Okoliczności łagodzące w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego okresu powojennego

Roman Regliński

Okoliczności łagodzące w świetle

orzecznictwa Sądu Najwyższego

okresu powojennego

Palestra 9/10(94), 56-62

1965

ROMAN REGLIŃSKI

Okoliczności łagodzqce w świetle orzecznictwa

Sqdu Najwyższego okresu powojennego

i

O rzeczn ictw o Sądu N ajw yższego okresu pow ojennego w zakresie oceny i określa­

nia okoliczności m ających w p ły w na sądow y w ym iar kary jest szczególnie bogate. N ie doczekało się ono jednak — jak dotychczas — jakiegoś system atycznego opra­ cowania, jak na to słu sznie zwrócił uw agę Marian M azur w glosie do wyroku Sądu N ajw yższego z dnia 5 grudnia 1961 r. II K 468/61*. Znajomość zaś 'orzeczeń Sądu N ajw yższego traktujących o okolicznościach w pływ ających na w ym iar k a ry w ydaje się być szczególnie niezbędna1 dlatego, że „w szystkie w ładze, pow ołane do udziału w dochodzeniu i ściganiu przestępstw, m ają obowiązek uw zględniania za ­ równo okoliczności przem awiających za oskarżonym, jak i przeciw niem u” (art. 8 k-pJc.).

Okoliczności łagodzące pow inny interesować przede w szystkim obrońcę. Przede- w szystkim w ięc on pow inien znać jaik najbardziej określane i uizname przez Sąd N ajw yższy okoliczności łagodzące. Obrońca bowiem w procesie karnym .podejmuje często czynności zm ierzające do złagodzenia odpow iedzialności oskarżanego. Są t o czynności procesow e polegające na u jaw nieniu okoliczmości łagodzących. Zadanie to polegać m oże na „uwypukleniu w szelk ich okoliczności przem awiających na k o ­ rzyść oskarżonego, a dotyczących zarówno rozpoznawanego zdarzenia, jak i osoby oskarżonego oraz jego dotychczasowego życia, które mogą m ieć w p ływ na ocenę w in y oskarżonego i ew entualnie grożącej m u kary” *. Innym i słow y, obrońca po­ w in ien „fakty odpow iednio ocenić i ośw ietlić i w ydobyć z nich w szystko, co można z nich w yilabyć na korzyść oskarżonego” p o to, „by oskarżony n ie poniósł kary{...) ponad m iarę sw ego przew inienia” 0. Jeżeli teza oskarżenia została udow odniona, a kw alifikacja praiwna czynu jest prawidłowa, to obrońca powinien wówczas „w y­ kazać okoliczności łagodzące” 4.

O kazuje się jednak, że orzecznictw o Sądu N ajw yższego dotyczące okoliczności, łagodzących jest n iestety m ało znane. N ie jest to tw ierdzenie gołosłowne. Na ten tem at w ypow iedział się już m iędzy innym i Tumski w 1957 r. na łam ach czasopisma „Nowe Praw o” 3. Zdaniem tego autora, uchybienia sądów polegające na n iew łaści­ w ym rozważeniu okoliczności w pływ ających na w ym iar kary są „w przeważnej m ierze w yn ik iem nieinteresow ania się sędziów w dostatecznej m ierze orzecznic­ tw em Sądu N ajw yższego w tej dziedzinie” e.

