BULLETIN ARCHÉOLOGIQUE POLONAIS
WIADOMOŚCI
AR CHE OLO GICZ NE
PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE
w
Warszawie
WARSZAWA 2006 VARSOVIE
TOM (VOL.) LVIII
2006
r
WIADOMOSCI
ARCHEOLOGICZNE
Redaguj e zespó? 1 Editorial staff:
mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji 1 managing editor), dr Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny 1 editor in chief),
prof. dr hab. Teresa D?browska (zast?pczyni redaktora naczelnego 1 subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,
mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, doc. dr hab. Teresa W?grzynowicz
T?umaczenia 1 Translations:
Anna Kinecka, Marta Stasiak-Cyran, Andrzej Jacek Tomaszewski
Jacek Andrzejowski
Sk?ad i ?amanie 1 Layout:
]R]
Rycina na ok?adce: emaliowana zapinka br?zowa
z Babiego Do?u-Borcza, pow. Kartuzy (rys. L. Kobyli?ska)
Cover picture: enamelled bronze disc brooch from Babi Dó?-Borcz, distr. Kartuzy (drawn by L. Kobyli?ska)
© Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 2006
© Autorzy, 2006
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne jest instytucj? kultury finansowan? przez
Urz?d Marsza?kowski Województwa Mazowieckiego
Sprzeda? detaliczna publikacji Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego, w tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest
w salach wystawowych muzeum, ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? gotówk?; wystawiamy rachunki i faktury. Ponadto nasze ksi??ki i czasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 (22) 831 3221-25/110 lub pod adresem internetowym
wydawnictwapma@pma.pl
Cennik wydawnictw, wykaz publikacji i pe?en spis zawarto?ci czasopism PMA: http://www.pma@pma.pl/wydawnictwa
Adres redakcji 1 Editorial office: Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne
ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa
,
WIADOMOSCI
ARCHEOLOGICZNE
Tom (VoI.) LVIII
SPIS
TRE?CI
Contents
ROZPRAWY
El?bieta C i ep i ele w s k a, Schy?kowopaleolityczne i mezolityczne materia?y krzemienne z bada? powierzchniowych
w mi?dzyrzeczu Pilicy i Wis?y 3
Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from surface surveys between the Pilica and Vistula rivers
Barbara B a rg ie ?, Kultura strzy?owska w ?wietle znalezisk grobowych
The Strzy?ów Culture in the light of burial finds
65
Jan S chu s te r, O pó?nych zapinkach kapturkowych (A 1141)
Late spring-cover brooches (A II 41)
101
MISCELLANEA
Anna D r z e w icz, Niezdobiony naszyjnik br?zowy z haczykowatym zapi?ciem ze zbiorów Pa?stwowego
Muzeum Archeologicznego w Warszawie 121
Bronze plain neck ring with hooked terminal sfrom the collection of the State Archaeological Museum in Warsaw
Anna St r o b in, P?setka br?zowa z cmentarzyska kultury oksywskiej w Wyczechowie, pow. kartuski
Bronze tweezers from Oksywie Culture cemetery at Wyczechowo, distr. Kartuzy
127
Magdalena M ?c z y
?
sk a, Agnieszka U rb a n i ak, Prowincj onalnorzymska zapinka tarczowata z cmentarzyska
kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. kartuski 145
Provincial Roman disc brooch from Wielbark Culture cemetery at Babi Dó?
-Borcz, distr. Kartuzy
Magdalena M ?c z y
?
sk a, Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy serii wschodniej Oscara Almgrena
On selected variants of Oscar Almgren group II, eastem series, brooches
159
Jacek A ndr zej ow s ki, ?ukasz Maurycy S tan a s z ek, Hanna Ma?k ow sk a- Pl i
s zk a, Mod?a, grób 169
-pierwsza trepanacj a czaszki z okresu wp?ywów rzymskich z ziem polskich 185
Mod?a, grave 169
-first skull trepanation from the Roman Period at the territory of Poland
Aleksandra ? ó r a w sk a, Grób kultury wielbarskiej z cmentarzyska z wczesnej epoki ?elaza w Tynwa?dzie
na Pojezierzu I?awskim 201
AWielbark Culture grave from an Early Iron Age cemetery at Tynwa?d in Ilawa Lake District
MATERIA?Y
Andrzej Jacek T o m as z e w ski, Schy?kowopaleolityczne i mezolityczne materia?y krzemienne z cmentarzyska
kultury grobów kloszowych w Wieliszewie 209
Final Paleolithic and Mesolithic :flint materials from a Cloche Grave Culture cemetery at Wieliszew
Teresa W ? g r zy n o wi cz, Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Wieliszewie, pow. legionowski
Cemetery of Cloche Grave Culture at Wieliszew, distr. Legionowo
215
Rados?aw P r o c h o wi cz, Osada z m?odszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Strzy?owie,
pow. hrubieszowski, w ?wietle bada? z lat 1935-1937 i 1939 265
Late Pre-Roman and Roman Period settelment from Strzy?ów, distr. Hrubieszów. Insights from investigation made in 1935-1937 and 1939
Andrzej Ma ci a?o w i cz, Cmentarzysko kultury przeworskiej z m?odszego okresu przedrzymskiego
w Suchodole, pow. sochaczewski 283
Przeworsk Culture cemetery from Late Pre- Roman Period at Suchodó?, distr. Sochaczew
ODKRYCIA
Marek Z ale w s k i, Rogowy harpun z rzeki Wilgi
An antler harpoon from the Wilga river
371
Jerzy L ib e r a, Niecodzienny zabytek z Polesia Lubelskiego
An unusual artefact from Polesie Lubelskie
372
Jerzy L ib e r a, Barbara Ma tr a s z ek, Znaleziska grobowe (?) kultury mierzanowickiej na Mazowszu
Burial finds (?) from the Mierzanowice Culture in Mazowsze
374
Tadeusz W i ?
