniczny

Przedmiot, specyfika, Ÿród³a i znaczenie informacji patentowej

Wprowadzenie

Pojêcia “informacja patentowa” nie na- le¿y interpretowaæ dos³ownie, bowiem wed³ug powszechnie przyjêtego rozumie- nia na informacjê tê sk³adaj¹ siê nie tylko opisy patentowe, lecz wszelkie rodzaje in- formacji, któr¹ mo¿na uzyskaæ z publika- cji narodowych urzêdów patentowych, re- gionalnych i miêdzynarodowych organi- zacji zajmuj¹cych siê szeroko pojêt¹ ochron¹ w³asnoœci intelektualnej, a tak-

¿e innych publikacji dotycz¹cych tych zagadnieñ - ró¿nych wydawców i insty- tucji.

Ze wzglêdu na rodzaj publikacji, in- formacjê patentow¹ przyjêto dzieliæ na:

l

informacjê o rozwi¹zaniach zg³oszo- nych do ochrony na ca³ym œwiecie;

l

informacjê o rozwi¹zaniach (dotycz¹- cych wszystkich rodzajów w³asnoœci intelektualnej, a w szczególnoœci prze- mys³owej), do których przys³uguj¹ pra- wa wy³¹czne (w ró¿nych krajach);

l

wszelkiego rodzaju przepisy, akty nor- matywne dotycz¹ce w³asnoœci intelek- tualnej, zarówno obowi¹zuj¹ce w poszczególnych krajach, jak te¿ kon- wencje i porozumienia miêdzy- narodowe w tym zakresie;

l

ró¿nego rodzaju inne publikacje, opra- cowania, komentarze, poradniki o cha- rakterze informacyjnym, metodycz- nym b¹dŸ popularnonaukowym.

Natomiast ze wzglêdu na treœæ, zawar- toœæ merytoryczn¹ publikacji, z informa- cji patentowej mo¿na wyodrêbniæ:

l

informacjê naukowo-techniczn¹,

l

informacjê prawn¹,

l

informacjê handlowo-ekonomiczn¹, albo inaczej – szeroko pojêt¹ informa- cjê rynkow¹.

Ze wzglêdu na obszernoœæ zagadnie- nia, poni¿szy tekst dotyczy jednak g³ów- nie informacji patentowej rozumianej dos³ownie, jako informacji o rozwi¹za- niach zg³oszonych do ochrony i tych, na które udzielone zosta³y prawa wy³¹czne w postaci patentów.

Zwykle doœæ oczywista dla przeciêt- nego u¿ytkownika jest mo¿liwoœæ uzy- skiwania z literatury patentowej informa- cji naukowo-technicznej, zawartej przede wszystkim w opisach istoty i przyk³adów realizacji rozwi¹zañ, a tak¿e przytacza- Rys. 3. Certyfikat wydany Oœrodkowi Szkole-

nia Spawalniczego przez Miêdzynarodowy In-

stytut Spawalnictwa. Ceryfikat stwierdza, ¿e

oœrodek spe³nia wymagania dotycz¹ce szkole-

nia Miêdzynarodowych In¿ynierów Spawalni-

ków. Oœrodek jest upowa¿niony te¿ do prowa-

dzenia szkolenia Europejskich In¿ynierów Spa-

walników, poniewa¿ wymagania okreœlone dla

Miêdzynarodowego i Europejskiego In¿yniera

Spawalnika s¹ identyczne.

nego w ka¿dym opisie zg³oszeniowym i patentowym wynalazku stanu techniki istniej¹cego w okreœlonej dziedzinie tech- niki. Bardziej profesjonalnie przygotowa- ni u¿ytkownicy informacji patentowej potrafi¹ tak¿e korzystaæ z zawartej w niej informacji prawnej, któr¹ mo¿na uzyskaæ z ró¿nego rodzaju danych bibliograficz- nych, takich jak: daty (zg³oszenia, publi- kacji, badania, udzielenia ochrony), wspó³twórcy rozwi¹zañ i uprawnieni do praw wy³¹cznych, pe³nomocnicy, pierw- szeñstwa konwencyjnej wynikaj¹cej z nich “rodziny patentów”, aktualny stan prawny dotycz¹cy poszczególnych roz- wi¹zañ w ró¿nych krajach.

Natomiast nie zawsze doceniana jest, zw³aszcza w naszym kraju, mo¿liwa do uzyskania z tej literatury informacja handlowa i ekonomiczna. Warto zwróciæ uwagê, ¿e korzystanie z informacji paten- towej umo¿liwia np. dokonywanie ana- liz trendów technologicznych w ró¿nych dziedzinach, przeprowadzanie ekspertyz rynkowych; przewidywanie tzw. “hitów”

rynkowych, pozwala tak¿e œledziæ dzia-

³ania i wyprzedzaæ konkurencjê oraz u³a- twia znajdowanie partnerów do wspó³pra- cy. Przede wszystkim jednak mo¿e byæ

Ÿród³em redukcji kosztów dzia³ania, po- wa¿nych oszczêdnoœci w nak³adach, zw³aszcza na prace naukowo-badawcze, poprzez zapobieganie dublowaniu ju¿

dokonanych rozwi¹zañ, wykorzystywa- nie istniej¹cych rozwi¹zañ i rezultatów prac konkurentów przy projektowaniu w³asnych rozwi¹zañ.