1 O S P i K A z . 7—8/62, p o z . 225. 2 M a ła E n c y k l o p e d i a P r a w a , w - w a 1959, P W N , s t r . 397. 3 S . Ś l i w i ń s k i : P r o c e s k a r n y — Z a s a d y o g ó ln e , W - w a 1947 r . , G e b e t h n e r i W o lf , s t r . 400 i 367. P a t r z t e ż : T . M i g d a ł : R o la o b r o ń c y w p r o c e s i e k a r n y m , N P n r 1/54. i S . K a l i n o w s k i : P r z e b i e g p r o c e s u k a r n e g o , W - w a 1957, P W N , s t r . 283. P a t r z t e ż : M . M a z u r : P r o b l e m y a d w o k a t u r y , P i Z n r 25 z d n . 10.XII.1961 r . ; K . Z a w a d z k i : A k tu a ln e - p r o b l e m y a d w o k a t u r y , P i Z n r 15 z' 1961 r . s J u l i a n T u r s k i : O k o lic z n o ś c i w p ł y w a j ą c e n a w y m i a r k a r y , N P n r 1/57, s t r . 109. • J . T u r s k i : o p . c i t ., s . 109.

Nr 10 (94) O k o lic z n o ś c i ła g o d zą c e w ś w ie tle o rze c zn . S N ₅₇ Stw ierdzają to także W ytyczne wym iaru spraw iedliwości i praktyki sądowej w spraw ie praw idłow ego orzekania kar przez sądy (wytyczne1 z dnia 16 paździer­ nika 1957 r.7). Stanowią one, że sądy błędnie oceniają niektóre okoliczności m ające znaczenie dla wym iaru kary, a okolicznościom łagodzącym poświęcają w ogóle za mało uw agi zarówno w toku przewodu sądowego, jak i w uzasadnieniach w yroków . Wytyctzne zobowiązują sądy do zwrócenia baczniejszej niż dotychczas uw agi na te okoliczności.

Podobne zalecenie znajdujem y w W ytycznych wym iaru spraw iedliwości i prak­ tyk i sądowej w zakresie praw idłow ego stosowania przepisów uistawy z dn. 18.VI. 1959 r. (Dz. U. Nr 35, poz. 228) oraz przepisów ustaw y z dn. 21.1.1958 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 11) *. Nakazują one sądowi zw rócić uwagę W szczególności na stosunek okoliczności łagodzących do obciążających.

Sąd n ie może, oczyw iście, ograniczyć się tylko do zwrócenia uw agi na okolicz­ ności łagodzące. Przepis art. 54 k.k. pozostaw ia sądowi m ożność ustalania okolicz­ ności łagodzących w edług swobodnej oceny i na podstaw ie w yników rozprawy. Jeżeli jednak sąd ustali takie okoliczności, to w ów czas jest on obowiązany uw zględnić je przy w ym iarze kary. U w zględnienie ustalonych okoliczności łagodzących przy w ym iarze kary jest w tedy obowiązkiem sądu, przy czym sąd pow inien je przyto­ czyć w uzasadnieniu wyrotou. Obowiązek ten statuuje przepis ant. 339 •§ 2 kjp.k. Jak w yjaśn ił Sąd N ajw yższy w w yroku z dnia 31 marca 1958 r., „sąd pow inien przytoczone okoliczności łagodzące rozważyć łącznie i w ysnuć w drodze praw i­ dłow ego rozum owania wniosek, w jakim stopniu okoliczności te, razem w zięte, uzaisadniają w ym ierzenie kary łagodniejszej od tej, jaką by n ależało orzec, gdyby nie zositały ujaw niane” 9.

Taka ocena i w yw ażenie okoliczności łagodzących i obciążających jest nieraz trudne. U stalenie ich w pływ u na w ym iar kary stanow i jedną z najtrudniejszych czynności w ym iaru sp raw ied liw ościl0.

Z powyższych w zględów oraz zw ażywszy, że obowiązujący kodeks karny n ie za­ w iera katalogu okoliczności łagodzących, w ytyczną postępowania w tym zakresie jest orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Przytoczone niżej fragm enty orzeczeń Sądu Najw yższego n ie wyczerpują oczy­ w iście zagadnienia i n ie stanow ią w yczerpującego zestawu okoliczności łagodzą­ cych uznanych za takie przez Sąd N ajw yższy w okresie powojennym .

ii

Za konkretne okoliczności łagodzące uznaje Sąd N ajw yższy takie sytuacje i fakty, jak:

A. w s p r a w a c h o p r z e s t ę p s t w a p r z e c i w k o m i e n i u i p r z e ­ s t ę p s t w a u r z ę d n i c z e :

1) okoliczność, że „oskarżony na powierzonej mu placów ce (...) pracow ał (...) nader dodatnio, (...) cała jego działalność nacechowana była troską o rozwój placów ki, której by? kierownikiem ”

( w y r o k S N z d n i a 30 s i e r p n i a 1951 r . I K 155/51 — P i P n r 1/52, s . 164) ,

i „ N o w e P r a w o ” n r 12/57, s. 3—7.

» „ P a ń s t w o i P r a w o ” n r 5—6/62, s . 1004—1007.

» W y r o k S N z d n . 31.111.1958 r . IV 110/58, N P n r 12/58, s t r . 121. 10 W y r o k S N z d n . 24.VI.1953 r . I I I K K n 10/53, P i P n r 11/53, s. 750.

58 R o m a n R e g l i ń s k i _{Nr 10 (94)}

2) „niekaralność, przyznanie się do w in y i w yjątkow o szczera skrucha w ykazana na rozprawie sądowej, wczesna utrata rodziców (ojciec oskarżonej umarł, kiedy m iała 13 lat, a m atka, kiedy m iała lat 19), trudności życiow e w latach ok u ­ pacji i depraw ujący w pływ tego okresu”

( w y r o k S N z d n i a 24 c z e r w c a 1953 r . I I I K R n 10/53 — P I P n r 11/53, s . 750)

3) „stosunki rodzinne oskarżonej, przyznanie się jej do popełnienia przestępstwa oraz niedużą szkodę wyrządzoną spółdzielni (183 zł)”

( w y r o k S N Z d n i a 29 m a r c a 1934 r . I I I K 292/54 — P I P n r 10—11/51, s . 674)

4) „szczere przyznanie się do w iny, uzyskanie niew ielkiej korzyści m aterialnej i trudne warunki rodzinne (na utrzym aniu dziecko i chary mąż)”

( w y r o k S N z d n i a 8 p a ź d z i e r n i k a 1955 r . IV K R n 555/35 — N P n r 7—8/56, s. 195)

5) „chęć przyjścia z pomocą m aterialną swej chorej narzeczonej”

( c y t u j ę w g M . L e o n i e n i e g o , P i P n r 10/56, s. 659)

6) „charakter zaniedbań wykonania obowiązków służbowych i przekroczeń tych obowiązków oraz ilość tych zaniedbań i przekroczeń ma z reguły w p ływ na w ym iar kary za przestęp tw o z art. 286 § 1 k.k.” (jeżeli zaniedbania nie do­ tyczą obowiązków podstawowych oraz jeżeli w ystąpi niew ielka ilość tych za­ niedbań czy przekroczeń, okoliczności te mogą łagodzić w in ę i karę — przy-

pisek mój R.R.)

( w y r o k S N z d n i a 27 c z e r w c a 1936 r . I I I K 285/36 — N P n r 11—12/56, s . 173)

7) .poprzednia niekaralność spraw cy sama przez się nie stanow i okoliczności ła ­ godzącej, chyba że chodzi np. ó człowieka starszego, zw łaszcza gdy popełnia on przestrpstw o z w iny nieum yślnej”

( W y t y c z n e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i 1 p r a k t y k i s ą d o w e j w s p r a w i e p r a w i d ł o ­ w e g o o r z e k a n i a k a r p r z e z s ą d y z d n i a 16 p a ź d z i e r n i k a 1957 r . , N P n r 12/57, s . 6)

8) posiadanie rodziny, trudne warunki rodzinne. Sądy powinny „w tym zakresie starannie indyw idualizow ać wypadki i rozważać, czy trudne warunki rodziny ipozo.tawionej przez przestępcę mogą w pływ ać na wyrozum iałość w ocenie czynu spraw cy” .

