FORMA CZYNNOŚCI
PRAWNYCH
sposób wyrażenia oświadczenia woli
art. 60 k.c. – oświadczenie woli musi zostać ujawnione na
zewnątrz; sposób tego ujawnienia jest co do zasady dowolny
oświadczenie woli można złożyć wyraźnie i w sposób dorozumiany (per facta concludentia)
zasada swobody formy
podziały form czynności prawnych
I) według sposobu złożenia oświadczenia woli Formy szczególne:
1) zwykła forma pisemna
2) kwalifikowana forma pisemna:
a) z datą pewną
b) z urzędowym poświadczeniem podpisu c) forma aktu notarialnego
3) forma elektroniczna
II) według skutków niedochowania przewidzianej formy
1) dla celów dowodowych (ad probationem) 2) pod rygorem nieważności
(ad solemnitatem)
3) dla wywolania szczególnych skutków prawnych (ad eventum)
III) według źródła powstania obowiazku zachowania formy szczególnej
1) ustawowa – przewidziana w przepisach k.c.
i ustaw szczególnych
2) umowna (pactum de forma)
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1311), która wejdzie w życie 8 września 2016 r.:
art. 77² k.c.: „Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci
dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie”.
art. 77³ k.c.: „Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią”.
art. 78¹ § 1 k.c.: „Do zachowania elektronicznej formy czynności
prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
§ 2. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej, chyba że ustawa lub czynność prawna zastrzega inaczej”.
ZWYKŁA FORMA PISEMNA
Art. 78 § 1 k.c. – „Dla zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie
obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana
dokumentów obejmujących treść oświadczeń
woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z których każdy
obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany”.
2 elementy zwykłej formy pisemnej –
własnoręczny podpis i dokument, obejmujący
treść oświadczenia woli
Zastępcze postacie podpisu – art. 79 k.c.
Osoba nie mogąca pisać lecz mogąca czytać może zamiast podpisu:
1) uczynić na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wpisze jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis
2) zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta
(burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka
województwa z zaznaczeniem, że zostal złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego pisać
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
„Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis, albo w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba przez niego
upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka
województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej pisać”.
ZWYKŁA FORMA PISEMNA DLA CELÓW DOWODOWYCH
ma ona stwierdzić złożenie oświadczenia woli określonej treści
prawo polskie łączy formę ad probationem tylko ze zwykłą formą pisemną
jej niedochowanie wywołuje konsekwencje procesowe, tzn. ograniczenie prowadzenia dowodów ze świadków lub z przesłuchania stron
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
zwykła forma pisemna, forma dokumentowa i
elektroniczna
wyjątki, gdy:
1) zgoda stron na przeprowadzenie takiego dowodu
2) przeprowadzenia w/w dowodów żąda konsument w sporze z przedsiębiorcą
3) uprawdopodobnienie za pomocą pisma faktu dokonania czynności prawnej
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
Art. 74 § 2 k.c.: „ Jednakże mimo niezachowania formy
pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej przewidzianej dla celów dowodowych dowód z zeznań świadków lub z
przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z
przedsiębiorcą albo fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu.
§ 3. Jeżeli forma pisemna, dokumentowa albo elektroniczna jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie jej niezachowania dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej czynności jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony”.
zwykła forma pisemna może być zastrzeżona:
1) ad probationem 2) ad solemnitatem 3) ad eventum
reguła interpretacyjna – art. 73 § 1 k.c.:
Jeżeli w przepisie prawnym ustawa zastrzega zwykłą formę pisemną, a nie przewidziano w nim rygoru
nieważności albo szczególnego skutku prawnego, należy przyjąć, że forma ta ustalona została jedynie dla celów dowodowych
art. 74 § 3 k.c. – przepisów o formie pisemnej dla celów dowodowych nie stosuje się dla czynności prawnych
między przedsiębiorcami
np. art. 88 § 1 k.c., 511 k.c., 590 § 1 zd. 1 k.c., 648 § 1
k.c., 720 § 2 k.c., 860 § 2 , 900 k.c.
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
art. 73 § 1 k.c.: „ Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo
elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności”.
art. 74 § 1 k.c.: „Zastrzeżenie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru
nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny
dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.
