El¿bieta HA£AJ
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza
Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Katedra Surowców Energetycznych
al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków e-mail: elzbieta.halaj@gmail.com
Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój nr 2/2012
K¥PIELISKA I OŒRODKI WYPOCZYNKOWE NA PODHALU I NI¯U POLSKIM JAKO PRZYK£ADY BEZPOŒREDNIEGO WYKORZYSTANIA
WÓD GEOTERMALNYCH W POLSCE
STRESZCZENIE
W Polsce wody geotermalne stosowane s¹ g³ównie w ciep³ownictwie oraz w balneorekreacji i balneoterapii.
Wykorzystanie wód geotermalnych w uzdrowiskach i oœrodkach rekreacyjnych stanowi ³¹cznie oko³o 7% bezpo- œredniego wykorzystania, z czego na obiekty balneorekreacyjne przypada oko³o 2,5%. Geotermalne oœrodki balneorekreacyjne, baseny i „aquaparki” zyskuj¹ coraz wiêksz¹ popularnoœæ. W latach 2006–2011 zosta³o od- danych do u¿ytku osiem nowych takich oœrodków. Spoœród nich a¿ piêæ znajduje siê na Podhalu. S¹ to Aqua Park Zakopane, Termy Szaflary, K¹pielisko Geotermalne na Polanie Szymoszkowej, Terma Bukovina w Bukowinie Tatrzañskiej oraz Terma Bania w Bia³ce Tatrzañskiej. Pozosta³e trzy oœrodki znajduj¹ siê na obszarze Ni¿u Polskiego. Nale¿¹ do nich Termy Mszczonów, Termy Uniejów, Geotermia Grudzi¹dz. Kolejne oœrodki s¹ w fazie budowy lub planowania, a ju¿ istniej¹ce oœrodki s¹ rozbudowywane. W artykule przedstawiono podstawowe parametry wód geotermalnych wykorzystywanych w basenach oraz informacje na temat infrastruktury wy- mienionych oœrodków. Podano tak¿e lokalizacje oœrodków, które s¹ planowane.
S£OWA KLUCZOWE
Balneorekreacja, wody geotermalne, Podhale, Ni¿ Polski, wykorzystanie bezpoœrednie
* * *
WPROWADZENIE
W Polsce wykorzystanie bezpoœrednie wód geotermalnych ma miejsce w ciep³ownic- twie – do ogrzewania pomieszczeñ (ponad 90% mocy zainstalowanej), na niewielk¹ skalê w hodowli ryb, uprawach roœlin i suszeniu drewna, do podgrzewania murawy boiska sportowego (Kêpiñska 2011), a tak¿e w balneorekreacji i balneoterapii, gdzie korzysta siê z leczniczych i relaksacyjnych w³aœciwoœci wód geotermalnych. Wykorzystanie wód geoter-
malnych w uzdrowiskach i oœrodkach rekreacyjnych stanowi ³¹cznie oko³o 7% bezpo- œrednich zastosowañ w Polsce, z czego na obiekty balneorekreacyjne przypada oko³o 2,5%
(1,59 MWt mocy zainstalowanej). Pozosta³e 1,5% stanowi¹ ³¹cznie hodowla ryb, ogrze- wanie szklarni oraz suszenie drewna, mniej ni¿ 0,5% przypada na podgrzewanie murawy boiska sportowego w Uniejowie (rys. 1). Sumaryczna wartoœæ mocy zainstalowanej we wszystkich bezpoœrednich zastosowaniach wynosi oko³o 67 MWt (Kêpiñska 2011). Na rysunku 2 przedstawiono liczbê polskich obiektów, które wykorzystuj¹ wody geotermalne w sposób bezpoœredni.
Balneorekreacyjne oœrodki geotermalne, baseny czy te¿ „aquaparki” zyskuj¹ coraz wiêk- sz¹ popularnoœæ. Zainteresowanie konsumentów i przedsiêbiorców w tym sektorze wzrasta w wielu krajach, ostatnio równie¿ w Polsce, gdzie w latach 2006–2011 oddano do u¿ytku osiem nowych oœrodków wykorzystuj¹cych dobroczynne w³aœciwoœci wód geotermalnych.
Spoœród nich a¿ piêæ pracuje na Podhalu. Pozosta³e znajduj¹ siê na obszarze Ni¿u Polskiego, gdzie równie¿ ciesz¹ siê du¿ym zainteresowaniem (rys. 3). Oœrodki takie zdecydowanie przed³u¿aj¹ sezon turystyczny oraz stanowi¹ doskona³e urozmaicenie oferty turystycznych atrakcji regionu. Niektóre istniej¹ce ju¿ oœrodki s¹ rozbudowywane, planowane s¹ tak¿e nastêpne. W tabeli 1 przedstawiono g³ówne parametry wiêkszoœci nowo powsta³ych geoter- malnych oœrodków balneorekreacyjnych w kraju.