( W y t y c z n e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i 1 p r a k t y k i s ą d o w e j w s p r a w i e p r a w i d ł o ­ w e g o o r z e k a n i a k a r p r z e z s ą d y z d n i a 16 p a ź d z i e r n i k a 1S57 r . , N P n r 121JJ, s . #)

9) „przy przestępstw ach gospodarczych ciężkie warunki m aterialne i rodzinne mogą być czynnikiem w genezie przestępstwa, nie można w ięc z góry w y łą ­ czać ich z rzędu okoliozności łagodzących. Na przykład choroba wym agająca kosztownego lub długotrw ałego leczenia, w ytrącając budżet rodzinny z równo­ w agi, nieraz z trudem utrzym ywanej, może działać osłabiająco na normalne ham ulce m oralne człow ieka”

( W y ty c z n e j a k w y ż e j , s. 5)

10) „wyrównanie szkody może stanowić okoliczność łagodzącą, którą należy roz­ w ażyć przy w ym iarze kary”,

( u c h w a ł a s k ł a d u 7 s ę d z ió w S N z d n i ą 15 s t y c z n i a 1959 r . V I K O 41/59 — N P n r 10/59, s . U60)

11) „nienaganny dotychczasow y tryb życia oskarżonego (dobra opinia i dotych­ czasowa niekaralność), posiadanie odznaczeń za udział w w alce z Niemcami, stan rodzinny (dwoje dzieci w w ieku do 10 lat, choroba żony i nieduża w y ­ sokość szkody)”

N T 10 (94) Okoliczności łagodzące w św ie tle orzeczn. SN ₅₉

32) „brak należytego nadzoru nad czynnościam i pracownika może być poczytany za okoliczność łagodzącą w in ę tegoż pracownika jedynie wów czas, gdy kw ali­ fik acje jego do zajm owania danego stanow iska są oczyw iście niewystarczające, ■władze zwierzchnie o tym wiedzą i dopuściwszy takiego pracownika do peł­ nienia funkcji, do sprawowania których nie jest on należycie przygotowany, godzą się na pewnego rodzaju »szkolenie przywarsztatowe«. Jeśliby władza zw ierzchnia poniechała kontroli, brak tej kontroli m ógłby ew entualnie być uznany za okoliczność łagodzącą w inę pracownika za n ienależyte w ykonyw anie obowiązków lub przekroczenie w ład zy”

( w y r o k S N z d n i a 13 g r u d n i a 1961 r . — IV K -72:/61 — O S N p o z . 226)

13) „gdy sprawcy, który z chęci zysku popełni przestępstw o przeciwko m ieniu społecznem u, m ienie to zostało odebrane Lub gdy sprawca sam zwrócił m ienie lub jego równowartość (...). W ym ienione w yżej okoliczności mogą być (...) uw zględnione na korzyść oskarżonego przy w ym iarze kary”

( W y ty c z n e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i i p r a k t y k i s ą d o w e j w z a k r e s i e p r a w i d ł o ­ w e g o s t o s o w a n i a p r z e p i s ó w u s t a w y z d n i a 18 c z e r w c a 19:9 r . (D z . U . N r 3#, p o z . 228) o r a z p r z e p i s ó w u s t a w y z d n i a 21.1.1958 r . (D z . U . N r 4, p o z . 11), P i P n r 5—6/62, s . 1004—1007, V I I , 3);

B. w s p r a w a c h o p r z e s t ę p s t w a d r o g o w e :

1) „nienaganna przeszłość oskarżonego, jego dobra opinia zaw odow a”

( w y r o k S N z d n i a 4 c z e r w c a 1952 r . I K 390/52 — P i P n r 8—9/32, s . 334)

2) „fakt, że był to pierwszy w ypadek oskarżonego pełniącego obowiązki kierowcy od 1952 r., że wypadek spowodował tylko straty m aterialne i że oskarżony po­ m im o w ypadku nadal praoiije w tej samej instytucji w charakterze kierowcy sam ochodowego, a ponadto dobra opinia oskarżonego, należyte w yw iązyw anie się z pracy i dotychczasowa niekaralność”,

