PO SN A N IEN SIA BIB LIO G R A PH IC A SELECTA
383
André Lemaire: D ZIEJE B I B LIJN EG O IZR A ELA . Poznań
1998 ss. 112. W ydaw nictw o N au kowe UAM .
Przekład na ję z y k polski książki A. Lemaire’a L 'h isto ire du p eu p le hébreu w zbogaca nasze piśm iennic two o popularno-naukow e opracow a nie całości dziejów Izraela od począt ków do zburzenia drugiej świątyni (ok. 1250 przed Chr. - 70 po Chr.). A utor je st jednym z najw ybitniejszych spe
cjalistów w zakresie inskrypcji zachod- niosem ickich, zw łaszcza paleohebraj- skich, zw iązany z paryską Ecole Prati que des H autes Études. W śród jeg o publikacji na szczególną uw agę zasłu guje praca na tem at ostrakonów zna lezionych w trzech starożytnych m iej scow ościach w Izraelu: Sam arii, Arad i Lachisz. Przygotow uje obecnie kor pus inskrypcji paleohebrajskich z okre su pierw szej świątyni.
P rezentacja poszczególnych eta pów historii H ebrajczyków w om aw ia nej pracy opiera się, zgodnie z oczeki w aniam i, przede w szystkim na Biblii, nadal podstaw ow ym źródle do historii Izraela. A utor sięga także do archeolo gii, inskrypcji egipskich, akadyjskich, zachodniosem ickich oraz w ielu innych świadectw. N a u w agę zasługuje uwzględnienie w jakże niewielkim roz m iaram i dziełku sporej ilości tych ze w nętrznych w stosunku do Biblii m a teriałów. N iezw ykle syntetyczny cha rakter w ykładu pozw olił autorow i na m istrzow ską w tej konw encji prezen tację niektórych faktów rejestrow a nych przez te źródła, a przy tym podać
w iększą liczbę szczegółów niż czynią to autorzy obszernych, znanych opra cow ań w języ k u polskim .
M ała objętość książki nie spow odo w ała ograniczenia opisu dziejów Izra ela w yłącznie do historii politycznej. A utor uw zględnia bow iem także tło ekonom iczne i społeczne, zw łaszcza w okresie m onarchii. O m aw iając wspaniały rozwój budow nictw a pozna w any na podstaw ie odsłanianych w w yniku w ykopalisk pozostałości, zw raca uw agę na w zrost społecznego zróżnicowania. Ta w zm ianka o polary zacji społeczeństw a na biednych i b o gatych, zw łaszcza w V III w. przed Chr., św ietnie w prow adza w rozum ie nie przesłania proroków , dla których przestrzeganie społecznej spraw iedli w ości stanow iło istotę pobożności. A utor podkreśla także rolę religii w dziejach starożytnych H eb rajczy ków. K ult JH W H był fundam entem jedności plem ion hebrajskich, a potem państw a, zw łaszcza po w ybudow aniu świątyni w Jerozolimie. Do religii m oż na znaleźć odniesienia w każdym z rozdziałów, co w skazuje na jej zn a czenie w procesie dziejow ym H ebraj czyków na w szystkich etapach.
W sw ym dążeniu do przekazania ja k największej ilości wiedzy autor sto
suje dodatkow e w yjaśn ien ia w tek stach pobocznych. N asuw a się m im o w oli przypuszczenie, że niezw ykła zdolność autora do syntetycznej p re zentacji zagadnień w ypływ a z jeg o w ieloletniego obcow ania z epigrafiką. Jako znaw ca inskrypcji w ie, że te d o kum enty ze swej istoty przek azu ją m aksym alną ilość inform acji za pom o c ą jak najm niejszej liczby słów.
384
PO SN A N IEN SIA BIB LIO G R A PH IC A SELECTA N ależy też podkreślić troskę Lem a-ire ’a, by zapoznać czytelnika z n aj now szym i odkryciam i. W ym ienia np. aram ejską stelę z Tel D an (reproduko w a n ą na okładce), której fragm enty zostały znalezione w latach 1993 i 1994. G dy czynił popraw ki do ostat niego w ydania ( 1995) przetłumaczonej na ję z y k polski pracy, zostały właśnie odkryte dw a kolejne fragm enty tej in skrypcji. W idnieje na niej nazw a B eit D a w id (Dom D aw ida) na określenie królestw a Judy. W ten sposób m onar chia D aw idow a obszernie zarysow a na w Biblii, znajduje swoje potwierdze nie w dokum encie zew nętrznym .
Korzystanie ze źródeł biblijnych, jak i pozabiblijnych nie obyw a się bez pro blem ów. A. L em aire stw ierdza we w stępie, że ich krytyka historyczna często byw a niełatwa, w szczególno ści w odniesieniu do epok najdaw niejszych. N ależy w ziąć tutaj p o d uw agę rodzaj literacki oraz historię każdego tekstu. Wynik nie zaw sze j e s t p ew ny: w ielokrotnie aktualny stan naszej dokum entacji nie p o zw ala p o su n ą ć się p o za m niej lub bardziej m ożliw e p ra w dopodo bień stwo... (s. 7).
N a tle w spółczesnych ocen ksiąg biblijnych jak o źródła historycznego Lem aire reprezentuje podejście um iar kow ane. U stosunkow uje się krytycz nie do pew nych daw nych opinii. Z dru giej strony nie podziela poglądów nie których w spółczesnych badaczy skan dynaw skich, a także zw iązanych z Sheffield, którzy utrzym ują, że trady cje biblijne odnoszące się do okresu sprzed w ygnania babilońskiego nie m ają żadnej w artości historycznej.
[j<
19
V
N ie podziela np. tradycyjnej opinii Johna Brighta, autora stosunkowo nie daw no przetłum aczonej na język pol ski H istorii Izraela, na tem at datacji epoki patriarchalnej w pierw szej poło wie I tysiąclecia przed Chr. W spólnie z w iększością w spółczesnych badaczy sądzi natom iast, że przypada ona na schyłek późnego brązu (XIII w.) lub żelaza I (X II-X I w.). Jego krytyczne podejście znajduje odzw ierciedlenie w ujęciu tradycji biblijnych o patriar chach jako historii odrębnie istniejących w spólnot Hebrajczyków. Podobny punkt widzenia reprezentował ks. M i chał Peter, gdy nie wykluczał, iż życie patriarchów sym bolizuje życie całe
go szczepu (Dzieje Izraela, Poznań 1996, s. 21). A. Lem aire wyróżnia u początków Izraela cztery grupy zw ią zane z patriarcham i Abraham em , Jaku bem, Izraelem i Izaakiem. Dwie pierw sze stanowiły zalążek Domu Judy (por. wyżej Beit Dawid), dwie pozostałe dały początek Dom owi Izraela.
Z drugiej strony, stanow isko Lem a- ire’a odbiega od skrajnie krytycznych poglądów wspomnianej grupy badaczy, kw estionujących starożytność tradycji o patriarchach, gdyż opow iada się za zakorzenieniem jej w realiach X w. przed Chr. Tę m ożliw ość potw ierdza coraz bardziej upow szechniająca się w śród specjalistów opinia o istnieniu szkół w Jerozolim ie, a także w stoli cach okręgów utw orzonych przez Sa lom ona, organizow anych na potrzeby rozwijającej się adm inistracji państwo wej. N a redakcję przynajm niej frag m entów tych opow ieści w X w. w ska zuje pierw sze m iejsce A braham a w śród patriarchów . B ył zw iązany ' POZNAŃ