O wzrastaj¹cym zainteresowaniu pozyskaniem wód geotermalnych mo¿e œwiadczyæ iloœæ udzielonych koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie ich zasobów w Polsce. Wed³ug stanu na 1 czerwca 2012 r. udzielono ³¹cznie 23 takie koncesje, natomiast 11 koncesji na wydobywanie wód geotermalnych. Wody pochodz¹ce z wiêkszoœci odwiertów, na które zosta³y udzielone koncesje znajduj¹ zastosowanie w oœrodkach balneorekreacyjnych bezpo- Rys. 1. Bezpoœrednie wykorzystanie wód geotermalnych w Polsce (moce zainstalowane w MWt; na podst. Kêpiñska 2011)
Fig. 1. Direct uses of geothermal water in Poland (installed capacities in MWt; based on Kêpiñska 2011)
Rys. 2. Liczba obiektów bezpoœrednio wykorzystuj¹cych wody geotermalne w Polsce [szt]
C – ciep³ownie, BR – baseny rekreacyjne, U – uzdrowiska, OMB – ogrzewanie murawy boiska, HR/SZ/SD – hodowla ryb/szklarnie/suszenie drewna
Fig. 2. Number of geothermal direct use objects in Poland
C – district heating, BR – recreational swimming pools, U – resorts, OMB – heating football playground, HR/SZ/SD – aquaculture/green houses/wood drying
Rys. 3. Lokalizacja geotermalnych oœrodków balneorekreacyjnych w Polsce – pracuj¹cych, w trakcie realizacji i planowanych (2012)
Fig. 3. Location of geothermal balneorecreational centers in Poland – operating, under realization and planned (2012)
œrednio lub po wczeœniejszym wykorzystaniu energii wody geotermalnej w ciep³ownictwie.
Podobny kierunek wykorzystania bezpoœredniego jest rozpatrywany w przypadku nowych inwestycji, gdzie przeprowadzone badania potwierdzi³y odpowiedni¹ temperaturê, co zde- cydowanie polepsza efektywnoœæ wykorzystania takich wód.
PRACUJ¥CE GEOTERMALNE OŒRODKI BALNEOREKREACYJNE – PRZEGL¥D Niecka Podhalañska
W porównaniu z innymi rejonami Polski, niecka podhalañska dysponuje najlepszymi warunkami uzyskania wód geotermalnych ze wzglêdu m.in. na korzystn¹ budowê geolo- giczn¹, wysok¹ temperaturê wody, jej nisk¹ mineralizacjê, wysok¹ wydajnoœæ, odnawial- noœæ z³o¿a. St¹d te¿ nieprzypadkowo w³aœnie w tym regionie dzia³a wiêkszoœæ geoter- malnych oœrodków balneorekreacyjnych w Polsce (Chowaniec 2007).
Historycznie pierwszym by³o k¹pielisko geotermalne na Jaszczurówce, czynne ju¿ w po-
³owie XIX w., gdzie stosowane by³y wody ciep³ego Ÿród³a. Po raz pierwszy wody geo- termalne by³y eksploatowane na Podhalu z odwiertu Zakopane IG-1 od 1963 r. Do 2001 roku woda z otworów Zakopane IG-1 oraz Zakopane 2 zasila³a odkryty basen k¹pielowy. Na- Tabela 1 G³ówne parametry instalacji geotermalnych w Polsce w latach 2010–2011
(na podstawie Kêpiñska 2011)
Table 1 Main parameters of geothermal balneorecreational installations in Poland, 2010–2011
(based on Kêpiñska 2011)
Instalacja Sposób wykorzystania
Max.
wydajnoϾ wody geotermalnej
[m3/h]
Max.
temperatura wody geotermalnej na wyp³ywie
[°C]
Polana Szymoszkowa Zakopane1 Rekreacja/Ciep³ownictwo 80 27
Terma Bukowina Tatrzañska1 Rekreacja/Balneoterapia/Ciep³ownictwo 40 64,5
Termy Uniejów Rekreacja/Balneoterapia/Ciep³ownictwo 30 42
Aqua Park Zakopane Rekreacja 130 36 – 28
Termy Podhalañskie Rekreacja 25 38
Termy Mszczonów Rekreacja 15 32
Geotermia Grudzi¹dz Balneoterapia 20 20
1Bez pompy ciep³a ogrzewaj¹cej obiekty.
tomiast pierwszym nowym k¹pieliskiem z bogat¹ infrastruktur¹ wykorzystuj¹cym wodê geotermaln¹ do celów rekreacyjnych na Podhalu by³ Aqua Park Zakopane. Oœrodek dzia³a od 2006 r. Woda o temperaturze oko³o 30°C wype³niaj¹ca zewnêtrzny basen rekreacyjno- -p³ywacki o powierzchni niemal 400 m2pochodzi ze wspomnianych odwiertów i posiada mineralizacjê oko³o 300 mg/dm3. Obiekt jest równie¿ ogrzewany energi¹ geotermaln¹ (www.aquapark.zakopane.pl).