( w y r o k S N z d n i a 15 l i p c a 1938 r . IV K 1005/57 — N P n r 5/59, s . 630—631)

3) „fakt, że katastrofa pociągnęła za sobą tylko nieznaczną szkodę (np. niew ielkie uszkodzenie samochodu), jest okolicznością, która powinna być brana pod uw agę przy w ym iarze kary jako okoliczność łagodząca”

( w y r o k S N z d n i a 31 g r u d n i a 1938 r . IV K 1118/58 — N P n r 7—8/59, s . 961)

4) „brak efektyw nej szkody lub wyrządzenie szkody tylko nieznacznej mogą być u w zględnione na korzyść przy wym iarze kary; nie dotyczy to przesitepstw z art. 23 ustaw y z dnia 10.XII.1959 r. o zwalczaniu alkoholizm u (Dz. U. Nr 69, poz. 434)”

( W y t y c z n e w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i 1 p r a k t y k i s ą d o w e j w s p r a w a c h p r z e s t ę p s t w d r o g o w y c h . L' c h w a ł a p e ł n e g o s k ł a d u p o ł ą c z o n y c h I z b K a r n e j i W o j s k o w e j z d n i a 22 c z e r w c a 1961 r . V I K O 5761, „C r z e c z n i c t w o S ą d u N a j w y ż s z e g o — W y d . G e n e r a 'n e j P r o k u r a t u r y " 1963, p o z . 112, s . 12, V I, 2)

5) „zły stan techniczny pojazdu może (...) stanow ić okoliczność łagodzącą, gdy był następstw em zaniedbań innych osób odpowiedzialnych za pełną sprawność po­ jazdu, chyba że kierowca nie dostosow ał się do znanej mu konieczności pro­ w adzenia pojazdu w sposób szczególnie ostrożny”

( W y ty c z n e w s p r a w a c h p r z e s t ę p s t w d r o g o w y c h , o p . c i t ., V I , 4)

8) „przyczynienie się do wypadku przez w spółuczestników ruchu drogowego albo przez inne osoby powinno być w zasadzie uwzględnione na koorzyść spraw cy”

R o m a n R e p l i ń s k i _{N r 10 (94)}

7) „charakter sp raw cy” jego dotychczasowe życie i warunki osobiste, okreis po­ siadania uprawnień i prowadzenia pojazdów m echanicznych” (oczywiście w ra­ zie pozytywnej dla spraw cy oceny — uwaga m oja R.R.)

( W y ty c z n e w s p r a w a c h p r z e s t ę p s t w d r o g o w y c h , o p . c i t ., V I, B)

*) „niedoświadczenie i brak rutyny m oże stanowić okoliczność łagodzącą, chyba że chodzi o w ypadki świadomego nieprzestrzegania przepisów ruchu lub nakazu »rozważnej i ostrożnej« jazdy”

( W y ty c z n e w s p r a w a c h p r z e s t ę p s t w d r o g o w y c h , o p . c i t ., V I , 6 z d . 2)

9) pozostanie na m iejscu wypadku po doikonaniu przestępstw a drogowego i udzie­ len ie pom ocy ofierze wypadku

( a r g u m e n t u m a c o n t r a r i o d o t e z y 3 r o z d z . V I W y t y c z n y c h w s p r a w a c h p r z e ­ s t ę p s t w d r o g o w y c h , o p . c it.)

10) przem ęczenie w tych wypadkach, w których kierowca sprzeciw iał się w ysłaniu go w drogę pom im o zm ęczenia

(a r g u m e n t u m a c o n t r a r i o d o t e z y 10 r o z d z . V I W y t y c z n y c h w s p r a w a c h p r z e ­ s t ę p s t w d r o g o w y c h , o p . c it.)