Wynika to przede wszystkim z obo- wi¹zuj¹cego wymogu nowoœci rozwi¹za- nia, na które maj¹ byæ udzielone prawa wy³¹czne. St¹d informacja o postêpach prac naukowo-badawczych nie jest ni- gdzie publikowana przed dokonaniem zg³oszenia do urzêdu patentowego. Je¿e- li w wyniku prowadzonych prac badaw- czo-rozwojowych powstaje nowe rozwi¹- zanie, w³aœciwie dbaj¹ce o swoje interesy firmy b¹dŸ twórcy zwykle “na wszelki wypadek” najpierw dokonuj¹ zg³oszenia do urzêdu patentowego, a dopiero póŸ- niej ujawniaj¹ je w dowolnej postaci.

Wiêkszoœæ urzêdów patentowych doko- nuje, najpóŸniej po 18 miesi¹cach od daty pierwszeñstwa, tzw. og³oszenia o ka¿- dym zg³oszeniu, co umo¿liwia ka¿dej zainteresowanej osobie zapoznanie siê z pe³n¹ treœci¹ opisu zg³oszeniowego, nie- zale¿nie od tego, czy w wyniku postêpo- wania przed urzêdem patentowym zosta- nie udzielona ochrona, czy te¿ nie. W przy- padku udzielenia ochrony, pojawia siê druga publikacja dotycz¹ca tego samego

rozwi¹zania — opis patentowy. Nale¿y przy tym zwróciæ uwagê na fakt, ¿e choæ tylko niektóre rozwi¹zania zg³oszone do ochrony zostaj¹ wdro¿one, to wszystkie one tworz¹ stan techniki.

Szczególn¹ cech¹ ka¿dego opisu zg³o- szeniowego i patentowego jest to, ¿e oprócz szczegó³owego przedstawienia rozwi¹zania, którego dotyczy, zawiera on tak¿e informacje o dotychczasowym sta- nie techniki w danej dziedzinie, najczê-

œciej z podaniem Ÿróde³.

Eksperci znanej miêdzynarodowej sie- ci informacji naukowej i technicznej (nie tylko patentowej) STN (The Scientific &

Technical Information Network) ocenia- j¹, ¿e a¿ 85-90% wiedzy technicznej pu- blikowanej na œwiecie jest dostêpne w lite- raturze patentowej, a równoczeœnie jedy- nie 5-10% informacji znajduj¹cych siê w literaturze patentowej jest publikowane gdziekolwiek poza ni¹. Jednoczeœnie spe- cyfika literatury patentowej, rodz¹ca czê- sto trudnoœci w korzystaniu z jej zbiorów, przejawia siê przede wszystkim w ich li- czebnoœci i znacznym stopniu szczegó-

³owoœci, poniewa¿ poszczególne opisy zg³oszeniowe i patentowe dotycz¹ zwy- kle bardzo w¹skiego zakresu wiedzy. Ob- szernoœæ tych zbiorów ilustruj¹ nastêpu- j¹ce, orientacyjne liczby publikowanych rocznie pozycji literatury naukowo-tech- nicznej w skali œwiatowej:

l

60 tys. czasopism,

l

100 tys. ksi¹¿ek,

l

kilkaset tys. referatów z konferencji,

l

1 mln dokumentów patentowych (w tym — 200 tys. w Europie).

W maju 2000 roku liczba zg³oszeñ opublikowanych przez jeden tylko urz¹d patentowy, a mianowicie Europejski Urz¹d Patentowy (EPO), dzia³aj¹cy od 1978 roku, przekroczy³a 1 milion.

Europejski Urz¹d Patentowy szacuje,

¿e jego eksperci, oceniaj¹c zdolnoœæ pa- tentow¹ zg³oszonych do ochrony rozwi¹- zañ, bazuj¹ na ponad 30 mln dokumen- tów, z czego ponad 25 mln stanowi¹ opi- sy zg³oszeniowe lub patentowe.

Tak ogromna liczba publikowanych w

skali œwiata opisów zg³oszeniowych i pa- tentowych oraz znaczny stopieñ ich szczegó³owoœci wymusza specyfikê gro- madzenia, opracowywania i udostêpnia- nia tej informacji. Najwiêksze zbiory œwia- towej literatury patentowej posiadaj¹ i udostêpniaj¹ w ró¿nej formie krajowe i regionalne urzêdy patentowe oraz orga- nizacje miêdzynarodowe, które s¹ równo- czeœnie wydawcami wiêkszoœci tej litera- tury. W nastêpnej kolejnoœci, w ró¿nych krajach zajmuj¹ siê tym wyspecjalizowa- ne regionalne oœrodki informacji paten- towej, a tak¿e mniejsze czytelnie, zwykle gromadz¹ce zbiory dotycz¹ce okreœlonej dziedziny techniki i/lub okreœlonego kra- ju. Za lidera, zw³aszcza w zakresie upo- wszechniania, uznaæ nale¿y Europejski Urz¹d Patentowy, którego oddzia³ w Wied- niu zajmuje siê wy³¹cznie informacj¹ pa- tentow¹.

Du¿a liczebnoœæ i szczegó³owoœæ zbio- rów tej literatury jest te¿ czêsto przyczy- n¹ trudnoœci w szybkim dotarciu do w³aœciwego dokumentu, co wymusza two- rzenie i ci¹g³e udoskonalanie specjalnych systemów klasyfikacyjnych, a tak¿e d¹-

¿enie do unifikacji opisów publikowa- nych przez ró¿ne kraje i organizacje miê- dzynarodowe, w celu u³atwienia u¿ytkow- nikom korzystania z tej literatury.

Równoczeœnie, zw³aszcza w ostatnich latach, coraz wiêksze znaczenie odgrywa- j¹ automatyzacja i noœniki komputerowe

— zarówno przy produkcji dokumenta- cji Ÿród³owej, jak te¿ przy udostêpnianiu informacji patentowej.

