v?.l ?}
lO'
•
<#
W,9Ine?o \ rlieste Gda?ska?
do Rzeczypospolitej Polskieir
;'f
-', J
;
? i.
',. .... '*
. ,'
..
"
.+
.'
...? ,..
If' i
dotvczacvch stosunk u
." -
("
,-
1
Cz??? IX.
Rok. 1933.
...._ Zebrane i wydane przez ;1?
Biuro Komisarza Generalneao Rzeczypospolitej Polskte] IV Gda?sku
?. ;r
?. i",·
...
,.. "
-
? ?
, ..
".." -?
?
* .
? '.':!(
...
'"
'
..
..? .... -....-
...\
? ...
'
"-? "'-'. '\-
Czcionkami??Drukarni Gda?skiej Tow. Akc. w Gda?sku
Gda?sk. 1934. ,...
;.
'.
vtr
...
+
f"
"
,/
,
Zbiór
dokumentóm urz?dowych
dotvczacvch stosunku
WolneQo Miasta Gda?ska
do Rzeczypospolitej Polskiej
?
Cz??? IX.
Rok 1933.
Zebrane i wydane przez
Biuro Komisarza Generalne?o Rzeczypospolitej Polskiel w Gda?sku
Gda?sk 1934.
c z c i o n k a m i D r u kar n i G d a ? s k i e j T o IV. Ak c. IV G d a ? s k u
"'..
.
...
Drukomeno z polecenia
Ministerstwa Spraw Za?ranicznych
---
Cze?? IX-?. wraz ze skoromidzem elrebetvczno-necaonvm i uwa?ami
zebra? i opracowa? Dr. ROMAN WODZICKI
referendarz Biura Komisarza Generalne?o R. P. TV Gda?sku
r
Dokument Rok 1933.
Nr. 1. Luty
2.
3.
4.
5.
6. Marzec
7.
8.
O. Maj
10. Si crpi c?
11.
12.
13.
14.
15. WrzesieJi.
16.
17.
18.
Spis rzeczy.
Str.
1. Raport P. Edena dla Rady Ligi w sprawie zmiany Umowy Warszawskiej (kontyngenty
przywozowe). 2
1. Raport P. Edena dla Rady Ligi w sprawie kontyngentów towarów znacjonalizowanych. 6
1. Raport P. Edcna dla Rady Ligi w sprawie procedury dotycz?cej action directe. . 7
1. Raport P. Edena dla Rady Ligi w sprawie nominacji Wysokiego Komisarza. 10
7. Pismo Senatu W. M. w sprawie dowodów osobistych w wypadkach zmiany obywa-
telstwa na skutek zam??pój?cia. . 11
1. Protokó? polsko - gda?ski w spr Dwie zastosowania ce? wywozowych. 11
14. Raport P. ]. Simona dla r?ady Ligi w sprawach action directe: Oddzia? Stra?y dla
polskiego rnatcrjalu wojennego na Westerplatte.. 13
14. Raport P. ]. Simona w sprawach action directe: Policja Portu. 16
15. Mcmorjal Komisarza Generalnego R P. dla Wysokiego Komisarza Ligi Narodów
w sprawie statutu prawnego W. M. Gda?ska. 17
5. Pisrno Wysokiego Komisarza do Sekretarza Generalnego Ligi Narodów w sprawie
instrumentów ratyfikacyjnych, paszportów zagranicznych i excquatur dla konsulów
w Gda?sku. 18
5. Pisrno Komisarza Generalnego R P. do Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w spra-
, ,.
o l
wie j. w.
5. Pisrno Prezydenta Senatu W. M. do Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w spra-
wie i. w.
