FORMA CZYNNOŚCI
PRAWNYCH
sposób wyrażenia oświadczenia woli
art. 60 k.c. – oświadczenie woli musi zostać ujawnione na
zewnątrz; sposób tego ujawnienia jest co do zasady dowolny
oświadczenie woli można złożyć wyraźnie i w sposób dorozumiany (per facta concludentia)
zasada swobody formy
podziały form czynności prawnych
I) według sposobu złożenia oświadczenia woli Formy szczególne:
1) zwykła forma pisemna
2) kwalifikowana forma pisemna:
a) z datą pewną
b) z urzędowym poświadczeniem podpisu c) forma aktu notarialnego
3) forma dokumentowa
4) forma elektroniczna
II) według skutków niedochowania przewidzianej formy
1) dla celów dowodowych (ad probationem) 2) pod rygorem nieważności
(ad solemnitatem)
3) dla wywolania szczególnych skutków prawnych (ad eventum)
III) według źródła powstania obowiazku zachowania formy szczególnej
1) ustawowa – przewidziana w przepisach k.c.
i ustaw szczególnych
2) umowna (pactum de forma)
ZWYKŁA FORMA PISEMNA
Art. 78 § 1 k.c. – „Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie
obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana
dokumentów obejmujących treść oświadczeń
woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z których każdy
obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany”.
2 elementy zwykłej formy pisemnej –
własnoręczny podpis i dokument, obejmujący
treść oświadczenia woli
Zastępcze postacie podpisu – art. 79 k.c.
Osoba niemogąca pisać może zamiast podpisu:
1) uczynić na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis
2) zamiast składającego oświadczenie woli
podpisze się osoba przez nią upoważniona, a jej
podpis będzie poświadczony przez notariusza lub
wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub
marszałka województwa z zaznaczeniem, że zostal
złożony na życzenie osoby niemogącej pisać.
KWALIFIKOWANE FORMY PISEMNE
Kwalifikowana forma pisemna różni się od zwykłej tym, że do jej zachowania nie
wystarcza złożenie własnoręcznego
podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli (art. 78 k.c.), konieczne jest ponadto spełnienie dodatkowych
wymogów
1) forma pisemna z urzędowym
poświadczeniem daty = z datą pewną 2) forma pisemna z urzędowym
poświadczeniem podpisu
3) forma aktu notarialnego
zasada zastępowalności form
orzeczenia sądowe zastępują
wszelkie formy przewidziane dla oświadczeń woli
formy kwalifikowane mogą być
zastrzeżone tylko ad solemnitatem
albo ad eventum
FORMA PISEMNA Z URZĘDOWYM POŚWIADCZENIEM DATY (DATA PEWNA)
art. 81 k.c. – 2 rodzaje:
1) § 1 – pisemna forma czynności prawnej zostaje uzupełniona urzędowym poświadczeniem daty jej dokonania, np. przez notariusza
2) § 2 i 3 – wskazują one nie na datę dokonania czynności prawnej, ale na datę, w której już istniał dokument obejmujący czynność prawną, która została
dokonana wcześniej:
a) stwierdzenie dokonania czynności prawnej w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – data pewna od daty tego dokumentu
b) umieszczenie na dokumencie obejmującym czynność prawną jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo notariusza – data pewna od daty tej wzmianki
c) opatrzenie kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu dokumentu w postaci elektronicznej – od daty opatrzenia kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu
d) śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie obejmującym treść czynności prawnej – data pewna od daty śmierci osoby, która dokument podpisała
data pewna może być zastrzeżona ad solemnitatem (art. 329 k.c.) lub ad eventum (art. 590 § 1 k.c.)
FORMA PISEMNA Z URZĘDOWYM POŚWIADCZENIEM PODPISU
notariusz zamieszcza na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli strony i przez nią
podpisanym klauzulę stwierdzającą wlasnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę
(art. 96 pkt 1 PrNot)
Minister Sprawiedliwości może, w drodze
rozporządzenia, upoważnić organy samorządu terytorialnego i banki mające siedzibę w
miejscowościach, w ktorych nie ma kancelarii
notarialnej do sporządzania niektórych poświadczeń dokonywanych przez notariusza (art. 101 PrNot)
może być zastrzeżona ad solemnitatem albo ad eventum
FORMA AKTU NOTARIALNEGO
uregulowana w ustawie z dnia 14 lutego 1991r. Prawo o notariacie (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2291 z
późn. zm.)
akt notarialny jest dokumentem urzędowym (art. 2 § 2 PrNot)
domniemanie prawdziwości
np. art. 158 k.c., 236 § 3 k.c., art.
237 k.c., art. 245 k.c, art. 890 § 1 k.c., art. 1037 § 2 k.c., art. 1048 k.c., art. 1050 k.c.