Systemy klasyfikacyjne dla dokumentów patentowych

Narodowe klasyfikacje patentowe za- czê³y powstawaæ ju¿ w XVII wieku (jako pierwsza — klasyfikacja brytyjska w 1623 roku), jednak obecnie straci³y one swe znaczenie wobec opracowania i upo- wszechnienia Miêdzynarodowej Klasyfi- kacji Patentowej (IPC — Intemational Patent Classification), której pierwszy tekst I edycji opublikowany zosta³ 1.10.1969 r. Klasyfikacja ta uaktualniana jest co 5 lat. Od roku 2000 obowi¹zuje jej VII edycja. Przyk³adowy symbol IPC ma postaæ A27B3/12, a jego kolejne elemen- ty oznaczaj¹ kolejne stopnie podzia³u:

pierwsza du¿a litera – dzia³, nastêpu- j¹ca po niej liczba – klasa, kolejna du¿a litera – podklasa i wreszcie dwie liczby rozdzielone ukoœn¹ kresk¹ – grupa, przy czym jeœli po ukoœnej kresce wystêpuj¹ dwa zera – jest to tzw. grupa g³ówna, a je¿eli po ukoœnej kresce jest jakakolwiek inna liczba – jest to tzw. podgrupa, stano-

Najistotniejszymi cechami

Ÿród³owej literatury paten-

towej (publikacje urzêdów

patentowych) s¹ jej pew-

noϾ, rzetelnoϾ, aktualnoϾ

i obszernoϾ.

wi¹ca najni¿szy stopieñ podzia³u. Do po- ziomu grupy g³ównej podzia³ jest hierar- chiczny, a dalej ju¿ nie, tzn. podgrupa mo¿e byæ wydzielona albo bezpoœrednio z grupy g³ównej, albo z innej, wy¿szej od niej hierarchicznie podgrupy. W ten spo- sób podzia³ mo¿e byæ nieskoñczony, tzn.

z ka¿dej podgrupy mo¿na wydzieliæ ko- lejn¹, mniejsz¹ podgrupê o wê¿szym za- kresie. W kolejnych edycjach TPC zwiêk- sza siê liczba podgrup, stanowi¹cych naj- mniejsze jednostki podzia³u: np. w VI edycji by³o ich 67707, a w VII edycji – 69087. Warto zwróciæ uwagê, ¿e w VII edycji pojawi³y siê ju¿ podgrupy “piê- ciocyfrowe” (GO2F 1/13357, GO2F 1/

13363), choæ pocz¹tkowo symbol pod- grupy zawiera³ po ukoœnej kresce jedy- nie dwie cyfry. Powszechne wprowadza- nie symboli IPC przez wszystkie urzêdy patentowe i zaniechanie stosowania kla- syfikacji narodowych jest du¿ym u³atwie- niem dla u¿ytkowników, bowiem obec- nie mo¿na przyj¹æ, ¿e ok. 90% dokumen- tów patentowych publikowanych na

œwiecie zawiera symbole tej klasyfikacji.

W pewnych przypadkach celowa jest znajomoœæ amerykañskiej klasyfikacji patentowej (US PC), poniewa¿ amerykañ- ski urz¹d patentowy (PTO) w dalszym ci¹- gu j¹ stosuje, zaopatruj¹c w jej symbole swoje dokumenty patentowe.

Równoczeœnie, w zwi¹zku z rozwojem komputerowych baz patentowych, przy profesjonalnych badaniach przydatne mog¹ byæ inne systemy klasyfikacyjne, wœród których na szczególn¹ uwagê za- s³uguj¹: specjalny system klasyfikacyj- ny stosowany w komercyjnych bazach pa- tentowych tworzonych przez firmê Der- went, tzw. “Derwent classes” oraz tzw.

“EC classification” (klasyfikacja euro- pejska) – system klasyfikacyjny u¿ywany i rozwijany przez ekspertów Europejskie- go Urzêdu Patentowego (EPO), bazuj¹cy na Miêdzynarodowej Klasyfikacji Paten- towej (IPC), ale nie taki sam. Znajomoœæ systemu klasyfikacyjnego ekspertów EPO staje siê istotna wobec mo¿liwoœci korzy- stania z niego przy poszukiwaniach pro- wadzonych w bazie esp@cenet, udostêp- nianej on-line nieodp³atnie przez Euro- pejski Urz¹d Patentowy. Ogólne zasady stosowania i aktualizowania systemu kla- syfikacji EC s¹ nastêpuj¹ce. Ka¿dy nowy dokument wp³ywaj¹cy do EPO jest prze- sy³any do zbadania przez eksperta, zgod- nie z dziedzin¹, któr¹ siê on zajmuje. Eks- pert bada go i oznacza jednym lub wiêcej symbolem EC – niezale¿nie od tego, czy dokumentowi temu zosta³ ju¿ nadany symbol IPC (Miêdzynarodowej Klasyfi-

kacji Patentowej), czy te¿ nie, i niezale¿- nie od jego genezy. Ka¿dy ekspert mo¿e w ka¿dym czasie tworzyæ nowe symbole EC lub oznaczaæ innymi symbolami EC istniej¹ce dokumenty – w ten sposób dokumenty s¹ stale klasyfikowane, prze- klasyfikowywane, i nawet te najstarsze staj¹ siê ³atwiejsze do wyszukania. Wiêk- szoœæ dokumentów patentowych publi- kowanych na œwiecie w jêzykach angiel- skim, francuskim, niemieckim i holender- skim zosta³o sklasyfikowanych przez eks- pertów EPO wg klasyfikacji EC lub ma ekwiwalent sklasyfikowany w tym syste-

mie. Cech¹ charakterystyczn¹ i bardzo istotn¹ tego systemu klasyfikacyjnego, stosowanego przez ekspertów EPO, jest fakt, ¿e ta sama, jedna wersja klasyfikacji EC stosowana jest do ca³ej kolekcji do- kumentów patentowych, bowiem jeœli ja- kaœ czêœæ tej klasyfikacji jest zmieniana

– przeklasyfikowywane s¹ wszystkie do- kumenty, tak¿e archiwalne. Jednoczeœnie czêste uaktualnianie EC powoduje, ¿e mog¹ byæ do tego systemu wprowadzane nowe klasy i dokumenty “przesuwane” z jednej klasy do innej, odpowiednio do rozwoju technologicznego. Podczas gdy dokumenty sprzed 1968 r. zwykle nie maj¹ symboli IPC, w symbole EC zaopa- trzone s¹ nawet dokumenty od 1920 r.