19
20
5. Pismo Wysokiego Komisarza do Sekretarza Generalnego Ligi Narodów w sprawie wy-
korzystania portu gda?skiego przez Polsk? oraz w sprawie traktowania obywateli pol-
skich i innych osób polskiego pochodzenia lub j?zyka na obszarze W. M. Gda?ska, . 21
5. Uk?ad polsko - gdal1ski w sprawie wykorzystania portu gda?skiego przez Polsk?. 22
18. Pismo Wysokiego Komisarza do Sekretarza Generalnego Ligi Narodów w sprawie wy-
korzystania portu gdallskiego przez Polsk? oraz w sprawie traktowania obywateli pol-
skich i innych osób polskiego pochodzenia lub j?zyka na obszarze W. M. Gda?ska. . 23
18. Protokó? polsko - gdaóski w sprawie wykorzystania portu gda?skiego przez Polsk?.. 24
18. Umowa polsko - gda?ska w sprawie traktowania obywateli polskich i innych osób pol-
skiego pochodzenia lub j?zyka na obszarze W. M. Gda?ska, 28
28. Raport P. ]. Simona dla Rady LIgi w sprawie wykorzystania portu gda?skiego przez
Polsk? i traktowania polaków w Gda?sku, 35
Haport P. Edcua dla Rady Ligi w sprawie nominacji Wysokiego Komisarza.
Protokó? polsko - gda?ski dotycz?cy pewnych spraw podatkowych.
Raport P. J Simona dla Rady Ligi w sprawie nominacji Wysokiego Komisarza.
Hezolucja Rady Ligi w sprawie j. w.
39 39 42 46 48 51
19. Pa?dziernika 12.
" 20. 14.
21. 14.
" 22. 26.
23. Listopad
24.
16. Protokó? polsko - gda?ski w sprawie obrotu uszlachetniaj?cego biernego.
21. Okólnik Komisarza Gen. R. P. w sprawie zbiórek publicznych (kwesty).
o
1933 .
•
- 2 --
,
1.
LIGA NARODÓW.
WOLNE MIASTO GDA?SK.
Zmiany Umowy Warszawskiej: Kontyngenty przywozowe,
(Sesja Rady. 1 luty 1933 r.)
P. EDEN przedk?ada nast?puj?cy raport:
I. Rz?d Polski i Senat W. M. Gda?ska za?o?y?y 17 i 30 grudnia 1932 apel od decyzji, wydanej
przez Wysokiego Komisarza Ligi' Narodów w Gda?sku z dnia 20 listopada 1932 r. w sprawie kontyn-
gentów przywozowych. Sprawa ta przed?o?ona zosta?a Wysokiemu Komisarzowi wnioskiem Rz?du
Polskiego z dnia 29 lutego 1932 r. Tekst decyzji Wysokiego Komisarza, apele obu Stron, oraz opinja
udzielona Wysokiemu Komisarzowi przez Komitet rzeczoznawców zakomunikowane zosta?y Radzie.
Wystarczy przeto przedstawi? w krótko?ci przebieg sprawy i przypomnie? brzmienie przeciwnych tez.
II. W dniu 29 luteg'o 1932 r. Rz?d Polski prosi? Wysokiego Komisarza o wydanie, po my?li
art, 39 Konwencji Paryskiej, oraz artyku?u 241 Umowy Warszawskiej, nast?puj?cej decyzji:
"A. Dzia?y I, III i IV (artyku?y 211-214, 2 I8, 219) cz??ci siódmej - gospodarczy przy-
wóz wywóz - Umowy polsko-gda?skiej z 24. 10. 1921 r. s? zniesione.
"B. Cz??? szósta (c?o) tej Umowy uzupe?nia si? nast?puj?c?mi postanowieniami:
1. Pocz?wszy od dnia wydania tej decyzji stosowa? si? b?dzie na obszarze Wolnego
Miasta Gda?ska:
1) Rozporz?dzenie Rady Minis trów z dn. 17. 6. 1925 w sprawie zakazu przywozu
niektórych towarów (Dz. Ust. R P. Nr. 61, poz. 430);
2) Rozporz?dzenie Rady Millistrów z dn. J 1. 7. 1925 w sprawie zakazu przywozu
niektórych towarów (Dz. Ust. R P. Nr. 69, poz. 486);
3) Rozporz?dzenie Rady Ministrów z dn. 10. 2. 1928 w sprawie zakazu przywozu
niektórych towarów (Dz. Ust. R. P? Nr. 15, poz. 113);
•
1.
SOCIETE DES NATIONS.
VILLE LIBRE DE DANTZIG.
Modifications de I'Accord de Varsovie: Contingents d'importation.
Session du Conseil. 1 Ievrier 1933.
