Teresa Misiuk
Niektóre zagadnienia z zakresu
postępowania w sprawach o
roszczenia członków spółdzielni
pracy
Palestra 22/2(242), 14-26
1978
14 T e r e s a M i s ł u k N r 2 (242) 4. J . P a c h o : N ie u z a s a d n io n e w y p o w ie d z e n ie , „ P o lity k a S p o łe c z n a ” 1975, n r 4, s. 43. 5. W. P i o t r o w s k i : R o z w ią z a n ie s to s u n k u p r a c y — S tu d ia n a d k o d e k s e m p r a c y , P o z n a ń 1975, s. 77. 6. A M i r o ń c z u k : K o d e k s p r a c y — P o r a d n ik d la r a d z a k ła d o w y c h , W a rs z a w a 1975, s. 99 7. Z. S a l w a : W y p o w ie d z e n ie u m o w y o p r a c ą , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1974, n r 9, s. 26.
TERESA MISIUK
Niektóre zagadnienia z zakresu postępowania
w sprawach o roszczenia
członków spółdzielni pracy
A u to r k a o m a w ia w y b r a n e z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e p o s tę p o w a n ia w s p r a w a c h o r o s zc z e n ia c z ło n k ó w s p ó łd z ie ln i p r a c y , . m ia n o w ic ie m o ż liw o ś ć o r z e k a n ia o u s ta le n iu b e z s k u te c z n o ś c i w y p o w ie d z e n ia s p ó łd z ie lc z e j u m o w y o p r a c ę ze w z g lę d u n a k r ó t k i o k r e s w y p o w ie d z e n ia u m o w y , c h a r a k te r te g o o r z e c z e n ia , r o z g ra n ic z e n ie d r o g i s ą d o w e j i p o s tę p o w a n ia p r z e d I n n y m i o rg a n a m i w s p r a w a c h o p r z y w r ó c e n ie d o p r a c y o ra z c h a r a k te r o rz e c z e n ia w ty c h sp r a w a c h .
Do n a jb a rd z ie j k o n tro w ersy jn y c h zag ad n ień z z a k resu p o stę p o w an ia w sp raw ac h o roszczenia członków spółdzielni p ra c y zaliczyć w yp ad a: 1) m ożliw ość o rze k an ia o u sta le n iu bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p rac ę ze w zględu na k ró tk i o k res w ypow iedzenia um ow y, przy czym sporny je st tu rów nież c h a r a k te r tego orzeczenia; 2) rozgraniczenie drogi sądow ej i po stęp o w an ia p rze d in n y m i o rg a n am i w sp raw ac h o p rzyw rócenie do p rac y członków spółdzielni o ra z c h a r a k te r orzeczenia w tych spraw ach.
Ad. 1). U staw a z dn. 17.XII.1974 r. o zm ian ie u sta w y o spółdzielniach i ich z w ią z k a c h 1 o g ranicza m ożliw ość w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę (art. 128), o k reśla rów nież form ę, w ja k ie j m oże ono n astąp ić (art. 132). N aru szen ie przez spółdzielnię w ym ienionych p rzepisów p ow oduje, że członek m oże żądać u sta le n ia bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um o w y o p r a c ę .2
D roga sądow a w ty c h sp raw ac h została w yłączona n a p o d sta w ie a rt. 133® § 1, k tó ry uznał, że w łaściw e do ich rozp o zn aw an ia s ą odw oław cze ko m isje do s p ra w pracy.
Ż ąd an ie u sta le n ia bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę pow inno n astąp ić p rze d upływ em te rm in u w ypow iedzenia; po u p ły w ie tego te rm in u 1 2
1 Dz. U. N r 47, poz. 281 ( u s ta w ę t ę n a z y w a m w te k ś c ie „ u s ta w ą o sp ó łd z .” ).
2 B liż e j z a g a d n ie n ie w y p o w ie d z e n ia s p ó łd z ie lc z e j u m o w y o p r a c ę w a s p e k c ie m a te r ia ln o - p r a w n y m o m a w ia ją : M. G e r s d o r f : N o w e u s ta w o w e u n o r m o w a n ie sp ó łd z ie lc z e g o s to s u n k u p r a c y , N P 1975, n r 3, s. 346; M . P i e k a r s k i : Z m ia n y w u n o r m o w a n iu s p ó łd z ie lc z e g o s to s u n k u z a tr u d n ie n ia , P i P 1975, n r 8—9, s. 28 i n . o ra z t e n ż e a u to r : P ra w o c z ło n k a s p ó łd z ie ln i p r a c y d o z a tr u d n ie n ia w Je j p rz e d s ię b io rs tw ie , RPE1S 1977, zesz. 1, s. 110.
N r 2 (242) R oszczenia c zło n kó w spółd zieln i p ra cy (postępow anie) 15
członkow i spółdzielni p rz y słu g u je roszczenie o p rzyw rócenie do p ra c y (art. 129). G dyby p rzy ją ć, że ro zstrzy g n ięcie o u s ta le n iu bezskuteczności w ypow iedzenia sp ó ł dzielczej um ow y o p ra c ę p rze z odw oław czą k o m isję do sp ra w p rac y (a n a stę p n ie przez okręgow y sąd p rac y i ubezpieczeń społecznych) zależy ma. in. od tego, czy okres w ypow iedzenia n ie u p ły n ą ł w m om encie poprzedzającym o rzekanie, ja k to w ynika z dosłow nego b rzm ien ia a rt. 129 u sta w y o spółdzielniach* o ra z z zasady, że o rgan w y dający orzeczenie uw zg lęd n ia sta n ta k ty cz n y istn ie ją c y w m om encie o rzekania — to w p ra k ty c e orzeczenia ta k ie m ogłyby zapadać stosunkow o rzadko.
B iorąc pod u w ag ę te rm in zgłoszenia ż ą d a n ia o u sta le n ie bezskuteczności w ypo w iedzenia spółdzielczej um ow y o p racę, k tó ry w ynosi 14 dni (na p odstaw ie a r t 133* § 4 u sta w y o spółdz.), n a s tę p n ie 14-dniow y instrukcyjm y je d y n ie te rm in , w k tórym pow inno być p rze p ro w ad z o n e p o stę p o w an ie p rze d te re n o w ą k o m isją odw oław czą do sp raw p rac y (§ 28 w zw iązku z § 51 rozporz. R ady M in. z dn. 25.X.1974 r. w sp raw ie k om isji rozjem czych o raz k om isji odw oław czych do sp ra w p rac y — Dz. U. z 1976 r. N r 31, poz. 183), i w reszcie 14-dniow y te rm in p rzew id zian y do zło żenia przez stro n y odw ołania od orzeczenia te re n o w ej ko m isji odw oław czej do sp raw p ra c y do okręgow ego są d u p ra c y i ubezpieczeń społecznych (a rt. 3i2 u staw y z dn. 24.X.1974 r. o okręgow ych sądach p ra c y i ubezpieczeń społecznych) — n ależy dojść do w niosku, że m in im aln y o k res p o stę p o w an ia w ob u in stan c jac h , bez u w zględnie n ia m ożliw ości u ch y len ia orzeczenia k o m isji odw oław czej do sp raw p rac y przez okręgow y sąd p ra c y i ubezpieczeń społecznych i p rze k a z a n ia sp raw do ponow nego rozpoznania (art. 63 § 2 p k t 2 p o w ołanej o sta tn io ustaw y) o ra z ew en tu aln eg o sk ie ro w a n ia przez okręgow y sąd p ra c y i ubezpieczeń społecznych zagadnienia p raw nego do S ąd u N ajw yższego (art. 66 § 1 tejże ustaw y), przekroczy n ie w ą tp liw ie okres p o trzebny do w ypow iedzenia, k tó ry w ynosi 2 tygodnie lu b 1 m iesiąc d la znacznej liczby pracow ników , a n iek ied y m oże n a w e t przekroczyć rów nież o k res 3-m iesięczny, będący m a k sy m a ln y m o k rese m w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę (art. 36 k.p.). O znaczałoby to w p ra k ty c e b ra k m ożliw ości rea liz a c ji o chrony sto su n k u p rac y przez u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p rac ę w sto su n k u do znacznej g ru p y członków spółdzielni pracy. Istn ie n ie w ięc roszczenia o u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę byłoby w w iększości w ypad k ó w pozorne. R ealn ie w ięc m ożna by było dochodzić jed y n ie p rzyw rócenia do pracy. W e rb aln e j w y k ła d n i a rt. 129 u sta w y o spółdzielniach, o graniczającej m ożliw ość dochodzenia u sta le n ia bezskuteczności w ypow iedzenia spół dzielczej um ow y o p rac ę, n ie m ożna by było pogodzić z te n d e n c ją ko d ek su p rac y do w zm ożenia o ch ro n y p ra w n e j p racow ników , co w y ra ża się w dopuszczeniu ro sz czenia p rac o w n ik a o u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedzenia um ow y o p rac ę, k tó re to roszczenie p rze w id u je rów nież u sta w a o spółdzielniach w sto su n k u do spółdziel czej um ow y o pracę.