n ie w s k i, Unikatowy zabytek spod Starachowic
Auniqe find near Starachowice
375
Marek F lor e k, Siekierka br?zowa z miej scowo?ci Senis?awice, pow. kazimier ski
Bronze axe from Senis?awice, distr. Kazimierza Wielka
377
Miros?awa A ndr z ej o w s k a, ?ukasz Maurycy St a n a s z ek, Groby kloszowe na warszawskiej Sadybie
Cloche graves from Sadyba in Warsaw
378
Rados?aw Pr o ch o w ic z, Szpila holszty?ska ze stanowiska 4 w Tomaszach, pow. ostro??cki
Holstein pin from Tomasze, distr. Ostro??ka, site 4
384
Zbigniew N o w ako w s k i, Nowe znaleziska z Kamie?czyka, pow. wyszkowski
New finds from Kamie?czyk, distr. Wyszków
388
Piotr ?u c z k i e w i cz, Perespa
-kolejne cmentarzysko z okresu rzymskiego ze wschodniej Lubelszczyzny? 390
Perespa
-apreviously unknown Roman Period cemetery from the eastem Lublin Region?
Renata Madyda-Legutko, Judyta Rodzi?ska-Nowak, Joanna Zagórska-Telega, Prusiek,
pow. sanocki, stan. 25. Pierwsze cmentarzysko ludno?ci kultury przeworskiej w polskich Karpatach
Prusiek, distr. Sanok, site 25. The first Przeworsk Culture cemetery recorded in the Polish Carpathians
394
Jacek An dr z ej ow ski, ?ukasz Maurycy St an a s z ek, Andrzej Gr zymkow ski, Nieznane cmentarzyska
z okresu wp?ywów rzymskich w ?mijewie Ko?cielnym i ?mijewie Gajach, w pow. m?awskim 401
New cemeteries from the Roman Period at ?mijewo Ko?cielne and ?mijewo Gaje, distr. M?awa
Aleksandra Rz e s z o ta r sk a -N
o w a k ie w icz, Cezary S o b c z ak, A?urowa zapinka ze wsi Szczeberka,
pow. augustowski
-import czy na?ladownictwo? 407
Openwork brooch from Szczeberka, distr. Augustów: import or imitation?
Marek F lor e k, Wczesno?redniowieczny pochówek szkieletowy z Sandomierza
Early Medieval inhumation burial from Sandomierz
410
Wiadomo?ci Archeologiczne, t. LVIIL 2006
ANDRZEJ JACEK TOMASZEWSKI
SCHY?KOWOPALEOLITYCZNE I MEZOLITYCZNE MATERIA?Y KRZEMIENNE
Z CMENTARZYSKA KULTURY
GROBÓW
KLOSZOWYCH W WIELISZEWIEFINAL PALEOLITHIC AND MESOLITHIC FLINT MATERIALS FROM A CLOCHE GRAVE CULTURE CEMETERY AT WIELI SZEW
W trakcie bada? wykopaliskowych na cmentarzysku
kultury grobów kloszowych wWieliszewie (T. W
?grzyno-wicz 2006) pozyskano niewielk?, licz?c? 18 okazów,
kolekcj? artefaktów krzemiennych, z których 16
wykona-nych jest z krzemienia czekoladowego, a dwa z
narzuto-wego ba?tyckiego. Wi?ksze lub mniejsze ?lady dzia?ania
ognia (zgrzania lub przegrzania) wykazuje 14 okazów.
situ m.in. dzi?ki temu, ?e strefa ta le?y poza wkopami
zwi?zanymi z funkcjonowaniem cmentarzyska
kloszo-wego. Zwa?ywszy, ?e ?wiartka D ara 83 znajduje si? na
obrze?u wykopów archeologicznych (por. T.