M. EDEN sournet lc rapport suivant:
"I. Le Gouvernement polonais et le Gouver nernent de la Ville libre de Dantzig ont interjet?
appel, respcctivcrncnt le 17 et le 30 d?cembre 1932, de la d?cision rcndue par le Haut Commissaire
de la Soci?t? des Nations a Dantzig le 20 novcmbre 1932, concernant la question des contingents
d'importation. Le Haut Comrnissaire avait ?t? saisi de cette question par requete du Gouvernement
polon ais en date du 29 f'?vricr 1932. Le texte de la d?cision du Haut Cornrnissaire et les actes
d'appcl des deux gouvernements, ainsi que l'avis d onn? au Haut Commissaire par le Cornit? d'experts,
ont ?t? comrnuniqu?s au Couseil. II suitit, par co ns?quent, de faire un bref expose du d?veloppernent
de la question et de rappelcr les termes des theses en pr?sence.
•
,,11. Le 29 f?vrier 1932, le Gouvernement polonais a pri? le Haut Commissaire de rendre, co n-
Iorrn?ment a l'article 39 de la Convention de Paris, ainsi qu'a l'article 241 de l'Accord de Varsovie, la
d?cision suivante:
"A. Les sections I, III et IV (articles 211-214,218, 219) de la scptieme partie - impor-
tation et exportation d'ord re ?conornique -- de l'Accord polono-dantzikois du 24 octobre 1921,
sont abolies.
"B. La sixieme partie (Douane) de cet accord est compl?t?e par les dispositions sui-
vantes:
"I. A partir du jour ou sera rendue cette d?cision, seront appliqu?es sur le territoire
de la Ville libre de Dantzig:
,,10 L'arr?t? du Conseil des ministres en date du 17 juin 1925 portant interdiction
d'irnporter certaines marchandises (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, No. 61,
poste 430);
,,2° L'arrete du Conseil des ministres en date du 11 juillet 1925, portant inter-
diction d'importer certaines marchandises (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
No. 69, poste 486);
,,3° L'arret? du Conseil des ministres en date du 10 f?vrier 1928, portant abolition
de l'interdiction d'importer certaines marchandises (Dziennik ,Ustaw Rzeczypospolitej
Polskiej, No. 15, poste 113);
1*
- 3 --
4) Rozporz?dzenie Rady Ministrów z dnia 17. 4. 1929 w sprawie zakazu przywozi?
m?ki pszennej i ?ytniej (Dz. Ust. K P. Nr. 55, poz. 438);
5) Rozporz?dzenie Rady Ministrów z dnia 28. 12. 1929 w sprawie zakazu przywozu
kasz (Dz. Ust. r?. P. Nr. 91, poz. 680);
6) Rozporz?dzenie Rady Ministrów z dnia 13. 6. 1930, w sprawie zakazu przywozu
kleju (Dz. Ust. R. P. Nr. 45, poz. 382);
7) Rozporz?dzenie Rady Mini3trów z dnia 21. 7. 1931, w sprawie zakazu przywozu
nawozów azotowych (Dz. Ust. R. P. Nr. 62, poz. 501);
8) Rozporz?dzenie Rady Ministrów z dn. 3. 11. 1931, w sprawie zakazu przywozu
niektórych towarów (Dz. Ust. R. P. Nr. 98, ,poz. 75);
9) Rozporz?dzenie Rady Ministrów z dnia 21. 12. 1931, w sprawie zakazu przywozu
niektórych towarów (Dz. Ust. R. P. Nr. 111, poz. 865);
jako stanowi?ce CZt;?? sk?adow? ustawodawstwa celnego Rzeczypospolitej Polskicj.
Ograniczenia przywozu i wywozu, istniej?ce na obszarze W. M. Gda?ska na podstawie
ustaw 'gdaI1skich, znosi si? równocze?nie.
2. Gdyby (do dnia wydania d ecyzji) mia?y by? wydane nowe przepisy
prawne w dziedzinie ogranicze? przywozu i wywozu, natenczas wejd? one w ?ycie na obsza-
rze Wolnego Miasta Gda?ska równie? w dniu wydania niniejszej decyzji, o ile nie b?dzie
przewidziany w nich pó?niejszy termin.