Drugim oœrodkiem, gdzie wykorzystuje siê wody geotermalne do celów rekreacyjnych jest k¹pielisko geotermalne na Polanie Szymoszkowej. Woda geotermalna z otworu Szymoszkowa GT1 wype³nia to otwarte k¹pielisko od sezonu letniego 2009 roku. Wczeœniej woda w basenie by³a jedynie podgrzewana ciep³em geotermalnym. Temperatura wody w basenie wynosi oko³o 30°C. Jest to woda wodorowêglanowo-chlorkowo-magnezowo- -sodowa. Oprócz infrastruktury k¹pieliska niezwykle istotne jest po³o¿enie na po³udniowych stokach pasma Guba³ówki i piêkny widok na Tatry (http://szymoszkowa.pl).
Oko³o 17 km od Zakopanego znajduje siê kolejny oœrodek balneorekreacyjny – Termy Szaflary (wczeœniej znane jako Termy Podhalañskie). Wykorzystywane s¹ tam wody s¹sia- duj¹cego Zak³adu Górniczego PEC Geotermia Podhalañska SA. Pochodz¹ one z odwiertów Bañska IG-1 oraz Bañska PGP-1, s¹ typu siarczanowo-chlorkowo-sodowo-wapniowego.
Termy dzia³aj¹ od 2008 roku. W oœrodku znajduj¹ siê ca³oroczne baseny, zarówno wew- nêtrzne jak i zewnêtrzne, oraz inne atrakcje (rys. 4). Temperatura wody w basenach wynosi od 30 do 38°C. Dostêpne s¹ tak¿e restauracja oraz hotel (www.termyszaflary.com).
W roku 2008 zosta³ otwarty kompleks rekreacyjno-uzdrowiskowy Terma Bukovina w Bukowinie Tatrzañskiej. Posiada 12 basenów wewnêtrznych i zewnêtrznych, sauny, gabinety spa&wellness oraz czêœæ gastronomiczn¹. Niedawno oddany do u¿ytku zosta³ tak¿e nowy hotel. Temperatura wody w basenach wynosi 28–36°C. Oœrodek korzysta z odwiertu Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1. Pochodz¹ca z odwiertu woda jest typu siarczanowo- -chlorkowo-wapniowo-sodowego o mineralizacji 1,5 g/dm3(www.termabukowina.pl).
Po³o¿ona u podnó¿a stoku narciarskiego Terma Bania w Bia³ce Tatrzañskiej jest
„najm³odszym” geotermalnym obiektem balneorekreacyjnym na Podhalu. Cech¹ charakte- rystyczn¹ otwartego w czerwcu 2011 r. oœrodka s¹ „zielone dachy” – pokryte roœlinnoœci¹ dachy w formie pagórków nawi¹zuj¹ce do kszta³tu okolicznych wzniesieñ. Dziêki odpo- wiedniemu usytuowaniu z poszczególnych wnêtrz obiektu widoczne s¹ Tatry Wysokie.
Przewidziano dalsz¹ rozbudowê oœrodka o hotel z funkcj¹ spa&wellness, który bêdzie dysponowa³ 200 miejscami oraz czêœci¹ basenow¹. Wykorzystywana w Termie Bania woda geotermalna, sodowo-wapniowo-siarczanowo-chlorkowa pochodzi z odwiertu Bia³ka GT-1 z g³êbokoœci oko³o 2500–2700 m. Woda posiada mineralizacjê 1,786 g/dm3, natomiast jej temperatura na wyp³ywie wynosi 73°C.
W zale¿noœci od potrzeb klientów oœrodek o powierzchni ponad 8,5 tys. m2podzielono na strefy, gdzie mo¿na siê relaksowaæ w Strefie G³oœnej, Strefie Cichej, Saunarium oraz Instytucie Spa&Wellness. W Strefie G³oœnej oprócz basenów wype³nionych wod¹ o tem- peraturze oko³o 34°C znajduj¹ siê wodne atrakcje dla najm³odszych, w tym m.in. zje¿- d¿alnie, karuzele wodne, armatki i kaskady oraz sztuczna fala. W Strefie Cichej relaks
zapewnia wype³niaj¹ca baseny oraz jacuzzi woda geotermalna o temperaturze 36 lub 40°C.