W?grzyno-wicz 2006, ryc. 3), jest prawdopodobne, ?e w nieobj?tej
wykopami s?siaduj?cej partii stanowiska zalegaj? w
po-dobnej pozycji inne zabytki zespo?u. Nale?y te?
nadmie-ni?, ?e technika eksploracji (plantowanie) stosowana przy ods?anianiu stropowych cz??ci zag??bionych w ziemi?
obiektów grobowych, w tym przede wszystkim
zdej-mowanie próchnicy ?opat?, nie sprzyja wychwytywaniu ca?o?ci materia?ów krzemiennych i ?e w zwi?zku z tym
jaka? cz??? artefaktów, zw?aszcza mniejszych, mog?a
zosta? przeoczona przez eksploratorów. Z drugiej strony, w strefie z grobami, a tym bardziej w samych
wype?-niskachjam grobowych, artefakty zalegaj?ce w piaskach
iluwium zosta?yby z pewno?ci? dostrze?one. Nasuwa si?
domys?, ?e cz??? "brakuj?cych" materia?ów
krzemien-nych znalaz?a si? wcze?niej na wtórnym z?o?u w warstwie
próchnicznej
-b?d? jako ha?da z zak?adanych jam
gro-bowych, b?d? wskutek odwiania nadleg?ych osadów
(humusu i iluwium), którymi pierwotnie by?y
zapiecz?-towane
-i ?e jako sk?adnik warstwy próchnicznej
zosta-?y zdj?te z eksplorowanej powierzchni. Nie mo?na jednak
ca?kowicie wykluczy?, ?e niewielka liczebno?? zbioru
nie jest efektemjego podepozycyjnego zubo?enia, ale ?e
reprezentuje jaki? specyficzny funkcjonalnie,
epizodycz-ny pobyt grupy ludzkiej w tym miejscu.
Wkolekcji przewa?aj? wytwory, które mo?na
przy-pisa? pó?nopaleolitycznemu cyklowi mazowsza?skiemu
(kulturze ?widerskiej). Nale?? tu przede wszystkim
wióry, zwykle nieznacznie podgi?te, reprezentowane
przezjeden okaz z minimalnie u?amanym wierzcho?kiem
(Ryc. 1: 1), dwa fragmenty proksymalne, cztery
mezial-ne i trzy dystalne. W?ród tych ostatnich znajduje si?
wierzchnik ze ?ladami zaprawy od?upni i wierzcho?ka rdzenia (Ryc. 1:2) oraz dwupi?tnik. Za atrybucj? wiórów
do cyklu mazowsza?skiego przemawiaj? ich stosunkowo
du?e rozmiary oraz ?lady dwupi?towo?ci na pi?ciu z nich
(Ryc. 1: 1). Narz?dzia retuszowane, które mog? by?
za-liczone do tej grupy, to kr?py drapacz ze s?abo wykszta?-conym, minimalnie zakolonym, niskim i w?skim
drapi-skiem w cz??ci proksymalnej, na?o?onym (?) na
wierz-cho?ek p?askawego rylca w?g?owego b?d? jedynaka
(Ryc. 1: 3), oraz fragment wióra wierzchnika z cz??ciowo
retuszowan? kraw?dzi?.
Okazy tej grupy z wyj?tkiem jednego pochodz? z
nie-wielkiej przestrzeni ?wiartki D ara 83, gdzie spoczywa?y
w iluwium gleby na g??boko?ci 50-60 cm od
powierzch-ni ziemi, co przemawia za ich zwarto?ci? depozycyjn?.
Stosunkowo niewielka liczba okazów sugeruje jednak,
?e stanowi? one jedynie cz??? zespo?u, zachowan? in
Drug? wydzielaj?c? si? grup? tworz? cztery okazy
o charakterze mezolitycznym: podsto?kowaty
•
2
4
o 3cm
----?====?----Ryc. 1. W iel is z ew, pow. Legionowo. Zabytki krzemienne: 1.2
-wióry, 3
-drapacz, 4
-tylczak, 5
-rdze?, 6
-ciosak. Rys. B. Karch
Fig.l. W iel is z ew, distr. Legionowo. Flint artefacts: 1.2
-blades, 3
-end-scraper, 4
-backed point, 5 -core, 6
-proto-axe. Drawn by B. Karch
przygotowan?, nieco siodlasto ukszta?towan? pi?t? (Ryc.
1:5), termiczny fragment mikrolitycznego rdzenia,
tyl-czak (Ryc. 1 :4) oraz ciosak (Ryc. 1:6).
IVA-5 (H. Wi?ckowska 1985, s. 59, tabl. XXV: 13),
a inny, pazurowaty na ko?cu proksymalnym, z pobliskiej
Komornicy (H. Wi?ckowska, M. Marczak 1967, tabl.
III: l). Atrybucja typologiczna naszego okazu zale?y od
przyj?tego schematu typologicznego form tyle owych,
nieco ró?nego u poszczególnych autorów (por. S. K.
Koz?owski 1972, s. 18-31; T. Gali?ski 2002, s. 20-23).
Najpe?niej, jak si? wydaje, odpowiada tylczakom typu
Stawinoga, cho? pazurowate ukszta?towanie
wierzcho?-ków i smuk?o?? mog? przemawia? za ??czeniem go
równie? z ostrzami sowterskimi, igie?kowatymi, czy te?
z innymi, zbli?onymi wariantami tylczaków.
