Obrazowy portret pamięciowy jako dowód w procesie

Stanisław Marzec

22

Obrazowy portret pamięciowy

jako dowód w procesie

postrzegane znamiona po zdarze­ niach, będących przedmiotem postę­ powania mogą stanowić podstawę do odtworzenia i ustalenia przebiegu tych zdarzeń zgodnie z rzeczywistością"2.

Istotą pojęcia śladu w najszerszym znaczeniu są więc wszelkie zmiany w obiektywnej rzeczy wstości, w stosun­ ku do stanu istniejącego przed tą zmianą. Będą zatem nimi także udo­ kumentowane wypowiedzi - zeznania świadków, utrwalone np. w formie szkiców czy rysunków. Ślady krymi­ nalistyczne w zależności od istnieją­ cych potrzeb można klasyfikować we­ dług różnych kryteriów, także i według stopnia zorganizowania materii, w któ­ rej powstają.

W takim przypadku można dokonać ich podziału na:

1. Ślady materialne,

2. Ślady w świadomości - będące postrzeżeniami zmysłowymi osób.

Te niematerialne ślady, powstałe w psychice, są przechowywane w pa­ mięci ludzkiej niejednokrotnie przez dłuższy okres. Zgromadzone w pa­ mięci osób-świadków wiadomości o faktach interesujących organ proceso­ wy (np. cechach wyglądu poszukiwa­ nego sprawcy przestępstwa), świad­ kowie ci przekazują w trakcie ich prze­ słuchiwania. Zeznania takie stanowią informacje dowodowe, sama zaś czynność przesłuchania świadka przez organ procesowy to przeprowa­ dzenie dowodu z zeznań osoby. W postępowaniu karnym dowód z ze­ znań należy obowiązkowo udokumen­ tować w protokole przesłuchania świadka (art. 129 §1 pkt 2 k.p.k.).

Dowód z zeznań świadka może być przeprowadzony na najróżniejsze okoliczności faktyczne, a zatem także i na okoliczność zapamiętanego ryso­ pisu poszukiwanej osoby. Osoba

świadka jest źródłem dowodowym w procesie odtwarzania formy obra­ zowej portretu pamięciowego sprawcy przestępstwa, zaś zaprotokołowane zeznania stanowią materiał badawczy dla eksperta rysownika. W trakcie ta­ kich badań, ekspert-rysownik, biegły (w Laboratorium Kryminalistycznym KWP w Katowicach wykonujący tego typu badania rysownik posiada zarów­ no uprawnienia eksperta, jak i biegłe­ go sądowego), w oparciu o zeznania świadków, w przesłuchaniu których może uczestniczyć i za zgodą organu procesowego zadawać im pytania, gromadzi potrzebny mu do wydania opinii materiał badawczy.

Gwoli przypomnienia: biegły (eks­ pert) to osoba posiadająca wiadomo­ ści specjalne, powołana przez upraw­ niony organ procesowy do wykonania określonych badań i wydania opinii oraz do udziału w postępowaniu przy­ gotowawczym i przed sądem dla wy­ jaśnienia pewnych okoliczności, mają­ cych istotne znaczenie dla rozstrzyg­ nięcia sprawy.

Samo pojęcie „wiadomości specjal­ ne" nie zostało sprecyzowane w kode­ ksie postępowania karnego. Zdaniem Sądu Najwyższego: „powszechnie przyjmuje się, że do wiadomości spe­ cjalnych nie należą te wiadomości, które są dostępne dla przeciętnego dorosłego człowieka o odpowiednim doświadczeniu życiowym, wykształ­ ceniu i zasobie wiedzy ogólnej"3.