Skorzystaæ mo¿na równie¿ z 6 saun znajduj¹cych siê w Saunarium (sauny: parowa, sucha, sucha z piecem do naparów, zewnêtrzna sauna Bania oraz saunarium), a tak¿e z kabin relaksacyjnych z promieniami UVB i UVC oraz basenów z wod¹ o temperaturze 36°C oraz z przeznaczon¹ do ch³odzenia wod¹ o temperaturze 24°C. Us³ugi pielêgnacyjne, rehabilita- cyjne oraz rewitalizacyjne s¹ wykonywane w czêœci spa&wellness (www.termabania.pl).
Ni¿ Polski
Na Ni¿u Polskim dzia³aj¹ obecnie trzy oœrodki wykorzystuj¹ce wodê geotermaln¹ do celów rekreacyjnych. Jako pierwsze zosta³y oddane do u¿ytku baseny geotermalne w Gru- dzi¹dzu w 2007 roku. Rok wczeœniej rozpoczê³a dzia³anie piramida z tê¿ni¹ solankow¹ oraz grota solankowa. Geotermia Grudzi¹dz oferuje baseny z solank¹ geotermaln¹, piramidê z tê¿ni¹, gabinety balneoterapii, krioterapii i masa¿u oraz saunê. Cztery baseny wype³nione s¹ solank¹ o ró¿nym stê¿eniu, której temperatura waha siê od 32 do 36°C. Wykorzystywana jest 7,9%. solanka chlorkowo-sodowa, jodkowo, ¿elazista, która wydobywana jest otworem Grudzi¹dz IG-1 w miejscowoœci Marusza (Krawiec 2009). W planach jest m. in. rozbudowa basenów i budowa placu dla samochodów typu kamper (www.geotermiagrudziadz.pl).
Geotermalny kompleks basenowy Termy Mszczonów zosta³ oddany do u¿ytku w 2008 r.
Udostêpniona otworem Mszczonów IG-1 woda ma temperaturê 42,5°C. Jest to woda s³odka, której mineralizacja wynosi zaledwie oko³o 430 mg/dm3. Wydajnoœæ wody z otworu wynosi 55 m3/h. Woda z tego otworu jest tak¿e wykorzystywana w ciep³ownictwie; oko³o 35%
ciep³a dostarczanego mieszkañcom Mszczonowa w sezonie grzewczym pochodzi z wody geotermalnej. Termy oferuj¹ m. in. zewnêtrzny ca³oroczny basen po³¹czony kana³em z basenem wewnêtrznym równie¿ wype³nionym surow¹ wod¹ geotermaln¹ o temperaturze 32–34°C; basen rekreacyjny z uzdatnion¹ wod¹ geotermaln¹ o temperaturze 30–32°C, gdzie znajduje siê kompleks zje¿d¿alni i inne atrakcje wodne; basen sportowy oraz brodzik dla dzieci. W sezonie letnim mo¿na korzystaæ z pla¿y trawiastej z boiskami do siatkówki, natomiast w zimowym – ze sztucznego lodowiska. Obecnie trwaj¹ prace zwi¹zane z II.
etapem rozbudowy Mszczonów. Ich zakoñczenie i uruchomienie planowane jest na 2012/2013 r. Na powierzchni oko³o 2 ha powstanie kompleks hotelowo-gastronomiczny z czêœci¹ konferencyjno-szkoleniow¹, sportow¹ i odnowy biologicznej, z dwoma restaura- cjami, wewnêtrznymi basenami k¹pielowymi itp. Instalacje bezpoœredniego wykorzystania wód i energii geotermalnej w Mszczonowie s¹ nadal rozbudowywane – realizowana jest budowa drugiego stopnia sch³adzania wody w ciep³owni geotermalnej, planuje siê te¿ m.in.
podgrzewanie murawy boiska sportowego. Planowane jest tak¿e udostêpnienie wody geo- termalnej nowym inwestorom w celu jej zastosowania w produkcji rolno-spo¿ywczej (Kurek 2011).
