Kryminologia
Postępowanie dowodowe
Pojęcie dowodu w procesie karnym
• Dowód to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek, służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.
• Art. 167. k.p.k. Dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu.
Art. 167 – dowody z urzędu/na wniosek
W postępowaniu przygotowawczym dominujące znaczenie ma zasada inkwizycyjności i działania z urzędu
• regułą będzie inicjatywa dowodowa organów procesowych, przy subsydiarnej
inicjatywie stron postępowania przygotowawczego (podejrzanego i pokrzywdzonego)
W postępowaniu sądowym – dominuje zasada kontradyktoryjności
• Inicjatywa dowodowa sądu ma na celu zagwarantowanie realizacji zasady prawdy materialnej.
• Sąd nie może wyręczać stron postępowania w prowadzeniu za nie postępowania dowodowego.
Fakt dowodowy – okoliczność udowodniona za pomocą środków i źródeł dowodowych
Środek dowodowy – informacje pochodzące ze źródła dowodowego
Źródło dowodowe – osoba lub rzecz, od której organy procesowe będą pozyskiwały informacje
W toku postępowania dowodowego w postępowaniu przygotowawczym organy ścigania:
szukają źródeł
dowodowych (osób albo rzeczy, które mogłyby dostarczyć przydatnych
informacji w
postępowaniu karnym)
za pomocą przesłuchania, oględzin, opinii biegłego,
… pozyskują informacje ze źródeł dowodowych
weryfikują prawdziwość informacji wcześniej
zebranych w postępowaniu.
Zasada bezpośredniości
Zasada swobodnej oceny dowodów
Dowody powinno przeprowadzać się bezpośrednio, tj. organ procesowy powinien bezpośrednio zetknąć się z osobą lub rzeczą, która dostarcza informacji w postępowaniu karnym.
W polskim procesie karnym nie ma żadnych reguł dowodowych, tj.
przepisów prawnych, które przyznawałyby jakimś dowodom określoną
„moc dowodową”.
Organ procesowy ocenia dowody swobodnie (art. 7 kpk), co nie oznacza jednak dowolności.
• Organy prowadzące postępowanie
przygotowawcze przeprowadzają dowody z urzędu, co nie wyłącza uprawnienia stron do składania wniosków dowodowych
(art. 169 k.p.k.)
• Strony mogą składać wnioski dowodowe, tj.
wnioski o przeprowadzenie określonego dowodu.
• W postępowaniu przygotowawczym inicjatywa stron ma uzupełniający charakter w porównaniu z działaniem organu procesowego.
Czynności dowodowe - przykłady
Przeszukanie Zatrzymanie rzeczy
Kontrola i utrwalanie rozmów Przesłuchanie świadka Przesłuchanie pokrzywdzonego Oględziny (osoby, miejsca, rzeczy) Powołanie biegłego i opinia biegłego
Eksperyment procesowy Okazanie
Konfrontacja
Dowody - osobowe i rzeczowe
k: rodzaj źródła dowodowego
Dowody osobowe - pochodzą od człowieka (osoby żyjącej)
• Świadek, podejrzany/oskarżony
• Sposób przeprowadzenia – przesłuchanie
• Środek dowodowy – zeznania, wyjaśnienia
Dowody rzeczowe - przedmiot, miejsce, ciało człowieka
• Sposób przeprowadzenia – oględziny
• Środek dowodowy – cechy i właściwości rzeczy
Dowody - pojęciowe i zmysłowe
k: rodzaj źródła dowodowego
Dowody pojęciowe - dowody zawierające treści intelektualne
• Poznawane za pomocą zmysłów,
• Oświadczenia wiedzy osobowych źródeł dowodowych, treść dokumentu, filmu
• Dowody zmysłowe - środek dowodowy oddziałuje na zmysły i dopiero w wyniku
doznań zmysłowych powstaje treść pojęciowa, np. oględziny
Dowody ścisłe i swobodne –
k: sposób utrwalenia dowodu
• Dowody ścisłe - przeprowadzane w ściśle określony sposób i w ściśle
określonej formie;
• Dowody swobodne – nie ma potrzeby zachowywania wszystkich wymogów
prawa dowodowego dotyczących sposobu przeprowadzania i
dokumentowania czynności dowodowej.
Dowody pierwotne i pochodne
k: Odległość od źródła dowodowego od dowodzonego faktu
• Źródło dowodowe zetknęło się
bezpośrednio z udowadnianym faktem
• świadek naoczny, oryginał dokumentu
• Dowód z dalszego źródła
• Źródło dowodowe jest ogniwem pośrednim między źródłem pierwotnym a faktem dowodzonym
• świadek ze słyszenia, protokoły zeznań, kopia dokumentu.