Przewag¹ systemu EC nad IPC jest rów- nie¿ to, ¿e symbole IPC s¹ nadawane na ca³ym œwiecie, przez ró¿ne krajowe urzê- dy patentowe, a w nich zwykle osoby na- daj¹ce te symbole nie prowadz¹ badañ, tzn. nie u¿ywaj¹ swojej “w³asnej” klasy- fikacji do badañ, podczas gdy symbole EC nadawane s¹ dokumentom patento- wym z ca³ego œwiata przez ekspertów jed- nego urzêdu, specjalizuj¹cych siê w kon- kretnych dziedzinach – st¹d lepsza od- powiednioœæ symboli EC do zawartoœci dokumentu. Ponadto symbol IPC nadany raz przez urz¹d patentowy publikuj¹cy dany dokument nie ulega zmianie, gdy

pojawia siê nowa edycja tej klasyfikacji (5-letni okres jest bardzo “d³ugi” przy szybkich zmianach w rozwoju niektórych dziedzin techniki), a wiêc zale¿y od edy- cji obowi¹zuj¹cej w dacie publikacji oraz metodyki stosowanej przy nadawaniu symboli przez dany urz¹d patentowy.

Miêdzynarodowe normy dla literatury patentowej

Wiod¹c¹ rolê w d¹¿eniu do unifikacji, zw³aszcza w zakresie publikacji opisów patentowych, odgrywa powsta³a w 1967 roku Œwiatowa Organizacja W³asnoœci In- telektualnej (WIPO –World Intellectual Property Organization). Wœród wielu stan- dardów zalecanych do stosowania i zmie- rzaj¹cych do ujednolicenia postaci publi- kacji dokonywanych przez ró¿ne urzêdy patentowe, wymieniæ nale¿y zw³aszcza te normy, które dotycz¹ unifikacji pierwszej strony opisów patentowych, a mianowi- cie:

l

norma WIPO St. 3 dotycz¹ca dwulitero- wego kodu kraju b¹dŸ organizacji, np.

PL, EP, WO, US, GB – norma WIPO St.

9 zawieraj¹ca dwucyfrowe INID-kody do oznaczania danych bibliograficz- nych, np. (li) – numer publikacji, (22)

– data zg³oszenia;

l

norma WIPO St. 16 dotycz¹ca kodów rodzaju dokumentu do oznaczania ró¿- nych poziomów publikacji, o postaci np. Al, A2, BI, przy czym dla wszyst- kich krajów jednakowe jest znaczenie du¿ej litery, natomiast dla ró¿nych kra- jów mo¿e byæ ró¿ne znaczenie cyfr.

Na uwagê zas³uguje te¿ norma WIPO St. 60 dotycz¹ca trzycyfrowych INTD-ko- dów przeznaczonych dla danych bibliograficznych znaków towarowych.

Informacja patentowa na noœnikach elektronicznych

W miêdzyczasie stosowane by³y tak¿e dla tej informacji tzw. mikronoœniki (mi- krofilmy, mikrofisze), jednak¿e nie ode- gra³y one wiêkszej roli w tej dziewania i szybko zaniechano ich stosowania. Wœród noœników elektronicznych wymieniæ mo¿na: taœmy magnetyczne, dyski CD- ROM, pamiêci sta³e, a od niedawna tak¿e dyski DYD. I choæ wiêkszoœæ zbiorów re- trospektywnych znajduje siê ci¹gle na pa- pierze i nadal takie dokumenty Ÿród³o- we, jak oficjalne biuletyny urzêdów pa- tentowych i pe³ne teksty opisów patento- wych (w wielu krajach tak¿e zg³oszenio- wych) publikowane s¹ w postaci papiero- wej, nale¿y spodziewaæ siê stopniowego wycofywania papieru jako noœnika sze- roko pojêtej informacji patentowej.

Dziêki szybkiemu i nie-

zwykle dynamicznemu roz-

wojowi technik komputero-

wych, podstawowy noœnik

informacji patentowej, ja-

kim by³ do niedawna papier,

zacz¹³ byæ wypierany przez

noœniki elektroniczne.

Szczególn¹ rolê wœród noœników do za- pisu dokumentacji patentowej odegra³y w latach dziewiêædziesi¹tych i odgrywa- j¹ nadal dyski CD-ROM, a obecnie za- czynaj¹ byæ wprowadzane dyski DVD.

Europejski Urz¹d Patentowy ocenia, ¿e koszty umieszczania i dystrybucji infor- macji patentowej na CD- ROM’ach s¹ oko³o 100 razy mniejsze, ni¿

na papierze, a objêtoœæ zbiorów na CD- ROM’ach – oko³o 20 razy mniejsza. Dys- ki DVD natomiast, o pojemnoœci 4,7 - 17GB, tj. 8-25 pojemnoœci konwencjonal- nego dysku CD-ROM, choæ z pewnoœci¹ zast¹pi¹ CD-ROM’y, na razie jednak s¹ w porównaniu z nimi zbyt drogie. Warto jed- nak zauwa¿yæ, ¿e na 1 dysku DVD mo¿na umieœciæ np. do 1,2 mln zg³oszeñ paten- towych, w postaci ich danych bibliogra- ficznych i skrótów. Mo¿na wiêc powie- dzieæ, ¿e o ile lata dziewiêædziesi¹te by³y er¹ CD-ROM’ów, obecnie nastêpuje w za- kresie informacji patentowej era DVD i Internetu.