11) „nieostrożność dziewczynki, która biegła przez jezdnię, nie oglądając się na p ojazdy”

( p o s t a n o w i e n i e S N z d n i a 3 g r u d n i a 1962 r . B W 1237/62 — O S N n r 7—8/63, s. 52);

C. w s p r a w a c h o i n n e p r z e s t ę p s t w a :

1) „sąd m oże w uzasadnionych w ypadkach za okoliczność łagodzącą uznać p rzy­ znanie się d o czynu i szczere uznanie sw ojej w in y (gdy nip. oskarżony w y ­ jaśnieniam i sw ym i ułatw ił przebieg śledztw a albo po dokonaniu przestępstwa d a ł n ie budzący w ątpliw ości dowód skruchy)”

( w y r o k S N z d n i a 2 m a r c a 1951 r . I K 41/51 — O S N z e s z . n i / 5 1 , p o z . 25)

2) „teza, iż szczere przyznanie się do w in y m oże stanow ić okoliczność łagodzącą, jest słusaana”

( w y r o k S N z d n i a 4 w r z e ś n i a 1953 r . I I K 302/53 — O S N z e s z . 11/54, p o z . 38)

3) „podniecenie oskarżanego, w yw ołane zachowaniem się pokrzywdzonej, a nadto jego chlubny udział w w ojnie w yzw oleńczej”,

( w y r o k S N z d n i a 7 m a r c a 1956 r . n K 1138/55 — N P n r 6/56, s . 122)

4) „wyrządzenie pokrzywdzonem u m inim alnej szkody (wybicie dwóch szyb), n ie­ w ielk i stopień złej w oli oskarżonego, poniew aż w ybicie tych szyb w yn ik ło w związku z obrzuceniem oskarżonego kam ieniam i przez oskarżyciela p ry­ w atn ego”

( w y r o k S N z d n i a 5 g r u d n i a 1957 r . I I I K R n 608/57 — N P n r 10/58, s. 134)

5) „dobra opinia z zakładu pracy i św iad ków o oskarżonym ”

( w y r o k S N z d n i a 29 k w i e t n i a 1958 r . IV K 279/58 — N P n r 12/58, s . 118)

•) „okoliczność łagodząca przem awiająca za oskarżonym w postaci ciężkiego stanu jego zdrow ia”,

( w y r o k S N z d n i a 14 m a j a 1958 r . I K 42/58 — N P n r 2/59, s. 253)

7) ^dotychczasowe nienaganne życie oskarżonych i ich paroletnia uczciwa praca zaw odow a”

Nr 10 (94) O k o lic z n o śc i ła g o d zą c e w ś w ie tle o rze c zn . S N ₆₁ 8) „stain afefctu (...) przy nieum yślnym pozbawieniu życia człowieka (wskutek

um yślnego uszkodzenia ciała) przew idzianym w art. 230 § 2 k.k. powinien, jako okoliczność łagodząca, w ydatnie zaw ażyć przy w ym iarze kary (art. 54 k.k.)”

( w y r o k S N z d n i a 25 l i p c a 1958 r . I I K 304/58 — „ O r z e c z n i c t w o S ą d u N a j w y ż ­ s z e g o — W y d . G e n e r a l n e j P r o k u r a t u r y ” 1959, s t r . 12)

9) „oskarżony jest poważnie chory, posiada duże zasługi z okresu pełnienia służby w ojskow ej i jest podeszłego w iek u ”

( w y r o k S N z d n i a 19 m a j a 1959 r . I I I K 348/59 — N P n r 12/59, s . 1540)

10) „naiwność oskarżonego”

( w y r o k S N z d n i a 11 k w i e t n i a 1962 r . I K 175/62 — P i P n r 4/63)

11) „m niejsza ilość egzem plarzy (pism, druków lub wizerunków) (...), m niej pocią­ gająca oczy czytelnika szata zew nętrzna, nawet sposób w ykonania (np. p ow ie­ larnie mech.) — mogą i pow inny być brane pod uwagę przy w ym iarze kary” jako okoliczności w pływ ające na zm niejszenie społecznego niebezpieczeństwa czynu