dowody bezpośrednie i pośrednie
Dowody pośrednie - tzw. dowody poszlakowe; dotyczą faktów ubocznych (dowodowych)
• Jeżeli sprawa ma charakter poszlakowy, to nierozerwalny łańcuch poszlak rozpatrywanych we wzajemnym powiązaniu
winien prowadzić do nieodpartego wniosku o sprawstwie oskarżonego pomimo braku na to dowodów bezpośrednich
(por. wyrok SN z 14.12.2016 r., III KK 152/16)
Dowody bezpośrednie dotyczą wprost faktu głównego i bezpośrednio potwierdzają bądź zaprzeczają istnieniu
przestępstwa
Dowody pośrednie
Muszą tworzyć łańcuch poszlak, z
którego jednoznacznie będzie wynikało
istnienie faktu głównego,
Łańcuch poszlak musi być nierozerwalny
Wszystkie dowody poszlakowe muszą
być wiarygodne Aby na podstawie dowodów poszlakowych potwierdzić lub
zaprzeczyć istnieniu faktu głównego muszą one spełniać 3 warunki:
Dowody niekonwencjonalne
• Dowody kontrowersyjne, pozyskiwane w wyniku czynności operacyjno – rozpoznawczych Policji i innych uprawnionych służb (np. CBA, ABW)
• 1. Zakup kontrolowany (transakcja pozorna) – art. 19a ustawy o Policji; niejawne nabycie lub przejęcie przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi albo których posiadanie, wytwarzanie, przewożenie lub obrót nimi jest zabroniony; kontrolowana łapówka
• 2. Tajny agent policji – art. 20a i 22 ustawy o Policji; funkcjonariusz Policji (lub osoba trzecia), która ukrywając swoje związki z Policją lub innymi służbami bezpieczeństwa wchodzi w kontakt z grupą przestępczą w celu ujawnienia przestępstw i wykrycia jego sprawców . Tajny agent nie jest sprawcą przestępstwa. To osoba z zewnątrz, która wchodzi w środowisko przestępcze. Jego rola z założenia ma być podrzędna
• 3. Świadek koronny
• 4. Kontrola operacyjna – podsłuch i obserwacja
• 5. Tajne pozyskiwanie informacji
• 6. Komputerowa analiza danych osobowych
Zatrzymanie rzeczy
mogących stanowić dowód w sprawie
podlegających zajęciu w celu zabezpieczenia kar
majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym, przepadku, środków kompensacyjnych albo roszczeń o
naprawienie szkody (art. 217 § 1 k.p.k.)
Rzeczy należy wydać na żądanie sądu lub
prokuratora
W wypadkach
niecierpiących zwłoki rzeczy należy wydać
na żądanie Policji
• Postanowienie o zatrzymaniu rzeczy
• należy okazać nakaz
kierownika jednostki albo legitymację służbową i określić jaka rzecz ma zostać zatrzymana.
okazanie
postanowienia/ nakazu kierownika jednostki
wezwanie do dobrowolnego wydania rzeczy
przymusowe
odebranie, gdy osoba odmówi dobrowolnego
wydania
Przeszukanie –
kogo/co można przeszukać?
Osobę Miejsce Rzecz
Kiedy można przeszukać?
• Gdy istnieją uzasadnione
podstawy do przypuszczania,
że osoba lub rzecz znajduje
się w danym miejscu.
Jaki jest cel przeszukania?
wykrycie lub zatrzymanie albo przymusowe doprowadzenie osoby
podejrzanej
znalezienie rzeczy mogących stanowić
dowód w sprawie
znalezienie rzeczy podlegających zajęciu w
postępowaniu
Kto może dokonać przeszukania?
Prokurator Policja wykonując
postanowienie prokuratora
Policja w wypadkach niecierpiących zwłoki po
okazaniu legitymacji lub nakazu kierownika
jednostki
Zasady dokonywania przeszukania:
przeszukania osoby i jej odzieży powinna (w miarę możliwości) dokonywać osoba tej samej płci przeszukania osoby i jej odzieży powinna (w miarę
możliwości) dokonywać osoba tej samej płci
pomieszczeń zamieszkałych co do zasady nie wolno przeszukiwać w porze nocnej (od 22 do 6 rano);
pomieszczeń zamieszkałych co do zasady nie wolno przeszukiwać w porze nocnej (od 22 do 6 rano);
w porze nocnej można przeszukać lokale dostępne dla nieograniczonej liczby osób albo służące do
przechowywania przedmiotów
w porze nocnej można przeszukać lokale dostępne dla nieograniczonej liczby osób albo służące do
przechowywania przedmiotów
przeszukanie miejsc zamkniętych albo należących do instytucji państwowej lub samorządowej wymaga uprzedniego zawiadomienia kierownika tej instytucji
(jego zastępcę) albo organ nadrzędny
przeszukanie miejsc zamkniętych albo należących do instytucji państwowej lub samorządowej wymaga uprzedniego zawiadomienia kierownika tej instytucji
(jego zastępcę) albo organ nadrzędny
przeszukanie miejsc zajętych przez wojsko może nastąpić w obecności dowódcy jednostki przeszukanie miejsc zajętych przez wojsko może
nastąpić w obecności dowódcy jednostki
Przesłuchanie
• Etapy przesłuchania:
1. swobodna rozmowa – zebranie ogólnych informacji, uprzedzenie o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (uprzedzić o art. 233 § 1 k.k. należy przed zapytaniem o dane personalne)
2. przesłuchanie wstępne – pytanie o imię, nazwiskom stosunek do stron, wiek, miejsce zamieszkania
3. zeznania spontaniczne – nieskrępowana wypowiedź osoby przesłuchiwanej w granicach celu tej czynności
4. pytania uzupełniające, wyjaśniające i kontrolujące
Kogo można przesłuchać?