Kolekcje papierowe najczêœciej groma- dzone s¹ w postaci zbiorów uk³adanych wed³ug kraju (urzêdu lub organizacji miê- dzynarodowej) publikacji, a nastêpnie we- d³ug numerów lub symboli klasyfikacyj- nych – obecnie zwykle wg symboli Miê- dzynarodowej Klasyfikacji Patentowej (kolejnych jej edycji). W praktyce wiêc daje to co prawda u¿ytkownikowi mo¿li- woœæ ich przeszukiwania tylko wed³ug tych kryteriów, jednak¿e pewn¹ zalet¹ tych kolekcji, do jakiej przyzwyczajona jest wiêkszoœæ u¿ytkowników, jest mo¿liwoœæ nieco mniej dok³adnego precyzowania i wyboru kryterium, zw³aszcza symbolu klasyfikacyjnego, z uwagi na ³atwoœæ “zaj- rzenia” do “s¹siednich” opisów (np. “w przód i w ty³” klasyfikacji), o symbolach ró¿ni¹cych siê na poziomie podgrupy, czy grupy g³ównej.

Niew¹tpliw¹ zalet¹ kolekcji na noœni- kach komputerowych jest mo¿liwoœæ (co- raz wiêksza, wobec coraz nowoczeœniej- szych narzêdzi programowych) przeszu- kiwania i wybierania z tych zbiorów do- kumentów wed³ug ró¿nych, dowolnych, pojedynczych lub ³¹czonych kryteriów – obecnie najczêœciej ju¿ wszystkich da- nych bibliograficznych, a tak¿e s³ów – z tytu³u, skrótu, a nawet ca³ego opisu, po- niewa¿ nowoczesne œrodki informatyczne umo¿liwiaj¹ indeksowanie danych (s³ów) w ca³ym tekœcie. Efektywne korzystanie z tych baz wymaga jednak szczególnej uwagi, dok³adnoœci i precyzji przy wy- borze kryteriów, przede wszystkim w celu unikniêcia koniecznoœci przegl¹dania

zbyt wielu dokumentów, ale tak¿e w ogó- le dotarcia do w³aœciwego dokumentu.

Nale¿y wiêc pamiêtaæ, ¿e przy korzysta- niu z komputerowych baz patentowych podstawow¹ zasad¹ jest, ¿e im lepiej “za- projektuje siê” i opracuje metodykê pro- wadzenia poszukiwañ i badañ, tym szyb- ciej i tym lepsze oraz pewniejsze uzysku- je siê rezultaty.

Pierwsza komputerowa baza danych z dokumentacj¹ patentow¹ powsta³a w 1972 roku w wyniku powo³ania Miêdzynarodowego Centrum Informacji Patentowej w Wiedniu (dziêki wspó³pra- cy w tym zakresie WIPO i rz¹du Austrii), znanego pod nazw¹ INPADOC (Interna- tional Patent Documentation Center).

Baza ta zawiera³a ujednolicone dane bi- bliograficzne o wynalazkach zg³oszo- nych do ochrony i udzielonych prawach wy³¹cznych z kilkudziesiêciu krajów

œwiata. W 1992 roku administrowanie bazami INPADOC przej¹³ Europejski Urz¹d Patentowy, tworz¹c i ci¹gle rozbu- dowuj¹c (przy wykorzystaniu coraz now- szych œrodków informatycznych) zakres

us³ug w ramach tzw. systemu EPIDOS (Eu- ropean Patent Information and Documentation System).

Ogólnie, wszystkie bazy na noœnikach elektronicznych podzieliæ mo¿na na:

l

bazy bibliograficzne,

l

bazy pe³notekstowe,

l

bazy mieszane.

Generalnie, bazy bibliograficzne s³u-

¿¹ do dokonywania wstêpnej selekcji do- kumentów wed³ug zadanych kryteriów, natomiast bazy pe³notekstowe – do szcze- gó³owej analizy i wyboru konkretnych dokumentów.

Bazy patentowe na dyskach optycznych

Pierwsz¹ CD-ROM’ow¹ baz¹ patento- w¹ by³ dysk z serii ESPACE wydany przez Europejski urz¹d Patentowy w 1989 roku i zawieraj¹cy dane bibliograficzne euro- pejskich zg³oszeñ patentowych. Oprogra- mowanie do tej i nastêpnych baz, pod na-

zw¹ Patsoft, powsta³o we wspó³pracy z francusk¹ firm¹ Jouye i dostarczane by³o u¿ytkownikom oddzielnie, na dyskiet- kach. Seria baz ESPACE (Electronic Sto- rage of Patent Application on CD-ROM by the EPO) szybko zaczê³a siê rozrastaæ i – wyniku wspó³pracy z du¿¹ liczb¹ na- rodowych urzêdów patentowych– na dys- kach optycznych publikowane s¹ opisy patentowe wielu krajów (obecnie roczna produkcja EPO wynosi ponad 200 tys.

dysków). Poza t¹ seri¹, pojawia³o siê tak-

¿e coraz wiêcej innych kolekcji na dys- kach, zawieraj¹cych ró¿nego rodzaju in- formacjê patentow¹, i tak CD-ROM’y sta-

³y siê œwiatowym standardem w przecho- wywaniu i publikowaniu tej informacji.