Założenie realn eg o istn ie n ia roszczenia o u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedze nia spółdzielczej um ow y o p ra c ę m u si zatem u za sa d n iać stanow isko, że a r t. 129 u sta w y o spółdzielniach m ilcząco z a k ła d a zaw ieszenie biegu te rm in u w ypow iedzenia * i
s P ro b le m te n p o ja w ia się ró w n ie ż n a tle a r t. 45 k .p ., je s t o n z a te m a k tu a ln y w ra z ie w y p o w ie d z e n ia k a ż d e j u m o w y o p r a c ę . P ro b le m t e n p o d n ie ś li w o d n ie s ie n iu do p ra c o w n ic z e go s to s u n k u p r a c y K . K o l a s i ń s k i : B e z sk u te c z n o ś ć w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p r a c ę i p rz y w ró c e n ie do p r a c y , P IP 1975, n r 3 o ra z W . P i o t r o w s k i : R o szczen ia p r a c o w n ik a z ty t u ł u n ie z g o d n e g o z p r a w e m ro z w ią z a n ia s to s u n k u p r a c y w k o d e k s ie p r a c y , P IP 1974, n r 10. O b a j c i a u to r z y u z a le ż n ia ją m o ż liw o ść w y d a n ia o rz e c z e n ia o u s ta le n iu b e z s k u te c z n o ś c i w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p r a c ę o d te g o , czy n ie u p ły n ą ł je szcze te r m in w y p o w ie d z e n ia , m im o że p ra c o w n ik zło ż y ł w n io s e k w o k re s ie w y p o w ie d z e n ia .
1« T e r e s a M i s i u h N r 2 (242)
na sk u te k złożenia w niosku o u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę . *
N iew ą tp liw ie celem ob u roszczeń, a m ianow icie u sta le n ie bezskuteczności w ypo w ied zen ia spółdzielczej um ow y o p ra c ę oraz p rzy w ró c e n ia do p ra c y , je st och ro n a sto su n k u pracy , przy czym z tym pierw szym roszczeniem zw ią za n a je s t szersza ochrona o c h a ra k te rz e m a jątk o w y m (o p arta n a a r t. 81 k.p. w zw iązku z a rt. 133* u sta w y o spółdz.) niż z roszczeniem d ru g im (ograniczona w sposób w skazany w a rt. 129 § 2 u sta w y o spółdz.). G dyby się uznało, że p raw o dopuszcza u p ły w te rm in u w ypow iedzenia w czasie toczącego się p o stę p o w an ia i obow iązek o rz e k a n ia o p rz y w róceniu do p rac y m im o zgłoszenia przez członka roszczenia o u sta le n ie b ezsk u tecz ności w ypow iedzenia przed up ły w em jego te rm in u , to n ależ ało b y jednocześnie uznać, że za k res roszczeń m ajątk o w y c h członka spółdzielni p ra c y zależy od szybkości, w ja k ie j toczy się postęp«w anie. R ozw iązanie ta k ie byłoby sprzeczne z założeniam i ochrony p ra w n e j, k tó ra n ie m oże być u zależniona od okoliczności, n a k tó re po d m io t tej ochrony n ie m a w pływ u. 4 5 6
Poza tym , gdyby się uznało, że wszczęcie p o stę p o w an ia o u sta le n ie b ezskutecz ności w ypow iedzenia um ow y o p rac ę n ie w strzy m u je biegu te rm in u w ypow iedzenia, to należało b y zaakceptow ać p atologiczną sytuację, w k tó re j orzeczenie o u sta le n iu b ezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę nie będ zie mogło u zy skać skuteczności, jeśliby te rm in w ypow iedzenia u p ły n ą ł w p ra w d zie po jego w y d a niu, ale p rzed upraw om ocnieniem się, żad n a zaś ze stro n n ie zaskarżyła orzeczenia o u sta le n iu bezskuteczności w ypow iedzenia. • N ie są ró w n ież p rze k o n y w a jąc e w y wody, k tó re by u zasadniały stanow isko, że orzeczenie ko m isji odw oław czej je st skuteczne z m om en tem w y d a n ia ,7 gdyż sk u te k ta k i m u sia łb y być przew idziany przez p r a w o .8 *
U znając, że art. 129 u sta w y o spółdzielniach, ja k to stw ierdzono w yżej, z a k ła d a milcząco, iż w szczęcie 'postępow ania o u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę p rz e ry w a bieg te rm in u w ypow iedzenia, należy je d n a k mirno to postulow ać de lege fe ren d a w y raźn e u reg u lo w a n ie tej k w estii, podobnie ja k czyni to a rt. 123 k.c.
D yskusyjny je s t c h a ra k te r orzeczenia w sp ra w ie o u sta le n ie bezskuteczności w y pow iedzenia spółdzielczej um ow y o pracę. W edług jednego p o g ląd u orzeczenie to m a c h a rak te r, d ek laraty w n y , k o m isja bow iem u s ta la bezskuteczność w ypow iedzenia, stw ie rd z ając bezpraw ność d ziałan ia p odm iotu za tru d n iając eg o .* N ato m ia st zgodnie
z d ru g im poglądem rez y g n acja przez k o d ek s p ra c y z sa n k c ji niew ażności z mocy
4 T a k te ż w o d n ie s ie n iu do w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p r a c ę , o p a rte g o n a k o d e k s ie p r a c y , p r z y jm u je T . L i s z c z : N ie w a ż n o ść c z y n n o ś c i p r a w n e j w u m o w n y c h s to s u n k a c h p r a c y , W a rsz a w a 1977, s. 81. P o r. ró w n ie ż M. J ę d r z e j e w s k i : U z n a n ie w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p ra c ę za b e z s k u te c z n e czy p r z y w ró c e n ie d o p ra c y ? , P iZ S 1974, z. 4. 5 Ib id e m . 6 T. L i s z c z : op. c it., s. 225. 7 w. P i o t r o w s k i : C h a r a k te r s a n k c ji w a d liw e g o ro z w ią z a n ia u m o w y o p r a c ę , P iP 1975, n r 12, s. 88. s P o r. W. S i e d l e c k i : O rz e c z e n ia k o n s ty tu ty w n e w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m (w p r a c y z b io ro w e j: K się g a p a m ią tk o w a k u czci K . S te fk i, W a rsz a w a 1967, s. 305).
» P o r. W. P i o t r o w s k i : R o sz c z e n ia p r a c o w n ik a (...), jw ., s. 34 i n . A u to r te n z m ie n ił n a s tę p n ie z d a n ie tw ie rd z ą c , że „ z a k w a lifik o w a n ie o m a w ia n e g o o rz e c z e n ia ja k o o rz e c z e n ia u s ta la ją c e g o n ie je s t t r a f n e , n a to m ia s t o k re ś le n ie go ja k o o rz e c z e n ia k s z ta łtu ją c e g o je s t s łu s z n e ” (p o r. p r a c ę w p rz y p . 7: C h a r a k te r s a n k c ji (..), s. 88), a le p o te m p o d a ł t ę te z ę w w ą t p liw o ść (ta m ż e ). N a t e m a t d e k la r a ty w n e g o c h a r a k t e r u o m a w ia n e g o o rz e c z e n ia w y p o w ie d z ia ł t l ę ró w n ie ż T . K a s i ń s k i : R o s z c z e n ia o p r a c ę w e d łu g k o d e k s u p r a c y , N P 1975, n r 2, s. 179. P o za t y m n a tr u d n o ś c i w o k r e ś le n iu c h a r a k t e r u o rz e c z e n ia d o ty c z ą c e g o b e z s k u te c z n o ś ć w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p ra c ę w s k a z a ła T . L i s z c z (op. c it. w p rz y p . 4, s. 223), n ie z a j m u ją c je d n a k o s ta te c z n ie w t e j k w e s tii ż a d n e g o s ta n o w is k a .
N r 2 (242) Roszczenia członków spółdzielni p racy (postępow anie) 17
p r a w a w adliw ego ośw iadczenia w oli o ro zw iązaniu um ow y o p ra c ą pow oduje, że ośw iadczenie to sta je się bezskuteczne dopiero z m ocy orzeczenia o u s ta le n iu jego bezskuteczności, m a w ięc ono c h a ra k te r k o n s ty tu ty w n y .10 11 12 13 14 15 To o s ta t n ie stanow isko odpow iada p rzy ję tem u w n auce p o stę p o w an ia cyw ilnego poglądow i, że orzeczenie m a c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y , jeżeli n ależy dopiero spow odow ać jego w y d an ie w celu uzyskania zm iany sta n u p ra w n e g o .11
N iew ątp liw ie z tego p u n k tu w idzenia orzeczenie o u s ta le n iu bezskuteczności w y pow iedzenia spółdzielczej um ow y o p racę m ożna isto tn ie u w ażać za tak ie, k tó re zm ien ia sta n p raw ny, gdyż członek spółdzielni, k tó ry n ie doprow adził — w drodze orzeczenia terenow ej kom isji odw oław czej do sp ra w p rac y lu b okręgow ego są d u p ra c y i ubezpieczeń społecznych — do ustalen ia bezskuteczności w ypow iedzenia, nie m oże się n a n ią pow oływ ać, żaden zaś o rg an n ie m ógłby tego u sta lić in c y d en ta ln ie . Nie m ożna je d n ak tego orzeczenia zm ieścić w ża d n ej z sy tu a cji, z k tó rą w iąże się w y d an ie orzeczenia konstytutyw nego, w y ra ża jąc ej się w .powołaniu do życia, zm ianie lu b likw idacji sto su n k u .prawnego. P rz y jąć w ięc w y p ad a, że zm ian a s ta n u p raw n eg o będzie polegała n a p o d trzy m an iu istn ie n ia sto su n k u praw nego. U znaniu, że om aw iane orzeczenie m a c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y , nie stoi n a przeszko dzie to, iż przep is praw ny używ a sfo rm u ło w an ia „u stalen ie bezskuteczności”. '* Czynność u sta le n ia bow iem m oże dotyczyć w aru n k ó w w y d an ia orzeczenia k o n s ty tu tyw nego. 13 Z tego względu okoliczność, że art. 1.29 § 1 u sta w y o spółdz. dopuszcza u sta le n ie bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o pracę, oznacza je d y nie, iż w y d an ie orzeczenia, o k tó ry m m ow a, uzależnione je s t od u sta le n ia n a ru sz e n ia przez spółdzielnię przepisów a rt. 128 i 13i2 tejże ustaw y. N ato m ia st isto tn e d la o k reślen ia c h a ra k te ru om aw ianego orzeczenia ja k o k o n sty tu ty w n eg o je s t to, że w y d an ie go je st niezbędne, aby w ypow iedzenie m ożna było uw ażać za bezskuteczne.