3. Polskic przepisy, dotycz?ce ogr anieze? przywozu i wywozu, og?oszone po dniu, w
którym niniejsza decyzja b?dzie wydana, wejd? w ?ycie na obszarze W. M. Gda?ska w tej
samej chwili co na obszarze Rzeczypospulitej Polskiej.
III. Wysoki Komisarz, kieruj?c sit; rozwa?aniami, zawartcrni w 0P1l1JI, której udzieli? zgodnie
z obowi?zuj?c? procedur?, Komitet Rzeczoznawców"). zamianowany przez przedstawiciela Zjednoczo-
nego Królestwa, sprawozdawc? dla spraw dotycz?cych W. M. Gda?ska, jakote? przez przewodnicz?ce-
go Komitetu Ekonomicznego Ligi Narodów, dzia?aj?cych po my?li artyku?u IV Regulaminu procedury
z 11. 6. 1925, wyda? w dniu 20. 11. 1932 r. nast?puj?c? decyzj?:
1. Poniewa? zniesienie reglamentacji przywozu i wywozu gospodarczego, przewidziane
wart. 211-214, 218 i 219 Umowy Warszawskiej i zast?pienie tych postanowie? postanowienia-
mi polskiego ustawodawstwa nie s? potrzebne dla ochrony uprawnionych interesów gospodar-
czych Polski - wniosek polski nie jest uzasadniony.
2. Aby jednakowo? uwzgl?clni? usprawiedliwiona uwa?i Polski i aby pogodzi? w sprawie
kontyngentów gda?skich interesy gospodarcze Gda?ska i Polski, powinna Polska mie? prawo
uczestniczenia w pcrjodyczncrn ustalaniu kontyngentów bdal1skich.
3. a) W razie, gdy obydwie Strony nie doprowadz? w przeci?f,.;l1 miesi?ca do uk?adu w
przedmiocie zastosowania tego prawa, zostanie utworzona Komisja, maj?ca za zadanie ustala?
kontyngenty gda?skie w ramach art. 212 Umowy Warszawskiej. Do tej Komisji wydeleguje
Rz?d Polski i Senat gdaliski równ?, lecz ograiliczon? ilo?? cz?onków. Celem unikm?cia nicdoj?cia
do decyzji Komisji na skutek podzia?u g?us{)w, Strony zwróc? si? do Wysokiego Komisarza
o wyznaczenie do przewodnictwa Komisji neutralnego rzeczoznawc?, którego g?os w razie podzia-
?u zda? b?dzie decyduj?cym.
l) Sk?ad Komitetu by? nasr?pujacy: P. CALMES, cz?onek Najwy?szej Rady gospodarczej belgijsko-luksem-
burskiej, p. FATTINGEH, radca Ministerstwa Skarb II \?T?(?jer i p. NEDERBRAGT, dyrektor w Ministerstwie Spraw
Zagranicznych Holandji.
,,4° L'arret? du Conseil des ministres en date du 17 avril 1929, portant interdiction
dirnporter de la farine de frorncnt et de seigle (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Pol-
skiej, No. 55, poste 438) ;
,,5° L'arr?t? du Conseil des ministres en date du 28 d?ccmbre 1929, portant inter-
diction d'irnportcr du gruau (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, No. 91, poste
680) ;
,,6° L'arr?t? du Conseil des ministres en date du 13 juin 1930, portant interdiction
d'irnporter de la colle (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, No. 45, poste 382);
,,7° L'arr?t? du Conseil des ministres en date du 21 juillct 1931, portant inter-
dietlon d'importer des engrais d'azote (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, No.
62, poste 501);
,,8° L'arret? du Conscil des ministres en date du 3 novembre 1931, porta nt inter-
diction d'irnportcr certalues marchandises (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskicj,
No. 98, poste 75);
,,9° L'arret? du Conseil des ministres en date du 21 d?cernhre 1931, portant inter-
dietlon d'importer certames marchandises (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, No.
111, poste 865);
en tant que formant unc partie constitutive cle la l?gislation douaniere de la R?publique de
Pologne.
.Les restrictions d'importation et d'exportation existant sur lc territoire de la Ville
libre de Dantzig, en vertu des lois dantzikoises, sont abolies en merue ternps.