Termy Uniejów zosta³y otwarte równie¿ w 2008 r. (rys. 5). Wykorzystywana w tym oœrodku woda geotermalna chlorkowo-sodowa wydobywana jest otworem PIG/AGH-2. Jej temperatura w trzech nieckach basenowych waha siê od 25 do 36°C w zale¿noœci od pory
roku. Dodatkowo dostêpny jest tak¿e zespó³ saun. W Uniejowie prowadzona jest rozbudowa instalacji geotermalnych – istniej¹cy ju¿ obiekt termalno-basenowy zosta³ ostatnio po- wiêkszony o nowe baseny kryte i otwarte oraz zespó³ odnowy biologicznej (m.in. kabiny saunowe, baseny zimne i gor¹ce), zewnêtrzny taras do opalania, pomieszczenia gastronomii, klubu sportowego i krêgielni. Po³¹czenie geotermalnych basenów krytych z otwartymi umo¿liwia funkcjonowanie oœrodka przez ca³y rok. Planowana jest tak¿e budowa hotelu spa&wellness oraz nowoczesnego kompleksu rehabilitacyjno-rekreacyjnego.
Ciep³o odzyskiwane z wody geotermalnej wykorzystywane od 2001 r. ogrzewa niemal 70% budynków w mieœcie. Na ciep³owniê Geotermii Uniejów Sp. z o.o. sk³adaj¹ siê bloki:
geotermalny, kot³y na biomasê (dzia³aj¹ce g³ównie jako szczytowe Ÿród³o ciep³a) oraz blok awaryjny (olejowy). Woda geotermalna ogrzewa tak¿e murawê boiska sportowego. Pla- nowana jest ponadto budowa elektrociep³owni hybrydowej wykorzystuj¹cej ciep³o wody geotermalnej oraz energiê uzyskan¹ ze spalania biomasy do produkcji pr¹du w obiegu organicznym Rankine’a, ORC (Sapiñska-Œliwa, Kurpik 2011).
OŒRODKI BALNEOREKREACYJNE W TRAKCIE REALIZACJI
Obok ju¿ pracuj¹cych, w trakcie realizacji jest kilka nastêpnych geotermalnych oœrod- ków balneorekreacyjnych – szeœæ na Ni¿u Polskim, a jeden w Karpatach Zewnêtrznych.
W sk³ad otwartych w paŸdzierniku 2011 r. Term Maltañskich (rys. 6) wchodz¹ dwa baseny sportowe, jedenaœcie basenów rekreacyjnych, szeœæ zje¿d¿alni oraz sauny, ³aŸnie, tê¿nia i grota solna. Obecnie trzy baseny wype³nione s¹ wod¹ „nie-geotermaln¹” o odpo- wiednio dostosowanym sk³adzie chemicznym. Docelowo do koñca 2012 roku baseny ma wype³niaæ woda geotermalna z odwiertu Swarzêdz IGH-1 bêd¹ca oko³o 2%. solank¹, której temperatura na wyp³ywie wynosi oko³o 42°C (Biernat i in. 2011). Budowa kompleksu rekreacyjno-sportowego Termy Maltañskie wraz z zespo³em hotelowym by³a wymieniana jako istotna z punktu widzenia organizacji Euro 2012 w Za³¹czniku Rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie wykazu przedsiêwziêæ Euro 2012 (Dz.U.10.8.52).
Kolejny oœrodek powstaje w Poddêbicach (rys. 7). Woda uzyskana z odwiertu Poddê- bice GT-2 jest typu wodorowêglanowo-sodowo-wapniowego i posiada temperaturê 72°C.
Jej niska mineralizacja rzêdu 450 mg/dm3sprawia, ¿e nadaje siê do spo¿ycia. Wydajnoœæ otworu wynosi 115 m3/h wody, której wydobywanie odbywa siê w systemie jednootwo- rowym (Biernat i in. 2011). Zagospodarowanie wody geotermalnej w sposób bezpoœredni bêdzie obejmowa³o ciep³ownictwo oraz balneoterapiê i rekreacjê, jej ciep³em ogrzane bêd¹ tak¿e niektóre budynki u¿ytecznoœci publicznej oraz murawa boiska sportowego. Planuje siê utworzenie Centrum Rehabilitacji i Rekreacji Balneologicznej, w sk³ad którego wejdzie zespó³ rehabilitacyjno-leczniczy oraz zaplecze hotelowo-gastronomiczne i studio fitness.
W Centrum powstan¹ baseny geotermalne z biczami wodnymi oraz miejscami do indywi- dualnych zabiegów hydroterapeutycznych, kinezyterapii i fizjoterapii. Co wiêcej – Szpital
Powiatowy posiada oddzia³ przystosowany do balneoterapii z zastosowaniem wód geoter- malnych, a w pobli¿u miasta wystêpuj¹ z³o¿a borowiny o leczniczych w³aœciwoœciach, które zamierza siê stosowaæ wraz z wod¹ geotermaln¹ do zabiegów leczniczych. W lipcu 2011 r.
gmina Poddêbice przeprowadzi³a pilota¿owy program wykorzystania wód geotermalnych w rekreacji – otwarte zosta³o k¹pielisko zewnêtrzne, w którym temperatura wody w base- nach wynosi oko³o 29–32°C (www.gmina.poddebice.pl).