O rgan, k tó ry u sta lił bezskuteczność w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p racę, spow oduje uniew ażnienie tej czynności praw n ej, orzeczenie zatem będzie skuteczne
e x tu n c .14 M ając n a uwadze, że w te o rii postępow ania cyw ilnego dopuszcza się
d ziałanie orzeczenia konstytutyw nego ze sk u tk iem e x t u n c 15 (podobnie ja k o rze czenia deklaratyw nego), rozw ażania n a te m a t c h a r a k te ru orzeczenia u sta la jąc eg o bezskuteczność w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę w tym z a k resie m a ją znaczenie teoretyczne. N ieprzekonyw ający je st a rg u m e n t uza le żn ia jąc y m o m en t skuteczności om aw ianego orzeczenia od ew e n tu aln y ch tru d n o śc i zw iązan y ch z w y k o rzy sta n ie m przez pracow nika, k tó re m u w ypow iedziano um ow ę o p rac ę, u p ra w nień p rzew idzianych w art. 37 § 1 i a rt. 170 k.p., gdyż za g ad n ien ia te m a ją c h a ra k ter w tó r n y .16
A d 2. P ra w o żąd an ia .przywrócenia do p racy p rzy słu g u je członkow i spółdzielni w n a stę p u ją c y c h w ypadkach:
a) n a p o d sta w ie art. 129 § 1 u sta w y o spółdz. — jeżeli spółdzielcza u m o w a o p r a cę u legła rozw iązaniu .za w ypow iedzeniem — w razie n a ru sz e n ia przez spółdzielnię
10 p o r . K . K o l a s i ń s k i : op. c it., s. 59 i n. 11 P o r. z . F e n i c h e l : P o w ó d z tw o o u k s z ta łto w a n ie s to s u n k u p r a w n e g o w k o d e k s a c h p o lsk ic h , P P C 1935, n r 11—12, s. 353; M. A l l e r h a n d : K ilk a u w a g o w y r o k u k o n s ty tu ty w n y m , P P C 1936, s. 289; J. J o d ł o w s k i , W. S i e d l e c k i : P o stę p o w a n ie c y w iln e — C zęść o g ó ln a , W a rsz a w a 1958, s. 335; W. S i e d l e c k i : O rz e c z e n ia k o n s ty tu ty w n e (...), jw ., s. 301 i n .; K . K o r z a n : O rzeczen ia k o n s ty tu ty w n e w p o stę p o w a n iu c y w iln y m , W a rsz a w a 1972, s 44; P . S c h 1 o s s e r: G e s ta ltu n g s k la g e n u n d G e s ta ltu n g u rte ile , B e ile fe ld 1966, s. 37.
12 P o r. W. S i e d l e c k i : O rzeczen ia k o n s ty tu ty w n e (...), jw ., s. 304. 13 J a k to t r a f n i e z a u w a ż a K. K o l a s i ń s k i (op. c it., s. 63). 14 P o r. A . W o l t e r : P ra w o c y w iln e — Z a ry s części o g ó ln e j, W a rsz a w a 1972, s. 285. 15 P o r. W. S i e d l e c k i : O rz e c z e n ia k o n s ty tu ty w n e (...), s. 304. 16 P o r. T . L i s z c z : op. cit., s. 223. 2 — P a l e s tr a
18 T e r e s a M i s i u k N r 2 (242)
przepisów o b ję ty ch a r t. 1'28 i a rt. 132, a te rm in w ypo w ied zen ia u p ły n ą ł,
b) n a p o d sta w ie a r t. 130 § 2, gdy rozw iązan o um ow ę o p ra c ę b ez w ypow iedze nia m im o b ra k u przyczyn w skazanych w § 1 tego p rze p isu lu b bez zach o w an ia form y określonej w a rt. 132,
c) w edług a rt. 129 § 1 w zw iązku z a rt. 1334 w obec w ygaśn ięcia um ow y o p rac ę n a s k u te k bezzasadnego w ykluczenia ze spółdzielni lu b w y k re śle n ia z r e je s tr u członków.
W sy tu a cjach przew idzianych w p u n k ta c h a) i b) do ro z p a try w a n ia sp ra w o p rz y w rócenie do p rac y k o m p e te n tn e s ą te re n o w e ko m isje odw oław cze do s p ra w p rac y n a p o d sta w ie a rt. 133* § 3 u sta w y o spółdzielniach. P o w sta je je d n a k p y ta n ie, ja k i organ je st k o m p e ten tn y do ro z p a try w a n ia s p r a w o p rzy w ró cen ie do p rac y w sy tu a c ji w skazanej w p u n k cie c), jeśli się zw aży, że a r t. 133® § 3 głosi, iż te re n o w e k om isje odw oław cze r o z p a tru ją w n io sk i członków o p rzy w ró c en ie do p rac y , a z kolei a rt. 1337 § 1 stanow i, że w sp raw ac h o w y kluczenie ze sp ółdzielni lu b w y k re śle n ie z r e je s tr u członków w łaściw e są są d y .powszechne o ra z S ąd N ajw yższy, przy czym z § 2 a rt. 1337 w yn ik a, że przy ro z p a try w a n iu tych s p r a w sąd orzeka rów n ież 0 roszczeniach z ty tu łu bezzasadnego w y k lu cz en ia ze spółdzielni lu b w y k re śle n ia z r e je s tr u członków , a w ięc ta k że o p rzy w ró c en iu do p ra c y o raz o w y nagrodzeniu (art. 1334 § 1).
Z estaw ie n ie pow yższych p rzepisów p ro w a d zi do w n io sk u , że ustaw o d aw ca u zn ał za w łaściw e o rg an y do o rzekania w sp ra w a c h o p rzy w ró c en ie do p rac y zarów no sąd pow szechny ja k i k om isję odw oław czą do sp ra w p rac y , a w sp ra w ie o uchylenie uchw ały w alnego zgrom adzenia w ykluczającej ze spółdzielni lu b w y k re śla jąc ej z r e je s tr u członków — tylk o sąd pow szechny. P ogodzenie tych k o m p e te n c ji n ie je st je d n a k łatw e.
N iew ątpliw ie, członek m oże w ytoczyć pow ództw o o u ch y le n ie u ch w a ły w alnego zgrom adzenia pozb aw iającej go członkostw a a jednocześnie żądać przy w ró cen ia do p rac y i w ynagrodzenia (art. 1337 § 2). O ddalen ie tych żąd ań przez są d u niem ożliw ia zw rócenie się do ko m isji odw oław czej do s p r a w p ra c y o przy w ró cen ie do p rac y 1 o p rzy z n an ie w y n ag ro d zen ia (art. 365 k.p.c.). Z w rócenie się do k om isji o d w o ław czej je st przy tym ograniczone k ró tk im , bo 14-dniow ym te rm in e m od d n ia d o rę czenia członkow i zaw iadom ienia n a p iśm ie o w ykluczeniu go ze spółdzielni lu b w y k reśle n iu z re je s tru członków (a rt. 133® § 4), co w p ra k ty c e u tr u d n ia dochodzenie o m aw ianych roszczeń p rzed k o m isją odw oław czą po w y cz erp an iu try b u sądowego.
Może się zdarzyć, że były członek, k tó ry n ie zaskarżył u ch w a ły w alnego zg ro m ad zen ia w ykluczającej go ze spółdzielni lu b w y k re śla ją c e j z r e je s tr u członków do są d u , złoży w niosek do k om isji odw oław czej o p rzy w ró c en ie do pracy i o w y n a grodzenie (art. 133® § 3). Je że li k o m isja p rzy w ró c i członka do p rac y , to spółdzielnia m a obow iązek przyjęcia go n a członka zgodnie z art. 1336 u sta w y o spółdz. Z a w a rte w tym przep isie sfo rm u ło w an ie, iż „spółdzielnia je s t o b o w iązan a n aw ią za ć z p o w ro te m sto su n e k członkow ski”, należy ro zu m ieć w te n sposób, że w raz ie odm ow y p rzy ję cia do spółdzielni członek m oże dochodzić n a w ią z a n ia z nim członkostw a n a p o d sta w ie tego przepisu. T akie też stan o w isk o z a ją ł S ąd N ajw yższy w w y ro k u z dn. 5.11.1976 r. I KRN 54/75.17 Z re d a k c ji a rt. 133® n ie w yn ik a, że w aru n k ie m u w zg lę d n ie n ia pow ództw a o n aw ią za n ie sto su n k u cz ło n k o stw a je s t bezzasadność w ykluczenia lu b w yk reślen ia, lecz że p rz e s ła n k ą ta k ą je s t p rzy w ró cen ie członka do p rac y przez k om isję odw oław czą. M ożna z tego w nosić, że o cenna działalność są d u dotyczy je d y n ie te j w łaśnie przesłan k i. O rzeczenie są d u będzie zastępow ało ośw iadczenie w oli spółdzielni (art. 64 k.c.) z tego w zględu, że a rt. 133® n a k ła d a n a
N r 2 (242) Roszczenia członków spółdzielni p ra cy (postępow anie) 19
spółdzielnię obow iązek n aw iązan ia z pow rotem sto su n k u członkostw a. S koro n a w iązanie stosunku członkostw a m a n astąp ić „z p o w ro tem ”, to należy przyjąć, że orzeczenie to będzie skuteczne e x tunc.