§ 4. Przepisów o skutkach niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej
przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między
przedsiębiorcami”.
ZWYKŁA FORMA PISEMNA POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI
zachowanie formy ad solemnitatem stanowi konieczną przesłankę ważnego złożenia oświadczenia woli. Jej
niedochowanie powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej (art. 73 § 1 k.c.)
jeżeli wymóg zachowania formy wynika z ustawy, to formą pod rygorem nieważności jest:
1) zwykła forma pisemna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje wprost rygor nieważności w razie jej niezachowania (art.73 § 1 k.c.)
2) inna forma szczególna, chyba że została zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (art.73 § 2 k.c.)
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
art. 73 § 1 k.c.: „ Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności”.
podobnie, gdy forma wynika z umowy - art. 76 k.c.:
„Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej
formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków
niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych”.
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
art. 76 k.c.: „Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi ma być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, dokumentowej albo
elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona
wyłącznie dla celów dowodowych”.
ZWYKŁA FORMA PISEMNA DLA WYWOŁANIA OKREŚLONYCH
SKUTKÓW PRAWNYCH
rygor ad eventum jest pojęciem zbiorczym, obejmuje różne
sankcje wyznaczone
poszczególnymi przepisami
np. art. 586 § 1 k.c., art. 660 k.c.
KWALIFIKOWANE FORMY PISEMNE
do jej zachowania nie wystarcza
złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść
oświadczenia woli (art. 78 k.c.),
konieczne jest ponadto spełnienie dodatkowych wymogów
1) forma pisemna z urzędowym
poświadczeniem daty = z datą pewną 2) forma pisemna z urzędowym
poświadczeniem podpisu
3) forma aktu notarialnego
zasada zastępowalności form
orzeczenia sądowe zastępują wszelkie formy przewidziane dla oświadczeń
woli
formy kwalifikowane mogą być
zastrzeżone tylko ad solemnitatem
albo ad eventum
FORMA PISEMNA Z URZĘDOWYM POŚWIADCZENIEM DATY (DATA PEWNA)
art. 81 k.c. – 2 rodzaje:
1) § 1 – pisemna forma czynności prawnej zostaje uzupełniona urzędowym poświadczeniem daty jej dokonania, np. przez notariusza
2) § 2 i 3 – wskazują one nie na datę dokonania czynności prawnej, ale na datę, w której już istniał dokument obejmujący czynność prawną, która została dokonana wcześniej:
a) stwierdzenie dokonania czynności prawnej w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – data pewna od daty tego dokumentu
b) umieszczenie na dokumencie obejmującym czynność prawną jakiejkolwiek
wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo notariusza – data pewna od daty tej wzmianki
c) śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie obejmującym treść czynności prawnej – data pewna od daty śmierci osoby, która dokument podpisała
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
art. 81 § 2 pkt 3 k.c.: Czynność prawna ma datę pewną w razie znakowania czasem dokumentu w postaci elektronicznej – od daty znakowania czasem”
data pewna może być zastrzeżona ad solemnitatem (art. 329 k.c.) lub ad eventum (art. 590 § 1 k.c.)
FORMA PISEMNA Z URZĘDOWYM POŚWIADCZENIEM PODPISU
notariusz zamieszcza na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli strony i przez nią podpisanym klauzulę stwierdzającą wlasnoręczność podpisu
złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę (art. 96 pkt 1 PrNot)
Minister Sprawiedliwości może, w drodze
rozporządzenia, upoważnić organy samorządu terytorialnego i banki mające siedzibę w
miejscowościach, w ktorych nie ma kancelarii
notarialnej do sporządzania niektórych poświadczeń dokonywanych przez notariusza (art. 101 PrNot)
może być zastrzeżona ad solemnitatem (np. art. 75¹ § 1 k.c., art. 1018 § 3 k.c., art. 180 k.s.h.) albo ad
eventum
FORMA AKTU NOTARIALNEGO
uregulowana w ustawie z dnia 14 lutego 1991r. Prawo o notariacie
(t.j. Dz. U. z 2014 r., poz. 164 z późn.
zm.)
akt notarialny jest dokumentem urzędowym (art. 2 § 2 PrNot)
domniemanie prawdziwości
np. art. 158 k.c., 236 § 3 k.c., art. 237 k.c., art. 245 k.c, art. 890 § 1 k.c., art.