Geotermalne inwestycje w Kleszczowie bêd¹ obejmowa³y cele ciep³ownicze i rekrea- cyjne. W ostatnich latach wykonano w tej miejscowoœci dwa otwory geotermalne. Ujêta nimi woda posiada mineralizacjê rzêdu 6 g/dm3, jej temperatura wynosi 52°C (Biernat i in. 2011).
Z geotermalnego ogrzewania korzystaæ bêdzie szko³a, internat, hala gimnastyczna, czêœæ spor- towa kompleksu sportowo-dydaktycznego SOLPARK oraz hotel. W pobli¿u kompleksu SOL- PARK usytuowane bêd¹ natomiast k¹pieliska geotermalne. Dla dzieci wybudowana zostanie dodatkowa atrakcja w postaci sztucznej góry z wyci¹giem orczykowym i mini-golfem.
Wœród samorz¹dów z pó³nocnej czêœci Polski jednym z zainteresowanych wykorzy- staniem wód geotermalnych do celów balneorekreacyjnych jest powiat lidzbarski. Pro- jektowane Termy Warmiñskie, których ukoñczenie planuje siê na grudzieñ 2013 r., bêd¹ czerpaæ wodê o temperaturze oko³o 20°C i mineralizacji oko³o 20 g/dm3 z nowego odwiertu Lidzbark Warmiñski GT-1. Woda pochodziæ bêdzie z utworów dolnej jury (Biernat i in. 2011). Przewiduje siê wykorzystanie jej ciep³a przy zastosowaniu pomp ciep³a. W sk³ad Term wchodziæ bêd¹ m.in. baseny z wod¹ o temperaturze 27–36°C, sauny, kompleks hotelowo-gastronomiczny, zaplecze odnowy biologicznej i rekreacji
(www.powiatlidzbarski.pl).
W pó³nocno-zachodniej czêœci miasta Gostynin zostan¹ usytuowane Termy Gosty- niñskie. Na powierzchni oko³o 17 ha powstanie hotel z czêœci¹ komercyjn¹ oraz czêœci¹ obejmuj¹c¹ rekreacjê wodn¹, balneoterapiê oraz rehabilitacjê i kosmetologiê. W sk³ad Term bêdzie wchodziæ hotel, lokale gastronomiczne, klub nocny z bowlingiem, sale wystawowo- -imprezowe, balneoterapia, fitness w ramach czêœci SPA, minigolf, lodowisko sezonowe, tê¿nie solankowe i inne obiekty. Oprócz Term planowane jest uruchomienie Ponadregio- nalnego Centrum Turystyki, Balneologii, Wypoczynku, Rozrywki oraz Rekreacji.
Energia wód geotermalnych wydobywanych z otworu Gostynin GT-1 zostanie najpierw wykorzystana do ogrzania obiektów (temperatura wody na wyp³ywie wynosi 82°C (Biernat i in. 2011), a nastêpnie przeznaczona do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych tym bardziej, ¿e posiada w³aœciwoœci lecznicze (jest to 11,4% woda geotermalna typu chlor- kowo-sodowego) (www.gostynin.pl).
W Piasecznie woda wydobywana z wykonanego w 2011 r. otworu Piaseczno GT-1 bêdzie stosowana w obiektach Geotermii Warszawskiej Sp. z o.o. Pos³u¿y do celów balneo- terapeutycznych i rekreacyjnych oraz do ogrzania samego oœrodka i pobliskich obiektów (Biernat i in. 2011). Dotychczas w pobli¿u Warszawy nie by³o du¿ego oœrodka rekreacyj- nego o takim typie i rozmachu, jaki zaoferuj¹ geotermalne obiekty w Piasecznie – na po³udniowym obrze¿eniu stolicy, bêd¹ atrakcyjnym miejscem wypoczynku dla mieszkañ- ców tej najwiêkszej w kraju aglomeracji miejskiej.
Wœród oœrodków w trakcie realizacji przewa¿aj¹ obecnie te, które usytuowane s¹ na obszarze Ni¿u Polskiego. Trwaj¹ tak¿e prace nad potwierdzeniem zasobów i parametrów wody geotermalnej, któr¹ planuje siê zagospodarowaæ w oœrodku rekreacyjnym w Porêbie Wielkiej w pobli¿u Rabki (Karpaty zewnêtrzne). Badania w latach siedemdziesi¹tych wykaza³y, ¿e temperatura wody na wyp³ywie wynosi³a 42°C przy wydajnoœci oko³o 12 m3/h.