( o r z e c z e n i e S N z d n i a 30 s i e r p n i a 1955 r . IV K 593/55, p i e r w s z a t e z a ; u c h w a ł a s k ł a d u 7 s ę d z i ó w z d n . 20 g r u d n i a 1962 r . V I K O 66/62 — O S N n r 9/63, s . 3, 5—6)

12) „oskarżany b ył (...) w błędzie co do bezprawności czynu, otrzym aw szy mylną paradę prawną ze sitrony adwokata. Okoliczność tę należało uw zględnić przy w ym iarze kary przynajmniej jako daleko idącą okoliczność łagodzącą, dającą w m yśl ant. 20 § 2 k.k. podstaw ę do nadzwyczajnego złagodzenia kary”

( w y r o k S N z d n i a 31 s i e r p n i a 1959 r . IV K 380/58 — „ O r z e c z n i c t w o S ą d u N a j ­ w y ż s z e g o — W y d . G e n e r a l n e j P r o k u r a t u r y ” 1959, z . 10, s . 5)

13) „zaniedbane w ychow anie społeczne i obyw atelskie, brak w ykształcenia, ujemne w p ływ y środowiska, m łody w iek w połączeniu z brakiem w yrobienia życiowego, szczera pozytyw na praca w Polsce Ludowej, udział w w a lce zbrojnej z n a­ jeżdżą hitlerow skim ”

( c y t u j ę w g H . K e m p i s t e g o : M e t o d y k a p r a c y s ę d z ie g o w s p r a w a c h k a r n y c h , W - w a 1955, W y d . P r a w n . , s t r . 254)

14) „fakt, że czyny dokonane przez oskarżanego zostały popełnione kilka lat temu, że zagadnienie laicyzacji szkół zastało już całkow icie rozwiązane, że oskar­ żony na terenie K. już n ie przebywa, że na poczet orzeczonej kary odbył pra­ w ie cztery m iesiące, będąc tym czasow o aresztowany, i że nie był dotychczas k aran y”

( w y r o k S N z d n i a 11 w r z e ś n i a 1963 r . I K 106/61 — N P n r 1/64, s . 110)

15) ,X...) że oskarżana, robotnica fabryczna, ma na w yłącznym utrzym aniu i w y­ chow uje dwoje dzieci, poniew aż m ąż ją opuścił, że nadal pracuje w zakładzie pracy, na którego szkodę o n iew ielkim rozmiarze popełniła przestępstw o i cie­ sz y się tam dobrą opinią (jest zdyscyplinow ana, sum ienna, bierze aktyw ny udział w pracy społecznej), że w pew nym stopniu zrozum iała swój błąd, skoro sam a w drodze anonimu ujaw niła m iejsce ukrycia przyrządów ”

( w y r o k S N z d n i a 6 g r u d n i a 1963 r . I I I K 507/61 — N P n r 5/64, s . 549)

16) „m orał in sa n ity i ograniczenie um ysłow e (débilitas) m ają znaczenie przy oce­ nie w iny oskarżonego i w ym iarze kary n ie tylko w tedy, gdy przyjm ują form ę psychozy. D efek ty te naw et w lekkiej form ie mogą mieć w p ływ na w ym iar

62 R o m a n R e g U ń s k i Nr 10 (94) kary. W edług opinii M akarewicza stan częściow ego niedorozwoju um ysłow ego jest okolicznością łagodzącą odpowiedzialność spraw cy”.

( w y r o k S N T d n i a 4 l u t e g o 1947 r . K 2221/46 — O S N z e s z . 1/48, p o z . 11; P I P n r 12/47, s . 139)

17) „brak należytej kontroli może stanowić okoliczność łagodzącą wówczas, gdy niezależnie od w oli sprawcy staje się obiektywną przyczyną powstania prze­ stępstw a. Może nią być na przykład wów czas, gdy na sk utek nieujaw nienia przez kontrolę pew nych błędów w pracy przyczynia się do powtarzania manka (art. 286 § 1 k.k.)”

