Władza sądownicza
Pozycja
Zasady działania Gwarancje
Władza sądownicza
Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Art. 173. Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Art. 174. Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Władza sądownicza ( w Małej Konstytucji)
Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym
- nie zajmowała się relacjami tytułowych władz z władzą sądowniczą.
Jedynie w art. 1 wskazywano, że organami państwa w zakresie władzy sądowniczej są niezawisłe sądy.
Niemniej panowało przekonanie, że „(…)z zasady podziału władz wynika, iż władze ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza muszą być rozdzielone, a nadto, że musi panować między nimi równowaga oraz, że muszą one między sobą współpracować(…).”
z orzeczenia TK z 9 listopada 1993 r., sygn. K 11/93
Wymiar sprawiedliwości
• wymiar sprawiedliwości, działalność państwa, realizowana przez niezawisłe sądy, które w formie procesowej rozstrzygają konflikty prawne - enc. PWN
• Wymiar sprawiedliwości w orzecznictwie TK jest rozumiany
przedmiotowo – jako czynność polegająca na rozstrzygnięciu konfliktów prawnych – K 11/95, OTK 1996, nr 2, poz. 9
Wymiar sprawiedliwości
Pojęciu „wymiaru sprawiedliwości” nierozerwalnie towarzyszy dyskurs o samym pojęciu „sprawiedliwości”. Dzieje się tak dlatego, że trudno sobie wyobrazić sprawowanie wymiaru sprawiedliwości bez realizacji tej wartości – było by to jedynie rozstrzyganie na podstawie prawa.
Pojęciu „sprawiedliwości” przypisywane są różne znaczenia. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na fakt, że mówiąc o sprawiedliwym postępowaniu (bądź o sprawiedliwych rezultatach jakiegoś postępowania), należy rozróżnić dwa jej uniwersalne aspekty:
tzw. sprawiedliwość wyrównawczą, dotyczącą ustalania sprawiedliwej odpłaty za otrzymaną korzyść bądź sprawiedliwej odpłaty za wyrządzone zło, oraz
tzw. sprawiedliwość rozdzielczą, dotyczącą sprawiedliwego dzielenia dóbr bądź sprawiedliwego rozkładania ciężarów między członków danej społeczności.
Wymiar sprawiedliwości
Art. 175. 1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.
Art. 1. § 2. Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego.
Art. 1 § 1. Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji
rządowej.
§ 2. Kontrola, o której mowa w § 1, sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.
Konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości
• ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ
• ZASADA NIEZALEŻNOŚCI SĄDÓW
• ZASADA JEDNOLITOŚCI SĄDÓW
• ZASADA DWUINSTANCYJNOŚCI POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO
• ZASADA UDZIAŁU OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
• ZASADA NADZORU JUDYKACYJNEGO SĄDU NAJWYŻSZEGO
ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ
Art. 178. 1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
2. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
3. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
• bezstronność w stosunku do uczestników postępowania,
• niezależność wobec organów pozasądowych,
• samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,
• niezależność od wpływu czynników politycznych,
• wewnętrzna niezależność sędziego.
(wyrok TK z 24 czerwca 1998 r., K 3/98)
ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ
„Zasada niezawisłości sędziowskiej ma tak istotne znaczenie, że nie można jej ograniczać tylko do strony formalno – dogmatycznej, ale ważną rolę odgrywa tutaj konieczność zapewnienia przekonania o jej przestrzeganiu. Dlatego z ostrożnością należy podchodzić do wszelkich regulacji, które modyfikują standardy niezawisłości i zwracać uwagę, czy nie prowadzą one do zmian w społecznej ocenie sądu jako instytucji niezawisłej”.
z orzeczenia TK z 24 października 2007 r., SK 7/06
Gwarancje niezawisłości
• Dotyczące pozycji sędziego
• O charakterze procesowym
• O charakterze funkcjonalnym
• O charakterze organizacyjny
zob. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, wyd. 8 – nb. 682
Gwarancje niezawisłości
Gwarancje niezawisłości sędziowskiej można podzielić na gwarancje bezpośrednie i pośrednie. Gwarancje pośrednie dzielą się dalej na gwarancje o charakterze materialnym i formalnym.