Woda reprezentowa³a typ chlorkowo-wodorowêglanowo-sodowy z zawartoœci¹ bromu, jodu i boru (Poprawa i in. 1975).
PLANOWANE GEOTERMALNE OŒRODKI REKREACYJNE W POLSCE
Oprócz projektów, które s¹ ju¿ realizowane, planowane s¹ kolejne geotermalne oœrodki balneorekreacyjne w ró¿nych miejscowoœciach w kraju (rys. 3), a stan przygotowania i realizacji projektów jest ró¿norodny. Oœrodki takie planuje siê m.in. w Bañskiej Ni¿nej – mo¿e tam powstaæ drugi ju¿ oœrodek rekreacyjny korzystaj¹cy z wody geotermalnej sch³o- dzonej w wymiennikach ciep³owni PEC Geotermia Podhalañska SA. W Tarnowie Pod- górnym planuje siê wykorzystanie wód geotermalnych ujêtych odwiertem Tarnowo Pod- górne GT-1 do celów rekreacyjnych, a mo¿e tak¿e leczniczych w kompleksie basenowym (prawdopodobnie równie¿ ogrzewanym ciep³em geotermalnym). Z kolei woda geotermalna z odwiertu Trzêsacz GT-1 (w znanej miejscowoœci o tej samej nazwie nad brzegiem Ba³tyku) o przewidywanej temperaturze 32°C bêdzie wykorzystywana w celach balneo- rekreacyjnych, natomiast do ogrzewania kompleksu rekreacyjno-wypoczynkowego prze- widuje siê zastosowanie pomp ciep³a (Biernat i in. 2011). Na uwagê zas³uguj¹ tak¿e plany wykorzystania wód leczniczych o wysokiej temperaturze dochodz¹cej do 90°C na wyp³ywie w Termach Cieplice, gdzie wykorzystane zostan¹ ju¿ istniej¹ce otwory. Projekt zak³ada powstanie Term Cieplickich – Dolnoœl¹skiego Centrum Rekreacji Wodnej jako ca³orocz- nego kompleksu basenowo-rekreacyjnego (www.cieplice.pl). W gminie Jaworze prze- widuje siê budowê kompleksu, który po³¹czy funkcje oœrodka leczniczego, rehabilita- cyjnego i rekreacyjnego. Bêdzie on korzysta³ z uznanych za lecznicze wód geotermalnych stwierdzonych w otworach Jaworze IG-1 i Jaworze IG-2 (Bylok 2011). Kolejnym pod- miotem zainteresowanym rekreacyjnym wykorzystaniem wód geotermalnych jest Gmina Olsztyn ko³o Czêstochowy, gdzie na gminnych terenach inwestycyjnych ma powstaæ Aquapark Jurajski (Kucharski 2011). W Celejowie w województwie lubelskim planowane jest centrum rekreacyjno-lecznicze pod nazw¹ Termy Lubelskie. Nastêpne inwestycje s¹ mo¿liwe do realizacji m.in. w Poroninie oraz Chocho³owie – wydano ju¿ koncesje na eksploatacjê wód geotermalnych, które maj¹ charakter wód leczniczych (www.mos.gov.pl).
Zainteresowanie termami wydaje siê nie s³abn¹æ. Po pierwszych sukcesach k¹pielisk geotermalnych rozwa¿ane s¹ kolejne inwestycje.
PODSUMOWANIE
Wykorzystanie wód geotermalnych w balneorekreacji nale¿y, obok ciep³ownictwa, do bardzo atrakcyjnych i noœnych kierunków ich zastosowania w naszym kraju. Œwiadczy o tym fakt, ¿e w ci¹gu ostatnich kilku lat oddawane by³y do u¿ytku nowe geotermalne oœrodki balneorekreacyjne znajduj¹ce siê na obszarze Podhala i Ni¿u Polskiego. Powsta³o osiem kompleksów geotermalnych, które w wiêkszoœci ju¿ myœl¹ o rozbudowie swojej infra- struktury. Siedem obiektów jest w trakcie realizacji, kolejnych co najmniej dziewiêæ obiek- tów jest w fazie planowania. Baseny geotermalne odgrywaj¹ i mog¹ odgrywaæ wa¿n¹ rolê w tzw. kaskadowym zastosowaniu wód geotermalnych, gdzie najwy¿sze temperatury s¹ przeznaczane najczêœciej dla ciep³ownictwa, a nastêpnie kierowane do wykorzystania w in- nych celach (w tym m. in. balneorekreacji, ogrzewania murawy boisk, itd.) wymagaj¹cych ni¿szych temperatur stosowanych wód.