Należy zauważyć, że w procesie od­ twarzania wyglądu osoby, ekspert-ry­ sownik, biegły spełnia równocześnie dwie szczególne role: oddzielnego źródła dowodowego, czyli dawcy infor­ macji specjalnych - tworząc obrazowy portret osoby, a także poprzez aktyw­ ne uczestniczenie w przesłuchaniu świadka - pierwotnego źródła dowo-Kryminalistyczne badania nad od­

tworzeniem wyglądu osoby w formie obrazowego portretu pamięciowego sądyscypliną bardzo młodą. W Polsce po raz pierwszy zastosowano szkic portretowy w sprawie zabójstwa 56- letniej Stanisławy Cz., które miało miejsce w Warszawie 17 września 1960 r.1

Portret obrazowy jako najbardziej efektywna forma portretu pamięciowe­ go, będący transformacją rysopisu słownego w formę graficzną (szkic, rysunek, studium) spotyka się z coraz większym zainteresowaniem i zapo­ trzebowaniem organów procesowych. W dalszym ciągu jednak można spot­ kać się z głoszonymi teoriami, według których badania nad opracowaniem portretu obrazowego nie wypełniają wszystkich warunków stawianych ty­ powej ekspertyzie kryminalistycznej, przez co i sam portret obrazowy nie może być uznawany za pełnowartoś­ ciowy materiał dowodowy, a przypisu­ je się mu zaledwie funkcję „pomocni­ ka" w procesie pozyskiwania dowodu. Autor postara się jednak udowod­ nić, że badania nad opracowaniem ob- razowego portretu pamięciowego spełniają kryteria typowej ekspertyzy kryminalistycznej, a zatem uzyskiwa­ ny w ich wyniku - portret obrazowy, pretenduje do miana dowodu proceso­ wego.

Na przestrzeni dziejów w kryminali­ styce funkcjonowało wiele pojęć i de­ finicji śladu kryminalistycznego. Sto­ pniowo w pojęciach tych zaczęto od­ chodzić od określania śladu jako jedy­ nie przedmiotu materialnego, względ­ nie jego odwzorowania. W jednej z funkcjonujących współcześnie defini­ cji stwierdza się, że: „ślady w znacze­ niu kryminalistycznym są to zmiany w obiektywnej rzeczywistości, które jako

PRZYPISY

SUMMARY

Wniosek

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 211 23

dowego, spełnia jednocześnie rolę po­ mocnika organu procesowego sensu

stricto. Dowód z opinii biegłego, jak każdy dowód, podlega swobodnej ocenie organu procesowego. Przy czym ranga poznawcza opinii biegłe­ go może być znaczna, czemudał wy­ raz Sąd Najwyższy w stwierdzeniu: „Opiniabiegłego stanowiszczególne, samoistne źródło dowodowe..."4.

Opinię w rozumieniu przepisów k.p.k. może wydaćwyłącznie ekspert- -rysownik (biegły) powołany postano­ wieniem przez organprocesowy(art. 176 §1 k.p.k.). Forma ustanowienia biegłego postanowieniem musi być spełniona (art. 176 §1, zdaniedrugie k.p.k.), aby dany specjalista stał się biegłym w sprawie,a jego wypowiedzi fachowe- opinią biegłego.

Wyjątkowo, w wypadkach nie cier­ piącychzwłoki (art. 267k.p.k.),powo­ łanie biegłego może nastąpić w innej formie, np. słownej,z tym,że po ustą­ pieniuprzeszkódtakie ustne postano­ wienie powinno być niezwłocznie po­ twierdzone na piśmie. W przypadku ekspertyz wykonywanych w pracowni plastycznej w Laboratorium Kryminali­ stycznym KWP w Katowicach, prak­ tyka taka jest stosowana.

Obrazowy portret pamięciowy oraz sprawozdanie z badań przeprowadzo­ nych przez biegłego-rysownika, sta­ nowią środek dowodowy wchodzący wskładmateriału dowodowegowda­ nejsprawie. Zatreść swojejopinii po­ nosi odpowiedzialność wyłącznie kon­ kretny biegły. Przyjej opracowywaniu obowiązuje go całkowita bezstron­ ność. Biegły w swej opinii ma prawo powołać się na zeznania świadków, przy przesłuchaniu których był obec­ ny, orazinne zeznania, których proto­ koły znajdują się w aktach sprawy, jednakże pod warunkiem ścisłego ich zacytowaniaz podaniem źródła5.