G dyby k o m isja odw oław cza odd aliła w niosek o p rz y w ró c e n ie do p ra c y i o W yna grodzenie, to w zasadzie b ra k je s t w yraźnego p rzepisu, k tó ry by z a b ra n ia ł człon kow i dochodzenia ty c h roszczeń przed sądem w ra z z żą d an iem u chylenia uchw ały w alnego zgrom adzenia, jeśliby n ie upłynął jeszcze te rm in do z a sk a rż en ia te j u c h w a ły. Z żadnego bow iem p rzepisu nie w ynika, żeby zdecydow anie się n a dochodzenie p rzyw rócenia do pracy p rzed teren o w ą kom isją o d w o ław czą do s p ra w p rac y zobo w iązyw ało do w yczerpania p ostępow ania w tej sp ra w ie w to k u in stan c ji. Członek zatem m ógłby w ytoczyć pow ództw o o uchylenie uchw ały w ykluczającej go ze spół dzielni lu b w ykreślającej z r e je s tr u członków i połączyć z tym żądanie p rzy w ró cenia do p racy oraz p rzyznania w ynagrodzenia, nie k o rz y sta ją c z m ożliw ości odw o ła n ia się od orzeczenia kom isji do okręgow ego sąd u p ra c y i ubezpieczeń społecz nych. 18 B ra k podstaw do w yłączenia m ożliw ości takiego zach o w an ia się przez członka spółdzielni.
G dyby zaś k om isja odw oław cza praw om ocnie o d d aliła w niosek o przyw rócenie do p rac y i o w ynagrodzenie, to w zasadzie też b ra k w yraźnego przepisu, który by za b ra n ia ł członkowi dochodzenia tych roszczeń p rze d sąd em w ra z z żądaniem u ch y len ia uchw ały w alnego zgrom adzenia, je ślib y nie u p ły n ą ł jeszcze te rm in do zaskarżenia tej uchw ały. O rzeczenia kom isji odw oław czych n ie w iążą bow iem są dów po w szech n y ch ,19 z w y jątk iem jedynie sy tu a cji w sk az an e j w a rt. 1336, a w ięc dotyczącej orzeczenia uw zględniającego w niosek o p rzy w ró cen ie do pracy. M ożna n a to m ia st uznać, że orzeczenie okręgow ego sądu p rac y i ubezpieczeń społecznych, k tó re u trzym ało w m ocy orzeczenie terenow ej k o m isji odw oław czej o o d d alen iu w niosku o przyw rócenie do pracy, w iązałoby sąd pow szechny n a pod staw ie a rt. 365 k.p.c. w związku z a rt. 72 u staw y z dn. 24.X.1974 r. o okręgow ych sądach p rac y i ubezpieczeń społecznych. W ynika stą d , że w razie z a p ad n ięc ia takiego orzeczenia członek n ie m ógłby dochodzić przyw rócenia do p rac y p rze d sąd em pow szechnym , gdyż pozew m usiałby w tej części ulec o drzuceniu przez sąd (art. 199 § 1 p k t 2).
P o p rzed n ie rozw ażania dotyczyły uprzedniego dochodzenia przy w ró cen ia do p racy i w ynagrodzenia przed sądem , a n astęp n ie przed k o m isją odw oław czą i od w ro tn ie: n a jp ie rw przed kom isją, a potem przed sądem . A le u s ta w a o spółdzielniach nie w yłącza też m ożliw ości jednoczesnego skierow ania tych ż ą d ań : i do s ą d u — obok ż ą d an ia uchylenia uchw ały w alnego zgrom adzenia spółdzielni w ykluczającej lu b w y k re śla jąc ej członka — i do terenow ej kom isji odw oław czej. T akie skierow anie jednoczesne żądania przyw rócenia do pracy i w y n ag ro d zen ia do ko m isji o d w o ław czej i do sądu w zw iązku z żądaniem uchylenia uchw ały w y kluczającej lub w y k re śla ją c e j członka m u si spow odow ać um orzenie p o stę p o w an ia przed k o m isją od w oław czą, a to n a podstaw ie § 42 rozporz. Rady Min. z dn. 25.X.1974 r. w spraw ie k om isji rozjem czych i odw oław czych kom isji do s p ra w p rac y . G dyby istn ien ie p r a w om ocnego w yro k u sądu ujaw niłoby się dopiero po u p raw o m o c n ien iu się orzecze nia kom isji, to w grę w chodziłoby w znow ienie p o stę p o w an ia p rze d k o m isją odw o
18 M ożliw ość ta k ą d o p u sz cza ró w n ie ż M. G e r s d o r f : op. c it., s. 346.
1» B r a k b o w ie m o d p o w ie d n ie g o w ty m z a k re s ie p r z e p is u , a z a s a d a n ie z a w is ło śc i sę d z io w s k ie j w y m a g a , ż eb y z w ią z a n ie są d u in n y m o rz e c z e n ie m b y ło w y r a ź n ie p rz e z u s ta w o d a w c ę p r z e w id z ia n e . P rz e p is a m i ta k im i są n p . a rt. 11 k.p .c. lu b a r t. 35 u s ta w y z d n . 23.X.1975 r. o p a ń s tw o w y m a r b itr a ż u g o sp o d a rc z y m (Dz. U. N r 34, poz. 183). D la te g o a r g u m e n ty M. P i e k a r s k i e g o (R o z p a try w a n ie sp o ró w o ro sz c z e n ia z w ią z a n e z c z ło n k o s tw e m sp ó łd z ie ln i p r a c y , N P 1975. n r 9, s. 1149) u z a s a d n ia ją c e o d m ie n n y p o g lą d n ie w y d a ją się w y s ta rc z a ją c e .
20 T e r e s a M i s i u k N r 2 (242)
ław czą <■§ 53 powoi. rozp. R ady Min.). W znow ienie p o stęp o w an ia byłoby u z a sa d nione p o trz e b ą u ch y len ia orzeczenia ko m isji odw oław czej.
G dyby skierow anie jednoczesne w ym ienionych żąd ań do sąd u i do ko m isji o d w oław czej u ja w n iło się dopiero w p o stęp o w an iu p rzed okręgow ym sądem p racy i ubezpieczeń społecznych, to sąd ten pow inien um orzyć p o stęp o w an ie w sp raw ie n a p odstaw ie a rt. 355 k.p.c. w zw iązku z a rt. 72 ustaw y o okręg o w y ch sądach p rac y i ubezpieczeń społecznych. G dyby n a to m ia st są d pow szechny w czasie ro z p a try w a n ia sp raw y o uchylenie uchw ały w alnego zgrom adzenia w y k lu cz ając ej lu b w y k re śla jąc ej członka, z k tó rą połączono żądanie p rzy w ró cen ia do p rac y i p r z y z n a n ia w ynagrodzenia, dow iedział się, że te o sta tn ie żąd an ia pow ód sk ie ro w a ł rów nież do k om isji odw oław czej, to n ie byłby tym skrępow any, .ponieważ n ie m a w tej sy tu a c ji zasto so w an ia a r t. 199 § 1 p k t 2 k.p.c. o zaw isłości sporu, gdyż in s ty tu c ja ta odnosi się je d y n ie do p o stęp o w an ia p rzed sądem .20
W św ietle obow iązujących p rzepisów m oże pow stać ta k a sy tu a c ja , że do żą d an ia p rzy w ró c en ia do p racy i zasądzenia w y n agrodzenia u sto su n k u je się — p rzy o kazji rozpoznaw ania sp raw y o uch y len ie uch w ały w alnego zg rom adzenia w ykluczającej ze spółdzielni lub w y k re śla ją c e j z r e je s tr u członków — zarów no sąd pow szechny ja k i ko m isja odw oław cza do sp ra w pracy ; w ów czas stro n y b ęd ą zw iązane orzeczeniem są d u pow szechnego, a to zgodnie z a rt. 365 k.p.c. S ta n ta k i m oże być je d n a k dla stro n niezrozum iały w w y p ad k u sprzeczności orzeczeń, dlatego też de lege fe ren d a należy .postulować, aby — w ra z ie w ykluczenia lub w y k re śle n ia członka — do ro z p o znaw ania roszczeń o p rzy w ró cen ie do p rac y i o w y n agrodzenie w łaściw y był jed y n ie sąd pow szechny, ch y b a że sąd te n nie m ógłby orzekać o zasadności w y k lu czenia lu b w ykreślenia, poniew aż członek za sk a rż y ł u chw ałę w alnego zgrom adzenia je d y n ie z przyczyn form alnych.