Wœród wielkiej liczby patentowych baz na CD-ROM’ach, na uwagê zas³ugu- j¹ zw³aszcza:

l

bazy bibliograficzne

- seria ESPACE (ok. 20 ró¿nych kolek- cji):

ACCESS: wszystkie zg³oszenia (udzie- lone patenty) do EPO oraz wszystkie zg³oszenia dokonane w trybie PCT (tzw. zg³oszenia miêdzynarodowe);

BULLETIN: szczegó³owa bibliografia wszystkich zg³oszeñ do EPO, ³¹cznie z ich aktualnym stanem prawnym;

EUROPE: udzielone patenty w kra- jach: UK, NL, BE, LU, CH, PT;

ACCESS PRECES: udzielone patenty w krajach: CS, CZ, SK, HU, PL‚ BG, RO, LT, LV;

- PAJ: japoñskie zg³oszenia patentowe;

- PATOS: dokumentacja niemiecka;

- GLOBALPAT: œwiatowa dokumentacja patentowa w “rodzinach patentów”;

l

bazy pe³notekstowe

- ESPACE WORLD: pe³ne teksty wszystkich opisów zg³oszeñ dokona- nych w trybie PCT;

- ESPACE EP-A: pe³ne teksty wszyst- kich opisów zg³oszeniowych do EPO;

- ESPACE EP-B: pe³ne teksty wszyst- kich opisów patentowych EPO;

- SPACE PRECES: pe³ne teksty opisów patentowych krajów: CS, CZ, SK‚ HU, PL, 86, RO‚ LT‚ LV;

- OSMOS: pe³ne teksty francuskich opi- sów zg³oszeniowych;

- inne kolekcje zawieraj¹ce pe³ne tek- sty dokumentów patentowych wiêk- szoœci krajów œwiata;

l

bazy mieszane

- ESPACE FIRST: pierwsze strony pu- blikacji zg³oszeniowych EPiWO.

Podobnie jak dla publikacji na papie- rze, szczególnie z punktu widzenia u¿yt- kowników tych baz, istotny sta³ siê pro-

Gromadzenie i udostêp-

nianie informacji na ka¿-

dym z noœników komputero-

wych ma swoj¹ specyfikê,

znacznie ró¿ni¹c¹ te kolek-

cje od kolekcji papierowych.

blem unifikacji – w tym przypadku zw³aszcza oprogramowania. I tak, w wy- niku wspó³pracy trzech najwiêkszych urzêdów patentowych – japoñskiego, amerykañskiego i europejskiego, stwo- rzona zosta³a przez firmê Jouye uniwer- salna platforma wyszukiwawcza dla pa- tentowych baz na dyskach optycznych, pod nazw¹ MIMOSA (Mixed Mode So- ftware Application). W lipcu 1999 r. Mi- mosê przyj¹³ dla swoich produktów m.in.

Kanadyjski Urz¹d Patentowy, a ostatnio wydana zosta³a pod tym oprogramowa- niem kolekcja Espace FI, zawieraj¹ca fiñ- skie dokumenty patentowe. Od stycznia 2000 r. wszystkie produkty na dyskach optycznych wydawane s¹ pod tym opro- gramowaniem, przy czym stale jest ono udoskonalane i powstaj¹ kolejne jego wersje (obecnie MIMOSA 4.1 i najnow- sza – MIMOSA 4.15). Istotne jest przy tym, ¿e oprogramowanie to nadaje siê za- równo dla “nowych” dysków, na których dane zapisywane s¹ w tzw. formacie mi- xed-mode (dyski MIMOSA), jak te¿ dla

“starych”, wczeœniej wydanych kolekcji, zawieraj¹cych zarówno postaæ faksymi- low¹ dokumentów, jak te¿ kodowan¹ informacjê tekstow¹ (format Bacon).

Podstawowym formatem dokumentów w bazach danych oraz jêzykiem zapytañ w tych bazach, u¿ywanym przez opro- gramowanie MIMOSA jest tzw. format GTI

– Graphique Text Image. Zapytanie w tym formacie mo¿e dotyczyæ pojedynczego kryterium i jednej lub kilku jego warto-

œci, ale mo¿e tak¿e byæ po³¹czeniem ró¿- nych typów kryteriów i ró¿nych ich warto-

œci. Istotne dla u¿ytkownika jest to, ¿e w kolejnych wersjach Mimosy pozostaje ta sama podstawowa struktura zapytania, niezale¿nie od trybu wyszukiwañ (i tzw.

interfejsu). Zapytanie w formacie GTI mo¿e sk³adaæ siê z dowolnej liczby niezale¿nych segmentów, po³¹czonych operatorami logicznymi (np. AND, OR), a pojedynczy segment ma nastêpuj¹c¹ budowê (sk³adniê):

[kryterium] [operator arytmetyczny]

[wartoϾ].

Informacja patentowa w sieciach komputerowych

– dostêp on-line

Szybki rozwój i coraz wiêksze znacze- nie, jakie w wymianie i udostêpnianiu wszelkiego rodzaju informacji zaczê³y odgrywaæ sieci komputerowe, wœród któ- rych szczególn¹ rolê odgrywa Internet, spowodowa³y, ¿e w sieciach tych zaczê³a byæ tak¿e upowszechniana informacja pa- tentowa. Realizowane jest to niejako

dwutorowo. Z jednej strony sieciowo udo- stêpniane s¹ odp³atnie, opracowywane przede wszystkim przez ró¿ne spe- cjalistyczne komercyjne firmy wydawni- cze, profesjonalne serwisy i us³ugi w za- kresie informacji patentowej, a z drugiej strony – w sieci Internet zaczê³o pojawiaæ siê coraz wiêcej informacji patentowej dostêpnej nieodp³atnie, przygotowywa- nej przez ró¿ne, mniej lub bardziej wiary- godne i profesjonalne firmy i osoby.