świadka oskarżonego
biegłego
Rodzaje przesłuchania – okazanie i konfrontacja
Okazanie
• okazanie osobie przesłuchiwanej innej osoby, jej wizerunku lub rzeczy celem rozpoznania,
• Procesowe wymogi prawidłowości okazania:
• wyłączenie sugestii (np. osoby przybrane do okazania muszą być podobnej postury, mieć podobny kolor włosów itp. do osoby rozpoznawanej);
• okazywanie osoby w grupie co najmniej 4 osób.
Konfrontacja
• dotyczy osób, których oświadczenia dowodowe (wyjaśnienia, zeznania) są sprzeczne, celem ich wyjaśnienia
• konfrontacja pośrednia – odczytanie zeznań/wyjaśnień innej osoby w trakcie przesłuchania
• Czynność fakultatywna – organ procesowy może przeprowadzić konfrontację, jeżeli uzna, że przyczyni się to do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego
• Konfrontować można oświadczenia dowodowe świadków, współpodejrzanych, biegłych specjalistów.
• Świadek składa zeznania
• Podejrzany/oskarżony – wyjaśnienia,
• biegły – opinię!
Świadek - definicje
• Brak definicji legalnej „świadka”
• „Świadek” występuje w dwojakim znaczeniu, a mianowicie: jako świadek w znaczeniu faktycznym (osoba, która była świadkiem zdarzenia przestępnego) oraz w znaczeniu procesowym (osoba wezwana do postępowania w takim charakterze)
• świadkiem jest każda osoba wezwana w tym charakterze,
mająca obowiązek stawić się i złożyć zeznania (art. 177 § 1
k.p.k. )
Obowiązki świadka
Stawienie się na wezwanie
Złożenie zeznań/poddanie się badaniom
Mówienie prawdy/niezatajanie
prawdy
Uprawnienia świadka
Prawo do odmowy składania zeznań (art. 180, 182 k.p.k.) – tylko ściśle określone sytuacje
Prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie w sytuacji, gdy odpowiedź mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną (art. 183 § 1 k.p.k.)
Prawo do wniesienia o zwolnienie z obowiązku składania zeznań lub odpowiedzi na pytanie, jeżeli świadka z oskarżonym łączy szczególnie bliski stosunek osobisty (art. 185 k.p.k.)
Prawo żądania przesłuchania na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę świadka lub osobę dla niego najbliższą (art. 183 § 2 k.p.k.)
Prawo do ustanowienia pełnomocnika, jeżeli wymaga tego jego interes w toczącym się postępowaniu (art. 87 § 2 k.p.k.)
Zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie organu (art. 618b
§ 1 k.p.k.)
Prawo do odmowy składania zeznań
• Przysługuje:
1. osobom najbliższym dla oskarżonego
2. byłym małżonkom oraz byłym przysposobionym i przysposabiającym
3. świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżonym (podejrzanym) o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, w którym zeznaje
• Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie
odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na
odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Osoba najbliższa (art. 115 § 11 k.k.)
małżonek wstępny zstępny rodzeństwo
powinowaty w tej samej linii
lub stopniu
osoba pozostająca w
stosunku przysposobieni
a oraz jej małżonek
osoba pozostająca we
wspólnym pożyciu
Prawo do złożenia wniosku o zwolnienie z obowiązku zeznawania lub odpowiedzi na pytanie – art. 185
• Przysługuje osobie, którą z oskarżonym łączy szczególnie bliski stosunek osobisty:
• chodzi o silną więź emocjonalną lub uczuciową np. narzeczeństwo czy posiadanie wspólnego dziecka
• Osoba występująca z wnioskiem z art. 185 k.p.k. musi co najmniej uprawdopodobnić istnienie przesłanek pozwalających na zwolnienie ją z obowiązku składania zeznań
• przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku” (art. 177 § 1a k.p.k.), gdy zachodzi
uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka
Małoletni świadek z art. 185b
• Przesłuchanie świadka przeprowadza sąd na posiedzeniu. W przesłuchaniu nie bierze udziału oskarżony.
Pokrzywdzony-świadek w sprawach o przestępstwa z art. 197-199 – art.
185c
• uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej
• na jego wniosek lub z urzędu (z inicjatywy organu procesowego)
Świadek incognito (anonimowy) – art. 184
• ustawa o świadku koronnym (dowody niekonwencjonalne)
Świadek koronny
Etapy przesłuchania
Zadanie
• Ofiara
• Laura Wojnowska, l. 32
• Partner w spółce oferującej usługi IT
• Skupiona głównie na pracy, rok temu rozstała się z narzeczonym,
• dwa lata temu kupiła dom o wartości 1 500 000,
• 10 lipca 2019 r. ciało Laury Wojowskiej znalazł sąsiad – przyczyną śmierci prawdopodobnie była rana kłuta w okolicy klatki piersiowej