Zachowany w ca?o?ci tylczak na smuk?ym wiórku
z krzemienia kredowego (Ryc. 1 :4) ma prawie prosty
tylec, stromo ?uskany na ca?ej d?ugo?ci jednej kraw?dzi
bocznej, dwustronnie w cz??ci przys?czkowej. Oba
ko?-ce uformowane s? pazurowato poprzez zaretuszowanie
na stron? górn? kraw?dzi przeciwleg?ej do tylca: na
ko?cu proksymalnym
-stromo, na dystalnym
-
pó?stro-mo, ubogo. Podobny, ale u?amany na jednym ko?cu okaz
tylczaka z pazurem pochodzi ze stanowiska Wieliszew
Ciosak (Ryc. 1:6) wykonany jest z p?askiego okrucha
b?d? ob?upa z krzemienia czekoladowego. Powierzchnie
opracowane s? zwrotnie rozlewnymi b?d? bardziej
wy-d?u?onymi odbiciami odbocznymi od kraw?dziowych
boków. Przekrój poprzeczny jest g?ównie, tak?e w cz??ci
przyostrzowej, w przybli?eniu równoleg?oboczny. Samo
ostrze jest jednostronnie ?ci?te odbocznym odbiciem
zaostrzaj?cym typu coup de tranchet i nast?pnie
dodat-kowo ?cienione w pewnej odleg?o?ci od samej kraw?dzi
ostrza. Przeciwna strona jest w tej partii p?aska. Obuch opracowany jest wielokierunkowymi odbiciami, t?py.
Kraw?dziowe boki i samo ostrze wykazuj? do?? strome,
drobne i niezbyt regularne wy?uski w uk?adzie ci?g?ym. Na bokach nie maj? one charakteru prawcowania
pod-staw do odbi? formuj?cych powierzchnie i s? naj pewniej
zwi?zane z zat?pieniem i regularyzowaniem kraw?dzi
bocznych i (lub) osadzeniem okazu w oprawie.
przez ni? ostatecznie uznany za ciosak. Co wi?cej, bior?c pod uwag?, ?e ciosaki nierzadko wyst?puj? w kontek?cie
zespo?ów schy?kowopaleolitycznych (np. Z.
Sulgostow-ska 1978; 1989, tabl. 111:9, XXII: 10, XXV:2, XXXVII:
1-5, LXI:7, LXII: 10-12; K. Szymczak 1992, tab. 3, tabl.
V: 1, XXXV: 1) i ?e na stanowiskach piaskowych cz?sto
mamy do czynienia z palimpsestami pozosta?o?ci
ró?no-wiekowego osadnictwa z epoki kamienia, zawieraj?cymi
zmieszane elementy wczesno- ipó?nomezolityczne (por. M. Kobusiewicz 1973, tabela) b?d? pó?nopaleolityczne
i mezolityczne, kulturowo-chronologiczne przypisanie
niektórych okazów mo?e by? problematyczne. Tak jest
np. w wypadku dwóch ciosaków od?upkowych o
szero-kich ostrzach z Poznania-Staro??ki, pierwotnie ??czonych
raczej z mezolitycznym komponentem tego
wielokultu-rowego stanowiska (M. Kobusiewicz 1961, s. 21-22,
tabl. III: 1.5.8; 1973, tabl. XII: 1.2), a nast?pnie z jego
cz?onem schy?kowopaleolitycznym (M. Kobusiewicz
1999a, s. 42, tabl. XV:1; 1999b, ryc. 10:1.2).
Omawiany okaz uzupe?nia katalog 82 ciosaków
me-zolitycznych oraz map? polskich stanowisk z takimi
wytworami opracowane przez M. Kobusiewicza (1973)
i najpe?niej odpowiada wyró?nianym przez tego autora
ciosakom rdzeniowym typu 2. Od czasu tej publikacji
list? uzupe?niaj? liczne okazy z nowych odkry? i
opra-cowa? dawnych kolekcji (np. Z. Bagniewski 1995a, ryc.
5:7-10; 1995b, ryc. 12:1-5; 1996, ryc. 10:11,22:1-4,25,
35:22,55:10,65:15,66:1-6,67:1-3,70:1; J. M.
Burdu-kiewicz 1992; M. Kobusiewicz, J. Kabaci?ski 1993, ryc.
18:3; T. Gali?ski 1986, tabl. IV:1.2;1988, tabl. XLIII:7;
1992, tabl. XXXVIII: 11, LII: 14, LXIV: 1, LXVI: 10, LXX:
13.14,LXXIV-LXXVI,LXXVIII:4,LXXXII:1;E.
Kem-pisty, H. Wi?ckowska 1983, tabl. 111:24; E. Kemp isty,
Z. Sulgostowska 1991, ryc. 41a, tabl. XXIII:2, XXIV,
XXV; J. Libera 1995, tab. 2; 1998; H. Wi?ckowska 1975,
tabl. CXVIII:8.9; M. Masoj? 2004, ryc. 15,16:1,28:18, 54: 1, 55). Warto podkre?li?, ?e jest to kolejne znalezisko ciosaka z rejonu wide? Narwi i Wis?y, gdzie pi?? okazów
odnotowano na trzech ró?nych stanowiskach w samym
Wieliszewie (por. H. Wi?ckowska 1960, tabl. IV:11; 1975, tabl. CXVI:4.5, CXXI:10; 1985, tabl. XXIII:8), ajeden
w Komornicy (H. Wi?ckowska 1975, tabl. CXIV: 1), je?li
nie liczy? dwóch innych okazów z budz?cego
kontro-wersje przemys?u wieliszewskiego opartego na ska?ach
wulkanicznych (S. Krukowski 1939-1948, s. 97-98, tabl.