O ile wœród informacji patentowej, do- stêpnej w Internecie nieodp³atnie, pocz¹t- kowo dominowa³a, jak czêsto siê j¹ okre-

œla, „informacja o informacji”, to obecnie coraz intensywniej rozwija siê nieodp³at- ne udostêpnianie t¹ drog¹ informacji Ÿró- d³owej, tj. danych bibliograficznych, skró- tów, a tak¿e pe³nych tekstów zg³oszeñ i opisów patentowych. Wiod¹c¹ rolê w tym zakresie odgrywaj¹ europejski i amery- kañski urz¹d patentowy, a w ostatnim cza- sie tak¿e niemiecki urz¹d patentowy.

Wœród w pe³ni profesjonalnych, udo- stêpnianych odp³atnie, bibliograficznych serwisów patentowych, wymieniæ nale¿y przede wszystkim:

l

bazy INPADOC-EPIDOS, a wœród nich:

PFS (Patent Family Seryjce) zawiera- j¹cy podstawowe dane bibliograficz- ne o rodzinach patentów z tym samym pierwszeñstwem – 25 mln dokumen- tów z 60 krajów i organizacji miê- dzynarodowych od 1968 r.;

PRS (Patent Register Seryice) zawiera- j¹cy stan prawny dot. 34 mln dokumen- tów z 20 krajów i 2 organizacji miêdzynarodowych od 1978 r.;

³¹cznie stanowi¹ one najrozleglejsz¹ bazê patentow¹, udostêpnian¹ za po- moc¹ hostów komercyjnych (STN, Qu- estel-Orbit, Dialog, Japio);

l

European Patent Register zawieraj¹- cy wszystkie opublikowane zg³osze- nia EPO i Euro-P CT, ich dane bibliograficzne, proceduralne, stan prawny;

l

WPI, tj. Derwent World Patent Index

– dokumenty i rodziny patentów z ok.

31 krajów: informacje bibliograficzne, rysunki, skróty;

l

PATOLIS – unikatowe Ÿród³o infor- macji bibliograficznych i o stanie prawnym zg³oszeñ dot. wszystkich ro- dzajów w³asnoœci przemys³owej w Ja- ponii (patenty od 1955 r., wzory u¿yt- kowe od 1960 r., inne wzory od 1965 r., znaki towarowe od 1902 r.), przy czym od 1983 r. dostêp do tej bazy jest mo¿liwy za poœrednictwem EPIDOS;

l

ArsPatent – bazy zawieraj¹ce doku-

mentacjê polsk¹:

- zg³oszone wynalazki i wzory u¿ytko- we (dostêp odp³atny),

- zg³oszone i zarejestrowane znaki to- warowe w UPRP na podstawie ustawo- dawstwa krajowego (dostêp odp³atny), - znaki towarowe chronione w Polsce w trybie Porozumienia Madryckiego (do- stêp odp³atny),

- BUP i WUP (ostatnie dwa lata – dostêp nieodp³atny).

Efektywne korzystanie z wiêkszoœci profesjonalnych baz wymaga przyswoje- nia sobie specyficznego, zwykle innego, w zale¿noœci od oferuj¹cej je firmy, jêzy- ka zadawania pytañ.

Natomiast wœród obecnie istniej¹cych internetowych patentowych baz z infor- macj¹ Ÿród³ow¹, o dostêpie nieodp³atnym, tworzonych i udostêpnianych przede wszystkim dla przeciêtnego, mniej profe- sjonalnie przygotowanego u¿ytkownika, za najlepsze i najbardziej wiarygodne uznaæ mo¿na:

l

esp®cenet – kolekcja baz udostêpnia- na przez EPO, w ca³oœci nieodp³atnie, której zapowiedŸ pojawi³a siê jesieni¹ 1998 r., pocz¹tkowo obejmuj¹ca tylko BP i kraje cz³onkowskie konwencji o patencie europejskim, a w obecnej fa- zie udostêpniane s¹ w tej kolekcji dane o dokumentach patentowych z ponad 60 krajów i organizacji miêdzynaro- dowych, na g³êbokoœæ do 1920 r.

wstecz; orientacyjnie, obecnie baza ta zawiera:

- skróty, dane bibliograficzne i pe³ne teksty dokumentów EP,

FR, DE, CH, GB, US, WO,

- skróty i dane bibliograficzne doku- mentów Chin i Japonii,

- tylko dane bibliograficzne dokumen- tów patentowych z 53 krajów i organi- zacji.

Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e od paŸ- dziernika 1999 r. w esp@cenet mo¿na prowadziæ poszukiwania równie¿ wed³ug klasyfikacji EC, a w ostatnim czasie bazy te zosta³y udostêpnione tak¿e z polskim interfejsem;

l

Online European Patent Register (w ramach “epoline”) – dane z rejestrów Europejskiego Urzêdu Patentowego dla wszystkich opublikowanych zg³o- szeñ dokonanych w tym Urzêdzie, za- wieraj¹ce informacje bibliograficzne i aktualny stan prawny;

l

USPTO Databases (Patent Grant and

Patent Application Full-Text and Full-

Page Tmages) – bazy udostêpniane nie-

odp³atnie przez amerykañski urz¹d pa-

tentowy i zawieraj¹ce informacje o

udzielonych patentach US od 1790 r.

oraz zg³oszeniach US publikowanych od l5.03.2001 r.;

l

DEPATISnet – zbiory udostêpniane przez Niemiecki Urz¹d Patentowy, za- wieraj¹ce publikacje patentowe z ca-

³ego œwiata w oryginalnych jêzykach dokumentów;

l

Delphion (Intellectual Property Ne- twork) – Ÿród³o to udostêpnia informa- cjê patentow¹, niestety jedynie w niewielkim zakresie nieodp³atnie, o dokumentach wielu krajów, wœród któ- rych s¹ np.:

- US Text od 1971 r., US Images od 1974 - EP-A Textllmages od 1979 r., EP-B r.,

Text/Images od 1986 r.,

- PCT Text od 1997 r., PCT Images od 1998 r.,

- JP Text/Images od 1994 r.