W .praktyce pow stało ju ż bow iem pytan ie, czy u w zględnienie pow ództw a o u c h y lenie uchw ały w alnego zgro m ad zen ia w y k lu czającej lub w y k re śla ją c e j z przyczyn w yłącznie form alnych m oże u zasadniać dochodzenie roszczeń zw iązanych z w y k lu czeniem bądź w y k re śle n iem przed k o m isją o d w o ław c zą .21 U chylenie uchw ały w a l nego zgrom adzenia z przyczyn fo rm a ln y c h bez oceny je j m erytorycznej zasad n o ś c i 22 pow oduje, że sp raw a w ykluczenia lu b w y k re śle n ia członka będzie ponow nie an alizo w an a przez w alne zgrom adzenie. O bow iązuje je d n a k u ch w a ła rad y spółdziel ni, k tó ra w ykluczyła bądź w y k re śliła członka (art. '21 § 3 u sta w y o spółdz.), w sk u te k czego zarów no stosunek członkostw a ja k i sto su n ek p ra c y ju ż u sta ł. D latego też sąd, u ch y lając uchw ałę z przyczyn fo rm a ln y c h na w niosek pow oda, n ie m oże b ad ać je j zasadności i orzekać o członkostw ie, w zw iązku z czym nie m oże ta k ż e orzekać 0 roszczeniach zw iązanych z niezgodnym z p raw em w ykluczeniem lu b w y k re ś le n iem , tj. o p rzyw róceniu do p racy i o w ynagrodzeniu. U sta w a n ie sprzeciw ia się tem u, ab y członek spółdzielni dochodził w ta k ie j sy tu a c ji p rzy w ró cen ia do p rac y 1 w y n ag ro d zen ia p rze d ko m isją odw oław czą do sp ra w pracy. K om isja w y d a o rz e czenie, o ceniając bezzasadność w yklu czen ia lu b w yk reślen ia. O rzeczenie to n ie m o że — fo rm a ln ie rzecz b iorąc — stać n a przeszkodzie uzn an iu przez n a s tę p n e w aln e zgrom adzenie, że w y kluczenie lu b w y k re śle n ie było uzasadnione. W raz ie p o djęcia ta k iej uchw ały członek będzie m ia ł praw o do zaskarżenia je j n a p o d sta w ie a rt. 38
2« P o r. M. W a l i g ó r s k i : O z a w is ło śc i p r a w n e j, P P C 1936, s. 495. M o żliw o ść sto s o w a n ia a r t. 199 k .p .c ., g d y s p r a w a z o s ta ła ju ż w sz c z ę ta p rz e d k o m is ją o d w o ła w c z ą , d o p u sz c z a M. P i e k a r s k i (R o z p a try w a n ie s p o ró w (...), jw ., s. 1150), a le b e z ż a d n e g o u z a s a d n ie n ia .
21 M ożliw ość ta k ą w z ią ł p o d u w a g ę S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z d n . 28.IV.1977 r. I P R 6/77 (n ie o p u b lik o w a n y m ).
22 P o r. u c h w a łę p o łą c z o n y c h Izb S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 23 X1.1973 r. I II P Z P 38/77, O S N C P 1975, poz. 1.
N r 2 (242) R oszczenia c zło n kó w spółdzielni p ra cy (postępow anie) 21
i 1337 u sta w y o spółdz. o ra z do dochodzenia zw iązanych z jej uchyleniem roszczeń. D opuszczenie m ożliw ości o rze k a n ia o p rzy w ró cen iu do p rac y przed u regulow aniem sp raw y czło n k o stw a będzie zro zu m iałe ze w zględu n a potrzebę szybkiej in te rw e n c ji w sp raw ac h dotyczących św ia d cz en ia p rac y i zw iązanego z tym w ynagrodzenia.
P ow yższe w yw ody dotyczyły ta k ie j sy tu a cji, że w yklu czen ie ze spółdzielni spo w odow ało w ygaśnięcie spółdzielczego sto su n k u pracy. W p rak ty c e je d n a k zd a rza się, że spółdzielnia n a jp ie r w ro zw iązuje z członkiem sto su n ek pracy, dopiero potem w y klucza go ze spółdzielni z pow odu po stęp o w an ia niezgodnego ze sta tu te m lu b z zasad am i w spółżycia społecznego, będącego nierzadko n iew łaściw ą re a k c ją n a rozw iązanie sto su n k u pracy. W w y p ad k u tak im przyw rócenie członka do p racy przez k o m isję odw oław czą, dokonane p rzed w ykluczeniem , może dotyczyć tylko o k resu poprzedzającego w ykluczenie, członek w ięc nie może się n a n ie pow oływ ać w p o stęp o w an iu sądow ym , w k tó ry m żąda u chylenia uchw ały -walnego zgrom adzenia w yk lu czającej go ze spółdzielni. N a sk u te k w ykluczenia stosunek p rac y w ygasa ponow nie i w ów czas członkow i p rz y słu g u je now e roszczenie o przyw rócenie do p rac y i o odszkodow anie, jeżeli w ykluczenie było b e z z a sa d n e .23
C h a ra k te r orzeczenia p rzy w racająceg o do p ra c y był sporny już w o k resie obo w iąz y w an ia a rt. 10 d e k re tu z dn. 18.1.1956 r. o ograniczeniu dopuszczalności ro z w ią zyw ania um ów o p ra c ę bez w ypow iedzenia c ra z o zabezpieczeniu ciągłości p rac y .24 W ju d y k a tu r z e 25 26 i w p iśm ien n ictw ie p rzypisyw ano tem u orzeczeniu c h a ra k te r k o n
sty tu ty w n y przy założeniu, że celem w niosku lu b .powództwa o przyw rócenie do p rac y było n aw iązan ie sto su n k u pracy n a tych sam y an w aru n k ac h , gdyż sto su n ek te n uległ już p rz e d te m ro z w ią z a n iu .28 W edług innego zaś poglądu sprzeczne z p r a w em rozw iązanie sto su n k u p rac y było n iew ażn e z m ocy p raw a, a orzeczenie p rz y w ra c a ją c e do p rac y uw zględniało św iadczenie dopuszczenia do p rac y i podlegało egzekucji św iadczeń niepieniężnych. 27
O becnie dla c h a ra k te ru o rzeczenia przy w racająceg o do p racy członka spółdzielni p rac y isto tn e znaczenie m a treść a rt. 129 § 1 o raz a rt. 130 § 2 u sta w y o spółdziel niach. Z przepisów tych w y n ik a w prost, że poprzedni sto su n ek p racy u stał, a rty k u ł bow iem 129 § 1 dopuszcza m ożliw ość p rzy w ró c en ia do pracy, „jeżeli spółdzielcza um ow a o p rac ę uległa ju ż rozw iązaniu na sk u te k w ypow iedzenia je j”, a rty k u ł zaś 130 § 2' głosi, iż „członkow i, z k tó ry m rozw iązano spółdzielczą um ow ę o p ra c ę bez w ypow iedzenia m im o b ra k u przyczyn, o k tó ry ch m ow a w § 1, lu b z n a ru sz en ie m p rze p isu a rt. 132, służy roszczenie o p rzyw rócenie do p rac y n a p oprzednich w a ru n k a c h ”. W y n ik a w ięc stąd, że u sta w o d aw ca dopuszcza w niosek o p rzy w ró cen ie do p rac y w sytu acji, k tó rą o k re śla ja k o rozw iązanie spółdzielczej um ow y o pracę. W y łącza to m ożliw ość w y su w a n ia tezy, że ro zw ią zan ie um ow y o p rac ę było z m ocy p ra w a niew ażne. P odobnie ja k w innych sy tu a cjach , k iedy dopuszcza się m ożliwość w y d a n ia orzeczenia k o n sty tu ty w n eg o , u sta w o d aw ca uzależnia tu zm ian ę sta n u p r a w
23 T a k w ła ś n ie p r z y ją ł S ą d N a jw y ż s z y w w y r o k u z d n . 14.V.1977 r. I P R 21/77 (n ie o p u b li k o w a n y m ). 24 Dz. U. N r 2, poz. 11. 25 P o r. u c h w a łę S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n . 24.I I I .1958 r. 1 CO 4/58, O SN 1958, poz. 89. 26 P o r. w sz c z e g ó ln o śc i W. B r o n i e w i c z w tr z e c h je g o a r ty k u ła c h : Z p r o b le m a ty k i p r z y w ró c e n ia p r a c o w n ik a do p r a c y , N P 1959, n r 1, s. 58 i n . ; Je sz c z e w s p ra w ie p rz y w ró c e n ia d o p r a c y , N P 1960, n r 12, s. 1628 i n . (o ra z w s k a z a n a t a m li t e r a tu r a ) ; C h a r a k te r w y r o k u z a r t. 4 i a r t. 10 d e k r e t u z d n . 18.1.1956 r ., N P 1964, n r 9, s. 867. P o r. te ż W. S i e d l e c k i : O rz e c z e n ia k o n s ty tu ty w n e (...), jw ., s. 311. 27 P o r. E. w e n g e r e k : P ro b le m w y k o n a n ia o rz e c z e ń p r z y w ra c a ją c y c h do p r a c y , „ P r z e g lą d U b e z p ie c z e ń S p o łe c z n y c h i Z a g a d n ie ń S o c ja ln y c h ” 1959, n r 4; K . K o r z a n : D e k la r a t y w n y czy k o n s ty tu ty w n y c h a r a k t e r o rz e c z e n ia o p rz y w ró c e n iu d o p r a c y , „ P r a c a i Z a b e z p ie c z e n ie S p o łe c z n e ” 1969, n r 11, s. 7 i n.