Gwarancje bezpośrednie wprowadzają te przepisy Konstytucji RP i ustaw, które wprost gwarantują sędziom niezawisłość.
Gwarancje pośrednie niezawisłości sędziowskiej to uregulowania prawne chroniące sędziego przed naruszeniem jego niezawisłości w praktyce.
Pod pojęciem gwarancji materialnych rozumie się całokształt czynników o charakterze społeczno-ekonomicznym i kulturowym, stwarzających ogólną atmosferę życia publicznego, sprzyjającą poszanowaniu i przestrzeganiu prawa.
Gwarancje niezawisłości o charakterze formalnym
Określenie ich zakresu pojęciowego nie powoduje większych trudności. Mogą one polegać na od odpowiednim usytuowaniu stanowiska sędziego w ogóle (gwarancje ustrojowe) oraz na odpowiednim ukształtowaniu postępowania sądowego (gwarancje procesowe). Za gwarancje procesowe niezawisłości sędziego uważa się:
• kolegialność orzekania,
• udział przedstawicieli społeczeństwa w orzecznictwie sądów,
• zasadę swobodnej oceny dowodów,
• instytucję wyłączenia sędziego,
• jawność postępowania sądowego,
• tajność narady i głosowania,
• zdanie odrębne sędziego,
• uniemożliwienie wywierania nacisków przez opinię publiczną,
• niezmienność składu orzekającego,
• przestrzeganie kompetencji,
• jurysdykcyjną samodzielność sądu,
• nadrzędność sądu wobec stron procesowych.
Gwarancje niezawisłości
Gwarancje niezawisłości wymienione w Konstytucji RP niewątpliwie mają znaczenie fundamentalne a są to:
• niezależność sądów i ich odrębność od innych władz (art. 179);
• powoływanie sędziów przez Prezydenta RP na wniosek KRS (art. 179);
• powoływanie sędziów na czas nieoznaczony (art. 179);
• nieusuwalność sędziów (art. 180 ust. 1);
• nieprzenoszalność sędziów (art. 180 ust. 2);
• godne warunki pracy i wynagrodzenie (art. 178 ust. 2);
• przejście w stan spoczynku (art. 180 ust. 3 i ust. 4);
• immunitet i nietykalność (art. 181);
• zakaz przynależności sędziego do partii politycznych i związków zawodowych (art. 178 ust. 3).
ZASADA NIEZALEŻNOŚCI SĄDÓW
• Oddzielenie organizacyjne sądownictwa od innych władz.
• Zakaz zmieniania lub uchylania orzeczeń sądowych przez organy innych władz (wyjątek prawo łaski i generalna kompetencja parlamentu do amnestii i abolicji).
• Dopuszczalność ingerencji organów innych władz jedynie w pozaorzeczniczą sferę działalności sądów i wyłącznie w przypadkach ściśle reglamentowanych ustawowo.
ZASADA JEDNOLITOŚCI SĄDÓW
• Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu RP
• Struktura sądów jest jednolita
• Jednolita podstawa orzekania – prawo.
ZASADA DWUINSTANCYJNOŚCI POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO
Art. 176. 1. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
2. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy.
W praktyce objęty tą regułą jest również Trybunał Stanu
ZASADA UDZIAŁU OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
• Sędziowie pokoju (w okresie międzywojennym sędzia pokoju pochodził z wyboru mieszkańców danego okręgu sądowego i obejmował funkcję na pięcioletnią kadencję.
Kandydat musiał mieć skończone 30 lat, władać językiem polskim w mowie i piśmie, mieć wykształcenie przynajmniej średnie, cieszyć się pełnią praw obywatelskich i nieskazitelną opinią. Wykluczeni byli parlamentarzyści, urzędnicy, wojskowi w służbie czynnej, duchowni, adwokaci i notariusze)
• Ławnicy
• Sędziowie przysięgli
• Szeroka społeczność
• Sami zainteresowani lub ich zastępcy „procesowi” (ordalia)
„Art. 182. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.” Konstytucja RP
ZASADA NADZORU JUDYKACYJNEGO SĄDU NAJWYŻSZEGO
„Art. 183. 1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.” Konstytucja RP