Zawartoœæ powy¿szych baz ulega ci¹- g³ym zmianom i modyfikacjom, co przy korzystaniu z nich nale¿y na bie¿¹co œle- dziæ.

Trzeba jednoczeœnie pamiêtaæ, ¿e choæ korzystanie z wiêkszoœci nieodp³atnie udostêpnianych baz nie wymaga specjalnego przygotowania i jest stosun- kowo proste, to jednak nie mog¹ byæ one rozwa¿ane jako kompletne, oficjalne Ÿró- d³o informacji patentowej, a poszukiwa- nia w nich nie mog¹ zast¹piæ profesjo- nalnych badañ, na co zreszt¹ wyraŸnie zwracaj¹ uwagê ich dostawcy.

Wybrane adresy internetowe

l

urzêdy patentowe

UP RP www.uprp.pl – Urz¹d Patentowy RP EPO www.european-patent-office.org – Europejski Urz¹d Patentowy

USPTO www.uspto.goy - Amerykañski Urz¹d Patentowy

JPO www.jpo.go.jp – Japoñski urz¹d Pa-

tentowy

RPO (Russian Patent Office) www.rupto.ru

– Rosyjski Urz¹d Patentowy

EAPO www.eapo.org – Euroazjatycki Urz¹d Patentowy

l

bazy patentowe z dostêpem nieodp³at- nym lub czêœciowo nieodp³atnym esp®cenet ep.espacenet.com

USPTO Databases www.uspto.goy/pat- ftlindex.html DELPHION www.del- phion.com

Register ofEuropean Patents www.epoli- ne.org (Rejestry Europejskiego Urzêdu Patentowego,

ArsPatent www.arsingo.pl/arspatent - bazy polskie, dostêp nieodp³atny tylko w niewielkim zakresie

DEPATISnet www.depatisnet.de

l

inne

WIPO www.wipo.org – (Œwiatowa Orga- nizacja W³asnoœci Intelektualnej) JAPIO www.japio.or.jp/welcom2.html Dialog www.dialog.com

STN www. fiz-karlsruhe.de

Questel-Orbit www.questel.orbit.corn Wœród wielu ró¿nych Ÿróde³ informa- cyjnych dostêpnych, w Internecie, warto tak¿e poleciæ witrynê “Patentmen”, uru- chomion¹ w ostatnim czasie z inicjatywy Rady Rzeczników Patentowych Szkó³ Wy¿szych dla potrzeb œrodowisk akade- mickich. Zawiera ona podstawowe infor- macje z zakresu ochrony w³asnoœci inte- lektualnej, w tym tak¿e literatury paten- towej: Patentmen www.patentment.pl

Wykorzystywanie informacji patentowej

Umiejêtne korzystanie z informacji pa- tentowej umo¿liwia i u³atwia:

- poznawanie kierunków i zakresu prac naukowo-badawczych w celu umiejêt- nego wykorzystywanie dokonanych na

œwiecie rozwi¹zañ i zapobiegania du-

blowaniu prac;

- badanie i œledzenie aktualnego œwia- towego rozwoju technologii;

- planowanie i prowadzenie dzia³alno-

œci gospodarczej (ochrona w³asnych rozwi¹zañ i nienaruszanie cudzych praw wy³¹cznych);

- œledzenie kierunków dzia³añ konku- rencji, wyprzedzanie konkurencji przy wprowadzaniu nowych rozwi¹zañ z in- nych krajów, wykorzystywanie rezul- tatów prac konkurentów w tworzeniu w³asnych rozwi¹zañ, co zapewnia mo¿- liwoœæ utrzymywania siê w czo³ówce gry rynkowej;

- znajdowanie partnerów do wspó³pra- - redukcjê kosztów dzia³alnoœci. cy;

Profesjonalne badania prowadzone w literaturze patentowej zwykle mo¿na sprowadziæ do trzech typów:

l

badanie stanu techniki w okreœlonej dziedzinie,

l

badanie zdolnoœci patentowej rozwi¹- zania,

l

badanie czystoœci patentowej rozwi¹- zania.

Poszukiwania “nieprofesjonalne” spro- wadzaj¹ siê natomiast najczêœciej do uzy- skania odpowiedzi na pytania:

l

co robi konkurencja?

l

kto jest w³aœcicielem okreœlonego pa- tentu?

l

co nowego dzieje siê w danej dziedzi- nie techniki?

Anna Kwapich Rzecznik patentowy Biblioteka G³ówna

PS. Skrócona wersja referatu wyg³oszonego przez autorkê na otwarciu Regionalnego Oœrod- ka Informacji Patentowej przy Uniwersytecie

£ódzkim

Nowy rok akademicki na pó³kach ksiêgarnii PG

Pe³n¹ ofertê publikacji uczel- nianych znaleŸæ mo¿na na stro- nie domowej Politechniki Gdañ- skiej:www.pg.gda.pl/wydawnic- twoPG. Zakupiæ je mo¿na w Ksiêgarni PG (Gmach G³ówny, I piêtro, tel. 58/347-16-18), zamó- wiæ listownie (ul. G. Narutowi- cza 11,12, 80-952 Gdañsk) lub poczt¹ elektroniczn¹ (wydaw- nictwo@pg.gda.pl)

Zapraszamy