42: 3). Dwa dalsze ciosaki pochodz? ze stanowiska
Stawi-noga, w przyleg?ym regionie doliny dolnej Narwi (M.
Ko-busiewicz 1973, tabl. XVI: 1.2).
Ciosaki mezolityczne s? szeroko rozprzestrzenione
na obszarze Ni?u, co jest g?ównie efektem adaptacji
spo?eczno?ci mezolitycznych do opanowuj?cego ten
region w holocenie ?rodowiska le?nego (M. Kobusiewicz
1973, s. 93; H. Wi?ckowska 1975, s. 414-415), podczas
gdy zasi?g ciosaków schy?kowopaleolitycznych jest
bardziej ograniczony i wi??e si? najcz??ciej
-cho? nie
wy??cznie (np. S. Krukowski 1939-1948, s. 112-117,
tabl. 23:28)
-z miejscami wydobywania surowca
krze-miennego (M. Florek, J. Libera 1994, ryc. I?; B. Ginter
1974; s. 41-42, tabl. XXX-XXXII; 1999, s. 165, ryc. 2;
M. Kobusiewicz 1999b, s. 113, ryc. 10; S. Krukowski
1939-1948, tabl. 39:5,47:1.2.4.5,48:1-4). Znaleziska
ciosaków na Rydnie (np. B. Ginter 1965, tabl. VII:3.5;
E. Gieysztor-Szymczak 1981, ryc. 10a, 13k; zespo?y
mazowsza?skie R 1/96 i 11/99) mog? ewentualnie mie?
zwi?zek si? z eksploatacj? z?o?a hematytu przez
spo-?eczno?ci schy?kowopaleolityczne i mezolityczne, cho-cia? liczebno?? okazów jest tu znikoma wobec po-wszechno?ci ?ladów pozyskiwania i przetwarzania
he-matytu.
Tylczakjest stosunkowo najbardziej wyrazistym pod
wzgl?dem kulturowo-chronologicznym elementem
nie-wielkiego zbioru o metryce mezolitycznej i najpewniej
przypisa? go nale?y do cyklu narwia?skiego (kultury
ko-mornickiej). Pozosta?e trzy okazy mezolityczne mog?
po-chodzi? z innego kontekstu kulturowego. Za dwoisto?ci?
sk?adnika mezolitycznego w kolekcji przemawia
dodatko-wo fakt, ?e tylczak wykonany jest z surowca kredowego
ba?tyckiego i ?e znaleziony zosta? warze 152,
wodda-leniu od pozosta?ych trzech okazów mezolitycznych,
pochodz?cych z ara 74 (ciosak) i 83 (T. W?grzynowicz
2006, ryc. 3). Oczywi?cie, uwagi dotycz?ce
fragmenta-ryczno?ci zespo?u schy?kowopaleolitycznego odnosz? si?
równie? do nielicznej kolekcji okazów mezolitycznych.
Nale?y przy okazji nadmieni?, ?e ciosaki mog? by?
niekiedy trudne do odró?nienia od rdzeni, tym bardziej
?e kraw?dzie boczne, od których ?cieniano okazy, s?
cz?sto nieregularne, aprodukty takiej zaprawy, jak
wska-zuj? negatywy odbi?, mog?y mie? walor pó?surowca.
Trudno?ci mog? te? dotyczy? odró?nienia niektórych ciosaków od?upkowych od masywnych rylców: jak
przyznaje H. Wi?ckowska (1985, s. 68), okaz
klasyfiko-wany pierwotnie jako nó?-rylec (H. Wi?ckowska 1960,
tabl. IV: 11), nast?pnie jako rylec w?g?owy boczny, zosta?
Dwa okazy: du?y fragment t?uczka z krzemienia
kredowego ba?tyckiego, przerobionego prawdopodobnie
z rdzenia, oraz termiczny fragment rdzenia b?d?
grube-go od?upka, trudno zakwalifikowa? do której? z
omó-wionych grup materia?u.
zosta?o wówczas odnotowane i ?e znajduje si? kilkaset
metrów na Wod rejonu oznaczonego jako Wieliszew XII
(H. Wi?ckowska 1985, ryc. 1 i 34). Oba miejsca to
osta?-cowe, cyplowate p?aty piaszczystego tarasu
nadzalewo-wego, cz??ciowo zwydmione, oddzielone od siebie
erozyjnym zag??bieniem starorzecza Narwi,
wype?nio-nym torfami, namu?ami torfiastymi i piaskami tarasu
zalewowego (por. R. Schild, M. Marczak, H. Królik 1975,
s. 49-50, ryc. 9). Tak jak przy okazji bada? kampanii
"D?be"
-nastawionej na wykrywanie i eksploracj?
stanowisk z epoki kamienia
-natrafiano na pozosta?o?ci
osadnictwa ?u?yckiego i kultury grobów kloszowych,
tak badania stanowisk z tych pó?niejszych okresów mog?
przyczyni? si? do uzupe?nienia bogatych ju? ?róde? z
epo-ki kamienia z tego regionu.