FORMA DOKUMENTOWA
art. 77² k.c.: „Do zachowania
dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie
oświadczenia woli w postaci
dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej
oświadczenie”.
art. 77³ k.c.: „Dokumentem jest nośnik
informacji umożliwiający zapoznanie
się z jej treścią”.
FORMA ELEKTRONICZNA
art. 78¹ § 1 k.c.: „Do zachowania
elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem
elektronicznym.
§ 2. Oświadczenie woli złożone w
formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w
formie pisemnej”.
SKUTKI NIEZACHOWANIA FORMY
forma ad solemnitatem
forma ad eventum
forma ad probationem
FORMA DLA CELÓW DOWODOWYCH
ma ona stwierdzić złożenie oświadczenia woli określonej treści
prawo polskie łączy formę ad probationem ze zwykłą formą pisemną, formą dokumentową i elektroniczną
jej niedochowanie wywołuje konsekwencje
procesowe, tzn. ograniczenie prowadzenia
dowodów ze świadków lub z przesłuchania
stron
wyjątki, gdy:
1) zgoda stron na przeprowadzenie takiego dowodu
2) przeprowadzenia w/w dowodów żąda konsument w sporze z przedsiębiorcą
3) uprawdopodobnienie za pomocą dokumentu faktu dokonania czynności prawnej
Art. 74 § 3 k.c. „Jeżeli forma pisemna,
dokumentowa albo elektroniczna jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie jej
niezachowania dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej
czynności jest dopuszczalny także na żądanie
drugiej strony”.
zwykła forma pisemna, forma dokumentowa i elektroniczna może być zastrzeżona:
1) ad probationem 2) ad solemnitatem 3) ad eventum
reguła interpretacyjna – art. 73 § 1 i art. 74 § 1 k.c.:
Jeżeli w przepisie prawnym ustawa zastrzega zwykłą formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, a nie
przewidziano w nim rygoru nieważności albo szczególnego skutku prawnego, należy przyjąć, że forma ta ustalona
została jedynie dla celów dowodowych
art. 74 § 4 k.c. „Przepisów o skutkach niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej
przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między
przedsiębiorcami”.
FORMA POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI
zachowanie formy ad solemnitatem stanowi konieczną przesłankę ważnego złożenia oświadczenia woli. Jej niedochowanie powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej (art. 73 k.c.)
jeżeli wymóg zachowania formy wynika z ustawy, to formą pod rygorem nieważności jest:
1) zwykła forma pisemna, forma dokumentowa albo elektroniczna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje wprost rygor nieważności w razie jej niezachowania (art. 73 § 1 k.c.)
2) inna forma szczególna, chyba że została zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (art. 73 § 2 k.c.)
art. 76 k.c.: „Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi ma być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy.
Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie
pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych”.
FORMA DLA WYWOŁANIA OKREŚLONYCH SKUTKÓW PRAWNYCH
rygor ad eventum jest pojęciem zbiorczym, obejmuje różne
sankcje wyznaczone
poszczególnymi przepisami
np. art. 586 § 1 k.c., art. 660 k.c.
ZAKRES ZASTOSOWANIA FORM SZCZEGÓLNYCH
1) Forma z mocy ustawy
wszystkie formy szczególne oprócz zwykłej
formy pisemnej, dokumentowej i elektronicznej mogą być zastrzeżone ad solemnitatem albo ad eventum
art. 73 § 2 k.c.
zwykła forma pisemna, dokumentowa i
elektroniczna może być zastrzeżona również ad probationem art. 73 § 1 i art. 74 k.c.
forma przewidziana wprost i forma pochdna
np. art. 99 k.c.
2) Forma z mocy umowy
art. 76 k.c.
osobna umowa albo element innej umowy
pactum de forma
art. 76 k.c.
art. 74 § 4 k.c.
FORMA NASTĘPCZYCH CZYNNOŚCI PRAWNYCH
art. 77 § 1 k.c.: „Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia”
zasada tożsamości formy czynności pierwotnej i następczej
zasada tożsamości formy odnosi się także do rygoru; nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy pierwotna umowa była zawarta w formie wymaganej ad eventum
modyfikacją umowy jest zmiana jej postanowień lub dodanie nowych
strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą, niż
przewidziana w ustawie dla umowy pierwotnej lub pod surowszymi sankcjami
Czynności prowadzące do zakończenia stosunku prawnego
art. 77 § 2 k.c.: „Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej,
dokumentowej albo elektronicznej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę”.
forma ad probationem
wyjątki: np. wypowiedzenie umowy najmu lokalu mieszkalnego
(art. 11 OchrLokU)
