Tadeusz Cieślak
"Bibliografia niemieckich bibliografii
dotyczących Polski 1900-1958",
Władysław Chojnacki, Jan Kowalik,
Poznań 1960 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 150-151
p rzyczyn , zah aczających o siłę króla polsk iego, o m o żliw o ści przeprow adzenia am b itn ych p la n ó w w yod ręb n ien ia m etrop olii p ru sk iej. O m aw iana praca łączy w sposób in teresu ją cy p rob lem atyk ę u sta leń p raw n ych w p ierw szy m (1479) i drugim u k ład zie (1512) p iotrk ow sk im z k on k retn ym i obsadam i opróżnionego b isk u p stw a. W pracy p rzed sta w io n e zo sta ły k ło p o tliw e dla króla sytu acje, p o w sta łe na sk u tek oporów k a p itu ły . Z ręcznie w y k o rzy stu ją c k on tak ty z kurią rzym ską um iała k a p itu ła w arm iń sk a utrzym ać sw oich elek tó w na stolcu bisk u p im , ale dw ór k r ó le w sk i p o tra fił n ie tylk o przeciągać p rzeciw n ik ó w na sw o ją stronę, lecz i p oszerzać sw oje u p raw n ien ia aż do p ełn ego zw y cięstw a . W łaśnie taka e w o lu cja sy tu a c ji i w sz y stk ie elem en ty , które do n iej d op row a dziły, poprzez w yb ory M ikołaja T ungena, Ł u k asza W atzenrodego, Fabiana L u izjań sk iego, M aurycego Ferbera i w reszcie Jana D an tyszk a, sta n o w ią głów n ą treść om aw ian ej pracy. A u tor nie ty lk o p rzed sta w ił w sposób w yczerp u jący i p rzek o n y w a ją cy h istoryczn y bieg w yd arzeń , a le p o św ięcił ogrom ną u w agę zreferow an iu strony form aln ej sporów . C zytelnik otrzym uje p ełn e zesta w ien ie a rgu m en tów p ra w n y ch sam ej k a p itu ły , jak i u zasad n ień dw oru k rólew sk iego, p rzy czym do tego dodana jest ich ocena w d o tych czasow ej h istoriografii p ro b lem u oraz sta n o w isk o sam ego autora. S k o m p lik o w a n y proces przezw yciężan ia partyk u laryzm u k a p itu ły i zw y c ię stw a k on cep cji dw oru polsk iego, i to po dłu gich latach n iep ow od zeń , został op racow an y w sposób p o w a żn ie w zb o g a ca jący dorobek n aszej w ie d z y o p rzeszło ści W arm ii.
W ydaje m i się, że w y su n ię c ie k rólew icza F ryderyka na b isk u p stw o w a r m iń sk ie m im o u za sa d n ia n ia -względam i ogó ln o p a ń stw o w y m i i p o lity k ą zjed n o czen iow ą w y łą c z n ie b yło rówmież i to w p ow ażnym stopniu w y n ik iem p olityk i dyn astyczn ej. A u tor p op rzestaje na tłu m aczen iach króla i n ie p recyzu je w ła s nego sta n o w isk a , an i też n ie dow ierza kom entarzom k rólew sk im , co w y d a w a ło b y się bardziej uzasadnione. In n ym m om en tem spornym jest p r z e c iw sta w ia n ie sy tu a cji, raczej u p raw n ień , b isk u p ów w arm iń sk ich p rzy w ilejo m b isk u p ów n iem ieck ich (str. 53). C hciałbym zw rócić u w a g ę na różnorodność sy tu a cji p raw n ej w śród biskupów na teren ie Cesarstw/a R zym sk iego N arodu N iem iec k ie g o i k on ieczn ość p recyzji p orów nania, gdyż n iesłu szn ą jest rzeczą p om ijan ie d y feren cji. Za najb ard ziej c elo w e i u p o w a żn ia ją ce do an a lo g ii (czy p rzeciw staw ień ) uznać n ależałob y chyba b isk u p stw o k a m ień sk ie na P om orzu Z achod nim . N atu raln ie są to k w e stie d ysk u syjn e, które zapewme w zap ow ied zian ej obszernej m o n o g ra fii na tem at p ro b lem a ty k i jednoczenia p ow tórnego W arm ii z R zecząpospolitą szlach eck ą znajdą sw oje w y ja śn ien ie. W każdym razie m iło śn icy p rzeszłości W arm ii czekają na nią z n iecierp liw o ścią .
T a d e u s z C ie ślak
W Ł A D Y SŁ A W C H O JN A CK I, JA N K O W ALIK , B ibliografia nie m ieckich
bibliografii d o ty c z ą c y c h P o ls k i 1900 — 1958, P ozn ań 1960, In s ty tu t Z achodni,
s. 252.