Materia?y uzupe?niaj? g?st? map? stanowisk o
metry-ce pó?nopaleolitycznej i mezolitycznej ze zwydmionych
tarasów nadzalewowych w wid?ach Wis?y i Narwi,
w pó?nocnej cz??ci Kotliny Warszawskiej. Najliczniejsze
kolekcje wytworów krzemiennych, w tym szczególnie
wiele z gruntów nale??cych do samego Wieliszewa,
pozyskano tu w latach 1955-1963 w ramach
prowadzo-nej przez ówczesny IHKM PAN (obecnie IAE PAN)
ekspedycji "D?be". Podsumowaniem prac tej ekspedycji
jest monografia pióra Hanny Wi?ckowskiej (1985),
która dotyczy 166 kolekcji z bada? powierzchniowych
i wykopaliskowych, w du?ej mierze og?oszonych
dru-kiem ju? wcze?niej, m.in. w kluczowych publikacjach
dotycz?cych polskiego mezolitu (np. H. Wi?ckowska
1975; H. Wi?ckowska, M. Marczak 1967; R. Schild,
M. Marczak, H. Królik 1975; S. K. Koz?owski 1972).
Mapa i planiki lokalizacyjne dokumentuj?ce badania
ekspedycji "D?be" wskazuj?, ?e nasze stanowisko nie
Mgr Andrzej Jacek Tomaszewski
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
ul. D?uga 52
00-241 Warszawa
BIBLIOGRAFIA
Bagniewski, Z. 1974 Wydobywanie, przetwórstwo idystrybucja surowców i
wy-robów krzemiennych w schy?kowym paleolicie pó?nocnej
cz??ci Europy ?rodkowej, PArch. 22, s. 5-122. 1995a Kontynuacja bada? stanowiska schy?kowopaleolitycznego
i mezolitycznego w Jaglisku na Pojezierzu
Dobiegniew-skim, "?l?skie Sprawozdania Archeologiczne" XXXVI,
s.75-84.
1999 Swiderian flint mines and workshops at Gój?? on the Upper Warta River, [w:] Tanged po in ts cultures in Europe (red.
S. K. Koz?owski, J. Gurba, L. L. Zaliznyak), Lubelskie
Materia?y Archeologiczne XIII, Lublin, s. 164-168.
1995b Obozowisko kultury Oldesloe na terenie Pojezierza
Dobie-gniewskiego, "?l?skie Sprawozdania Archeologiczne"
XXXVI, s. 85-105. Kempisty, E., Sulgostowska, Z. 1996 Mezolit Pojezierza i Równiny Drawskiej, Studia
Arche-ologiczne XXVIII, Wroc?aw, s. 5-102.
1991 Osadnictwo paleolityczne, mezolityczne iparaneolityczne
w rejonie Wo?nej Wsi, woj. ?om?y?skie, Polskie Badania
Archeologiczne 30, Wroc?aw.
Burdukiewicz, J. M.
1992 Mezolityczne narz?dzie ciosakowate z Malerzowa, gm. Kempisty, E., Wi?ckowska, H.
Dobroszyce, "?l?skie Sprawozdania Archeologiczne"
XXXIII, s. 227-229.
1983 Osadnictwo z epoki kamienia i wczesnej epoki br?zu na
stanowisku 1 w So?ni, woj. ?om?y?skie, Polskie Badania
Archeologiczne 24, Wroc?aw.
Florek, M., Libera, J.
1994 Pierwszy sezon badawczy przykopalnianych pracowni w
re-jonie wychodni krzemienia ?wieciechowskiego w Kopcu,
[w:] Sprawozdania z bada? terenowych Katedry
Archeolo-gii UMCS w 1993 roku, Lublin, s. 3-14.
Kobusiewicz, M.
1961 Stanowisko z ko?ca paleolitu i mezolitu z
Poznania-Sta-ro??ki, FAP XII, s. 1-23.
1973 Some elements oj the North-west European Mesolithic cultures in the Odra and Vis tu la Basins, PArch. 21, s.
93-121. Gali?ski, T.
1986 Badania wykopaliskowe na stanowisku mezolitycznym
w Tanowie w 1986 r., MZP XXXII, s. 71-84. 1999a Ludy ?owiecko-zbierackie pó?nocno-zachodniej Polski, Pozna?.
1988 Zbada? nad pradziejami Kotliny P?ockiej wpó?nym
plej-stocenie i wczesnym holocenie, "Rocznik Muzeum
Mazo-wieckiego w P?ocku" 13, s. 3-167.
1999b Tanged point cultures ojGreater Poland 25 years from the
jirst approach, [w:] Tanged points cultures in Europe (red.
S. K. Koz?owski, J. Gurba, L. L. Zaliznyak), Lubelskie
Materia?y Archeologiczne XIII, Lublin, s. 110-120.
1992 Mezolit Pomorza, Szczecin.
2002 Spo?ecze?stwa mezolityczne. Osadnictwo, gospodarka,
kultura ludów ?owieckich w VIII-IV tys. p.n.e., Szczecin. Kobusiewicz, M., Kabaci?ski, J.