22 T e r e s a M i s l u k N r 2 (242)
nego od w y d an ia orzeczenia.*8 Chociaż p rzy w ró c en ie d o p ra c y p o w o d u je n aw ią za n ie sto su n k u p rac y n a tych sam ych w a ru n k a c h , to je d n a k je s t to n ow y sto su n ek , m ia now icie dlatego, że p o w sta je on po u sta n iu .poprzedniego. *•
Pod rz ą d a m i ko d ek su pracy u sta le n ie c h a r a k te ru orzeczen ia p rzy w ra ca jąc eg o do p rac y k o m p lik u je się je d n a k wobec treści a r t. 48 § 1 k.p., w e d łu g k tó reg o zak ład p rac y m oże odm ów ić ponow nego z a tru d n ie n ia p rac o w n ik a, je że li w ciągu 7 dni od przyw rócenia do p rac y nie zgłosił on gotow ości niezw łocznego p o d ję cia pracy, chyba że p rzekroczenie te rm in u n astąp iło z przyczyn n ie zależn y ch o d p rac o w n ik a. P rzepis te n m a ¡zastosowanie do członków spółd zieln i p ra c y n a p o d sta w ie a rt. 1338 ustaw y o spółdz. N a tle a rt. 48 § 1 k.p. re p re z e n to w a n e s ą w p iśm ien n ictw ie ró żn e poglądy n a te m a t znaczenia a k tu zgłoszenia gotow ości niezw łocznego p o d ję cia pracy. W edług K. K olasińskiego „w yk ład n ia a r t. 48 § 1 k.p. s k ła n ia do z a ję c ia stan o w isk a, że stosunek p rac y n aw ią zu je się dopiero z d n ie m zg ło szen ia gotow ości niezw łocz
nego p o djęcia pracy. N iezgłoszenie gotow ości p o d ję cia p ra c y w o k reślonym te rm in ie uzasadnia bow iem odm ow ę ponow nego z a tru d n ie n ia , a n ie rozw iązanie stosunku p rac y ”. 28 * 30 P o n ad to orzeczenie p rz y w ra c a ją c e do p rac y , zdaniem tego a u to ra, „stw ierdza obow iązek zakładu p ra c y złożenia ośw iadczenia w oli o zaw iązaniu sto su n k u p racy n a p o p rzed n ich w a ru n k a c h , a rów nocześnie z a s tę p u je to orzecze n ie”. 31 * N ato m iast W. P io tro w sk i uw aża, że „sto su n ek p ra c y zo staje (...) re a k ty w o w any z m ocy orzeczenia o p rzyw róceniu do p ra c y ”, ro la zaś a r t. 48 § 1 w edług tego a u to ra polega „na o k reśle n iu te rm in u , w ciągu k tó reg o p ra c o w n ik obow iązany je s t czynić użytek z przyznanego m u p ra w a do ponow nego z a tru d n ie n ia , którego bezp raw n ie go pozbaw iono (...) sa n k c ją u ch y b ien ia tego te rm in u bez u sp ra w ie d li w ionych przyczyn je s t u p raw n ie n ie zak ład u p rac y do odm ow y ponow nego z a tru d nienia, co m ożna rozum ieć jako ró w noznaczne z u sta n ie m obow iązk u z a tru d n ie n ia , a tym sam ym rów n ież sto su n k u p rac y (...) byłby to w ięc je d e n z p rzy p a d k ó w w y gaśnięcia stosunku p ra c y ”. 33 Z kolei T. Liszcz u w aża, iż „ b ra k je s t p o d sta w do przyjęcia, że n a s tę p u je w tej sy tu a cji w ygaśnięcie sto su n k u p ra c y , p oniew aż art. 48 k.p. an i żaden inny przepis o ty m n ie sta n o w i” . 33 A u to rk a ta p odnosi ponadto, iż „z k o ncepcją w ygaśnięcia sto su n k u p rac y w sy tu a c ji, k tó re j dotyczy a rt. 48 k.p., pozostaje (...) w niezgodzie okoliczność, że za tru d n ie n ie b ąd ź o d m o w a z a tru d n ie n ia p racow nika, k tó ry po te rm in ie zgłasza żąd an ie »ponownego« z a tru d n ie n ia , zależy od woli zakładu p ra c y ”.34 T. Liszcz uw aża n ato m ia st, że o bow iązek zgłoszenia goto w ości p o djęcia p rac y w te rm in ie o k reślo n y m w a rt. 48 k.p. oznacza, iż sto su n ek
28 J e s t to je d n a z ty c h s y tu a c ji, k ie d y n a s tę p u je u n ie w a ż n ie n ie c z y n n o ś c i p r a w n e j p rz e z w y d a n ie o rz e c z e n ia . P o r. w t e j k w e s tii A. W o l t e r : op. c lt., s. 285; W . P i o t r o w s k i : R o szczen ie p r a c o w n ik a z ty t u ł u b e z p ra w n e g o p o z b a w ie n ia m ie js c a p r a c y , W a rs z a w a 1966, s. 92; T. Z i e l i ń s k i : N ie w a ż n e ro z w ią z a n ie s to s u n k u p r a c y , K r a k ó w 1968, s. 62. P o g lą d y ta k ie d w a j o s ta tn i a u to r z y w y p o w ie d z ie li w p ra w d z ie p rz e d w e jś c ie m w ż y c ie k o d e k s u p r a c y , je d n a k ż e z a c h o w a ły o n e a k tu a ln o ś ć ta k ż e p o d r z ą d a m i te g o k o d e k s u . N ie s to i b o w ie m te m u n a p rz e sz k o d z ie u z n a n ie , że o b e c n ie o rz e c z e n ie p r z y w r a c a ją c e d o p r a c y w y w ie r a s k u te k n ie z u p e łn y (p o r. n iż e j), g d y ż n a d a l b y ły p ra c o w n ik m a p r a w o k s z ta łtu ją c e , k t ó r e p o le g a n a ż ą d a n iu u n ie w a ż n ie n ia p rz e z w ła ś c iw y o rg a n c z y n n o ś c i p r a c o d a w c y (p o r. n iż e j p rz y p is 41). 2» K o n c e p c ja K. K o r z a n a ( D e k la r a ty w n y c z y k o n s t y t u t y w n y (...), jw . s tr . 7), w e d łu g k t ó r e j o rz e c z e n ie p ro w a d z ą c e d o r e s t y t u c j i s ta n u p r a w n e g o n ie je s t o r z e c z e n ie m k o n s t y t u ty w n y m , n ie u w z g lę d n ia u s ta n ia p o p rz e d n ie g o s to s u n k u p r a w n e g o i z a w ę ż a z a k r e s o rz e c z e ń k o n s ty tu ty w n y c h w sp o só b n ie p rz e k o n y w a ją c y . 38 k. K o l a s i ń s k i : op. c it., s. 67. si Ib id e m . 82 w. P i o t r o w s k i : C h a r a k te r s a n k c ji (...), jw ., s. 9» i 93. 83 T. L i s z c z : op. c it., s. 233. 34 Ib id e m , s. 234.
N r 2 (242) Roszczenia członków spółdzielni p racy (postępow anie) 23
p rac y pow staje z mocy orzeczenia o przyw róceniu do p ra c y pod w a ru n k ie m zgło szenia gotow ości pracy we w łaściw ym c z a sie .35 36
P ow ołani autorzy zgodni są zatem , co zasługuje n a podk reślen ie, że orzeczenie przy w ra ca jąc e do pracy pod rządem kodeksu p rac y m a c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y . Różnie tylko in te rp re tu ją oni art. 48 § 1 k.p. T a k w ięc — zdaniem K. K o lasiń sk ie- go — w edług tego przepisu sto su n ek pracy p o w sta je z m o m e n te m zgłoszenia przez przyw róconego pracow nika gotow ości niezwłocznego p o d ję cia pracy. W. P io tro w sk i re p re z e n tu je pogląd, że niezgłoszenie gotowości niezw łocznego p o d ję cia p rac y p o w oduje w ygaśnięcie przyw róconego stosunku pracy. W reszcie T. Łaszcz uw aża, że sto su n ek p rac y pow staje na podstaw ie orzeczenia p rz y w ra ca jąc eg o do p racy , k tó re to orzeczenie sta je się skuteczne z ch w ilą u p raw o m o c n ien ia się, jeżeli p rac o w n ik zgłosił gotow ość do pracy (zgłoszenie jej rozum ie ta a u to rk a jako p rzy stą p ie n ie do rea liza cji stosunku pracy).
N ato m iast Sąd N ajw yższy w u zasadnieniu u ch w a ły z dn. 28.V.1976 r. V P Z P 12/76 36
stwierdził, że orzeczenie
oprzywróceniu
do p ra c y m a pod rządem p rzepisów k odeksu pracy ch a rak te r m ieszany k o n sty tu ty w n o -d e k la ra ty w n y . K o n sty tu ty w n y c h a ra k te r tego orzeczenia "wyraża się, zdaniem S ą d u N ajw yższego, w tym , że d o p row adza ono do pow stania stosunku pracy, ja k i is tn ia ł p rze d zakw estio n o w an y m rozw iązaniem um ow y o pracę, a d ek laraty w n y c h a r a k te rw
tym , że zobow iązuje zakład p rac y do zatrudnienia p ra c o w n ik a .37 38 39 S tan o w isk o to n ie zn a jd u je o p arc ia w dotychczasow ej doktrynie, zgodnie z k tó rą orzeczenie m oże w yw ołać s k u te k albo d ek laraty w n y , alko konstytutyw ny, sk utki te bow iem w y k lu c z a ją się n a w z a je m .58 W te o rii postępow ania cywilnego rep rez en to w an y je s t je d y n ie pogląd o istn ien iu w y ro k ó w u sta la jąc y ch bądź zasądzających — pod w zg lęd em form y, a k o n sty tu ty w nych — pod względem mocy, do których zalicza się n ie k ied y w y rok u sta la jąc y ojcostw o, w yrok zobowiązujący do złożenia ośw iadczenia w o li oraz w yrok podw yż szający ry cz ałt lu b rozw iązujący um ow ę, o p a rty n a a r t. 632 § 2 k .c .3ł D w a pierw sze w y ro k i spośród w ym ienionych nie n a d a ją się do egzek u cji: p ierw szy ze w zględu na przedm iot, drugi zaś ze względu n a w yraźne p o stan o w ien ie u sta w y (art. 64 k.c. i a rt. 1047 k.p.c.). W yrok trzeci zaw iera n a k a z określonego zach o w an ia się dłużnika, je st w ięc w yrokiem z a s ą d z a j ą c y m , ale poniew aż zasąd zen ie o p ie ra się n a p rz e k ształconej przez sąd treści sto su n k u praw nego, p rze to p rz y p isu je m u się c h a ra k te r konsty tu ty w n y .W ra cając do określenia c h a ra k te ru w yroku p rz y w ra ca jąc eg o do pracy , należy stw ierdzić, że z uzasadnienia o m aw ianej uchw ały n ie w y n ik a w cale, co S ąd N a j w yższy rozum ie przez obow iązek z a tru d n ien ia p ra c o w n ik a , do k tó reg o w ed łu g om aw ianej uchw ały zobow iązuje orzeczenie p rzy w ra c a ją c e do pracy, a m ianow icie czy chodzi o obow iązek złożenia ośw iadczenia w oli, czy też o obow iązek fak ty c z n e go za tru d n ien ia. N atom iast analiza orzeczenia p rz y w ra ca jąc eg o do p rac y pro w ad zi do w n io sk u , że organ orzekający k re u je do życia sto su n e k prawm y m iędzy z a k ła dem p ra c y a pracow nikiem , wobec czego zak ład p ra c y n ie m usi sk ład ać żadnego
35 Ib id e m , s. 231. 36 O S N C P 1976, poz. 187. 37 P o r. ró w n ie ż u c h w a łę S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n. 27.IV.1977 r. I P Z P 3/77, O S N C P 1977, n r 9, poz. 163. 38 P o r. w szczególności: M. W a l i g ó r s k i : P ro c e s c y w iln y — F u n k c ja i s t r u k t u r a , 1947, s. 37; J . J o d ł o w s k i , W. S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e (...), jw ., s. 412. D o b itn ie a k c e n tu je to z a g a d n ie n ie W. S i e d l e c k i w g lo sie d o u c h w a ły s k ła d u sie d m iu sę d z ió w S ą d u N ajw y ższeg o z d n . 10.IV.1961 r. 1 CO 21/60, N P 1960, n r 2, s. 280.