P racow n ik om n a u k ow ym oraz tym d ziałaczom , którzy pragną w sposób p ogłęb ion y zajm ow ać się p rob lem am i p o lsk o -n iem ieck im i, oddana została do u żytk u p iękna p ozycja b ib liograficzn a. O rientuje ona w e w szy stk ich b ib lio grafiach „w yd an ych w N iem czech i to bez w zg lęd u na p ochodzenie i charakter oraz także w y d a n e gdzie indziej, o ile N iem cy b y li ich autoram i, n akładcam i czy w sp ó łw y d a w c a m i” (str. 11) i d la teg o stan ow i p ozycję, bez której nie m oże obejść się żadna b ib liotek a m ająca am bicję sp ecja liza c ji w zagadnieniach p o lsk o -n iem ieck ich . P ierw szy z autorów , dr W ła d y sła w C h o j n a c k i , jest dobrze zn an y cz y te ln ik o w i p olsk iem u z w ie lu prac dotyczących p rzeszłości M azur i W arm ii. Jego o siągn ięcia w d zied zin ie bibliografii, w y m a g a ją cej 150
ogrom nego w k ład u pracy, są pow szech n ie uznane i zysk ały już szereg p och leb nych ocen. O becna pozycja w sposób szczególny w zbogaca dorobek dra C hoj nackiego z u w a g i na ogrom ną rozbudow ą inform acji o p oszczególnych p o zycjach przez podanie w iad om ości o treści opracow ania oraz w yk azu recenzji. W spółautorem jest Jan K o w a l i k , bib liograf znany w śród P olon ii am ery k ań sk iej z om ów ień bib liografii n iem ieckich dotyczących P olski. W spółpraca K ow alik a um ożliw iła u w zględ n ien ie w y d a w n ictw , które w czasie w ojny, czy po w ojn ie, n ie dotarły do naszych bibliotek.
W om aw ianej pracy zastosow an y został szczegółow y podział na część pierw szą, opartą na k ryterium terytorialn ym , a w ich obrębie na poszczególne nauki. N atom iast w części drugiej um ieszczone zostały b ib liografie bibliografii, katalogi w yd aw n icze, b ib lioteczn e i k sięgarsk ie, b ib liografie czasopism i w y kazy k siążek zakazanych. W reszcie część trzecia oparta została na kryterium rzeczow ym i u w zględ n ia poszczególne nauki.
Na stronach 27 — 51 w rozdziale pt. P o m o rz e G d a ń sk ie i b. P ru sy W schodnie znajduje się 160 pozycji b ilio g ra fii odnoszących się do teren u M azur i W arm ii.
U żytk ow an ie k sią żk i u ła tw ia skorow idz autorów i . ty tu łó w prac anoni m ow ych.
Staran n e w y d a n ie tego dzieła przez In sty tu t Zachodni zasłu gu je na sp ecja ln ie p od k reślen ie. O baw iam się, że nakład będzie zbyt n isk i w obec rozrastającej się ten d en cji do p ogłębiania w ied zy o stosunkach p olsk o- niem ieck ich .
T a d e u s z Cieślak
BR U N O N M ISZKIEW ICZ, S t r u k t u r a an tr opolo giczna M a z u r ó w , W rocław 1956, s. 63, P olska A kadem ia N auk. Zakład A ntropologii. M ateriały i P race A ntropologiczne Nr 23.
B R U N O N M ISZKIEW ICZ, S t r u k t u r a antr opolo giczna auto ch to n icz n ej lu d
ności W arm ii, W rocław 1960, s. 115. P olsk a A kadem ia N auk. Z akład A ntro
p ologii. M ateriały i P race A ntropologiczne Nr 51.
C elem w y żej w ym ien ion ych prac było poznanie stru k tu ry rasow ej ludności au tochtonicznej M azur i W arm ii. Tym bardziej w y d a w a ło się to konieczne, gdyż struktura antropologiczna tej. ludności b yła p raw ie całk ow icie nie znana. N iem cy bow iem św iad om ie nie podejm ow ali na tym teren ie żadnych p ow aż n iejszych badań. Z pow od ów polityczn ych nauka niem ieck a głosiła gołosłow n ie tezę, że ludność autochtoniczna M azur i W arm ii m iała stan ow ić zespół rasow y, n ie m ający żadnego p o w in o w a ctw a antropologicznego z m ieszkańcam i ziem sąsied n ich . Z u w a g i na dość szybko p ostęp u jący proces m ieszan ia się ludności au tochtonicznej z nap ływ ow ą w okresie p ow ojen n ym przeprow adzenie badań antropologicznych na tym obszarze było spraw ą palącą, by w e w ła ściw y m czasie u ch w ycić obraz p ierw otn ych pod tym w zględem stosunków . M ateriały do sw y ch prac B. M i s z k i e w i c z zebrał w latach 1954 — 1956. Ich analizę typologiczną przeprow adzono w Z akładzie A ntropologii P olsk iej A kadem ii Nauk.
Zebrany przez autora m ateriał antropologiczny ludności autochtonicznej ob ejm ow ał 611 M azurów (w tym z/s kobiet) i 653 W arm iaków (w tym 293 m ęż czyzn oraz 360 kobiet). W iek badanych w a h a ł się w granicach 17 — 65 lat. W sw ych badaniach autor u w zględ n iał n azw isk o i im ię danego osobnika, jego w iek , m iejsce urodzenia, zaw ód, w zrost, n ajw iększą długość i szerokość głow y, n a stęp n ie n ajw ięk szą szerokość tw arzy, jej w ysokość, długość i szerokość nosa, barw ę oczu i w łosów , ponadto ciężar ciała. M ateriał antropologiczny lu d n ości M azur opracow ał m etodą pu n k tów odniesienia A. W ankego, a lu d n ości W arm ii rów n ież m etodą m orfologiczną I. M ichalskiego. Otrzym ane w y n ik i p oró w n y w a ł