1993 Chwalim. Subboreal hunter-gatherers oj the Polish Plain, Pozna?.
Gieysztor-Szymczak, E.
1981 Materia?y ze stanowiska" Nad Piaskq" w Grzybowej Górze,
woj. kieleckie (na podstawie bada? z lat 1977-78), WA XLVI/l, s. 78-98.
Koz?owski, S. K.
1972 Pradzieje ziem polskich od IX do V tysi?clecia p.n.e.,
Warszawa. Ginter, B.
1965 Dwie krzemienice mezolityczne z Grzybowej Góry, pow. Krukowski, S.
1939-1948 Paleolit, [w:] S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jaki-Starachowice (Rydno), MatArch. VI, s. 5-19.
mowicz, Prehistoria ziem polskich, Encyklopedia Polska, tom IV, cz??? 1
-dzia? V, Kraków, s. 1-117.
Sulgostowska, Z.
1978 Augustów- Wójtowskie W?óki. Osada paleolityczna i
neo-lityczna, WA XLIII/2, s. 173-211.
Libera, J.
1988 Prahistoria mi?dzyrzecza Wis?y, Niemna iDniestru u
schy?-ku plejstocenu, Warszawa.
1995 Pó?ny paleolit imezolit ?rodkowowschodniej Polski, cz???
1: Analiza, Lubelskie Materia?y Archeologiczne IX,
Lu-blin. W?grzynowicz, T.
1998 Pó?ny paleolit i mezolit ?rodkowowschodniej Polski,
cz??? 2: ?ród?a, Lubelskie Materia?y Archeologiczne XI,
Lublin.
2006 Cmentarzysko kultury grobów kloszowych w Wieliszewie,
pow. legionowski, WALVIII, s. 215-264.
Wi?ckowska, H.
Masoj?, M. 1960 Powierzchniowe badania stanowisk wydmowych na tzw.
tarasie nowodworskim w r. 1955, APolski V/l, s. 23--37.
2004 The Mesolithic in Lower Silesia in the Light oj Settlement Phenomena oj the Kaczawa River Basin, Studia
Archeolo-giczne XXXV, Wroc?aw. 1975 Spo?eczno?ci ?owiecko-rybackie wczesnego holocenu, [w:]
Prahistoria ziem polskich I, s. 339--438.
Schild, R., Marczak, M., Królik, H.
1985 Osadnictwo pó?nopaleolityczne imezolityczne nad doln? Narwi?, Polskie Badania Archeologiczne 24, Wroc?aw.
1975 Pó?ny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych
stanowisk piaskowych, Wroc?aw.
Wi?ckowska, H., Marczak, M.
Szymczak, K.
1967 Próba podzia?u kulturowego mezolitu Mazowsza, [w:]
Ma-teria?y do prahistorii plejstocenu i wczesnego holocenu
Polski (red. W. Chmielewski), Wroc?aw, s. 9--45. 1992 Pó?nocno-wschodnia prowincja surowcowa kultury
?wider-skiej, Acta Universitatis Lodziensis, .Folia.Archacologica"
15.
FINAL PALEOLITHIC AND MESOLITHIC FLINT MATERIALS FROM A CLOCHE GRAVE CULTURE CEMETERY AT WIELI SZEW SUMMARY
During the excavations of a cemetery of the Cloche Grave Culture at
Wieliszew (T. W?grzynowicz 2006) aseries of 18 chipped :flint artefacts
was unearthed at different depths, mainly from the illuviallayer. 16
speci-mens are of chocolate :flint and 2 of erratic Cretaceous :flint. As much as
14 items bear traces ofhaving been burnt.
-specific: asingle-platform subconical core (Fig. l:5), athermal fragment of amicrolithic core, abi -pointed backed bladelet of the Stawinoga type
(Fig. l:4), and an adze or proto-axe (Fig. 1:6). The Stawinoga point is characteristic for the Komornica Culture, from an earlier part of the Me-solithic Period. As for the adze, on the Polish Plain it is atool-type linked with the adaptation of the Mesolithic communities to the forest
environ-ment (ej M. Kobusiewicz 1973). Two components can be tentatively distinguished within the series.
The first, more numerous, comprises mainly blades and fragments of blades (Fig. l: l, 2), as well as a poor end-seraper superimposed over aburin (Fig. 1:3) and afragmentofaretouched blade. Some ofthe blades
are from opposed-platform cores (Fig. l: l), a technical trait that, to-gether with the dimensions of the pieces, enables us to attribute them to
the Final Paleolithic Masovian (Swiderian) tradition. The second
compo-nent is represented by as few as four pieces, but they are more
culture-Both assemblages are obviously incomplete and in disturbed position, which is due, among other things, to the digging of the grave pits.