,,2. Si (jusqu'au jour ou la d?cision sera rcnduc) devaicnt ?tre prornulgu?es dans le
domaine des restrictions dimpor tation er d'cxportation cle nouvclles prescriptions juridiques,
clles elltreraicnt en vigueur sur L..' territoirc cle la Ville li?)re de Dantzig egalemcnt le jour Olt
sera rcnduc la pr?scnte dccision, pour autant qu'un d?lai ult?rieur n'ait ?t? prevu.
,,3. Les prescriptions polon.Jises conccrnant les restrictions d'importation et d'expol-
tation, prol11ulguecs apres le jour OL! 1(1 pr?sente d?cision sera rendue, cntreront en vigueur
sur le territoire de la Ville libre de Dantzig au mcme moment que sur le territoire de la
R?publique de Pologne."
,,111. En s'inspirant des consicl?rations contenues dans l'avis qui lui a ?t? donn?, selon la proce-
dure en vigueur, par un Comit? cl'experts1) nOI11Jl1? par le rcpr?sentant du Royaullle·-Uni, rapporteur au
COllseil pour les questions relatives a la ViJle libre. de Dantzig, et Je pr?sidcnt du COll1it? ?conomique
de la Soci?t? des Nations, agissant en vertu de l'article IV du Rcglemcnt de proc?dure du 11 juin
1925, le Haut COll1missaire a rcndu, le 20 novenibre 1932, la d?cision suivante:
,,1. La supprcssion de la r?glell1entation des importations et exportations ?conom?qucs,
pr?vue aux articles 211 a 214, 218 et 219 de l' Accord de Varsovie, et le rel11placement de ct.:S
dis-positions par celles de la l?gislation ruJonaise n'?tant pas n?cessaires a la sauvegarde des
int?rcts ?conomiques l?gitimes de la Pologne, la requcte polonaise n'cst pas fond?e.
,,2. Toutefois, ']J0ur tcnir compte des observatiol1s justifi?es de la Pologne et pour con-
ciJier, dans la question des contingents dantzikois, les iJ1t?n?ts ?conollliques de Dantzig et ceux
de la Pologne, la Pologne doit avoir le droit de participer a la fixation p?riodique des contil1-
gents dantzikois.
,,3. a) ALI cas OLI lcs del1x parties n'arriveront pas, dans Je c??lai d'un l11ois, a un accord
alI sll.iet de l'exercice de ce droit, il sera cr?? une cOll1mission charg?e de fixer les contin?ellts
dantzikois dans le cadre de J'article 212 de l'Accord de Varsovic. A _ccttc commission, le GOll-
verncmcnt polonais et le S?nat de Dantzig clll?gueront lin nOl11bre ?gal, mais restreint de mem-
bres. Afin d'?viter que la COl11l11ission ne jJuisse, par suite d'un partage de voix, arriver i? des
d?cisions, les parties dcmalllleront au Ha.lt Commissaire de d?signer un expert ncutre po·u la
pr?sidcr et dont la voix, en cas de partagc, emportera la d?cision.
l) Ce comit? ?tait c·ompos? comme suit: M. CALMES, membre du COllseil superieur eco\1omique helgo-luxl'1l1-
hourgeuis, M. FATTINGEH, cO\1seiller au Ministcr? de-; Fin?.U1ces de Hongrie, et M. NEDEHBRAGT, Directeur au
Ministere des Affaires etrangcres des Pays...,Bas.
- 4 -
3. b) Celem okre?lenia ilo?ci kontyngentów przemys?owych Komisja uwzgl?dnia? b?dzie:
l) rynek zbytu czysto gdailski,
2) rynek zbytu w Polsce w tej mierze, jaka wynika z racjonalnego rozwoju pro-
dukcji gdal1skiej z uwzgl?dnieniem wyzyskania mo?liwo?ci gospodarczych, lecz nie wy-
korzystania anormalnych okolicznc?ci,
3) rynek zbytu zagraniczny.
3. c) Komisja kierowa? si<; b?dzie zasad?, ?e ?aden towar kontyngentowy, który nie uleg?
przeróbce, mog?cej mu doda? dostateczn? warto??, nie mo?e by? dopuszczony do Polski i b?dzie
sprawowa? nadzór nad tern, by przy sprzeda?y do Polski towarów kontyngentowych nale?ycie
obrobionych lub przerobionych nie czyniono ?adnych przeszkód.