Rys. 4. Basen zewnêtrzny – Termy Szaflary (fot. B. Czopek)
Fig. 4. Outdoor swimming pool – Termy Szaflary (photo B. Czopek)
Rys. 5. Basen zewnêtrzny – Termy Uniejów (fot. www.termyuniejów.pl)
Fig. 5. Outdoor swimming pool – Termy Uniejów (photo www.termyuniejów.pl)
Rys. 6. Termy Maltañskie w Poznaniu (fot. P. Wagner dla Term Maltañskich) Fig. 6. Termy Maltañskie in Poznañ (photo P. Wagner for Termy Maltañskie)
LITERATURA
BIERNAT H., KAPUŒCIÑSKI J., NOGA B., MARTYKA P., 2011 — Przegl¹d realizowanych i planowanych projektów wykorzystania wód i energii geotermalnej na Ni¿u Polskim. Materia³y III. Ogólnopolskiego Kongresu Geotermalnego, L¹dek Zdrój (CD).
BYLOK Z., 2011 — Geotermia i balneologia realn¹ szans¹ rozwoju gmin. Odnawialne Ÿród³a energii czynnikiem rozwoju miasta. Gmina Jaworze. Prezentacja z II Europejskiego Kongresu Gospodarczego, Katowice 16–18.05.2011 r.
CHOWANIEC J., 2007 — Niecka Podhalañska – najbardziej perspektywiczny zbiornik wód termalnych w Pol- skich Karpatach. Wspó³czesne Problemy Hydrogeologii, 931–938
KÊPIÑSKA B., 2010 — Geothermal Energy Country Update Report from Poland, 2005–2009. Proceedings World Geothermal Congress 2010, Bali, Indonesia, 25–29 April 2010.
KÊPIÑSKA B., 2011 — Energia geotermalna w Polsce – stan wykorzystania, perspektywy rozwoju. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój. 1–2, 7–18.
Rys. 7. Wizualizacja planowanego centrum balneorekreacyjnego w Poddêbicach (arch. Geotermia Poddêbice)
Fig. 7. Visualization of balneorecreation center in Poddêbice (arch. Geotermia Poddêbice)
KRAWIEC A., 2009 — Wody termalne w rejonie Grudzi¹dza. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój, 2, 81–88.
KUCHARSKI T., 2011 — Geotermia i balneologia realn¹ szans¹ rozwoju gmin. Odnawialne Ÿród³a energii czynnikiem rozwoju miasta. Geotermia w Gminie Olsztyn. Prezentacja z II Europejskiego Kongresu Gospo- darczego, Katowice 16–18.05.2011 r.
KUREK J., 2011 — Geotermia i balneologia realn¹ szans¹ rozwoju gmin. Odnawialne Ÿród³a energii czynnikiem rozwoju miasta. Gmina Mszczonów. Prezentacja z II Europejskiego Kongresu Gospodarczego, Katowice 16–18.05.2011 r.
POPRAWA D., BURTAN J., JASIONOWICZ J., 1975 — Dokumentacja hydrogeologiczna podziemnych wód mineralnych z utworów paleogenu – otwór Rabka IG-1 i utworów kredy-paleocenu – otwór Porêba Wielka IG-1. Arch. OK, PIG, Kraków.
SAPIÑSKA-ŒLIWA A., KURPIK J., 2011 — Aktualne zagospodarowania wody i ciep³a geotermalnego w Unie- jowie. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój. 1–2, 225–235.
SWIMMING POOLS AND AQUA PARKS IN PODHALE REGION AND IN THE POLISH LOWLANDS AS EXAMPLES OF DIRECT USE
OF GEOTHERMAL WATERS IN POLAND
ABSTRACT
Direct use of geothermal waters in Poland consist of district heating, balneotheraphy and balneorecreation, heating up a lawn of a football playground. Applications in resorts and balneorecreational centers give 7% of direct uses of geothermal waters overall and balneorecreation itself representing 2,5%. Balneorecreational centers using geothermal waters, swimming pools and “aqua parks” are more and more popular recently. In 2006 – 2011 there were 8 new centers built in Poland. Five of them are located in the Podhale region: Aqua Park Zakopane, Termy Szaflary, K¹pielisko Geotermalne Polana Szymoszkowa, Terma Bukovina in Bukowina Tatrzañska and Terma Bania in Bia³ka Tatrzañska. Another 3 centers are located in the Polish Lowlands: Termy Mszczonów, Termy Uniejów and Geotermia Grudzi¹dz. Some next balneorecreational centers are planned or are underway, some existing centers are being developed. In the paper there are given basic parameters of geothermal waters which are used in swimming pools as well as information on the infrastructure. Moreover, the locations of the planned centers are indicated.
KEYWORDS
Balneorecreation, geothermal water, Podhale, Polish Lowlands, direct use