The collection completes the rich Stone Age materials from the area
ofthe lower Narev river, gathered and excavated in the years 1955-1963
(H. Wi?ckowska 1985).
t?um. A. J. Tomaszewski
WYKAZ
SKRÓTÓW
TYTU?ÓW
CZASOPISM I WYDAWNICTW WIELOTOMOWYCHLIST OF ABBREVIATIONS OF PERIODICALS AND SERIAL PUBLICATIONS
"Acta Archaeologica Carpathica", Kraków
"Acta Archaeologica Academiae Scientiarum
Hungaricae", Budapest
"Materia?y Zachodniopomorskie" , Szczecin
.Pamatky archeologicke" (wcze?niej: .Pamatky
archeologick? a mistopisn?"), Praha
AAC AAHung.
MZP
PA
.Arbeits- und Forschungsberichte zur sachsichen
AFB PArch.
PMMAE
"Przegl?d Archeologiczny", Pozna?
Bodendenkmalpfiege", Berlin (Stuttgart)
"Archeologia Polski", Warszawa
"Prace i Materia?y Muzeum Archeologicznego
i Etnograficznego w ?odzi. Seria
Archeologicz-na", ?ód? APolski
AR "Archeologicke rozhledy", Praha
- British
Archaeological Reports, International
Series, Oxford B.A.R. Int. Series
PomAnt .Pomorania Antiqua", Gda?sk Prahistoria ziem polskich
-Prahistoria ziem polskich, tom I: Paleolit
imezolit (red. W. Chmielewski, W. Hensel),
Wroc-?aw- Warszawa- Kraków-Gda?sk 1975; tom II:
"Bericht der Romisch-Gcrmanischen Kommis-sion", Frankfurt a.M.-Berlin
BerRGK
BJahr. BMJ
.Bonner Jahbucher", Koln/Bonn
.Bodcndcnkrnalpflcgc in Mecklenburg-
Vorpom-mern", Lubstorf (wcze?niej:
.Bodcndcnkmal-pfiege in Mecklenburg. Jahrbuch ... ", Schwerin/
Rostock! /Ber lin)
Neolit (red. W. Hensel, T. Wi?la?ski), Wroc?aw--Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979; tomIl!:
Wcze-sna epoka br?zu (red. A. Gardawski, J.
Kowal-czyk), Wroc?aw- Warszawa-Kraków-Gda?sk 1978;
tom IV: Od ?rodkowej epoki br?zu do ?rodkowego
okresu late?skiego (red. J. D?browski, Z.
Rajew-ski), Wroc?aw- Warszawa- Kraków-Gda?sk 1979;
tom V: Pó?ny okres late?ski iokres rzymski (red.
J. Wielowiejski), Wroc?aw-
Warszawa-Kraków--Gda?sk 1981
Corpus der romischen Funde im europaisohen
Barbaricum CRFB
"F ontes Archaeologici Posnanienses" (wcze?niej: .Fontes Praehistorici"), Pozna?
FAP
Inf.Arch. "Informator Archeologiczny. Badania rok ... ",
Warszawa
InvArch. .Juventaria Archaeologica, Pologne",
Warszawa--?ód?
"Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft
Prussia" (pó?niej: .Prussia, Zeitschrift fur
Heimat-kunde"), Konigsberg i.Pr.
Prussia
"J ahresschrift fur mitteldeutsche Vorgeschichte", Halle/Saale
JmV
.Praehistorische Zeitschrift" , Berlin-New York
.Recherches Arch?ologiques", Kraków "Rocznik Bia?ostocki", Bia?ystok
PZ
RArch. RB RO "Jahrbuch des Romisch-Gcrmanischcn
Zentral-museums Mainz" ,Mainz
JRGZM
"Kwartalnik Historii Kultury Materialnej",
War-szawa
KHKM
"Rocznik Olszty?ski", Olsztyn
SJahr. SIA SovArch
"Saalburg Jahrbuch", Berlin-New York
"Slovenska archeológia", Bratislava
"Sovetskafi Arheologia" (CoBeTCKa5I
apxeono-rM5I), Moskva
- Kratkie soob?enia
Instituta arheologii Akademii
nauk SSSR (KpaTKMe C006rn;eHM5I IIHcTMTyTa
apXeOJIOrMM AKa,IJ;eMMM nayx CCCP), Moskva KSIA
-Materialy iisslcdovania po arheologii SSSR
(Ma-TepMaJIbI MMCCe,IJ;OBaHM5I no apXeOJIOrMM CCCP),
Moskva MIA SprArch. SprPMA WA ZNUJ
"Sprawozdania Archeologiczne", Kraków
"Sprawozdania P.M.A.", Warszawa
"Wiadomo?ci Archeologiczne", Warszawa
"Zeszyty Naukowe Uniwersytetu J
agiello?skie-go", Kraków MatArch.
MS MSiW
"Materia?y Archeologiczne", Kraków
"Materia?y Staro?ytne", Warszawa
"Materia?y Staro?ytne i W
czesno?redniowie-czne", Warszawa
"Z otch?ani wieków", Warszawa
ZOW
"Materia?y i Sprawozdania Rzeszowskiego
O?-rodkaArcheologicznego",
Rzeszów-Krosno-San-domierz- Tarnów (-Przemy?l/Tarnobrzeg) MSROA
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne. Warszawa 2006. Wydanie I. Nak?ad 500 egz. Druk i oprawa: DRUKARNIA Janusz Bieszczad, ul. Moszczenicka 2, 03-660 Warszawa