Należy pamiętać, że w przypadku, gdy biegłynie jest w stanie przeprowa­ dzić zleconych mu badań,

maobowią-Zaprezentowane rozważania po­ twierdzają zatem argumenty przema­ wiające za tezą, że przy zachowaniu istniejących wymogów procesowych wyniki badań nad odtworzeniem wy­ glądu osoby w postaci obrazowego portretu pamięciowego, opracowany na ich podstawie portret i opinia rysow­ nika mogą dostarczać wartościowego procesowo materiałudowodowego.

O znacznym i narastającym zapo­ trzebowaniu organów procesowych

The article highlightssome ofthe re-ąuirements which have to be met by forensic expertise in reconstructing portraits to be used as evidence in court.

The author emphasises that the fol-lowing steps must be taken:

1. Documenting (investigative state- ments and witness testimonies) the details concerning the visual appear- ance ofthe person inąuestion. 2. Recording the examination in a written form(based on anexpert wit­ ness accounts)by an appropriate in-vestigative body.

3. Makingthe reconstructionportrait and issuing the opinion (in written form) by called upon expert witnesses based on collected evidential mate­ riał.

zek podania powodów tej niemożno­ ści. W przypadku ekspertyzy z dzie­ dzinyportretu pamięciowego może się to zdarzyć w sytuacji, kiedy zgroma­ dzone wsprawie zeznania, dotyczące rysopisu poszukiwanej osoby, zuwagi na ich skąpą ilość względniejakość, nie dają dostatecznych podstaw do opracowania obrazowego portretu osoby.

Opinia biegłego jest jednoinstancyj­ na. Nie wolno wobec tego, z braku stosownych przepisów, tworzyć dru­ giej instancji, oceniającej trafność eks­ pertyzy.Organprocesowy jednak mo­ że i powinien zakwestionować ją w sposób i na zasadach określonych w art.182 k.p.k.

Biegłyopinięswojąmoże wyrazić w formie ustnej lub pisemnej, zależnie od decyzji sądu(prokuratora,policjan­ ta). Z punktu widzeniawalorudowodo­ wego nie ma różnicy pomiędzy tymi opiniami. W postępowaniu przygoto­ wawczym biegli składają opinie za­ zwyczaj pisemne. Zatem, organ pro­ cesowy,a nie biegły decyduje o tym, w jakiej formie ekspert winien wydać swąopinię. Względy procesowe i pra­ ktyczne przemawiają na korzyść opinii wydawanej w formie pisemnej. Właś­ nie tę formę przybierają ekspertyzy z dziedziny portretu pamięciowego,wy­ konywane w Laboratorium Kryminali­ stycznym KWP w Katowicach.

na te właśnie ekspertyzy kryminalisty­ czneświadczyćmożeliczbaportretów

wykonywanych w Laboratorium

Kryminalistycznym KWP w Katowi­ cach.Wlatach: 1992,1993,1994,wy­ konanychzostało kolejno: 263, 362 i 414 obrazowych portretów pamięcio­ wych osób. Ich skuteczność w proce­ sie wykrywczym sprawców prze­ stępstw wyraziła się wskaźnikiem 32%.

1 Hołyst B.: Kryminalistyka, wydanie VIII,Wydawnictwo PWN, Warszawa 1993, s.589,

2Czerw S. i inni: Technika Kryminalisty­ czna, część I. Wydanie WSO, Szczytno 1986, s.28,

3 Kalinowski S.: Biegły ijego opinia, Wydawnictwo CLK KGP, Warszawa1994, s.77,

4op. cit. s. 74 i 75, 5op.cit.s. 120.