39 P o r. M. A l l e r h a n d : K ilk a u w a g (...), jw ., s. 10; t e g o ż a u t o r a : W y ro k i n a k a z u ją c e z ło ż e n ie o św ia d c z e n ia w o li, P P C 1937, s. 134; A. M i ą c z y ń s k i : S k u te c z n o ś ć o rz e c zeń w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m , W a rsz a w a 1974, s. ISO.
24 T e r e s a M i s i u k N r 2 (242)
ośw iadczenia w oli zm ierzającego do n a w ią z a n ia tego s to s u n k u .40 M ożna co n ajw y ż ej tw ierdzić, że orzeczenie o przy w ró cen iu do p rac y z a stę p u je to o św ia d c z e n ie 41 lu b czyni je zbędnym i w tej sy tu a c ji m a ono c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y z m ocy art. 64 k.c. w zw iązku z a r t. 280 § 2 k.p. oraz a r t. 70 u sta w y o o kręgow ych są d ac h p rac y i ubezpieczeń społecznych i n ie n a d a je się do w ykonania. K o n sty tu ty w n a działalność orzeczenia dotyczy rów nież tre śc i tego sto su n k u , a w ięc u p raw n ie ń i obow iązków stron. N ie m ożna w ięc uw ażać, że orzeczenie stw ie rd z a obow iązek faktyczny zakładu p rac y p o leg ający na dopuszczeniu do p ra c y , gdyż obow iązek ten je s t rów nież k re o w a n y przez orzeczenie ja k o elem e n t sto s u n k u p raw n eg o p rzy w racanego p rzez to orzeczenie, in n y m i słow y — orzeczenie o przy w ró cen iu do p racy tw orzy sto su n ek p racy o tre śc i ok reślo n ej w kod ek sie pracy. W m om encie żą d an ia p rzyw rócenia do p rac y is tn ie je p o trzeb a u k sz ta łto w a n ia sto su n k u o ra z n ie zbędna je s t p o d staw a p ra w n a do tego u k sz tałto w an ia , n a to m ia s t .podstaw a do stw ie rd z e n ia d e k la ra ty w n e g o obow iązku dopuszczenia do p ra c y i do w y p ła ty w y nagrodzenia oraz do zasądzenia tych św iadczeń p o w sta n ie dopiero w ówczas, gdy zakład p rac y n a r u s z y te u p ra w n ie n ia p raco w n ik a. D latego też orzeczenie o p rzy w róceniu do p racy ró żn i się zasadniczo od w y ro k u w yd aw an eg o n a p o d staw ie art. 632 § 2 k.c., k tó ry zarazem stw a rz a p o d staw ę do zasą d zen ia św iadczenia i do u k sz tałto w an ia e le m e n tu sto su n k u praw n eg o .
R e asu m u jąc , należy p rzy ją ć, że orzeczenie p rzy w ra c a ją c e do p rac y m a c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y , co oznacza jednocześnie w yłączenie jego d ek laraty w n e g o c h a ra k te ru .
S ąd N ajw yższy dopuszczając „ k o n s ty tu ty w n o -d e k la ra ty w n y ” c h a r a k te r orzeczenia p rzy w racająceg o do p rac y , nie w ypow iedział się, czy zasądza ono ja k ieś św iadczenie, p rze w id u jąc je d n a k w y k o n an ie tego orzeczenia. R ozw iązanie ta k ie pozostaje w sprzeczności z pow szechnie p rzy ję ty m w nauce p o stę p o w an ia cyw ilnego stan o w i skiem , że tylko orzeczenie za w ierając e n ak a z określonego za ch o w an ia się m oże być ty tu łe m egzekucyjnym . Tym czasem uznanie, że orzeczenie o p rzy w ró c en iu do pracy m a c h a ra k te r k o n sty tu ty w n y , je s t jedno zn aczn e z tym , że n ie n a d a je się ono do egzekucji.
Skoro przy w ró cen ie do p ra c y zm ierza do u n ie w a żn ien ia czynności rozw iązującej sto su n ek pracy, to odnosi ono sk u te k e x t u n e *2 W m y śl m a k sy m y su p e rflu a non
n o cen t nie stoi tem u n a przeszkodzie zaliczanie p rze z a rt. 51 k.p. do o k re su z a tr u d
n ienia o k resu 'pozostaw ania bez p ra c y przed przyw róceniem do niej, jeżeli tylko w w yniku p rzy w ró c en ia p rac o w n ik p o d ją ł p r a c ę .43
W om aw ian ej u ch w a le S ąd N ajw yższy uznał rów nież, że „ m a te ria ln a skuteczność orzeczenia p rzy w ra ca jąc eg o do p ra c y w św ietle a rt. 48 § 1 k.p. p o w sta je je d n a k d o piero od d aty zgłoszenia p rzez p ra c o w n ik a gotow ości niezw łocznego podjęcia pracy, przy czym początek 7-dniow ego te rm in u do zgłoszenia gotow ości do p ra c y liczy się
« T a k p r z y jm u je r ó w n ie ż W . B r o n i e w i c z : Z p r o b le m a ty k i (...), Jw ., s. 59.
41
T a k tw ie rd z iłw.
S i e d l e c k i p rz e d w e jś c ie m w ż y c ie k o d e k s u p r a c y (O rze czen ia k o n s ty tu ty w n e (...), jw ., s. 311), a p o d r z ą d a m i k o d e k s u p r a c y — K. K o l a s i ń s k i (op. cit., s. 66). N a to m ia s t W. B r o n i e w i c z : (Jeszcze w s p r a w ie p r z y w ró c e n ia (...), jw ., s. 1343), u w a ż a ł, że ż ą d a n ie p r z y w ró c e n ia d o p r a c y o p ie ra się n a p r a w ie k s z ta łtu ją c y m , a w ię c p o le g a ją c y m n a m o ż n o śc i s p o w o d o w a n ia w d ro d z e je d n o s tr o n n e g o o ś w ia d c z e n ia w o li ic h p o d m io tu z m ia n y w s y tu a c ji p r a w n e j in n y c h p o d m io tó w . R ó w n ie ż T. Z i e l i ń s k i (op. c it., s. 60 i 148) w id z ia ł isto tę p r z y w ró c e n ia d o p r a c y w p r a w ie ż ą d a n ia u n ie w a ż n ie n ia c z y n n o ś c i p r a c o d a w c y . S ta n o w isk o ty c h d w u o s ta tn io w y m ie n io n y c h a u to r ó w je s t b a r d z ie j p r z e k o n y w a ją c e , g d y ż p rz e p is y o p rz y w ró c e n iu d o p r a c y — z a ró w n o d a w n e ja k i o b e c n e — w ią ż ą tę c z y n n o ś ć z d z ia ła ln o ś c ią o rg a n u p r z y w ra c a ją c e g o , n a to m ia s t n ie w s p o m in a ją o o b o w ią z k u z a k ła d u p r a c y d o n a w ią z a n ia s to s u n k u p r a c y .42 P o r. A. W o l t e r : o p . c it., s. 285 (w z w ią z k u z p rz y p is e m 28). « W ą tp liw o ś ć t a k ą w y s u n ą ł K . K o l a s i ń s k i : op. c it., s. 64.