1037 § 2 k.c., art. 1048 k.c., art. 1050 k.c.
FORMA ELEKTRONICZNA
oświadczenie woli w postaci elektronicznej – między komputerami, przy użyciu właściwych programów
nie odpowiada żadnej z w/w form, nawet zwykłej formie pisemnej
ustawodawca dopuszcza złożenie oświadczenie woli w postaci
elektronicznej, ale nie zdefiniował tej formy; wiele różnych sposobów:
sms, e-mail, bezpieczny podpis elektroniczny
KWALIFIKOWANA FORMA ELEKTRONICZNA:
art. 78 § 2 k.c.: „Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z
oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej”.
art. 7 ust. 2 PodpElektrU: „Znakowanie czasem przez kwalifikowany
podmiot świadczący usługi certyfikacyjne wywołuje w szczególności skutki prawne daty pewnej w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego”.
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
uchylenie art. 78 § 2 k.c.:
art. 81 § 2 pkt 3 k.c.: Czynność prawna ma datę pewną w razie znakowania czasem dokumentu w postaci elektronicznej – od daty znakowania czasem”
ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.:
Art. 78¹ § 1 k.c.: „Do zachowania
elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
§ 2. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z
oświadczeniem woli złożonym w formie
pisemnej, chyba że ustawa lub czynność
prawna zastrzega inaczej”.
przepisy szczególne mogą przyznawać walor
równoważny zwykłej formie pisemnej elektronicznym postaciom oświadczenia woli spełniającym inne
wymagania, niż te z art. 78 § 2 k.c.:
np. art. 7 PrBank:
„ust. 1. Oświadczenia woli związane z dokonywaniem czynności bankowych mogą być składane w postaci elektronicznej.
ust. 2. Dokumenty związane z czynnościami bankowymi mogą być sporządzane na informatycznych nośnikach danych, jeżeli dokumenty te będą w sposób należyty utworzone, utrwalone, przekazane, przechowywane i zabezpieczone. (…)
ust. 3. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, uznaje się, że czynność dokonana w formie, o której mowa w ust. 1, spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy, gdy forma została
zastrzeżona pod rygorem nieważności”.
SKUTKI NIEZACHOWANIA FORMY
forma ad solemnitatem
forma ad eventum
forma ad probationem
ZAKRES ZASTOSOWANIA FORM SZCZEGÓLNYCH
1) Forma z mocy ustawy
wszystkie formy szczególne oprócz zwykłej formy pisemnej (a po nowelizacji: zwykłej formy pisemnej, dokumentowej, elektronicznej) mogą być
zastrzeżone ad solemnitatem albo ad eventum
art. 73 § 2 k.c.
zwykła forma pisemna może być zastrzeżona również ad probationem (po nowelizacji: zwykła forma pisemna, dokumentowa, elektroniczna)
art. 73 § 1 i art. 74 k.c.
forma przewidziana wprost i forma pochdna
np. art. 99 k.c.
2) Forma z mocy umowy
art. 76 k.c.
osobna umowa albo element innej umowy
pactum de forma
art. 76 k.c.
art. 74 § 3 k.c.
(ustawa z dnia 10 lipca 2015 r.: art. 74 § 4
k.c.)
FORMA NASTĘPCZYCH CZYNNOŚCI PRAWNYCH
art. 77 § 1 k.c.: „Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia”
zasada tożsamości formy czynności pierwotnej i następczej
zasada tożsamości formy odnosi się także do rygoru; nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy pierwotna umowa była zawarta w formie wymaganej ad eventum
modyfikacją umowy jest zmiana jej postanowień lub dodanie nowych
strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą, niż
przewidziana w ustawie dla umowy pierwotnej lub
pod surowszymi sankcjami
Czynności prowadzące do zakończenia stosunku prawnego
art. 77 § 2 k.c.: „Jeżeli umowa została zawarta w
formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej
wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem”.
forma ad probationem
wyjątki: np. wypowiedzenie umowy najmu lokalu mieszkalnego
(art. 11 OchrLokU)