( w y r o k S N z d n i a 7 c z e r w c a 5957 r . s y g n . n i K 370/57 — R . P r . i E k . W , s . 3 .7 ; O S P i K A z 195i r . , p o z . 203)

18) „znacznie m niejszy stopień w in y, (...) oskarżony użył adkoholiu w minimalnej ilości 0,62 °/oo, został boleśnie dotknięty śm iercią brata”

( w y r o k S N z d n i a 23 p a ź d z i e r n i k a 1957 r . — N P n r 10/58, s . 131)

19) „oskarżony nie był zw iązany z bankiem stosunkiem służbowym, jego rola miała znaczenie pom ocnicze”

( w y r o k S N z d n i a 22 l i s t o p a d a 1957 r . I I K 741/57 — N P n r 4/59, s . 511)

20) „stopień w in y nieum yślnej oskarżonej był niew ielki, gdyż jej czyn polegał na nierażącym niedbalstw ie, a nie na lekkom yślności. Ta okoliczność w związku z faktem , że w danym wypadku chodzi o m atkę, która straciła córkę i odczuła jej śmierć bo'eśnie, powinna być uwzględniona przy wym iarze kary na ko­ rzyść o-karżonej, która nie była dotychczas karana”

( w y r o k S N z d n i a 15 l i s t o p a d a 1960 r . I I K 6/60 — N P n r 5/61, s. 705)

*1) „oskarżona żyła w środowisku, z którego opinią m usiała się liczyć, wobec którego naraziłaby się na w styd z tego powodu, iż córka jej zaszła w ciążę nie z mężem, (...) oraz obawiała się, iż mąż córkę porzuci (co zresztą uczynił), dowiedziaw szy się o urodzeniu przez nią dziecka. Tego rodzaju sytuacja ży­ ciow a oskarżonej, pragnącej uniknąć w stydu oraz kierowanej chęcią utrzym a­ n ia m ałżeństw a swej córki, wskazuje na to, że dopuściła się przestępstwa w okolicznościach przypadkowych. Oskarżona jest kobietą w iejską, matką czworga dzieci, posiadającą nienaganną opinię”

( w y r o k S N z d n i a 1 m a r c a 1931 r . I I I K 46/61 — N P n r 11/61, s . 1492)

S2) „intensywność przeżyć oskarżonej, zw iązana z obawą kompromitacji wobec m ęża i rozbicia zrwiązku m ałżeńskiego”

( w y r o k S N z d n i a 1 m a r c a 1931 r . I I I K 46/61 — N P n r 11/61, s . 1493)

J3) „wina bowiem oskarżonego nie jest w ielka, gdy się zważy, że działał na p ole­ cenie przełożonego oraz w zamiarze ew entualnym , (...) jego dobra opinia i do­ tychczasowa niekaralność (...)

( w y r o k S N z d n i a 16 l i s t o p a d a 1961 r . I I K 932/59 — N P n r 10/62, s . K i l )

24) „okoliczność, że zajście m iędzy oskarżonymi N. a K. było epilogiem trw ają­ cego od k r k u m stu lat sporu o działkę gruntową m iędzy tym i rodzinami, źe o k. N od dziecięcych lat życia w ych ow yw ał się w atmosferze nacechowanej nieprzyjaznym stosunkiem do K., których roszczenia do gruntu znajdującego się w posiadaniu rodziny N stanow iły ustaw iczną groźbę utraty przez tę ro­ dzinę upraw im ej od kilkunastu lat ziemi (...), że w chw ili popełnienia p rzy­ pisanych mu czynów liczył n iew iele ponad 21 lat życia i posiadał dobrą opknię, że jest chory na gruźlicę”