N r 2 (242) Roszczenia członków spółdzielni p ra cy (postępow anie) 25
od dnia upraw om ocnienia się orzeczenia o p rzy w ró cen iu do .pracy” . M ożna uznać, że Sąd N ajw yższy m iał tu n a uw adze to, iż an a liz o w an e orzeczenie w yw iera sk u tek k o n sty tu ty w n y niezupełny.44 Cechą ta k ich orzeczeń je s t je d n a k to, że „dla o sią g n ię cia pełnego skutku przez orzeczenie p otrzebne je s t dokonanie d o p ełn iając ej czyn ności p raw n ej, k tó ra razem z orzeczeniem k o n sty tu ty w n y m tw orzyć będzie a k t p ra w n y złożony, um ożliw iający dopiero stw orzenie zam ierzonego sta n u p raw n eg o .” 45 Jeślib y uznać, że zgłoszenie gotow ości do p rac y (art. 48 § 1 k.p.) je s t je d y n ie czyn nością fak ty czn ą (gdyż czynnością p ra w n ą z m ierza ją cą do przy w ró cen ia stosunku pracy było złożenie w niosku o przyw rócenie do pracy), to należałoby przyjąć, że orzeczenie o przyw róceniu do p rac y nie m ieści się w p ojęciu orzeczenia k o n s ty tu tyw nego o niezupełnym sk u tk u praw n y m . M ożna je d n a k dowodzić, że u sta w o d aw ca, p rzew idując obowiązek ,/g ło s z e n ia gotowości niezw łocznego p o djęcia p rac y ”, liczył się z tym , że były pracow nik, k tó ry dochodzi p rzyw rócenia go do pracy, może nie m ieć oczyw istego zam iaru n aw ią z a n ia stosunku pracy ; w w y p ad k u ta k im zgło szenie gotowości
przez złożenie oświadczenia
w oli byłoby ostateczn y m przejaw em tego za m ia ru i m iałoby c h a ra k te r czynności p ra w n e j. P rz ed zgłoszeniem gotowości do .pracy orzeczenie m iałoby niezupełny sk u tek p raw n y , n a to m ia st po zgłoszeniu gotow ości skutek ten byłby pełny.N asuw a się pytanie, ja k ie roszczenie przy słu g u je p racow nikow i przyw róconem u do p rac y , k tó ry zgłosił gotowość jej podjęcia w w a ru n k a c h u sp raw ie d liw ia jąc y ch przekroczenie term in u przew idzianego w art. 48 § 1 k.p. P y ta n ie ta k ie p o sta w ił S ą dow i N ajw yższem u n a podstaw ie a rt. 29 ustaw y o Sądzie N ajw yższym P ierw szy P rezes tego Sądu. W w yniku tego p y ta n ia doszło do pod jęcia pow ołanej w yżej uchw ały.
Je że li zakład pracy odm ów iłby p racow nikow i za tru d n ien ia, czyli uznałby, że p rz y w rócenie do pracy nie stało się skuteczne, co jednoznaczne je st z odm ow ą św ia d czenia dopuszczenia go. do pracy i z a p ła ty w ynagrodzenia, to p racow nikow i będzie przysługiw ać roszczenie o sp ełnienie tych św iadczeń przy założeniu, że p rz e k ro czenie te rm in u do zgłoszenia przez praco w n ik a sw ej gotowości do p rac y n astąp iło z przyczyn niezależnych od niego. O cena tych okoliczności będzie n ależ ała do o rg a nu Orzekającego, który ustali, czy gotowość do p rac y zo stała zgłoszona stosow nie do a rt. 48 § 1 k.p.; w w ypadku pozytyw nym — o rg a n ten , stosow nie do a rt. 22 i 81 k.p., zobowiąże zakład pracy do w y p ełn ien ia pow yższych św iadczeń. Tego ro dzaju ty tu ł egzekucyjny będzie w y k o n aln y n a p o d sta w ie a rt. 1050 k .p .c .46 T ym cza sem S ąd Najwyższy, w odpow iedzi n a postaw ione m u p y ta n ie, u zn ał w om aw ianej uchw ale, że p racow nik może dochodzić jedynie u sta le n ia , iż przekroczenie te rm in u z a rt. 48 § 1 k.p. n astąpiło z przyczyn niezależnych od niego. Z u zasad n ien ia u chw ały w ynika, że byłby to w niosek o „ustalenie f a k tu p raw otw órczego”, zgło szony sam oistnie po to, aby doprow adzić do um ożliw ien ia p racow nikow i w ykony w anie pracy. J a k w iadom o, orzeczenie u sta la jąc e, k tó re nie zasądza jednocześnie św iadczenia, nie n ad a je się do egzekucji, wobec czego sam o u sta le n ie pow yższego fa k tu praw otw órczego n ie m ogłoby doprow adzić do um ożliw ienia p racow nikow i
44 P o r. A. M i ą c z y ń s k i : op. c it., s. 151. 45 Ib id e m .
46 C h o c ia ż m o żn a m ie ć w ą tp liw o ś ć , czy g rz y w n a je s t w ła ś c iw y m ś r o d k ie m d o w y e g z e k w o w a n ia ś w ia d c z e n ia d o p u sz czen ia d o p r a c y , to je d n a k u z n a n ie , że k o d e k s p r a c y d o p u sz c z a ta k ie św ia d c z e n ie , m u si k o n se k w e n tn ie o z n a c z a ć a k c e p ta c ję p o w y ż sz e g o ś r o d k a e g z e k u c ji, z a g a d n ie n ie is tn ie n ia św ia d c z e n ia d o p u sz c z e n ia do p r a c y je s t w d o k tr y n ie sp o rn e ; o s ta tn io w y p o w ie d z ia ł się p rz e c iw k o n ie m u M. P i e k a r s k i (P ra w o c z ło n k a (...), jw ., s. 107). T ra f n ie je d n a k is tn ie n ie te g o św ia d c z e n ia u z a s a d n ia A . M a l a n o w s k i (W s p r a w ie m o ż liw o śc i p o w ó d z tw a o d o p u s z c z e n ie d o p ra c y , P iP 1967, n r 1), p rz y czym p r z e d s ta w io n e p rz e z te g o a u to r a a r g u m e n ty z a c h o w a ły sw ą a k tu a ln o ś ć ta k ż e p o d rz ą d e m k o d e k s u p ra c y .
26 M i e c z y s ł a w S z a c l ń s k l N r 2 (242)
w ykonyw ania pracy. Sąd N ajw yższy z niezrozum iałych w zględów n ie p rzew id u je, by m ożna było uw zględnić św iadczenie dopuszczenia do p racy , u zn a ją c jednocześnie za ty tu ł egzekucyjny orzeczenie u sta la ją c e w b re w p oglądom p rz y ję ty m w n au ce p ostępow ania cywilnego. N a czym zre sztą m iało b y polegać w y k o n a n ie tego u s ta la jącego orzeczenia — u ch w a ła też się n ie w ypow iada. S łusznie n a to m ia st S ąd N a j w yższy uznał, że u stalen ie, iż p rzekroczenie te rm in u z a rt. 48 § 1 k.p. n a stą p iło z przyczyn niezależnych od p raco w n ik a, może być dok o n an e n a s k u te k w n iosku 0 przy zn an ie w y n agrodzenia za czas gotow ości do pracy . W ty m o sta tn im w y p ad k u Sąd N ajw yższy dopuścił zatem m ożliw ość żąd an ia św ia d cz en ia oparteg o n a a rt. 81 k.p.
Budzi w ątp liw o ści pogląd S ądu N ajw yższego, że u sta le n ia , iż przek ro czen ie te r m in u z a rt. 48 § 1 k.p. n a stą p iło z przyczyn niezależnych o d p rac o w n ik a, oraz żąd an ia n a tej p odstaw ie w ynag ro d zen ia n a p o d sta w ie a rt. 81 k.p. należy dochodzić przed te re n o w ą ko m isją o dw oław czą do s p ra w pracy. P rz ec ież a r t. 264 § l k.p. nie w ym ienia tego ro d za ju sp raw . D ochodzenie św iadczenia dopuszczenia do p racy 1 w ynagrodzenia pow inno n a stą p ić p rze d za k ład o w ą lu b te re n o w ą k o m isją ro z je m czą (art. 248 k.p.), k tó ry to o rg an rozpoznaje sp raw y o św iad czen ia ze stro n y zakładu pracy, a k o m p e ten c je jego nie są o k reślo n e w sposób w yczerp u jący w p rz e ciw ieństw ie do k o m p eten cji odw oław czych ko m isji do sp ra w pracy.
MIECZYSŁAW SZACIŃSKI
Prawa twórcy opracowania cudzego dzieła w polskim
prawie autorskim (zależne prawa autorskie)
A r t y k u ł o m a w ia p o ję c ie o p r a c o w a n ia cridzego d zie ła o ra z je g o za le ż n o ś ć o d d zie ła o r y g in a ln e g o , b ę d ą c e g o p r z e d m io te m te g o o p ra c o w a n ia . N a t y m tle a n a liz o w a n y j e s t s to s u n e k p r a w t w ó r c y d z ie ła z a le ż n e g o d o p r a w tw ó r c y d zie ła o r y g in a ln e g o . R o zw a ż a n ia k o ń c z y o m ó w ie n ie tr e ś c i a u to r s k ie g o p r a w a z a le ż n e g o i o g ra n ic z e ń w y n ik a ją c y c h z p r z e p is u a r t. 3 § 2 u s t a w y o p r a w ie a u to r s k im .
I. Opracowanie cudzego utw oru jako przedm iot praw a autorskiego
IZgddnie z przepisem a rt. 3 § 1 u sta w y o p ra w ie a u to rs k im z d n ia 10 lipca 1952 r. opraco w an ie cudzego u tw o ru sta n o w i p rze d m io t p ra w a autorskiego.
O pracow aniem je s t dzieło o p a rte n a cudzym utw o rze, w k tó ry m w p ro w ad zo n e zm iany w y k az u ją elem e n ty tw órczości in d y w id u a ln e j, z zach o w an iem je d n a k toż sam ości u tw o ru p ie rw o tn e g o .1 O p raco w an ie je s t to m .in. „p rz eró b k a, p rze tw o rz e- i *
i P o r . L u d w ig D e l p : R e c h ts f ra g e n z u r N e u b e a r b e itu n g w is s e n s c h a ftlic h e r W e rk e v e r s to r b e n e r A u to re n , „D a s R e c h t a m G e is te s g u t- S tu d ie n z u m U rh e b e r -V e r la g s - u n d P r e s s e r e c h t” , F r e ib u r g 1964, s tr . 41.