Wf; wszystkich wypadkach, gdy Komisja b?dzie mia?a powody s?dzi?, ?e towary kon-
tyngentowe dostaj? si? lub mog? si? dostawa? przez nadu?ycie do Polski, zobowi?zana b?dzie
'postara? si? o dostateczne gwarancje, lub na wet odmówi? wogóle lub cz??ciowo kontyngentu,
3. d) Zadaniem Komisji w dziedzinie kontyngentów b?dzie godzi? interesy gospodarcze
gda?skie i polskie i przygotowywa? mo?liwo?? zuiesienia kontyngentów gda?skich.
4. Odno?nie do towarów zakazanych do przywozu do Polski, a wprowadzanych na ob-
szar gda?ski w okresie, który w my?l art. 212 Umowy Warszawskiej mo?e up?yn?? mi?dzy dat?
wej?cia w ?ycie zakazu przywozu na obszar Polski, a dat? jego wej?cia w ?ycie na obszarze
gda?skim, Wolne Miasto b?dzie zobowi?zane uwa?a? je za towary kontyngentowe i ??da? w
mi?dzyczasie od importerów takich samych deklaracyj, jakich si? wymaga przy imporcie towarów
kontyngentowych.
IV. W apelu, przed?o?onym 17 grudnia 1932, Senat Wolnego Miasta prosi, aby decyzja Wyso-
kiego Komisarza zosta?a zmieniona i aby nast?puj? ca decyzja zosta?a wydana:
1. Zwa?ywszy, ?e zniesienie reglamentacji gospodarczego przywozu i wywozu, przewi-
dziane wart. 211-214, 218 i 219 Umowy Warszawskie], jakote? zast?pienie tych postanowie?
przez postanowienia polskiego ustawodawstwa nie s? potrzebne dla ochrony s?usznych interesów
gospodarczych Polski, wniosek polski z 29. 2. 1932 r. nie jest uzasadniony.
2. Zwa?ywszy, ?e artyku? 215 Umowy Warszawskiej z 24. 10. 1921 gwarantuje, w my?l
brzmienia tej Umowy wolny obieg towarów pomi?dzy Gda?skiem a Polska, Rz?d Polski nie
móg?by wymaga? ostemplowania 'gdaI1skich faktur pod pretekstem kontroli przedsi?biorstw gclall-
skich dla zbytu gda?skich towarów z przeznaczeniem dla Rzeczypospolite] Polskiej. Rz?d Polski
nie móg?by równie? wykonywa? nadal kontroli gda?sbch towarów celem upewnienia si? CD do
• ich prawid?owej nacjonalizacji. Poza te 111 , r?z?d Polski nie móg?by nakaza?, ani zaprowadzi?
w polskich magazynach kontrol? towarów przywozowych z Gda?ska do Polski. Wreszcie r?z?d
Polski nie móg?by na mocy polskiego prawa karno-skarbowego poci?ga? do odpowiedzialno?ci
nadal nabywców gda?skich towarów kontyngentowych. Wszcz?te dochodzenia winny by?
'Wstrzymane i arnnestja winna by? udzielona skazanym obywatelom polskim i gda?skim.
V. W apelu, przed?o?onym 30. 12. 1932 L, RZ0d Polski prosi Rade o uniewa?nienie decyzji Wy-
sokiego Komisarza z dnia 20. 1 I. 1932 r., dotycz?ce] polskiego wniosku z 29. 2. 1932 r. w sprawie re-
wizji cz??ci VII. Umowy Warszawskiej i o zast?pienie jej nast?puj?c? rezolucj?:
1. Kontyngenty gda?skie ustalane b?d? pe!jodycznie, drog? rokowa? pomi?dzy Rz?dem
Polskim a W. M. Gda?skiem. Na wypadek braku zgody punkty sporne zostan? przed?o?one
Wysokiemu Komisarzowi, który oznaczy kontyngenty.
2. Przy ustalaniu kontyngentów P' :'ywozowych dla W. M. Gda?ska, uwzgl?dni si<; mo?-
liwo?? zaspokojenia potrzeb w?asne] jego ludno?ci, jakote? przemys?u, rzemios?a i rolnictwa
